Toeristisch-recreatief bezoek aan de Afsluitdijk. European Tourism Futures Report: Nr. 50 ISSN: Auteurs: Albert Postma & Ben Wielenga

Transcriptie

1 Resultaten van tellingen van en onderzoek onder bezoekers aan de Afsluitdijk, 2018

2 Resultaten van tellingen van en onderzoek onder bezoekers aan de Afsluitdijk, 2018 European Tourism Futures Report: Nr. 50 ISSN: Auteurs: Albert Postma & Ben Wielenga In opdracht van: De Nieuwe Afsluitdijk Inhoud Colofon - Inhoudsopgave - Management samenvatting - 1. Achtergrond van het project 2 2. Vraagstelling 2 3. Onderzoekaanpak Onderzoekslocaties Veldwerk Onderzoeksdagen 5 4.Bezoekersaantallen 7 5.Profiel van de bezoekers aan de Afsluitdijk Geslacht Leeftijd Land van herkomst Groepssamenstelling Groepsgrootte 18 6.Kenmerken van de bezoekketen Vertrekplaats huidige trip Vervoermiddel Bestemming huidige trip Bezoekketen en invloed Culturele Hoofdstad 28 7.Kenmerken van het bezoek aan de Afsluitdijk Imago Afsluitdijk Doel huidige bezoek Geplande duur van het bezoek Activiteiten Herhalingsbezoek 36 8.Referenties 37 Bijlagen 38 Bijlage 1. Onderzoeksdagen 2014 en Bijlage 2. Het weer tijdens de onderzoeksdagen in 2014 en Bijlage 3. Telformulier 41 Bijlage 4. Vragenlijst 43 Bijlage 5. Tabellenboek 50

3 Managementsamenvatting Ten tijde van de planvorming rond De Nieuwe Afsluitdijk heeft het European Tourism Futures Institute van NHL Stenden Hogeschool in 2014 een nulmeting uitgevoerd naar het bezoek aan en de bezoekers van de Afsluitdijk. In 2018, het jaar van de Europese Culturele Hoofdstad Leeuwarden-Fryslân en de opening van het Afsluitdijk Wadden Center, is deze meting op soortgelijke wijze herhaald. De onderzoeksresultaten maken een schatting mogelijk van het aantal bezoekers dat de Afsluitdijk in 2018 heeft bezocht, maar geven ook een gedetailleerd beeld van wie de bezoeker was, waar ze vandaan kwamen, waar ze naar toe gingen, en wat ze precies op de Afsluitdijk kwamen doen. Een vergelijking tussen de cijfers van 2014 en 2018 geeft bovendien een beeld van de verschuivingen 1. Colofon Deze Dit onderzoek publicatie is is uitgevoerd verzorgd door het European Tourism Futures Institute. Copyright 2018, 2014, European Tourism Futures Institute Overname van informatie uit deze publicatie is toegestaan, mits bronvermelding. Bij het samenstellen van dit rapport is de grootste zorgvuldigheid betracht. Het European Tourism Futures Institute is echter niet aansprakelijk voor enige direct of indirecte schade als gevolg van de aangeboden informatie uit deze publicatie. ISSN: ISSN: Afbeeldingen: ETFI & sxc.hu Afbeeldingen: ETFI Voor meer informatie: Voor European meer Tourism informatie: Futures Institute European Telefoon: 058 Tourism Futures Institute Telefoon: Website: Website: AANTAL BEZOEKERS 2 Het aantal bezoekers aan de Afsluitdijk wordt in 2018 geschat op Dat is bijna tweemaal zoveel als in Op drie van de vier onderzoekslocaties (Monument noord- en zuidzijde en Kornwerderzand noordzijde) is ten opzichte van 2014 nagenoeg sprake van een verdubbeling, maar bij Kornwerderzand zuidzijde is de groei bijna verzesvoudigd. Niet alleen het betere weer maar ook het nieuwe Afsluitdijk Wadden Center en het feit dat Leeuwarden-Friesland in 2018 Culturele Hoofdstad was van Europa heeft het aantal bezoekers ten opzichte van 2014 waarschijnlijk opgeschroefd. Zo blijkt dat van degenen die van hun vakantieadres kwamen 39% daar te verblijven vanwege Culturele Hoofdstad. En voor 37% van de respondenten die onderweg waren naar hun vakantieadres geldt dat ze daar op vakantie gingen in verband met Culturele Hoofdstad. De groei in bezoekersaantallen is bij alle wijzen van vervoer zichtbaar. Verreweg de meeste bezoekers kwamen met de auto (70%), per touringcar (11%) of per camper (8%). PROFIEL VAN DE BEZOEKER 3 Leeftijd. De gemiddelde respondent was 54 jaar, drie jaar ouder dan in Herkomst. 80% van de respondenten kwam uit Nederland, 12% uit Duitsland en 2% uit België. Ten opzichte van 2014 groeide het aandeel Duitsers, vooral in Kornwerderzand, en het aandeel Belgen een klein beetje. Het aandeel respondenten uit Nederland, overig Europa en buiten Europa liep daarentegen terug. Groepssamenstelling. 59% van de respondenten kwam in 2018 met de partner, 13% alleen, en 13% met kinderen tot 12 jaar. Ten opzichte van 2014 zijn er kleine verschuivingen. Alleengaanden, koppels en groepen vrienden/bekenden zijn in aandeel gestegen, groepen met kinderen tot 12 jaar iets gedaald. Respondenten op pad met ouders, met andere familieleden en met reisgezelschappen zijn in aandeel teruggelopen. De andere groepssamenstellingen bleven procentueel nagenoeg gelijk. Ten opzichte van vier jaar geleden zag Kornwerderzand vooral het aandeel alleengaanden en groepen vrienden toenemen en het aandeel met partner, met kinderen tot 12 en reisgezelschappen afnemen. Bij Monument zat de relatieve groei vooral bij stellen, en groepen vrienden/bekenden, terwijl daar het percentage met ouders, met andere familieleden, en reisgezelschappen afnam.

4 BEZOEKKETEN 3 Af- en aanreislocatie. 22% van de respondenten maakte er op de dag van het onderzoek een uitstapje van vanuit huis (dus heen en terug naar huis), en 10% vanuit het vakantieadres (dus heen en terug naar vakantieadres). 17% kwam van huis en was onderweg naar een vakantieadres, omgekeerd was 11% onderweg van een vakantieadres naar huis. Verder was 8% onderweg van huis naar een attractie, evenement of toeristische plek, en 8% van huis naar een bezoek aan familie, vrienden of kennissen. 3% was onderweg van familie/vrienden/kennissen naar huis. 2% van een evenement/attractie/toeristische plek naar huis. Tot slot was 2% op reis van een vakantieadres naar een attractie/evenement/toeristische plek. De overige combinaties van aan- en afreizen zijn alle 1% of lager. De verschuivingen ten opzichte van 2014 waren erg klein. Culturele Hoofdstad. Voor de respondenten die van een vakantieadres kwamen hield dat adres in 39% van de gevallen verband met Culturele Hoofstad, voor mensen die van een attractie of evenement terugkwamen gold dat voor 12%. Omgekeerd geldt dat voor de ondervraagden die onderweg waren naar vakantieadres of attractie / evenement de percentages waarbij dat in relatie stond tot de Culturele Hoofdstad net iets hoger waren (37% en 14%). Vervoer. Driekwart van de respondenten was onderweg per auto en 16% per camper. Het aandeel auto s was daarmee ten opzichte van 2014 hoger, dat van campers iets lager. Bij Monument was in 2018 het aandeel automobilisten ruim hoger dan bij Kornwerderzand. Andersom trok Kornwerderzand in verhouding veel meer campers dan Monument. De procentuele verschillen in vervoersmiddelen zijn verder klein. Gelet op de verschuivingen ten opzichte van 2014, blijkt dat bij Kornwerderzand het aandeel auto s is gegroeid en dat van campers afgenomen. Bij Monument is het aandeel auto s eveneens gegroeid, maar dat van campers iets afgenomen. BEZOEK AAN DE AFSLUITDIJK 3 Toeristische attractie. Van degenen die antwoord konden geven op deze vraag beschouwt 81% de Afsluitdijk als een toeristische attractie. In 2014 was dat percentage iets lager: 77%. Het verschil in percentage tussen Monument en Kornwerderzand is miniem. Wel is dit in Kornwerderzand ten opzichte van 2014 procentueel meer gestegen dan bij Monument. Ongeveer een derde van de respondenten had deze vraag in 2018 overigens niet beantwoord, een percentage dat veel hoger is dan in UNESCO werelderfgoed. Iets meer dan de helft van de respondenten (52%) zei ervan op de hoogte te zijn dat de Waddenzee UNESCO-werelderfgoed is. De bekendheid hiervan is bij de bezoekers aan Kornwerderzand veel hoger dan bij Monument (64% versus 42%). Of het bezoek aan het Afsluitdijk Wadden Center op dit percentage van invloed is geweest is niet vast te stellen. Herhalingsbezoek. 71% van de ondervraagden had de Afsluitdijk al eens eerder bezocht, 42% zelfs eerder in datzelfde jaar. Deze percentages zijn wat hoger dan in Het herhalingsbezoek aan Kornwerderzand is in beide situaties hoger dan aan Monument. Ten opzichte van 2014 is het aandeel herhalingsbezoekers bij Kornwerderzand echter met enkele procenten teruggelopen, terwijl het bij Monument met enkele procenten is gegroeid. Ruim driekwart van de respondenten gaf aan van plan te zijn de Afsluitdijk opnieuw te willen bezoeken. Dat aandeel is ten opzichte van 2014 gegroeid (77% in 2018, 66% in 2014). Bezoekduur. In de bezoekduur zijn grote verschillen tussen Kornwerderzand en Monument te zien, en ook een duidelijke verschuiving ten opzichte van Bijna de helft van de ondervraagden stopte voor maximaal een half uur. Dat is een kleine procentuele afname ten opzichte van Dergelijke korte stops van maximaal ½ uur werden vooral gemaakt bij Monument (69%, bij Kornwerderzand 27%). De cijfers bij Kornwerderzand laten zien: hoe langer het verblijf hoe hoger het aandeel respondenten (met uitzondering van de hele korte stops van max een half uur). Bij Monument is het beeld andersom: hoe langer het verblijf hoe kleiner het aandeel respondenten. Opvallend is dat ten opzichte van 2014 in Kornwerderzand het aandeel van een verblijfsduur van maximaal een half uur en van minimaal 2 uur in beide gevallen met ongeveer 10% is teruggelopen. Verblijfsduren tussen ½ uur en 2 uur zijn, vooral als dat wat langer is, daar allemaal toegenomen. Bij Monument zijn de kortere verblijfsduren tot maximaal 1 uur juist toegenomen, en de langere afgenomen. Reden voor bezoek. Ruim zes op de tien respondenten was bij de onderzoekslocatie gestopt vanwege toeristisch-recreatieve redenen (63%), een hoger percentage dan in 2014 (55%). Bij Kornwerderzand stopte men veel vaker om toeristisch-recreatieve redenen dan bij Monument (74% versus 54%). Redenen voor toeristisch-recreatief bezoek. Meer specifiek bleken de belangrijkste toeristisch-recreatieve redenen: genieten van omgeving en uitzicht (64%, relatief vaker bij Monument dan bij Kornwerderzand), om iets te leren meer aan de weet te komen (52%, relatief vaker bij Kornwerderzand dan bij Monument), te recreëren (17%, veel vaker bij Kornwerderzand dan bij Monument). De kennis- en informatiebehoefte richtte zich vooral op de Afsluitdijk zelf (38%), de Waddenzee of UNESCO Werelderfgoed (23%), het IJsselmeer (20%), de natuur in het algemeen (13%) en de strijd tegen het water (12%). Percentages die ruim hoger zijn dan vier jaar eerder. Activiteiten. De populairste niet-locatiespecifieke activiteiten waren bij de respondenten ontspannen/recreëren (29%) en wandelen/rondkijken (29%). In Kornwerderzand bleek een bezoek aan het Afsluitdijk Wadden Center het meest populair (14% van alle 1778 respondenten, 29% van de respondenten die in Kornwerderzand is ondervraagd), gevolgd door het daaraan verbonden restaurant (7%), en het bekijken van de sluizen (6%) en het Kazemattenmuseum (5%). Bij Monument werd het Monument zelf het meest bekeken (11%), gevolgd door het beklimmen van de uitkijktoren (7%) en restaurantbezoek (6%). TOEKOMSTIG TOERISTISCH-RECREATIEF BEZOEK 3 Ruim driekwart van de ondervraagden geeft aan de Afsluitdijk opnieuw te willen bezoeken (77%). Dat is meer dan in 2014 (66%). In Kornwerderzand is de terugkeerbereidheid groter (82%) dan in Monument (72%). 1 In deze management samenvatting worden bij het profiel van de bezoeker, de bezoekketen, het bezoek aan de Afsluitdijk, en toekomstig toeristisch-recreatief bezoek vergelijkingen gemaakt in procentuele verdelingen tussen 2018 en Daarbij moet worden aangetekend dat door de grote toename in het aantal bezoekers aan de Afsluitdijk tussen 2014 en 2018, een procentuele toe- of afname niet noodzakelijkerwijs een toe- of afname in absolute aantallen betekent. Met behulp van de tabellen achter in het rapport kunnen de percentages worden omgerekend in geschatte aantallen. 2 Op basis van tellingen. 3 Op basis van enquêtes (1778 in 2018, 528 in 2014).

5 1. Achtergrond van het project 3. Onderzoekaanpak De Afsluitdijk bestaat ruim 80 jaar. Omdat de omstandigheden waarin de Dijk als waterkering fungeert sterk zijn veranderd is enkele jaren geleden in samenwerking tussen Rijkswaterstaat en de Nieuwe Afsluitdijk (DNA) een opknapbeurt gestart die de Dijk veiliger, duurzamer, aantrekkelijker en toekomstbestendiger moet maken. Gedurende 2014 heeft het European Tourism Futures Institute van NHL Stenden Hogeschool (ETFI) samen met Bureau voor Ruimte en Vrije Tijd in opdracht van het projectbureau een studie uitgevoerd om de toeristisch-recreatieve aantrekkelijkheid in kaart te brengen. Het onderzoek richtte zich met name op omvang en aard van het bezoek aan de toenmalige Afsluitdijk en de te verwachten bezoekersaantallen wanneer de plannen van verbetering gereed zouden zijn. Het projectbureau DNA heeft ETFI gevraagd het kwantitatieve deel van het onderzoek in 2018 opnieuw uit te voeren en de toeristisch-recreatieve functie van de Afsluitdijk, mede in relatie tot haar omgeving, in kaart te brengen. Dit kan inzicht geven in de vraag in hoeverre de Afsluitdijk een rol zou kunnen spelen bij destination marketing van Friesland en de Kop van Noord-Holland. Vraagstelling en werkwijze van het onderzoek zijn vergelijkbaar met die uit Vraagstelling Centraal staat de vraag wat het toeristisch-recreatieve profiel is van de Afsluitdijk, mede in relatie tot haar omgeving. Deze hoofdvraag valt in de volgende onderzoeksvragen uiteen: Hoeveel bezoekers doen de Afsluitdijk in 2018 (bij benadering) aan? Wat is het profiel van de bezoeker? Welke rol speelt de Afsluitdijk in de visitor journey van de bezoeker? Hoe kan het bezoek aan de Afsluitdijk worden gekenschetst? Deze vragen zullen in deze rapportage achtereenvolgens aan bod komen. Daarbij wordt ook verwezen naar de bijlagen, waarin gedetailleerde tabellen zijn opgenomen. In 2006 heeft VanderTuuk BV al geconstateerd dat er geen onderzoek bekend was waarin omvang en samenstelling van het bezoek aan de Afsluitdijk inzichtelijk is gemaakt. Het aantal passerende voertuigen en auto s dat de Afsluitdijk passeert is bekend, evenals het aantal vaartuigen respectievelijk recreatievaartuigen dat beide sluizen passeert. Het aantal bezoekers dat jaarlijks een bezoek brengt aan de Afsluitdijk was destijds onbekend en kon slechts worden geschat. Om die reden is door VanderTuuk BV in de nazomer van 2005 een korte enquête gehouden onder de bezoekers van het monument om te achterhalen of zij speciaal voor de Afsluitdijk komen, herhalingsbezoek, geografische herkomst, en herkomst vanuit vakantieadres of woonadres. Eind 2005 zijn de ANWB-leden bevraagd over de toeristische potenties van de Afsluitdijk (VanderTuuk BV, 2006). Enkele jaren later hebben studenten van Stenden Hogeschool in opdracht van de provincie Fryslân een vragenlijst afgenomen onder bezoekers van de Afsluitdijk om inzicht te krijgen in hun profiel, motivaties en activiteiten (Goethals, Streefkerk, Epke & Bos, 2012). Toen in 2014 de planvorming rond De Nieuwe Afsluitdijk plaatsvond heeft ETFI in opdracht van het projectbureau het aantal bezoekers zo goed mogelijk proberen te schatten door gedurende het gehele jaar steekproefsgewijs het aantal mensen te tellen dat een stop maakt bij de knooppunten Kornwerderzand en het Monument en hen te bevragen over herkomst, bestemming, profiel, doel en activiteiten. In 2018 is een één-meting uitgevoerd door het onderzoek uit 2014 volgens dezelfde werkwijze te herhalen. Dit was tevens het jaar waarin Leeuwarden-Fryslân Culturele Hoofdstad van Europa was en in maart het Afsluitdijk Wadden Center in Kornwerderzand werd geopend. 2 3

6 3.1 Onderzoekslocaties Voor de beantwoording van de eerste onderzoeksvraag zijn in overleg met de opdrachtgever vier onderzoeklocaties gekozen. Het Monument, parkeerplaats noordzijde (Waddenzee) Het Monument, parkeerplaats zuidzijde (IJsselmeer) Kornwerderzand, parkeerplaats noordzijde (Waddenzee) Kornwerderzand, parkeerplaats zuidzijde (IJsselmeer) 3.2 Veldwerk Voor het veldwerk heeft ETFI dezelfde werkwijze gehanteerd als in 2014 om een vergelijking zo betrouwbaar mogelijk te maken. Gedurende het gehele toeristische seizoen zijn bij Kornwerderzand en het Monument op vooraf gekozen onderzoeksdagen tellingen uitgevoerd en enquêtes afgenomen. 3.3 Onderzoeksdagen De onderzoeksperiode betrof het gehele toeristenseizoen: voorseizoen, hoofdseizoen en naseizoen. Het voorseizoen begon met de Paasdagen op 1 en 2 april. Het naseizoen eindigde met de laatste herfstvakantie op 28 oktober). In deze periode zijn betrekkelijk willekeurig 14 dagen geselecteerd waarop de tellingen en enquêtes zijn afgenomen. Daarbij is een spreiding nagestreefd over voor-, hoofd-, en naseizoen en (met uitzondering van de bouwvak) een spreiding over werkdagen, zaterdagen en zondagen. Voor deze verdeling over zaterdagen, zondagen en werkdagen is gekozen omdat uit de literatuur bekend is dat het recreatiegedrag tussen deze dagen significante verschillen vertoont. In geval van echt slecht weer is van de gekozen dag afgeweken en een alternatief gekozen. De steekproef van onderzoeksdagen van 2014 en 2018 zijn in bijlage 1 in een tabel naast elkaar geplaatst. Gedurende de onderzoeksdagen zijn tussen 10:00 en 18:00 uur tellingen verricht en enquêtes afgenomen. Het aantal respondenten bedroeg in totaal Onderstaande tabel geeft de spreiding aan over de vier onderzoeklocaties. Tabel 1. Aantal respondenten per onderzoeklocatie, 2018 Locatie Aantal Kornwerderzand noord 395 Kornwerderzand zuid 446 Monument noord 510 Monument zuid 427 Totaal 1778 Bron: European Tourism Futures Institute,

7 4. Bezoekersaantallen Tellingen Op de onderzoeksdagen dagen (voor een overzicht zie ook bijlage 1) zijn tussen 10:00 en 18:00 elk eerste half uur tellingen verricht met behulp van telformulieren (bijlage 3). In die tijdvakken van een half uur is aan de noordzijde en zuidzijde bij zowel Monument als Kornwerderzand het aantal vervoersmiddelen geteld en het aantal bezoekers dat al dan niet met die vervoermiddelen een bezoek aan die plek op de Afsluitdijk brachten. Aldus ontstond op de betreffende dagen per half uur een beeld van het aantal bezoekers aan elke locatie. De tellingen zijn vergeleken met die uit 2018 om te kunnen vaststellen hoe groot de toename in bezoek is geweest. Enquêtes Op de hierboven genoemde onderzoeksdagen (zie ook bijlage 1) zijn tussen 10:00 en 18:00 elk tweede half uur zoveel mogelijk vragenlijsten afgenomen onder de bezoekers (per vervoermiddel één enquête), zo willekeurig mogelijk. De vragenlijsten hebben als belangrijkste doel enkele kenmerken van de bezoekers (en de groep waarvan ze deel uitmaken) vast te stellen, de reden en duur van het bezoek, en de plek in de visitor journey in relatie tot de Afsluitdijk zelf en de omgeving, bijvoorbeeld in relatie tot Culturele Hoofdstad. De vragenlijst is in bijlage 4 opgenomen. Ze is zo veel mogelijk gelijk gehouden aan die van de nulmeting in 2014 om verschillen en verschuivingen zo goed mogelijk te kunnen meten. In 2014 is een schatting gemaakt van de bezoekersaantallen op de Afsluitdijk binnen een bepaalde bandbreedte. De schattingen zijn in onderstaande tabel weergegeven. Tabel 2. Schatting van het aantal bezoekers aan de Afsluitdijk, naar bezoeklocatie, in 2014 Lage prognose Het Monument Kornwerderzand Noordzijde (Waddenzee) Zuidzijde (IJsselmeer) Totaal Midden prognose Het Monument Kornwerderzand Noordzijde (Waddenzee) Zuidzijde (IJsselmeer) Totaal Hoge prognose Het Monument Kornwerderzand Noordzijde (Waddenzee) Zuidzijde (IJsselmeer) Totaal Bron: Rijkswaterstaat (2013) en European Tourism Futures Institute (2014) In dat jaar is ook een schatting gemaakt van het aantal bezoekers wanneer de attractiewaarde van de Afsluitdijk zou toenemen. 6 7

8 Tabel 3. Schatting van het aantal bezoekers aan de Afsluitdijk (bewoners + toeristen) uit een regio van 150 km rond de Afsluitdijk, uitgaande van de middenprognose, bij groeiende attractiewaarde, naar bezoeklocatie in Basis: middenprognose Groei attractiewaarde met Het Monument Kornwerderzand +15% % Bron: European Tourism Futures Institute, 2014 Uit de tellingen in 2018 blijkt dat in de steekproef van tijdvakken het aantal bezoekers op alle vier locaties fors is gestegen (tabel 4a). Bij Monument Noordzijde, Monument Zuidzijde en Kornwerderzand Noordzijde is het aantal bezoekers in de steekproef ongeveer verdubbeld. Bij Kornwerderzand Zuidzijde zelfs bijna verzesvoudigd! Om deze cijfers in perspectief te plaatsen is in tabel 4b de toeristische groei in Nederland tussen beide jaren vergeleken. Het betreft cijfers van het aantal gasten uit Nederland en daarbuiten. Omdat de cijfers over 2018 van het CBS op het moment van schrijven nog niet compleet zijn, zijn alleen de eerste drie kwartalen in de vergelijking meegenomen. Duidelijk is dat de groei van het aantal bezoekers aan de Afsluitdijk veel groter is dan de gemiddelde groei van het aantal verblijfstoeristen aan Nederland. Groei van het aantal dagrecreatieve uitstapjes is niet bekend. De meest recente cijfers van het CVTO dateren uit 2016, aldus Trendrapport Toerisme, Recreatie en Vrije Tijd. De laatste cijfers over dagtochten van het CBS dateren uit Tabel 4a. Groei van het aantal vervoersmiddelen en bezoekers aan de Afsluitdijk , naar locatie Locatie Aantal vervoersmiddelen Groei% Aantal bezoekers Aantal vervoersmiddelen Groeifactor Aantal bezoekers Monument Noordzijde 93% 74% 1,9 1,7 Monument Zuidzijde 105% 99% 2,1 2,0 Kornwerderzand Noordzijde 100% 93% 2,0 1,9 Kornwerderzand Zuidzijde 487% 468% 5,9 5,7 Totaal 137% 118% 2,4 2,2 Bron: European Tourism Futures Institute, 2014, 2018 Tabel 4b. Groei van het aantal verblijfstoeristen in Nederland, , kwartalen 1,2 en 3. Jaar Kwartaal Aantal gasten Totaal Totaal Groeipercentage 23% Noot: Het betreft de CBS-statistieken Logiesaccommodaties; gasten, nachten, woonland, logiesvorm, regio. Daarin zijn gegevens opgenomen van het aantal gasten en hun overnachtingen in Nederland in alle hotels, motels, pensions, appartementen met hoteldienstverlening, jeugdaccommodaties en bed&breakfasts met ten minste 5 slaapplaatsen, op alle kampeerterreinen met minimaal 4 toeristische standplaatsen en op huisjesterreinen en in groepsaccommodaties met ten minste 10 slaapplaatsen Bron: CBS Tabel 5a geeft een overzicht van de mate waarin bezoekers met verschillende vervoersmiddelen kwamen. Op de Afsluitdijk als geheel was de auto het meest populair (70%), gevolgd door touringcar (11%) en camper (8%). Wel zijn er verschillen tussen de locaties. Zo stopten bij Kornwerderzand relatief weinig auto s maar juist veel campers. Bij Monument was het aandeel touringcars hoger dan bij Kornwerderzand. Wel moet worden ongemerkt dat er vier jaar geleden bij Kornwerderzand nog helemaal geen touringcars stopten, terwijl de groei bij Monument beperkt was (groeifactor 1,4), zie tabel 5b. Op alle vier locaties tezamen is een groei waarneembaar geweest bij alle wijzen van vervoer, maar vooral bij voetgangers en fietsers. 8 9

9 Tabel 5a. Modal split bezoekers Afsluitdijk, naar tellocatie, 2018 Aankomst per Afsluitdijk Monument Kornwerderzand Noordzijde Zuidzijde Noordzijde Zuidzijde Auto 70% 61% 77% 49% 78% Camper 8% 5% 6% 38% 6% Motor 2% 1% 2% 1% 2% OV-bus 4% 6% 4% 0% 1% touringcar 11% 18% 10% 0% 5% brommer 0% 0% 0% 0% 1% fiets 4% 8% 1% 4% 6% e-bike 0% 0% 0% 1% 1% step 0% 0% 0% 0% 0% skeelers 0% 0% 0% 0% 0% lopend / joggend 0% 0% 0% 2% 1% boot 0% 0% 0% 5% 0% n Bron: European Tourism Futures Institute, 2014, 2018 Tabel 5b. Groeifactor van het aantal bezoekers aan de Afsluitdijk , naar wijze van vervoer Aankomst per Afsluitdijk Mon Nz Mon Zz KZ Nz KZ Zz Auto 2,4 1,8 2,3 1,5 5,1 1 Camper 2,0 1,4 1,4 2,8 5,0 2 Motor 2,0 1,3 2,2 1,1 4,7 3 OV-bus 2,2 2,2 2,3 0,0 * 4 Touringcar 1,4 1,4 1,1 * * 5 Brommer 1,8 1,7 0,1 1,0 * 6 Fiets (incl. e-bikes) 3,3 2,4 6,0 2,9 11,4 7 Skeeleraars 4,5 2,0 * * * 8 Benenwagen (te voet) 3,8 3,0 * 11,3 2,3 9 Boot 1,9 0,5 * 2,1 * 10 *) berekening kan niet worden uitgevoerd in verband met delen door 0 Bron: European Tourism Futures Institute, 2014, 2018 De groeicijfers zijn waarschijnlijk voor een belangrijk deel te verklaren uit het voortdurend mooie en droge weer gedurende het voor-, hoofd-, en naseizoen in 2018 wat wellicht ook de sterke groei van het aandeel wandelaars en fietsers verklaart in samenhang met de opening van het Afsluitdijk Wadden Center begin Het aantal mooiweer dagen was in 2018 ten opzichte van 2014 drie keer zo groot (zie het overzicht in bijlage 2). Ook het feit dat Leeuwarden-Friesland in 2018 Culturele Hoofdstad was van Europa heeft het aantal bezoekers waarschijnlijk opgeschroefd. Zo blijkt dat van degenen die van hun vakantieadres kwamen 39,4% daar te verblijven vanwege Culturele Hoofdstad. En voor 36,5% van de respondenten die onderweg waren naar hun vakantieadres geldt dat ze daar op vakantie gingen in verband met Culturele Hoofdstad. Bezoekers in de avonduren zijn niet in de onderzoeken van (2014 en) 2018 meegenomen. Daarom kan niet worden vastgesteld of de lichtkunstwerken van Daan Roosegaarde tijdens duisternis extra bezoekers naar de Afsluitdijk heeft getrokken

10 Het is aannemelijk dat genoemde groeicijfers en groeipercentages in de steekproefperiode (tabel 4a) representatief zijn voor het hele jaar. Dat betekent dat, uitgaande van de middenprognose voor 2014 (tabel 3), het aantal bezoekers aan de Afsluitdijk iets meer dan verdubbeld is. Van een geschat aantal van in 2014 naar een geschat aantal van in Dat is een aanzienlijk grotere groei dan die in 2014 werd verwacht bij vergroten van de attractiewaarde (tabel 3). Tabel 5. Schatting werkelijk aantal Afsluitdijkbezoekers in 2018 Schatting 2014 Schatting 2018 groeifactor laag midden hoog laag Midden hoog Monument Nz , Monument Zz , Monument Totaal , Kornwerderzand Nz , Kornwerderzand Zz , Kornwerderzand Totaal , Totaal , *) afgerond op duizendtallen Figuur 1. Geschatte groei van het aantal bezoekers aan de Afsluitdijk op jaarbasis, (*1000) 5. Profiel van de bezoekers aan de Afsluitdijk 5.1 Geslacht 54,7% van de respondenten was man. In 2014 was dit nog 62,7%. Bij Monument Noordzijde lag het percentage iets hoger. Bij Kornwerderzand Zuidzijde juist iets lager. 5.2 Leeftijd De gemiddelde leeftijd van de respondenten was ten opzichte van 2014 iets gestegen: van 50,8 naar 54,3 jaar. In Kornwerderzand waren de ondervraagden iets ouder dan dit gemiddelde (56,1), bij Monument juist iets jonger (52,6). Hoe ouder de leeftijdsgroep, hoe groter het aandeel respondenten. Het aandeel 66+-ers bedroeg 27%, het aandeel jarigen 25% en het aandeel jarigen 22%

11 5.3 Land van herkomst Figuur 3. Aantal respondenten naar postcodegebied (2 cijfers) Het aandeel Nederlanders, Duitsers en Belgen was ten opzichte van 2014 licht gestegen. Het percentage Nederlanders bedroeg 79,5% (in 2014 was dit 68,2%), Duitsers 11,6% (was 8,5%) en Belgen 1,5% (was 0,6%). Van alle Europeanen (uitgezonderd Nederland) waren de meeste respondenten afkomstig uit Duitsland (62,4%, was in ,8%), Verenigd Koninkrijk (9,1%, was 12,8%) en België (8,1%, was 3,7%). Van alle Duitse respondenten kwamen de meesten uit Nordrhein-Westfalen (22,4%), Niedersachsen (17,3%) en Hamburg (10,4%). In absolute aantallen betekent het bij de middenprogose dat het aantal Nederlandse bezoekers was gestegen van naar , het aantal Duitse bezoekers van naar en het aantal uit België van naar (hierbij is steeds afgerond op duizendtallen). Uit overig Europa van naar en van buiten Europa teruggelopen van naar Figuur 2. Land van herkomst (2014: n=528, 2018: n= 1778) De spreiding van de herkomst van Nederlanders is in figuur 3 weergegeven

12 Figuur 4. Aantal Respondenten 2 naar postcodegebied (2 cijfers) 5.4 Groepssamenstelling In de top 3 van groepssamenstellingen had een verschuiving plaatsgevonden tussen 2014 en Uit de top 3 verdwenen was met andere familieleden (afgenomen van 12,7% naar 6,6%). Deze categorie had plaats gemaakt voor alleen (toegenomen van 9,5% naar 13,1%). De top 4 werd in beide jaren geleid door met partner (toegenomen van 47,7% naar 59,3%). In de top 4 had zich ook de categorie met kinderen tot 12 jaar gehandhaafd (gelijk gebleven met respectievelijk 13,3% naar 13,1%). Figuur 5. Groepssamenstelling (2014: n=528, 2018: n= 1778) 16 17

13 5.5 Groepsgrootte De grootte van het reisgezelschap bestond in 2014 en 2018 voornamelijk uit 2 personen, maar het aandeel van koppels was wel toegenomen (van 45,5% naar 56,9%). Het percentage groepen ter grootte van 1 en 3 personen was licht gestegen (van 10,0% naar 13,1%, en van 9,7% naar 10,4%) en van 4 personen licht gedaald (respectievelijk van 15,3% naar 12,2%). Het aandeel grote groepen (meer dan 6 personen) nam bij Kornwerderzand toe van 1,7% naar 4,2% en daalde bij Monument van 7,3% naar 2,2%. In beide onderzoeksjaren was de groepsgrootte zeer uiteenlopend. De gemiddelde groepsgrootte naam af van 3,7 naar 2,9, vooral bij Monument (van 4,4 naar 2,9). 6. Kenmerken van de bezoekketen 6.1 Vertrekplaats huidige trip Gelet op de bezoekketen, kwam het grootste deel van de respondenten in 2018 net als in 2014 van huis (gestegen van 51,7% naar 60,3%) of van een vakantieadres (vrijwel gelijk: van 25,6% naar 25,3%). Op volgorde van belangrijkheid waren de tien belangrijkste thuislocaties: Leeuwarden (69x), Amsterdam (45x), Harlingen (30x), Sneek (29x), Groningen (20x), Den Haag (18x), Drachten (18x), Bolsward (17x), Alkmaar (14x) en Makkum (14x) dus verspreid door het Noorden en Westen van het land. De top 5 van de locatie van vakantieadressen bestond in 2018 uit Makkum (33x), Harlingen (23x), Leeuwarden (19x), Amsterdam (16x) en Texel (16x). Figuur 6. Vertrekplaats (2014: n=528, 2018: n= 1778) De spreiding van afreisplaatsen voor het bezoek aan de Afsluitdijk is weergeven in figuur 7, 8 en

14 Figuur 7. Afreisplaats thuis naar postcodegebiet (2 cijfers) Figuur 8. Afreisplaats vakantieadres naar postcodegebiet (2 cijfers) 20 21

15 Figuur 9. Afreisplaats attractie, evenement, toeristische plek, naar postcodegebied (2 cijfers) 6.2 Vervoermiddel In 2018 waren bij de respondenten (dus het hoofd van elke groep ) net als in 2014 auto en camper het belangrijkste vervoermiddel. Het aandeel auto s steeg evenwel van 60,2% naar 74,6% en het aandeel campers daalde enigszins van 17,4% naar 15,9%. Verder waren de verschuivingen gering. 6.3 Bestemming huidige trip De meeste mensen waren in 2018 net als in 2014 onderweg naar huis (iets gestegen van 39,7% naar 40,4%) of naar een vakantieadres (gedaald van 30,2% naar 27,9%). Het aandeel dat onderweg was naar een attractie, evenement of andere toeristische plek bedroeg in ,6% en het aandeel dat onderweg was naar familie, vrienden of kennissen (zonder overnachting) daalde licht van 12,7% in 2014 naar 10,5% in Figuur 10. Bestemming (2014: n=528, 2018: n= 1778) 22 23

16 De belangrijkste thuisbestemmingen waren net als de afreislocaties verspreid door Noord- en West-Nederland met een accent op het Noorden: Leeuwarden (46x), Harlingen (27x), Amsterdam (25x), Sneek (25x), Groningen (13x), Makkum (13x), Bolsward (12x), Drachten (12x), Den Haag (10x), Franeker (9x). Figuur 11. Aanreisplaats thuis naar postcodegebiet (2 cijfers) De belangrijkste vakantieadresbestemmingen lagen in Makkum (27x), Leeuwarden (24x), Amsterdam (18x), Callantsoog (18x) en Texel (17x). De belangrijkste attracties, evenementen en toeristische plekken waarnaartoe de respondenten onderweg waren zijn achtereenvolgens: Leeuwarden (24x), Amsterdam (19x), Den Helder (15x), Kornwerderzand (13x) en Harlingen (11x). Blijkbaar komt de Afsluitdijk dus voor in de bezoekketen met Amsterdam. De spreiding van aanreisplaatsen na het bezoek aan de Afsluitdijk is weergeven in figuur 11, 12 en

17 Figuur 12. Aanreisplaats vakantie naar postcodegebiet (2 cijfers) Figuur 13. Aanreisplaats attractie naar postcodegebiet (2 cijfers) 26 27

18 6.4 Bezoekketen en invloed Culturele Hoofdstad 22% van de respondenten maakte er op de dag dat we hen spraken een uitstapje van vanuit huis, en 10% vanuit het vakantieadres. 17% kwam van huis en was onderweg naar een vakantieadres, 11% was omgekeerd onderweg van vakantieadres naar huis. Verder was 8% onderweg van huis naar een attractie, evenement of toeristische plek, en 8% van huis naar een bezoek aan familie, vrienden of kennissen. Het Culturele Hoofdstadjaar een niet geringe betekenis heeft gehad voor het bezoek aan de Afsluitdijk. Van degenen die van een vakantieadres komen, geeft 39,4% aan dat ze daar verblijven in verband met Culturele Hoofdstad. Bij respondenten afkomstig van een attractie/evenement/andere toeristische plek was dat aandeel 11,5%. Ook genereerde Culturele Hoofdstad bezoekers aan de Afsluitdijk die afkomstig waren van familiebezoek en zelfs zakelijk bezoek. Van hen gaf respectievelijk 4,8% en 4,5% aan dat waar ze vandaan komen verband hield met Culturele Hoofdstad. Voor 37,0% van de respondenten die onderweg waren naar een vakantieadres had dat te maken met Culturele Hoofdstad. Voor bezoekers aan attracties, evenementen of toeristische plekken bedroeg dat percentage 14,6%. In geval van een familiebezoek 23,1%. De aantallen die deze percentages vertegenwoordigen (op basis van de middenprognose) staan in onderstaande tabel 6. Tabel 6. Geschat aantal bezoekers aan Afsluitdijk i.v.m. Culturele Hoofdstad Leeuwarden-Friesland 2018, op basis van middenprognose van bezoekers, afgerond op duizendtallen Afkomstig van Aandeel totaal aantal respondenten (n=1778) Waarvan aandeel door CH Geschat aantal bezoekers verband houdend met CH 2018 vakantieadres (min. 1 nacht) 25,3% 39,4% attractie / evenement / andere toeristische plek 2,9% 11,5% bezoek familie / vrienden / kennissen (z. overn.) 4,7% 4,8% zakelijk bezoek 1,2% 4,5% 0 overig 2,4% 4,7% Subtotaal Onderweg naar vakantieadres (min. 1 nacht) 27,9% 37,0% attractie / evenement / andere toeristische plek 11,6% 24,6% bezoek familie / vrienden / kennissen (z. overn.) 10,5% 23,1% zakelijk bezoek 0% 0% 0 overig 5,4% 10,7% Subtotaal Totaal

19 7. Kenmerken van het bezoek aan de Afsluitdijk 7.1 Imago Afsluitdijk Ruim de helft van de ondervraagde bezoekers vertelde te weten dat de Waddenzee de status van UNESCO Werelderfgoed heeft (52,3%). Onbekend is of het bezoek aan het Afsluitdijk Wadden Center deze opvatting heeft beïnvloed. Van de respondenten die de vraag beantwoordden gaf 81% aan de Afsluitdijk als een toeristisch-recreatieve attractie te zien. Dat percentage is iets gestegen ten opzichte van 2014 (76,6%). Wel moet worden opgemerkt dat 33% van de respondenten de vraag in 2018 niet beantwoordde. In 2014 werd die optie niet gegeven. Figuur 15. Bekend dat Waddenzee UNESCO Werelderfgoed is (2018) Figuur 14. Afsluitdijk toeristisch-recreatieve bestemming? (n= 1778) (2014: n=528, 2018: n= 1778) Noot: De respondenten die geen antwoord wisten op de vraag zijn in de berekening niet meegenomen

20 7.2 Doel huidige bezoek De belangrijkste redenen om een stop te maken op de Afsluitdijk waren volgens de respondenten een toeristisch-recreatieve stop/bezoek (toegenomen van 55,2% in 2014 naar 63,4% in 2018) of een rook-/plas-/rustpauze tijdens doorreis (vrijwel gelijk gebleven: van 33,7% naar 33,0%). Voor de groep van toeristisch-recreatieve respondenten was het doel vooral om van de omgeving en het uitzicht te genieten (63,6%). Dat was in 2014 niet anders (51,9%), maar het aandeel is in die vier jaar flink gestegen. Misschien hield dat verband met het betere en helderder weer in 2018, wellicht in samenhang met de 36 graden uitzichtlocatie op het dak van het nieuwe Afsluitdijk Wadden Center. Figuur 16. Doel van het bezoek aan de Afsluitdijk, 2018 Opvallend is ook de sterke toename van het aantal respondenten dat geïnteresseerd was in de Afsluitdijk zelf (van 7,6% naar 37,8%), Waddenzee/UNESCO Werelderfgoed (van 3,1% naar 23,1%) en het IJsselmeer (van 2,7% naar 20,0%). Zit zou goed te maken kunnen hebben met de opening van het Afsluitdijk Wadden Center dat de belangstelling voor deze zaken aanwakkert en een latente behoefte aanspreekt. Overigens bleek ook de belangstelling om meer te leren over de natuur in het algemeen (13,3%), de strijd tegen het water (11,9%), en vogels (10,7%) niet gering. In 2014 werden deze antwoordmogelijkheden niet voorgelegd, wat een vergelijking niet mogelijk maakt. 7.3 Geplande duur van het bezoek De meeste ondervraagden bleven maximaal een half uur op de onderzoekslocatie (49,1%). Een iets kleiner deel bleef er langer dan een half uur maar korter dan 2 uur (32,1%). Bijna één op de vijf van de respondenten (18%) bleef er minimaal 2 uur en maakte er op die manier een echte dagtocht van. Figuur 17. Geplande duur van het bezoek, 2018 (n= 1778) (2014: n=528, 2018: n= 1778) 32 33

21 7.4 Activiteiten Tijdens hun bezoek aan de Afsluitdijk hebben de respondenten, ongeacht hun bezoekmotief, uiteenlopende activiteiten ondernomen. Veruit de belangrijkste niet locatie-specifieke activiteiten waren ontspannen/recreëren (29,2%) en wandelen / rondkijken (28,9%). Andere activiteiten werden fors minder ondernomen (ten hoogste 7,5%). Figuur 19. Specifieke activiteiten Kornwerderzand, 2018 Figuur 18. Niet locatiespecifieke activiteiten tijdens het bezoek, 2018 (n=1778) Bij het Monument bleek het bekijken van het Monument het populairst (10,5%) gevolgd door het beklimmen van de uitkijktoren (7,2%) en een bezoek aan het restaurant (6,4%). Figuur 20. Specifieke activiteiten Monument, 2018 (n=1778) In Kornwerderzand was een bezoek aan het Afsluitdijk Wadden Center de populairste activiteit (13,5%), gevolgd door een bezoek aan het daaraan verbonden restaurant (7,0%) tezamen 20,5%, het bekijken van de sluizen (6,1%) en een bezoek aan het Kazemattenmuseum (4,9%). Dit zou betekenen, uitgaande van de middenprognose van bezoekers aan de Afsluitdijk, dat Afsluitdijk Wadden Center en het bijbehorende restaurant samen (lage prognose ) bezoekers hebben getrokken, en het Kazemattenmuseum (lage prognose: ). 1 1 Die cijfers zijn hoger dan de door het Kazemattenmuseum zelf genoemde bezoekcijfers van Zie https// (n=1778)

22 7.5 Herhalingsbezoek In 2014 gaf 64,8% van de respondenten aan de Afsluitdijk al eerder te hebben bezocht of er al eerder te zijn gestopt. In 2018 was dat percentage gestegen naar 71,1%. Het aandeel respondenten dat aangaf in het jaar van het onderzoek de Afsluitdijk al eerder te hebben bezocht bedroeg in ,6% en in ,5% - eveneens een stijging. De meest populaire stopplekken/bezoeklocaties waren daarbij in 2018 Kornwerderzand en Monument (beide 48% van de bezoekers), gevolgd door Den Oever (21%) en Breezanddijk (18%). 8. Referenties Goethals, W., Streefkerk, N., Epke, D. & Bos, N. (2012). Onderzoeksrapport Afsluitdijk, Leeuwarden: Stenden Hogeschool. Van der Tuuk, B. (2006). Een Dijk van Attractie. Ontwikkelingsplan Toerisme Afsluitdijk. Beetsterzwaag: Vandertuuk BV. Postma, A. (2014). Toeristisch-recreatieve potenties van de Afsluitdijk. Resultaten van het onderzoek naar wensen van (potentiele) bezoekers aan de Afsluitdijk. Leeuwarden: Stenden ETFI. Figuur 21. Herhalingsbezoek in 2018 en daarna (n=1778) Ruim driekwart van de respondenten gaf aan van plan te zijn de Afsluitdijk opnieuw te willen bezoeken! (76,8%). In 2014 bedroeg was dit percentage ruim 10% lager: 65,7%

23 Bijlagen Bijlage 1. Onderzoeksdagen 2014 en datum dag Noord Midden Zuid datum dag Noord Midden Zuid Voor-seizoen 1-mei do vak vak vak 11-apr wo x x x 3-mei za vak vak vak 3-mei do vak vak vak 19-jun do x x x 5-mei za vak vak vak 22-jun zo x x x 24-jun zo x x x Hoofd-seizoen 11-jul vr vak x x 7-jul za x x vak 15-jul di vak x vak 15-jul zo vak vak vak 20-jul zo vak vak vak 10-aug vr b-vak b-vak b-vak 4-aug ma b-vak b-vak b-vak 11-aug za b-vak b-vak vak 8-aug vr b-vak b-vak b-vak 22-aug wo b-vak vak x 13-aug wo vak vak b-vak 26-aug zo vak vak x Na-seizoen 20-sep za x x x 13-sep do x x x 5-okt zo x x x 15-sep za x x x 18-okt za vak vak vak 17-okt wo x x vak 20-okt ma x vak vak 21-okt zo vak vak vak Bijlage 2. Het weer tijdens de onderzoeksdagen in 2014 en 2018 Gegevens De Bilt Datum Max temp in graden Celcius Aantal uren zon 2014 Neerslag in mm Neerslag in uren Windsnelheid in m/s gemiddeld Windkracht in Beaufort gemiddeld 1-mei 18,3 5,7 0,0 0,0 2,3 2,0 n 3-mei 13,7 11,9 0,0 0,0 2,9 2,0 nno 19-jun 16,1 0,5 0,5 0,9 2,5 2,0 nw 22-jun 20,6 14,0 0,0 0,0 2,7 2,0 nnw Gemiddeld 17,2 8,0 0,1 0,2 2,6 2,0 11-jul 23,8 5,9 13,4 3,1 2,1 2,0 wzw 15-jul 22,4 3,3 0,0 0,0 2,7 2,0 zw 20-jul 27,2 3,0 7,1 1,0 1,8 2,0 nw 4-aug 23,3 8,4 0,0 0,0 2,3 2,0 w 8-aug 22,3 1,1 9,8 4,5 2,8 2,0 ozo 13-aug 21,7 11,1 3,0 1,1 3,8 3,0 zw Gemiddeld 23,6 5,9 5,0 1,7 2,7 2,3 20-sep 24,0 3,9 0,0 0,0 1,6 2,0 nw 5-okt 15,2 0,0 0,0 0,0 2,1 2,0 nno 18-okt 23,0 7,2 0,0 0,0 3,8 3,0 z 20-okt 17,7 5,5 0,1 0,2 4,2 3,0 wzw Gemiddeld 20,0 4,2 0,0 0,1 2,9 2,5 windrichting overheersend 38 39

24 Bijlage 3. Telformulier LOCATIE (aankruisen wat van toepassing is) Datum Max temp in graden Celcius Aantal uren zon Neerslag in mm Neerslag in uren Windsnelheid in m/s gemiddeld Windkracht in Beaufort gemiddeld windrichting overheersend 1 Monument noordzijde (Waddenkant) 2 Monument zuidzijde (IJsselmeerkant) 3 Kornwerderzand noordzijde (Waddenkant) 4 Kornwerderzand zuidzijde (IJsselmeerkant) 11-apr 17,5 2,2 2,1 0,7 2,3 2,0 o 3-mei 15,6 13,8 0,0 0,0 2,4 2,0 nw 5-mei 22,0 14,0 0,0 0,0 3,0 2,0 ono 24-jun 17,7 0,7 0,0 0,0 2,9 2,0 nnw Gemiddeld 18,2 7,7 0,5 0,2 2,7 2,0 7-jul 24,9 11,9 0,0 0,0 2,2 2,0 n 15-jul 28,7 14,0 0,0 0,0 2,0 2,0 no 10-aug 21,1 7,9 6,6 4,5 4,9 3,0 zw 11-aug 20,9 10,9 0,1 0,6 3,1 2,0 wzw 22-aug 25,3 10,2 0,0 0,0 1,9 2,0 w 26-aug 19,6 6,1 1,3 2,2 4,1 3,0 z Gemiddeld 21,7 8,8 2,0 1,8 3,5 2,5 13-sep 19,5 11,6 0,0 0,0 1,3 2,0 nnw 15-sep 20,3 6,1 0,2 0,4 2,5 2,0 w 17-okt 20,2 5,4 0,0 0,0 1,4 1,0 nw 21-okt 16,5 3,4 0,0 0,0 1,9 2,0 zzw Gemiddeld 19,1 6,6 0,1 0,1 1,8 1,8 2. DATUM Dag: Maand: 3. TIJDSVAK (aankruisen wat van toepassing is) 1 10:00-10:30 uur 5 14:00-14:30 uur 2 11:00-11:30 uur 6 15:00-15:30 uur 3 12:00-12:30 uur 7 16:00-16:30 uur 4 13:00-13:30 uur 8 17:00-17:30 uur Noot: mooi weerdagen zijn rood gearceerd (gemiddelde temp hoger boven normaal, neerslag max 0,2 mm; zonpercentage minimaal 50%) Bronnen: weergegevens: mooiweerdag:

25 Bijlage 4. Vragenlijst 4. TELLINGEN (gedurende het aangegeven halfuur turven van het aantal voer- en vaartuigen dat op de aangegeven locatie vraag 1- stopt) Auto s Camper Motorfiets Bussen (OV) Touringcars (Tc) Brommer / scooter Fietsers / racefiets e-bike Steppers Skeeleraars/skaters Wandelaars, joggers Boten Turven 1 inz 2 inz 3 inz 4 inz 5 inz 6 inz 7 inz 1 inz 2 inz 3 inz 4 inz 5 inz 6 inz 7 inz Tc1 Inz: Tc2 Inz: Tc3 Inz: Tc4 Inz: Tc5 Inz: Tc6 Inz: Tc7 Inz: Tc8 Inz: Tc9 Inz: Tc10 Inz: Totaal aantal Verv.md. Totaal aantal pers. NOTEER: Naam onderzoeker: Datum: Tijdstip aanvang enquête: Locatie enquêteren (aankruisen) - Kornwerderzand noord (kant Waddenzee) - Kornwerderzand zuid (kant museum, Wadden Center, IJsselmeer) - Monument noord (kant Waddenzee) - Monument zuid (kant IJsselmeer, restaurant) 1. Noteer vervoermiddel ( 1 antwoord) Auto Camper Motorfiets Bus (OV) Touringcar Brommer/scooter Fiets / racefiets e-bike / trapondersteuning Step Skeelers/skates Lopend / joggend Boot Overig: 2. Met hoeveel personen bent u hier incl. uzelf? Personen (incl. Respondent) 42 43

26 3. Met wie bent u hier? (meerdere antwoorden mogelijk) Alleen Met partner Met kinderen tot 12 jaar Met kinderen jaar Met kinderen 19 jaar e.o. Met ouders Met andere familieleden Met vrienden/bekenden Met school, bedrijf, club, enz. Met reisgezelschap EERDER BEZOEK AFSLUITDIJK 4. Hebt u vaker de Afsluitdijk bezocht of bent u hier al vaker gestopt? Ja Nee 5. Hebt u DIT JAAR de Afsluitdijk bezocht of bent u hier DIT JAAR al vaker gestopt? Ja Nee Indien ja: Waar was dit (laat eventueel kaart zien) Bij Den Oever Bij het Monument Bij Breezanddijk (benzinepomp) Bij Kornwerderzand Bij Zurich wegrestaurant Bij dorpje Zurich Weet niet meer precies waar. keer. keer. keer. keer. keer. Keer. keer VISITOR JOURNEY BEZOEK-KETEN 6. Waar komt u nu vandaan? ( 1 antwoord aankruisen) en zoveel mogelijk van de specificaties verzamelen. Van huis Van vakantieadres (min. 1 nacht) Van attractie, evenement of andere toeristische plek Van bezoek aan familie/ vrienden/ kennissen (zonder overnachting) Van werkadres Van zakelijk bezoek Overig Welke Plaats: Welke Plaats: Naam accommodatie: Welke Plaats: Naam attractie/evenement/plek: Was dit gerelateerd aan Culturele Hoofdstad Leeuwarden/Friesland? Ja / Nee Welke Plaats: Welke Plaats: Welke Plaats: Welke Plaats: 7. Waar gaat u als u straks naar toe? ( 1 antwoord aankruisen) en zoveel mogelijk van de specificaties verzamelen. Van huis Van vakantieadres (min. 1 nacht) Van attractie, evenement of andere toeristische plek Van bezoek aan familie/ vrienden/ kennissen (zonder overnachting) Van werkadres Van zakelijk bezoek Overig Welke Plaats: Welke Plaats: Naam accommodatie: Welke Plaats: Naam attractie/evenement/plek: Was dit gerelateerd aan Culturele Hoofdstad Leeuwarden/Friesland? Ja / Nee Welke Plaats: Welke Plaats: Welke Plaats: Welke Plaats: 44 45

27 HUIDIG BEZOEK KORNWERDERZAND/MONUMENT 8. Hoe lang blijft u hier ongeveer? ( 1 antwoord) <½ uur Half uur ½ uur < 1 uur 1 -< 2 uur 2 uur of langer 9. Wat is de reden dat u hier stopt? ( 1 antwoord) Rook/plas/rustpauze tijdens doorreis naar vraag 10 en einde enquête Toeristisch-recreatief uitje naar vraag 11 Indien rook/plas/rustpauze 10. Wat gaat u hier precies doen, of heeft u hier gedaan? (meerdere antwoorden) Toiletbezoek Meeting, vergadering Eten in restaurant? Ja/nee Drinken in restaurant? ja/nee Roken 11. Indien toeristisch-recreatief: wat is het DOEL van uw bezoek? (meerdere antwoorden mogelijk) Van omgeving en uitzicht genieten Om iets te leren, meer te weten te komen over: de Afsluitdijk zelf De Waddenzee /UNESCO wereld erfgoed het IJsselmeer vogels de strijd tegen het water de natuur in het algemeen de Tweede Wereldoorlog architectuur (Monument) Kunst (Daan Roosegaarde) Blue Energy Om te recreëren (vissen, surfen, zeilen, zwemmen, bird watching, enz.) 12. Wat gaat u hier precies doen, of heeft u hier gedaan? (MEERDERE ANTWOORDEN MOGELIJK) Algemeen Toiletbezoek Eten in restaurant? Ja/nee Drinken in restaurant? ja/nee Roken Souvenir(s) kopen Ansichtkaart(en) kopen Toeristisch-recreatieve activiteiten Zonnen Recreëren Wandelen / rondkijken Vissen Surfen Kitesurfen Zeilen Zwemmen Vogels kijken (bird watching, birding) Locatiespecifieke toeristisch recreatieve activiteiten KORNWERDERZAND 46 47

28 Bezoek dorp Kornwerderzand Overig Bezoek Makkum met veerboot Bekijken sluizen Bezoek Afsluitdijk Wadden Center Bezoek restaurant Bezoek Kazemattenmuseum Bekijken energieopwekking Bezoek Vismigratierivier MONUMENT Monument bekijken ivm monumentale status/architectuur Uitkijktoren beklimmen Restaurant bezoeken Overig, namelijk:. PERSOONSKENMERKEN 15. Wat is uw land van herkomst? (na Nederland op alfabetische volgorde, OMCIRKEL NUMMER) 1 Nederland wat is uw postcode? (4 cijfers) 8 Noorwegen 2 België 9 Oostenrijk 3 Denemarken 10 Spanje 4 Duitsland welk Bundesland?: 11 Zwitserland 5 Frankrijk 12 Zweden 6 Groot-Brittannië 13 Overig: 7 Italië 16. Wat is uw leeftijd? 17. Geslacht noteren Man Vrouw 13. Zou u de Afsluitdijk een toeristische attractie noemen? Ja Nee Hartelijk dank voor uw medewerking ((---)) 14. Zou u opnieuw een toeristisch-recreatief bezoek aan de Afsluitdijk willen brengen? Ja Nee 48 49

29 Bijlage 5. Tabellenboek 2 Tabel 1. Schatting werkelijk aantal bezoekers Afsluitdijk in 2014 en 2018 Schatting 2014 Schatting 2018 groeifactor laag midden hoog laag midden hoog Monument Nz , Monument Zz , Monument Totaal , Kornwerderzand Nz , Kornwerderzand Zz , Kornwerderzand Totaal , Totaal , *) afgerond op duizendtallen Tabel 2. Steekproefomvang Kornwerderzand Monument Onbekend - 53 Totaal Profiel van de bezoekers Tabel 3. Geslacht Man 54,7% 62,7% Vrouw 45,3% 37,1% Onbekend - 0,2% Totaal (n=1778) (n=528) 2 Noot: tabel 1 is gebaseerd op tellingen gedurende een aantal dagen in voor-, hoofd- en naseizoen en daarop gebaseerde berekeningen. Alle andere tabellen zijn gebaseerd op enquêtes onder een steekproef van bezoekers op dezelfde dagen in voor-, hoof-, en naseizoen. Tellingen en enquêtes zijn verricht op de parkeerplaatsen aan de noord- en zuidzijde bij Kornwerderzand en Monument. Tabel 4. Gemiddelde leeftijd Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Gemiddelde leeftijd 56,1 52,6 54,3 53,4 49,4 50,8 Standaarddeviatie 15,4 14,9 15,2 14,7 15,7 15,4 n Tabel 5. Leeftijdsverdeling jaar 4,7% jaar 8,2% jaar 13,7% jaar 21,9% jaar 25,0% 66 jaar of ouder 26,5% Totaal 100,0% Tabel 6. Land en regio van herkomst % Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Nederland 82,8% 76,6% 79,5% 89,6% 67,5% 68,2% Duitsland 10,0% 13,1% 11,6% 3,5% 12,9% 8,5% België 1,1% 1,8% 1,5% 0,0% 1,0% 0,6% Anders, waarvan 6,2% 7,9% 7,1% 5,8% 18,5% 12,5% Overig Europa 4,9% 5,8% 5,3% 2,9% 10,9% 7,2% Buiten Europa 1,3% 2,1% 1,8% 2,9% 7,6% 5,3% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=171) (n=301) (n=528) In 2019 bedraagt de som van de percentages meer da 100% omdat enkelen meerdere antwoorden gaven

30 Tabel 7. Europese landen van herkomst Europa buiten Nederland, waarvan: 18,6% 16,4% Van de niet-nederlandse Europeanen is dat: - Duitsland 11,6% 8,5% 62,4% 51,8% - België 1,5% 0,6% 8,1% 3,7% - Finland 0,3% 1,6% 0,0% - UK 1,7% 2,1% 9,1% 12,8% - Zwitserland 0,3% 0,6% 1,6% 3,7% - Oostenrijk 0,1% 0,2% 0,5% 1,2% - Zweden 0,6% 1,5% 3,2% 9,1% - Spanje 0,5% 0,9% 2,7% 5,5% - Noorwegen 0,3% - 1,6% 0,0% - Polen 0,3% - 1,6% 0,0% - Italië 0,6% - 3,2% 0,0% - Frankrijk 0,4% 0,2% 2,2% 1,2% - Denemarken 0,2% 0,6% 1,1% 3,7% - Roemenië 0,1% - 0,5% 0,0% - Portugal 0,1% 0,2% 0,5% 1,2% - Kroatië - 0,2% 0,0% 1,2% - Tsjechië - 0,2% 0,0% 1,2% - Griekenland - 0,2% 0,0% 1,2% - Slovakije - 0,2% 0,0% 1,2% - Turkije - 0,2% 0,0% 1,2% (n=1778) (n=528) (n=331) (n=87) Tabel 8. Duitse deelstaten van herkomst Duitsland, waarvan: 11,6% 8,5% Van de Duitsers is dat: - Baden-Württemberg (S) 0,8% 6,9% - Bayern (S) 0,6% 5,2% - Berlin (O) 0,5% 4,3% - Brandenburg (O) 0,3% 2,6% - Bremen (N) 0,5% 4,3% - Saarland (W) 0,2% 1,7% - Hamburg (N) 1,2% 10,4% - Hessen (W) 0,8% 6,9% - Mecklenburg-Vorpommern (N) 0,3% 2,6% - Niedersachsen (N) 2,0% 17,3% - Nordrhein-Westfalen (W) 2,6% 22,4% - Rheinland-Pfalz (W) 0,7% 6,0% - Sachsen (O) 0,1% 0,9% - Sachsen-Anhalt (O) 0,1% 0,9% - Schleswig-Holstein (N) 0,3% 2,6% - Thüringen (O) 0,1% 0,9% - onbekend 0,4% 3,5% (n=1778) (n=528) (n=206) 52 53

31 Tabel 9. Niet-Europese landen van herkomst Buiten Europa, waarvan: 1,8% 5,3% - Australië 0,1% 0,6% - Brazil 0,1% 0,2% - China - 1,1% - Curaçao 0,1% - - Gambia - 0,2% - Hong Kong 0,1% - - India 0,2% 0,4% - Israël - 0,6% - Japan - 0,2% - Nepal - 0,2% - Nieuw Zeeland 0,2% 0,2% - Singapore - 0,2% - Suriname - 0,2% - Taiwan - 0,2% - Thailand 0,1% - - USA/Canada 0,8% 1,0% - Zuid-Afrika 0,1% - (n=1778) (n=528) Tabel 10. Groepssamenstelling Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Alleen 14,1% 12,3% 13,1% 9,8% 10,9% 9,5% Met partner 61,6% 57,1% 59,3% 58,4% 49,7% 47,7% Met kinderen tot 12 jr 11,9% 14,2% 13,1% 19,1% 12,3% 13,3% Met kinderen jr 5,6% 7,7% 6,7% 6,4% 7,9% 6,6% Met kinderen 19 jr en ouder 2,6% 3,6% 3,1% 2,3% 4,6% 3,4% Met ouders 3,4% 4,4% 4,0% 2,9% 11,9% 7,8% Met andere familieleden 5,8% 7,3% 6,6% 7,5% 17,9% 12,7% Met vrienden/bekenden 7,1% 10,4% 8,9% 0,0% 2,3% 1,3% Met school/bedrijf/club/enz. 1,7% 0,7% 1,2% 0,6% 3,6% 2,3% Met reisgezelschap 1,8% 1,0% 1,4% 9,8% 10,9% 9,5% (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) (m=302) (n=528) Noot: Respondenten konden hier meerdere antwoorden geven, het totaal in een kolom kan daardoor ongelijk aan 100% zijn Tabel 11. Groepsgrootte Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal 1 14,0% 12,3% 13,1% 10,4% 11,6% 10,0% 2 59,2% 54,9% 56,9% 60,7% 44,4% 45,5% 3 7,8% 12,7% 10,4% 9,8% 11,3% 9,7% 4 10,8% 13,4% 12,2% 14,5% 18,5% 15,3% 5 2,0% 3,1% 2,6% 1,7% 4,6% 3,2% 6 1,9% 1,2% 1,5% 0,6% 1,3% 0,9% >6 personen 4,2% 2,2% 3,1% 1,7% 7,3% 4,7% Gemiddeld 3,0 2,8 2,9 2,5 4,4 3,7 Standaard deviatie 4,8 3,8 4,3 1,3 7,5 6,1 (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) (m=302) (n=528) 54 55

32 Kenmerken van de bezoekketen Tabel 12. Vetrekplaats huidige trip Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Van huis 64,8% 56,4% 60,3% 65,3% 52,6% 51,7% Van vakantieadres (min. 1 nacht) 22,2% 28,0% 25,3% 23,7% 31,1% 25,6% Van attractie / evenement / andere toeristische plek Van bezoek familie/vrienden/kennissen (z.overn.) 2,7% 3,1% 2,9% * * * 4,3% 5,0% 4,7% 7,5% 7,6% 6,8% Van mijn werk 2,5% 3,1% 2,8% 0,6% 2,6% 1,7% Van zakelijk bezoek 1,1% 1,4% 1,2% 0,0% 1,7% 0,9% Overig 2,0% 2,8% 2,4% 2,3% 3,0% 2,5% Onbekend 0,4% 0,3% 0,3% 0,6% 1,3 10,8 Totaal *) is in 2014 niet gevraagd (n=841) (n=937) (n=1778) Tabel 13. Herkomst is gerelateerd aan Culturele Hoofdstad Leeuwarden Friesland 2018 n 2018 Van vakantieadres (min. 1 nacht) ,4% Van attractie / evenement / andere toeristische plek 52 11,5% Van bezoek familie/vrienden/kennissen (z.overn.) 83 4,8% Van mijn werk 50 0,0% Van zakelijk bezoek 22 4,5% Overig 43 4,7% (n=173) (n=302) (n=528) Tabel 14. Top 10 herkomstlocaties thuis Thuislocatie 2018 Leeuwarden 6,4% Amsterdam 4,2% Harlingen 2,8% Sneek 2,7% Groningen 1,9% Den Haag 1,7% Drachten 1,7% Bolsward 1,6% Alkmaar 1,3% Makkum 1,3% Tabel 15. Top 5 herkomstlocaties vakantieadres Locatie vakantieadres 2018 Makkum 7,7% Harlingen 5,4% Leeuwarden 4,5% Amsterdam 3,8% Texel 3,8% 56 57

33 Tabel 16. Vervoermiddel Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Auto 63,0% 85,1% 74,6% 53,8% 74,2% 60,2% Camper 28,5% 4,6% 15,9% 39,3% 7,9% 17,4% Motorfiets 1,2% 4,2% 2,8% 1,2% 4,6% 3,0% Bus (OV) 0,4% 0,9% 0,6% 0,0% 2,3% 1,3% Touringcar 1,0% 0,7% 0,8% 0,0% 4,0% 2,3% Brommer/scooter 0,1% 0,1% 0,1% 1,2% 0,0% 0,4% Fiets / racefiets / e-bike 4,0% 4,0% 4,1% 3,5% 6,3% 4,7% Skeelers / skates 0,1% 0,0% 0,1% Lopend / joggend 0,4% 0,1% 0,2% 0,6% 0,0% 0,2% Boot 1,0% 0,0% 0,4% 0,0% 0,3% 0,2% Overig 0,4% 0,3% 0,3% Onbekend ,6% 0,3% 10,2% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) (n=302) (n=528) Tabel 17. Bestemming huidige trip Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Naar huis 49,9% 31,9% 40,4% 53,8% 30,1% 34,8% Naar vakantieadres (min. 1 nacht) 22,8% 32,4% 27,9% 21,4% 34,1% 26,5% Naar attractie / evenement / andere toeristische plek Naar bezoek familie/vrienden/kennissen (z.overn.) 11,1% 12,2% 11,6% * * 7,1% 13,6% 10,5% 9,2% 14,2% 11,2% Naar mijn werk 2,4% 2,1% 2,2% 1,7% 2,3% 1,9% Naar zakelijk bezoek 0,8% 1,5% 1,2% 0,0% 1,0% 0,6% Overig 5,0% 5,8% 5,4% 11,6% 15,2% 12,7% Onbekend 0,8% 0,5% 0,7% 2,3% 3,0% 12,3% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) Tabel 18. De bestemming is gerelateerd aan Culturele Hoofdstad Leeuwarden Friesland 2018 n 2018 Naar vakantieadres (min. 1 nacht) ,0% Naar attractie / evenement / andere toeristische plek ,6% Naar bezoek familie/vrienden/kennissen (z.overn.) ,1% Naar mijn werk 40 0,0% Naar zakelijk bezoek 21 0,0% Overig 96 10,7% (n=302) (n=528) 58 59

34 Tabel 19. Top 10 bestemmingslocaties thuis Thuislocatie 2018 Leeuwarden 6,6% Harlingen 3,9% Amsterdam 3,6% Sneek 3,6% Groningen 1,9% Makkum 1,9% Bolsward 1,7% Drachten 1,7% Den Haag 1,4% Franeker 1,3% Tabel 20. Top 5 bestemmingslocaties vakantieadres Vakantieadres 2018 Makkum 5,8% Leeuwarden 5,2% Amsterdam 3,9% Callantsoog 3,9% Texel 3,7% Tabel 21. Bezoekketen Afreislocatie Aanreislocatie Geen antwoord Naar huis Geen antwoord 0,2% 0,1% Van huis 0,3% 21,6% 16,6% 8,2% 8,3% 0,7% 0,7% 3,8% Van vakantieadres 0,1% 11,4% 10,0% 2,0% 1,1% 0,1% 0,7% Van attractie, evenement of andere toeristische plek Van bezoek aan familie/ vrienden/ kennissen (z. overn) Naar vakantieadresa Naar attractie, evenement of andere toeristische plek Naar bezoek aan familie/vrienden/kennissen (z. overn.) Naar mijn werk Naar zakelijk bezoek Overig 1,7% 0,3% 0,6% 0,2% 0,1% 2,7% 0,6% 0,3% 0,7% 0,1% 0,2% Van mijn werk 1,0% 0,1% 0,2% 0,1% 1,2% 0,2% 0,1% Van zakelijk bezoek 0,7% 0,3% 0,2% Overig 0,1% 1,2% 0,2% 0,3% 0,1% 0,6% N=1778 (=100%) 60 61

35 Kenmerken van het bezoek aan de Afsluitdijk Tabel 22. Imago Afsluitdijk als toeristische attractie Ik zou de Afsluitdijk een toeristische attractie willen noemen Ik zou de Afsluitdijk geen toeristische attractie willen noemen Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal 61,7% 47,0% 53,9% 71,1% 78,5% 68,4% 15,8% 10,5% 13,0% 28,3% 20,3% 20,8% Onbekend 22,5% 42,6% 33,1% 0,6% 1,3% 10,8% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) (n=302) Tabel 22b. Imago Afsluitdijk als toeristische-attractie, alle locaties tezamen, naar leeftijdscategorie, 2018 Ik zou de Afsluitdijk een toeristische attractie willen noemen Ik zou de Afsluitdijk geen toeristische attractie willen noemen Onbekend jaar 4,1% 4,6% 5,9% jaar 7,3% 7,8% 9,9% jaar 12,6% 16,0% 14,5% jaar 21,4% 21,0% 23,2% jaar 25,4% 26,5% 23,8% 66 jaar of ouder 29,2% 24,2% 22,7% Totaal Het imago van de Afsluitdijk als toeristische attractie lijkt niet leeftijdsgebonden. (n=528) Tabel 23. Imago Afsluitdijk als toeristische attractie, excl. de respondenten die geen antwoord gaven Ik zou de Afsluitdijk een toeristische attractie willen noemen Ik zou de Afsluitdijk geen toeristische attractie willen noemen Totaal Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal 79,6% 81,8% 80,6% 71,5% 79,5% 76,6% 20,4% 18,2% 19,4% 28,5% 20,5% 23,4% (n=652) (n=538) Tabel 24. Bekendheid Waddenzee als UNESCO Werelderfgoed (n=1190) (n=172) (n=298) 2018 (n=471) Kz Mon Totaal Ik weet dat UNESCO de Waddenzee heeft aangewezen als Werelderfgoed 64,3% 41,5% 52,3% Ik weet niet dat UNESCO de Waddenzee heeft aangewezen als Werelderfgoed 12,0% 14,2% 13,2% Onbekend 23,7% 44,3% 34,5% Totaal NB. Deze vraag is in 2014 niet gesteld. (n=841) (n=937) (n=1778) 62 63

36 Tabel 24b. Bekendheid Waddenzee als UNESCO Werelderfgoed, alle locaties tezamen, naar leeftijdscategorie, 2018 Ik weet dat UNESCO de Waddenzee heeft aangewezen als Werelderfgoed Ik weet niet dat UNESCO de Waddenzee heeft aangewezen als Werelderfgoed Onbekend jaar 3,3% 8,1% 5,7% jaar 5,5% 14,9% 9,9% jaar 13,6% 12,7% 14,1% jaar 21,3% 21,3% 23,1% jaar 25,6% 24,0% 24,4% 66 jaar of ouder 30,6% 19,0% 22,8% Totaal De bekendheid met de Waddenzee als UNESCO Wereldwerfgoed lijkt bij de 65-plussers sterker, bij jongeren tot 35 jaar juist minder sterk. Tabel 25. Reden voor huidige stop Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Toeristisch-recreatief bezoek 73,7% 54,1% 63,4% (*) 66,5% 57,9% 55,2% Even pauze tijdens doorreis (roken, plassen, rusten) 20,8% 44,5% 33,0% 32,4% 40,4% 33,7% Overig 5,5% 1,4% 3,3% Onbekend 1,2% 1,7% 11,2% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) (n=302) (n=528) Noot: In 2014 werd onderscheid gemaakt tussen Speciaal voor Afsluitdijk, Bewuste tussenstop op Afsluitdijk en Even pauze tijdens doorreis. De eerste twee categorieën zijn nu samengevoegd onder de noemer toeristisch-recreatief bezoek. Tabel 26. Doel van het toeristisch-recreatieve bezoek 2018 Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Van omgeving en uitzicht genieten 57,4% 71,2% 63,6% 43,5% 44,0% 51,9% Om iets te leren, meer te weten te komen over: 55,0% 49,3% 52,4% de Afsluitdijk zelf 36,1% 39,8% 37,8% 4,1% 7,0% 7,6 % De Waddenzee/UNESCO wereld erfgoed 28,1% 17,0% 23,1% 0,6% 3,0% 3,1% het IJsselmeer 21,0% 18,7% 20,0% 1,2% 2,0% 2,7% vogels 15,5% 4,9% 10,7% vismigratie 11,0% 3,2% 7,5% de strijd tegen het water 12,7% 10,8% 11,9% de natuur in het algemeen 17,7% 7,9% 13,3% de Tweede Wereldoorlog 14,4% 3,2% 9,3% architectuur (Monument) 7,9% 5,9% 7,0% kunst (Daan Roosegaarde) 3,9% 3,0% 3,5% Blue Energy 5,6% 1,2% 3,6% Om te recreëren (vissen, surfen, zeilen, zwemmen, bird watching, enz.) 25,3% 6,5% 16,9% Iets anders 14,0% 11,0% 12,7% Totaal (n=620) (n=507) (n=1127) (n=115) (n=175) (n=291) Noot: In de tabel zijn alleen de toeristisch-recreatieve bezoekers uit tabel 25 meegenomen. De antwoordcategoriën in de achterliggende enquêtevraag zijn in 2014 anders geformuleerd dan in Alleen de overeenkomende antwoordcategorieën zijn voor 2014 vermeld. Omdat de respondenten meerdere antwoorden mochten geven is het totaal niet gelijk aan 100%. (*) dit betreft 1127 respondenten. Hun motieven zijn in de volgende tabel verder uitgesplitst

37 Tabel 27. Geplande duur van het bezoek Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal <½ uur 14,5% 36,3% 26,0% 24,9% 37,7% 29,7% ½ uur 12,4% 32,7% 23,1% 9,8% 32,8% 22,2% ½-<1 uur 18,9% 19,4% 19,2% 10,4% 21,9% 15,9% 1-<2 uur 21,8% 5,0% 12,9% 13,3% 4,3% 6,8% 2 uur of langer 31,7% 5,7% 18,0% 40,5% 2,6% 14,8% Onbekend 0,7% 1,0% 0,8% 1,2% 0,7% 10,6% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) (n=302) (n=528) Tabel 28. Activiteiten tijdens bezoek NIET LOCATIE-SPECIFIEKE ACTIVITEITEN 2018 Zonnen 7,5% Ontspannen/recreëren 29,2% Wandelen / rondkijken 28,9% Fietsen 5,7% Varen (eigen boot) 0,8% Rondvaart 1,6% Vissen 2,7% Windsurfen 0,5% Kitesurfen 0,2% Zeilen 0,8% Zwemmen 1,5% Vogels kijken (bird watching, birding) 5,5% KORNWERDERZAND Bezoek dorp Kornwerderzand 2,7% Maken van rondvaart 1,0% Bekijken sluizen 6,1% Bezoek Afsluitdijk Wadden Center 13,5% Bezoek restaurant Kornwerderzand 7,0% Bezoek Kazemattenmuseum 4,9% Bekijken energieopwekking (blue energy) 1,1% Bezoek Vismigratierivier 0,8% MONUMENT Monument bekijken ivm monumentale status/architectuur 10,5% Uitkijktoren beklimmen 7,2% Bezoek restaurant Monument 6,4% Noot: n=1778. In 2014 is deze vraag niet gesteld. Om die reden is er geen vergelijking mogelijk. Tabel 29. Afsluitdijk al eens eerder bezocht Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal ja 73,6% 68,9% 71,1% 83,2% 65,2% 64,8% nee 26,4% 31,1% 28,9% 16,8% 34,1% 25,0% Onbekend ,0 0,7 10,2% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) Tabel 29b. Afsluitdijk al eens eerder bezocht, naar leeftijdscategorie, 2018 Ja Nee jaar 4,3% 5,9% jaar 7,2% 10,8% jaar 11,4% 19,4% jaar 20,7% 24,9% jaar 26,0% 22,4% 66 jaar of ouder 30,3% 16,7% Totaal Vooral de 55- maar vooral de 65-plussers hebben de Afsluitdijk al eens eerder bezocht. Bij vooral de jarigen is dat juist minder het geval. (n=302) (n=528) 66 67

38 Tabel 30. Afsluitdijk in het onderzoeksjaar al eens eerder bezocht Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Ja 49,8% 33,9% 41,5% 54,9% 30,8% 35,6% Nee 50,2% 66,1% 58,5% 41,0% 64,2% 50,4% Onbekend ,0% 4,9% 14,0% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) (n=302) Tabel 30b. Afsluitdijk in het onderzoeksjaar al eens eerder bezocht, naar leeftijdscategorie, 2018 Ja Nee jaar 4,6% 4,8% jaar 7,0% 9,1% jaar 11,3% 15,4% jaar 20,3% 23,1% jaar 25,6% 24,5% 66 jaar of ouder 31,2% 23,0% (n=528) Totaal Wat geldt voor eerder bezoek in het algemeen (tabel 29b) geldt in iets minder sterkte mate ook voor eerder bezoek in het jaar van onderzoek zelf: Vooral de 55- maar vooral de 65-plussers hebben de Afsluitdijk al eens eerder bezocht. In alle jongere leeftijdscategorieën is dat juist minder het geval. Tabel 31. Populariteitstop- en bezoeklocaties in het onderzoeksjaar 2018 Kornwerderzand 48% Monument 48% Den Oever 21% Breezanddijk 18% Zürich wegrestaurant 9% Zürich dorp 5% Tabel 32. Plan om de zou opnieuw een toeristisch-recreatief bezoek aan de Afsluitdijk te willen brengen Kz Mon Totaal Kz Mon Totaal Ja 82,0% 72,1% 76,8% 78,6% 69,5% 65,7% Nee 13,4% 18,7% 16.2% 17,9% 27,8% 21,8% Onbekend 4,5% 9,2% 7,0% 3,5% 2,6% 12,5% Totaal (n=841) (n=937) (n=1778) (n=173) (n=302) (n=528) Tabel 32b. Plan om de zou opnieuw een toeristisch-recreatief bezoek aan de Afsluitdijk te willen brengen, alle locaties tezamen, naar leeftijdscategorie, 2018 Ja Nee Onbekend jaar 4,3% 6,7% 6,0% jaar 8,5% 7,8% 6,0% jaar 13,5% 16,0% 9,5% jaar 21,9% 22,7% 20,2% jaar 24,8% 24,5% 29,8% 66 jaar of ouder 27,2% 22,3% 28,6% Totaal 65-plussers zijn wat vaker geneigd de Afsluitdijk opnieuw te willen bezoeken. 55-minners wat minder vaak

39 Notes: 70 71

40 European Tourism Futures Reports Nr. 50 ISSN European Tourism Futures Institute Bezoekadres: Rengerslaan 8, 8917 DD, Leeuwarden Postadres: P.O. Box 1298, 8900 CG, Leeuwarden Telefoonnumber: +31 (0) info@etfi.eu Website: Programmabureau De Nieuwe Afsluitdijk Bezoekadres: Sluisweg 1a, 8752 TR, Kornwerderzand Postadres: Postbus 20120, 8900 HM, Leeuwarden Telefoonnumber: +31 (0) loket@deafsluitdijk.nl Website: