Bijzondere natuur beschermen

Transcriptie

1 Wy wurkje oan Fryske topnatuer De Grutte Wielen Bijzondere natuur beschermen Het is belangrijk om de bijzondere natuur van de Grutte Wielen te behouden en waar mogelijk te versterken. Dat is een taak die de provincie Fryslân heeft gekregen vanuit Europa. Daar profiteert de natuur van, maar u natuurlijk ook! In deze nieuwsbrief vindt u informatie over het Europese natuurnetwerk en waarom de Grutte Wielen binnen dit netwerk ligt. Wat maakt dit gebied zo bijzonder? En wat doen we eigenlijk om dit gebied zo mooi te houden? Europees natuurnetwerk: Natura 2000 Binnen Europa liggen veel natuurgebieden met uitzonderlijke waarden. Ook in Nederland liggen zulke natuurgebieden. Het is belangrijk om deze natuurgebieden te beschermen. Daarom heeft de Europese Unie een stelsel opgezet: een Europees netwerk van natuurgebieden. Dit netwerk noemen we Natura De bescherming richt zich op landschappen, planten en dieren. In Nederland heeft het ministerie van Economische Zaken een lijst opgesteld van gebieden die binnen het Europese natuurnetwerk horen. In de provincie Fryslân zijn er twintig Natura 2000-gebieden aangewezen, waaronder de Grutte Wielen.

2 Natuur in de Grutte Wielen Het gebied de Grutte Wielen behoort tot een Europees natuurnetwerk: Natura In dit netwerk liggen de mooiste natuurgebieden van Europa met de grootste natuurwaarden. Dit betekent dat de natuur in deze gebieden bijzonder mooi en sterk is. De natuur in het moerasgebied de Grutte Wielen hoort daar ook bij. Hoe ziet dit gebied er eigenlijk uit? Een nat gebied Bijzondere dieren en planten Natuurgebied de Grutte Wielen is van oorsprong een Aan de westkant van de Grutte Wielen leven veel weidelaagveengebied. Het ligt in een overgangszone van klei- vogels zoals de grutto en de kievit. De natte omgeving is naar zandgrond. Nadat mensen in het gebied kwamen erg geschikt voor deze steltlopers. Ook ligt er dotterbloemwonen en de turf werd afgegraven, kregen wind en water grasland, schraalgrasland en ganzenfoerageergebied in de vat op het gebied. In de komvormige laagten ontstonden Grutte Wielen. In het ganzenfoerageergebied eten en daardoor veenplassen: de wielen. slapen ganzen in alle rust. Het oostelijke deel van de Grutte Wielen ligt s winters onder water. Daarom trekken Het karakter van de Grutte Wielen is nog bijna hetzelfde. tienduizenden ganzen, eenden en steltlopers in deze Het natuurgebied bestaat uit een aantal grote plassen. periode naar het gebied. Daarnaast komen de zeldzame Dit zijn de Grutte Wielen, Houtwiel en Sierdswiel. noordse woelmuis en de otter in de Grutte Wielen voor. Zomerpolders, winterpolders en boezemlanden omringen deze grote plassen. Boezemlanden zijn gronden die De botanische waarden van natuurgebied de Grutte zonder kades direct aan de boezem liggen. Daarnaast Wielen zijn ook groot. Er zijn dotterbloemvegetaties, zijn er nog waardevolle cultuurhistorische elementen in pioniersvegetaties en waterplantvegetaties. Deze het gebied. Bijvoorbeeld de twee eendenkooien en de vegetaties zijn van hoge kwaliteit en van internationale Ypeypoldermolen. waarde. 3 kernopgaven in natuurgebied de Grutte Wielen Voldoende geschikt leefgebied creëren voor broedvogels als kemphaan en porseleinhoen om tot succesvolle broedresultaten te komen Niet-broedvogels zoals de smient in de winterperiode de ruimte geven om te rusten, ruien, slapen en voedsel te zoeken. Voedsel- en slaapgebied voor de noordse woelmuis, de meervleermuis en de bittervoorn creëren en beschermen. Voor de meervleermuis gaat het alleen om voedselgebied Beheerplan Om de kwaliteit van de natuur in natuurgebied de Grutte Wielen zo goed mogelijk te houden maakte de provincie Fryslân samen met it Fryske Gea, Wetterskip Fryslân en andere betrokkenen een Natura 2000-beheerplan. In het plan staat wat de belangrijke Europese natuurwaarden in het gebied zijn en welke maatregelen we moeten treffen om die natuurwaarden te behouden of te versterken. Iedere zes jaar stelt Gedeputeerde Staten van Fryslân het vernieuwde beheerplan opnieuw vast Activiteiten in de Grutte Wielen Er vinden veel activiteiten plaats in natuurgebied de Grutte Wielen. Voor het uitvoeren van weidevogelbeheer is agrarisch medegebruik nodig. Agrariërs uit de nabije omgeving pachten grasland van It Fryske Gea en voeren hier activiteiten uit zoals het begrazen van percelen met vee, het hooien van grasland en het opbrengen van ruwe stalmest. De nattere rietvelden worden jaarlijks gemaaid. Daarbij wordt ook sluik verbrand. Dit is afval van de rietteelt. Daarnaast zijn er ook regelmatig natuuronderzoeken in het gebied. Ook op recreatief vlak gebeurt er veel. Mensen wandelen, schaatsen, vissen en zwemmen er graag. Ook zijn er ballonvaarten boven het gebied en varen mensen graag op de wielen en in de verbindingsvaarten. Bijvoorbeeld in de kano, met de zeilboot, op de surfplank of met de motor- of rondvaartboot. Een aantal van deze activiteiten kan alleen doorgaan wanneer er zogenoemde instandhoudingsmaatregelen zijn. It Fryske Gea, de provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân voeren deze maatregelen uit. Het gaat hierbij vooral om: Het verbeteren van het leefgebied van doelsoorten. Bijvoorbeeld van de kemphaan en de zeldzame noordse woelmuis; Onderzoek naar zeldzame diersoorten; Handhaving om verstoring te voorkomen Het komende jaar kunt u graafmachines, trekkers en andere voertuigen zien in het gebied. Deze machines zijn bezig met het uitvoeren van die maatregelen. Bijvoorbeeld het aanleggen van ecologische verbindingszones en natuurvriendelijke oevers. In deze nieuwsbrief kunt u lezen wat er al is gebeurd en wat er nog staat te gebeuren

3 Rietmaaibeheer optimaliseren Om het natuurgebied de Grutte Wielen geschikter te maken voor de noordse woelmuis en het porseleinhoen is het vegetatiebeheer aangepast. Deze twee diersoorten zijn een bijzondere verschijning in de Grutte Wielen en hebben extra bescherming nodig. Voor de noordse woelmuis is het goed om gefaseerd en verspreid te maaien. Ook moeten beheerpaden en kaden in het gebied ongeveer drie tot vijf keer per jaar gemaaid worden. Dit zorgt ervoor dat concurrerende muizensoorten van de noordse woelmuis vertrekken. Het riet wordt altijd door de rietsnijders in de winter of vroege voorjaar gemaaid. Dit gebeurt zodra het blad van de stengel is gevallen. Op sommige plekken wordt er ook gekozen om het riet niet jaarlijks te maaien. Op die manier krijgen ook andere moerasvogels een geschikt leefgebied. Het risico van niet-jaarlijks maaien is dat er snel struiken en bomen kunnen ontstaan. foto: Hans Pietersma In de Grutte Wielen broeden ook veel weidevogels. Verdroging van het weidevogelgebied is een knelpunt voor verschillende vogelsoorten. Bijvoorbeeld de kemphaan. Deze soort houdt van vochtige gebieden en heeft last van de verdroging. Dit komt vooral door te lage grondwaterstanden in het late najaar en de vroege zomer. In de Ryptsjerkster zomerpolder en in de Warren werd het instellen van het waterpeil de afgelopen jaren al flexibeler. Het peil kan nu zakken of stijgen wanneer dit nodig is. Bijvoorbeeld Waterpeilen optimaliseren voor weidevogels door weersomstandigheden of de aan- of afwezigheid van bepaalde vogelsoorten. Daarom wordt het peilbeheer in de Binnemiedepolder-zuid en de Weeshûspolder op termijn ook aangepast en wordt het gebied natter. De sloten en duikers in de polders (nummers 1-3 op kaart) worden daarom in het komende halfjaar breder en groter gemaakt. Dit zorgt voor het sneller aan- en afvoeren van water. Ecologische verbindingszones Tussen de Grutte Wielen en de Bouwe Pet in natuurgebied het Bûtenfjild komt een natte ecologische verbindingszone (nummer 7 op de kaart). Deze waterverbinding is bedoeld voor vissen en waterplanten, maar met name voor de noordse woelmuis en de otter. Samen met de robuuste faunapassage in het kader van de Centrale As komt deze waterverbinding er in Er liggen inmiddels ook een aantal otterbuizen onder de wegen. Dit helpt otters om veilig over te steken totdat de faunapassage er ligt. 7 De natte verbinding tussen de Grutte Wielen en de Alde Feanen kan veel beter. Komend jaar komt er een plan om via de Kleine Wielen en het Nijdjip een robuuste verbinding aan te leggen. Deze verbinding zal natuuroevers krijgen. Ook komen er faunapassages tussen de verschillende gebieden te liggen. Wanneer er meer over dit plan bekend is, stellen we u in een volgende nieuwsbrief op de hoogte. Natuurvriendelijke oevers Aan de oostelijke oever van de Sierdswiel (nummer 4 op de kaart) legde Wetterskip Fryslân al natuurvriendelijke oevers aan. De natuurvriendelijke oevers bestaan uit plasbermen, ondiepe plekken, flauwe taluds (slikranden) en inhammen. Deze maatregel draagt bij aan het realiseren van de Natura 2000-doelstellingen in natuurgebied de Grutte Wielen. Het helpt namelijk bij het verbeteren van het leefgebied van het porseleinhoen, de bittervoorn en de noordse woelmuis. 4

4 Meervleermuis In natuurgebied de Grutte Wielen komt de meervleermuis al vele jaren in grote aantallen. Het is belangrijk dat we deze soort goed beschermen. De meervleermuis is daarom één van de doelsoorten in het Natura 2000-beheerplan voor de Grutte Wielen. 5 6 Wist u dat naar schatting tien procent van de wereldpopulatie meervleermuizen in Nederland leeft? Natuurgebied de Grutte Wielen is rustig, bestaat uit landschapstypen die goed bij de meervleermuis passen en heeft geen verlichting. Ook liggen geschikte kraamgebieden dichtbij. Meervleermuizen verblijven zomers vaak in stedelijk gebied en buiten natuurgebieden. Bijvoorbeeld op kerkzolders en in jaren zestig rijtjeshuizen. Door het isoleren en renoveren van deze woningen verdwijnen helaas steeds meer verblijfplaatsen voor de meervleermuis. Luchtballonnen en kleine vliegtuigen Vleermuisexperts Anne-Jifke Haarsma van Batweter en Johann Prescher van Altenburg & Wymenga onderzochten deze zomer de vliegroutes en verblijfplaatsen van de meervleermuis. Dit deden ze samen met veel vrijwilligers. Op basis van dit onderzoek ontwikkelen ze later dit jaar een informatiecampagne in samenwerking met Landschapsbeheer Friesland. Deze stichting onderhoudt het meldpunt vleermuizen. Gemeenten, maar vooral ook eigenaren van gebouwen waar de meervleermuizen in (kunnen) verblijven krijgen informatie over: - Het beschermen en in stand houden van kolonies - Het beschermen en in stand houden van vliegroutes - Het creëren van geschikte verblijfplaatsen Noordse woelmuis De noordse woelmuis behoort tot de familie van de woelmuizen. In Nederland leeft een aparte ondersoort die nergens anders voorkomt. Deze populatie noordse woelmuizen wordt gezien als een overblijfsel uit de laatste ijstijd van zo n tienduizend jaar geleden. Toen leefde de noordse woelmuis tot aan de Alpen en in Engeland. In Nederland heeft hij zich tot nu toe kunnen handhaven, maar het verspreidingsgebied krimpt en versnippert steeds meer. DNA-onderzoek In heel Fryslân en dus ook in de Grutte Wielen wordt dit jaar de aanwezigheid van de noordse woelmuis onderzocht. Onderzoekers zoeken muizenuitwerpselen en analyseren ze op DNA-sporen. Dat is een nieuwe techniek die voor het eerst op grote schaal in Fryslân wordt uitgevoerd. Goede zwemmers Noordse woelmuizen houden van hoge vegetaties met grasachtige planten. In de Grutte Wielen leeft de soort veel in natte ter- reinen, zoals rietland, moeras en drassige hooilanden. Doordat de noordse woelmuis geen watervrees heeft, kan hij goed eilandjes bereiken. Wel zijn ze erg gevoelig voor concurrentie van andere muizensoorten, zoals aardmuizen en veldmuizen. Als de andere muizensoorten in het gebied ook kunnen overleven, verdwijnen de noordse woelmuizen. Momenteel wordt onderzocht waar de beste leefgebieden voor deze woelmuis zich bevinden. Foto: Jelger Herder Zoogdierenvereniging Maatregelen Om de noordse woelmuizen te helpen is één van de maatregelen in de Grutte Wielen het ontwikkelen van grazig of moerassig gebied. Door regelmatig te maaien en het gebied onderwater te laten lopen zullen andere muizensoorten vertrekken. Zij houden niet van water, terwijl de noordse woelmuis goed kan zwemmen. Deze maatregelen worden komend halfjaar uitgevoerd bij de Fabriekspoel (nummer 6). Door de kade te versterken ontstaat er meer ruimte voor het opvangen en vasthouden van regenwater om het gebied natter te maken. Ook bij de Regentepetten (nummer 5) kan de noordse woelmuis profiteren van de vernattingsmaatregelen. Om te voorkomen dat bestaand leefgebied van deze soort schade oploopt door de maatregelen, wordt eerst de aanwezigheid van de noordse woelmuis onderzocht. Wanneer vliegtuigen en luchtballonnen te laag vliegen kunnen ze vogels op de grond verstoren. Daarom is het wenselijk om een minimale vlieghoogte van driehonderd meter aan te houden voor luchtvaart. Dit geldt voor ballonvaren, zweefvliegen, zeilvliegen, schermvliegen en snorvliegen. Een gedragscode voor kleine luchtvaart schrijft voor Natura 2000-gebieden zoveel mogelijk te Foto: Alwin Hartman mijden. Kan dit niet? Dan beveelt de code aan minimaal driehonderd meter hoogte aan te houden. Alleen als dit niet mogelijk is uit operationeel- of veiligheidsoogpunt mag men hiervan afwijken. De vertegenwoordigende organisaties van de kleine luchtvaart (KNVvL en AOPA) zien toe op de naleving van deze gedragscode. Verstoring tegengaan In de winter kunnen passerende vaartuigen zorgen voor verstoring van vogelsoorten als de smient. De rustfunctie van Sierdswiel en Houtwiel gaat dan verloren. Door in de winterperiode het aantal vaartuigen, de smienten en de mate van verstoring te observeren ontstaat een beeld van de problemen. Daarnaast kan het porseleinhoen tijdens het broeden verstoord worden. Dit kan komen door illegale activiteiten in het gebied waarbij men afgesloten gebieden betreedt. Ook slapende en rustende ganzen kunnen last hebben van deze verstoring. Tijdens de eerste beheerplanperiode vinden daarom toezicht- en handhavingsacties plaats om de mate van verstoring door (illegale) activiteiten te bepalen.

5 Bittervoorn De hoeveelheid bittervoorn en haar leefgebied is geanalyseerd. De bittervoorn eet fytoplankton en verstopt zich graag tussen waterplanten als bescherming tegen roofvissen. Daarnaast legt de vissoort zijn eitjes in zoetwatermossels. Voor de bittervoorn, maar ook voor de plankton en de mossels is de ideale leefomgeving schoon, niet te diep water met een redelijk zachte bodem. Veel delen van de Grutte Wielen voldoen aan die eisen. Enkele knelpunten zorgen helaas voor ongeschikt leefgebied voor de bittervoorn. De polders wijken in peilbeheer grotendeels af van de Friese Boezem. Hierdoor kan de bittervoorn in de winter niet van de ondiepe poldersloten naar de diepere boezem, en in de zomer niet van de boezem naar de poldersloten zwemmen. Ook zijn er verstopte duikers of overwoekerende rietkragen die de vissen niet kunnen passeren. Om het leefgebied te verbeteren kunnen er vispassages worden aangelegd. Deze passages zorgen er dan voor dat de bittervoorn van polder naar boezem kan komen en omgekeerd. Terreinbeheerders onderhouden de oevers op een diervriendelijke manier. Dit doen ze door oevers te ontzien, obstakels zoals bomen en struiken te verwijderen, vissen en mosselen die op de kant komen bij het hekkelen weer terug te zetten en door mozaïekbeheer (in fasen maaien en hekkelen). Daarmee is er altijd voldoende open water maar zijn er ook goede schuilmogelijkheden tussen de water- en oeverplanten. De gedragscode Flora- en Faunawet voor waterschappen wordt bij werkzaamheden toegepast. Dit garandeert dat er rekening wordt gehouden met de bescherming van alle dier- en plantensoorten. Porseleinhoen 5 Foto: Hans Pietersma Het porseleinhoen is een zeldzame vogelsoort die graag in natte graslanden, moerasgebied en soms ook in dichtbegroeide oevers verblijft. Als de moerasvegetatie te dicht is kan het porseleinhoen er niet meer doorheen lopen. Het is belangrijk om het porseleinhoen te helpen. Dit kan door het opengraven van dichtbegroeide of verlande wateren in de Regentepetten (nummer 5 op de kaart). Ook het weghalen van struiken en het maaien van ruigten zorgt voor meer ruimte voor het porseleinhoen. Dit maaien gebeurt in de komende jaren in afwisselende delen zodat er steeds jonge vegetatie is. Hier houdt het porseleinhoen van. Contact: Wil je meer weten over wat er in de Grutte Wielen gebeurt? Via blijf je op de hoogte. Hanneke Godthelp, projectleider provincie Fryslân Telefoonnummer godthelp@fryslan.frl Foto s: provincie Fryslân en It Fryske Gea