Natura 2000 beheerplan

Transcriptie

1 Alde Feanen Natura 2000 beheerplan : ontwerp november 2015 Samenvatting

2 Colofon Project Beheerplan Natura 2000 Gebiedsnummer 13 Alde Feanen Gebied Alde Feanen Versie november 2015 Status Ontwerp Opdrachtgever Provincie Fryslân Tweebaksmarkt 52, 8911 KZ Leeuwarden Postbus 20120, 8900 HM Leeuwarden Opgesteld door Altenburg & Wymenga / Provincie Fryslân Bevoegd gezag Provincie Fryslân en Ministerie van Economische Zaken Contactpersoon Johan Grijpstra, Provincie Fryslân Projectleider Website/informatie Afdeling Stêd en Plattelân j.grijpstra@fryslan.frl Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

3 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen Ontwerp november

4 Samenvatting Inleiding Dit is de samenvatting van het beheerplan Natura 2000 Alde Feanen. Na een intensief proces met tientallen organisaties in het gebied is het beheerplan nu klaar. Bij de start in 2010 was de grote vraag: wat betekent het feit dat de Alde Feanen Europees Natura 2000-gebied is geworden nu voor de mensen in het gebied? Mag ik alles nog wel doen wat ik altijd deed? Moet er nog werk gebeuren aan de inrichting van het natuurgebied? Het antwoord op deze vraag is inmiddels duidelijk. De natuurbeheerders, Wetter-skip Fryslân en de provincie Fryslân moeten aan de slag de komende zes jaar, met inrichtingsmaatregelen en andere vormen van beheer. Het goede nieuws is dat een groot deel van de kosten die hiermee gepaard gaan gedekt worden door een substantiële financiële bijdrage vanuit Europese Unie. Deze bijdrage is in 2013 toegekend om de natuur- en recreatiewaarden van de Alde Feanen een extra impuls te geven. In deze samenvatting wordt hier nog op teruggekomen. Inhoudsopgave Het beheerplan heeft een opzet die voor alle Natura 2000-beheerplannen gelijk is. Hieronder is aangegeven wat de onderdelen zijn van het beheerplan. In deze samenvatting komen dezelfde onderwerpen in dezelfde volgorde aan bod. Hoofdstuk Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5 Hoofdstuk 6 Hoofdstuk 7 Hoofdstuk 8 Hoofdstuk 9 Hoofdstuk 10 Geeft antwoord op de vraag: Waarom, door wie en hoe is dit beheerplan opgesteld en vastgesteld? Welke natuurwaarden staan in dit gebied voorop: voor welke habitattypen en soorten waarvoor hebben deze Natura 2000-gebied een speciale opgave. Hoe zit het gebied ecologisch in elkaar en door welke landschappelijke processen is het gevormd? Wat is er allemaal gaande in het gebied? Beleid en plannen die belangrijk zijn voor de natuur en een zo compleet mogelijke beschrijving van de activiteiten die nu plaatsvinden. Gebiedsanalyse Programmatisch Aanpak Stikstof (PAS) Wat zijn de kansen en knelpunten voor de natuurwaarden? Wat is het resultaat van de ecologische beoordeling van de activiteiten in het gebied? Kan alles ongewijzigd doorgaan? Met welke maatregelen kunnen we natuurkwaliteit behouden? Hoe wordt het plan uitgevoerd? Wat kost het? Wie doet wat en hoe houden we de ontwikkelingen en veranderingen bij? Wat betekent de vaststelling van dit plan voor de verschillende gebruikers van het gebied? 4 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

5 1 Naar een Beheerplan Natura 2000 Wat is Natura 2000? Nederland is rijk aan natuur, ook in vergelijking met andere Europese landen. De Europese Unie is zich daarvan bewust. In de jaren 90 heeft zij een netwerk ontworpen om onvervangbare natuur in heel Europa te beschermen, ook in Fryslân. Dat netwerk heet Natura De belangrijkste natuurgebieden in Europa zijn in dit netwerk opgenomen om de achteruitgang van de natuur tegen te gaan. In het netwerk zijn twee Europese richtlijnen opgenomen, de Habitatrichtlijn en de Vogelrichtlijn. De eerste richtlijn is gericht op de bescherming van specifieke natuurtypen en planten- en diersoorten. De tweede richtlijn is gericht op vogels. De richtlijnen kunnen beide of afzonderlijk voor natuurgebieden van toepassing zijn. In Nederland stelt het Ministerie van Economische Zaken een lijst op van gebieden die in het Natura 2000-netwerk thuishoren. In Fryslân zijn 20 gebieden op de lijst opgenomen. Het Natura 2000-gebied Alde Feanen is één daarvan. Voor het Natura gebied heeft het Ministerie het definitieve aanwijzingsbesluit gepubliceerd op 4 juni Hierbij is het gebied zowel aangewezen in het kader van de Vogelrichtlijn als de Habitatrichtlijn. Dit geeft aan dat er in het gebied bijzondere natuurwaarden voorkomen. Dat we voor deze gebieden een beheerplan moeten opstellen is in de Natuurbeschermingswet vastgelegd. De provincie Fryslân en het Ministerie van Economische Zaken zijn verantwoordelijk voor het opstellen van het het plan. Het Natura 2000-beheerplan Alde Feanen In het beheerplan zijn de bijzondere natuurdoelen die Europa voor de Alde Feanen heeft aangewezen beschreven. Het belangrijkste onderdeel van het plan zijn de maatregelen die nodig zijn om die bijzondere natuur te behouden en te versterken. Ook speelt het plan een belangrijke rol bij de afstemming van de activiteiten in het gebied op de natuurwaarden. Draagvlak Om een zo breed mogelijk draagvlak te krijgen is het beheerplan opgesteld in nauwe samenwerking met de terreinbeheerder It Fryske Gea, particuliere eigenaren, agrariërs, het Watersportverbond, de gemeenten, Hiswa/Recron, LTO, De Marrekrite, Provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, Dienst Landelijk Gebied (nu Provincie Fryslân), sport- en beroepsvissers, en andere betrokkenen. In dit eerste beheerplan maken we afspraken voor zes jaar, Ook geeft het plan een doorkijk naar de jaren daarna. Ontwerp november

6 Samenvatting Een belangrijk aspect is dat het beheerplan wordt gebruikt om goede beslissingen te nemen als er vergunningen voor activiteiten in en om het gebied worden aangevraagd. 2 De Natura 2000-doelen Open water, moeras en bloemrijke hooilanden De Alde Feanen heeft een oppervlakte van hectare en is onderdeel van het Europese Natura 2000-netwerk. Het gebied is gelegen in de provincie Fryslân, tussen de grote kernen Leeuwarden, Drachten en Heerenveen en maakt onderdeel uit van de gemeenten Tytsjerksteradiel, Leeuwarden en Smallingerland. De Alde Feanen is voor een groot deel in eigendom en beheer bij It Fryske Gea en voor een klein deel bij particulieren, Provincie Fryslân, Natuurmonumenten, De Marrekrite, Wetterskip Fryslân, het Rijk (oevers PM-kanaal) en gemeenten. De kern van de Alde Feanen bestaat uit open water, moerasbossen, smalle vaarten, petgaten en moerassen. Aan de randen liggen zomerpolders met vochtige hooilanden. Het hele gebied is rijk aan verschillende planten- en diersoorten. Doordat diverse wateren binnen het gebied in verbinding staan met de Friese meren, is de Alde Feanen via water goed toegankelijk. Waterrecreatie speelt daarom een belangrijke rol in het gebied. De Natura 2000-opgave In de Europese Vogelrichtlijn en Habitatrichtlijn worden habitattypen (vegetatietypen) en planten- en diersoorten genoemd die op Europese schaal kwetsbaar en vaak zeldzaam zijn en daarom bescherming nodig hebben. Door de landschappelijke openheid en de aanwezigheid van grote oppervlakten open water en s winters onder water staande graslandpolders komen van die soorten in de Alde Feanen vooral veel doortrekkende en overwinterende watervogels voor. De uitgestrekte vochtige graslanden en de op verschillende plaatsen voorkomende vochtige rietlanden vormen daarnaast een belangrijk leefgebied voor enkele kwetsbare soorten moerasbroedvogels en voor de noordse woelmuis. Daarnaast herbergen de petgaten verschillende zeldzame vissoorten en is het open water van belang als foerageergebied voor de meervleermuis. Ook is de Alde Feanen rijk aan zeldzame vegetaties. Het gaat om waterplantenvegetaties met krabbenscheer en fonteinkruiden, blauwgraslanden, veenmosrietlanden, moerasheide en hoogveen-bossen. Deze vegetaties zijn van groot belang als leef- en groeigebied voor bijzonder kwetsbare planten- en diersoorten. Kroonjuwelen van het gebied zijn onder andere de veenmosorchis en de gevlekte witsnuitlibel. 6 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

7 De instandhoudingsdoelen In het in juni 2013 gepubliceerde aanwijzingsbesluit van het Natura 2000-gebied Alde Feanen zijn niet alleen de ligging en de te beschermen Natura 2000-waarden benoemd, maar zijn voor die natuurwaarden ook doelen aangegeven. Dat zijn de instandhoudingsdoelen, die zijn weergegeven in tabel 1. Het gaat om 6 habitattypen en 27 diersoorten. Voor de meeste habitattypen is het doel om de kwaliteit te verbeteren (nu veelal matig ontwikkeld) en voor veenmosrietland, moerasheide en hoogveenbos ook om de oppervlakte te vergroten. Voor de meeste diersoorten is het doel om de omvang en de kwaliteit van het leefgebied te behouden. Uitzonderingen zijn een aantal moerasbroedvogels en de noordse woelmuis. De in het hele land zeldzame moerasbroedvogels purperreiger, bruine kiekendief, porseleinhoen en zwarte stern hebben het ook in de Alde Feanen moeilijk en voor deze soorten wordt een uitbreiding van het aantal broedparen beoogd. De Alde Feanen is voor de noordse woelmuis van groot belang. Deze soort wordt met uitsterven bedreigd. Verbetering van het leefgebied en vergroting van de populatie is daarom van groot belang om in Fryslân een levensvatbare populatie te behouden. Tabel 1: Instandhoudingsdoelen voor de Alde Feanen Code Vegetaties Doelstelling Doelstelling oppervlakte kwaliteit H3150 Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden = > H4010b Moerasheide > > H6410 Blauwgraslanden = > H7140b Veenmosrietlanden > > H7210 Galigaanmoerassen = = H91D0 Hoogveenbossen > > Code Habitatrichtlijnsoorten Doelstelling Doelstelling Doelstelling omvang leefgebied kwaliteit leefgebied populatie H1134 Bittervoorn = = = H1145 Grote modderkruiper = = = H1149 Kleine modderkruiper = = = H1163 Rivierdonderpad = = = H1318 Meervleermuis = = = H1340 Noordse woelmuis > > > Ontwerp november

8 Samenvatting Code Broedvogels Doelstelling Doelstelling Doelstelling omvang l eefgebied kwaliteit leefgebied aantal broedparen A017 Aalscholver = = 910 A021 Roerdomp = = 6 A029 Purperreiger > > 20 A081 Bruine kiekendief > > 20 A119 Porseleinhoen > > 15 A151 Kemphaan = = 10 A197 Zwarte stern > > 60 A292 Snor = = 40 A295 Rietzanger = = 800 Code Wintervogels Doelstelling Doelstelling Doelstelling (Niet-broedvogels) omvang leefgebied kwaliteit populatie gemiddeld aantal dieren A017 Aalscholver = = 60 A041 Kolgans = = A043 Grauwe gans = = 280 A045 Brandgans = = 430 A050 Smient = = A051 Krakeend = = 120 A052 Wintertaling = = 140 A056 Slobeend = = 140 A059 Tafeleend = = 90 A061 Kuifeend = = 470 A068 Nonnetje = = 30 A156 Grutto = = 90 = gelijkblijvend > toename Kernopgaven Naast de instandhoudingsdoelen gelden ook zogenaamde kernopgaven. De kernopgaven moeten leiden tot een duurzame bescherming van gebieden en daarmee van specifieke habitattypen en soorten. De kernopgaven benoemen de belangrijkste behoud- en herstelopgaven in de verschillende Natura 2000-gebieden. Het gaat daarbij om habitattypen en soorten die sterk onder druk staan en/of waarvoor Nederland van (zeer) groot belang is. Voor de Alde Feanen zijn er de kernopgaven: 8 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

9 Nastreven van een betere waterkwaliteit ten behoeve van watervegetaties, zwarte stern, bittervoorn, grote- en kleine modderkruiper. Het realiseren van een gebied waarin alle successiestadia (open water -> watervegetaties -> veenmosrietlanden -> moerasheide -> hoogveenbossen) in ruimte en tijd zijn vertegenwoordigd. Herstel van grote oppervlakten overjarig riet en waterriet voor moerasbroedvogels en noordse woelmuis. Creëren van plas-dras situaties voor smienten, porseleinhoen, kemphaan en noordse woelmuis. 3 Kenschets van de Alde Feanen A. De Natura 2000-waarden De Alde Feanen is als Natura 2000-gebied van belang voor een aantal bijzondere vegetaties en diersoorten. Elk van deze vegetaties en soorten stelt z n specifieke eisen aan het gebied. Habitattypen Het habitattype Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden is een vegetatie die alleen tot ontwikkeling komt in helder water met een goede waterkwaliteit. Het habitattype komt voornamelijk voor in het poldergebied boven Earnewâld en in een aantal petgaten in het boezemgedeelte van de Alde Feanen. Het gaat niet goed met het habitattype. De matige waterkwaliteit is hiervan de oorzaak. Blauwgraslanden met soorten als blauwe zegge en spaanse ruiter komen in de Alde Feanen op enkele geheel verschillende locaties voor, veelal over kleine oppervlakten. Ze zijn op de meeste plaatsen door verzuring en verdroging matig ontwikkeld. Het grootst aaneengesloten oppervlak ligt op de Wyldlannen. Om ze in stand te houden, moeten deze onbemeste blauwgraslanden jaarlijks zorgvuldig worden gemaaid. Veenmosrietlanden zijn vooral aan te treffen in de meer centraal gelegen delen van het boezemgebied en het oostelijke poldergebied. Het betreft soortenrijke veenbegroeiingen met een gesloten veenmoslaag, een varenrijke kruidlaag en een ijle rietlaag. Hier groeien onder meer soorten als ronde zonnedauw, rietorchis en veenmosorchis. Veenmosrietlanden vergen een adequaat beheer, dat bestaat uit wintermaaien. Verscheidene van de Ontwerp november

10 Samenvatting veenmosrietlanden zijn momenteel verruigd en verbost. Verdroging en aanvoer van teveel stikstof vanuit de lucht spelen daarbij waarschijnlijk een rol. Hoogveenbossen komen voornamelijk tot ontwikkeling in het oostelijk poldergebied ten noorden van Earnewâld. Het bos bestaat uit zachte berk met een ondergroei van veenmossen. Hoge grondwaterstanden zijn essentiële voorwaarden voor het habitattype. Hoogveenbossen zijn climaxvegetaties, dat wil zeggen dat ze in beginsel niet hoeven te worden beheerd. De twee habitattypen galigaanmoerassen en moerasheide komen in de Alde Feanen maar op enkele plekken voor. Habitatrichtlijnsoorten De bittervoorn is een vissoort van helder water dat rijk is aan waterplanten. Deze vissoort is tot nu toe nog maar op een paar plekken aangetroffen in de Alde Feanen. Dit geldt ook voor de Grote modderkruiper. De kleine modderkuiper komt tamelijk algemeen voor in de petgaten in het boezemgebied. Het is een soort die genoegen neemt met een iets mindere waterkwaliteit. De rivierdonderpad leeft in de Alde Feanen in de boezem op stortsteen. De soort is redelijk algemeen en is dus niet bedreigd. De meervleermuis gebruikt de Alde Feanen alleen als foerageergebied, dat voor dat doel momenteel zowel in omvang als kwaliteit goed lijkt te voldoen. De verblijfplaatsen van deze soort liggen buiten het Natura 2000-gebied, in dorpen in de omgeving. Voor de noordse woelmuis is de Alde Feanen van groot belang. De noordse woelmuis komt er verspreid voor, voornamelijk in natte, ruige, s winters overstroomde zomerpolders en rietlanden. Met deze aparte ondersoort, die alleen in natte delen van Noord- en West-Nederland voorkomt, gaat het momenteel niet goed. Zonder maatregelen dreigt de soort te verdwijnen. Broedvogels Van de aalscholver is al jaren een grote broedkolonie aanwezig in het moerasbos van de Prinsehôf, bij de speciaal daarvoor gebouwde vogelkijkhut. Op dit moment gaat het om ongeveer 275 broedparen. De purperreiger is sinds 2006 jammer genoeg uit het gebied verdwenen. De oorzaken hiervoor zijn niet bekend, aangezien de soort het landelijk goed doet. Met een aantal moerasbroedvogels (bruine kiekendief, porseleinhoen, zwarte stern) gaat het niet goed. De aantallen broedparen zijn onvoldoende voor een omvangrijk gebied als de Alde Feanen, hoewel de roerdomp zich nog redelijk staande houdt. Deze soorten zijn afhankelijk van grote oppervlakken nat rietland en door het vaste boezempeil zijn dergelijke milieus in de Alde Feanen schaars geworden. De rietzanger en de snor zijn ook moerasbroedvogels, maar ze zijn iets minder kieskeurig. Beide soorten komen verspreid over de Alde Feanen voor en lijken momenteel geen knelpunten te kennen. De kemphaan tenslotte broedde tot voor kort in de voch- 10 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

11 tige hooilanden aan de rand van de Alde Feanen. Met deze weidevogel gaat het in heel Nederland erg slecht. In de afgelopen jaren is de soort niet meer broedend in de Alde Feanen aangetroffen. Niet-broedvogels Voor de niet-broedvogels is de Alde Feanen op verschillende manieren van belang en ook in verschillende perioden van het jaar. De ganzen gebruiken onder water staande zomerpolders s nachts als rust- en slaapplaats; ze zoeken hun voedsel vooral in de omgeving op het boerenland. De smient doet het net andersom: deze rust overdag op het open water en zoekt s nachts voedsel in de omgeving. De meeste andere watervogelsoorten gebruiken het gebied als rustplaats en foerageergebied ineen en gebruiken daarbij zowel de onder water staande zomerpolders als rustige delen van het open water. Grote aantallen watervogels zijn vooral aanwezig in de periode oktober maart. Bij een aantal watervogelsoorten is sprake van een daling van de aantallen in de afgelopen jaren. Voor deze soorten is vooral de beschikbaarheid van rustige gebieden belangrijk om er te rusten, te slapen en voedsel te zoeken. B. De huidige activiteiten In en om de Alde Feanen vinden allerlei activiteiten plaats. De meest in het oog springende zijn recreatie, natuurbeheer, landbouw en waterbeheer. Recreatie In en om de Alde Feanen zijn op veel plaatsen voorzieningen voor recreanten (aanlegplaatsen, dagrecreatieterreinen, jachthavens, campings, bungalowparken etc.). Het gebied wordt bevaren door sportvissers en door recreanten in zeilboten, motorboten, kano s en rondvaarboten, en met wat geluk kan er in de winter worden geschaatst. Natuurbeheer Voor het natuurbeer worden op veel plaatsen graslanden gemaaid, beweid en plaatselijk ook bemest. In de winter worden op grote schaal rietlanden gemaaid en wordt sporadisch bosopslag verwijderd. Om in de gaten te houden hoe het gebied zich ontwikkelt laat It Fryske Gea en Wetterskip Fryslân onderzoek uitvoeren naar de stand van flora en fauna en naar waterstanden en waterkwaliteit. Landbouw Het grootste deel van de graslandpercelen binnen de begrenzing van het Natura gebied wordt beheerd ten behoeve van natuurwaarden. Buiten de Alde Feanen vinden wel de reguliere agrarische activiteiten plaats. Ontwerp november

12 Samenvatting Waterbeheer Voor het waterbeheer worden waterlopen geschoond en wordt het peil van de polders en van de boezem beheerd (onder meer door inlaat van IJsselmeerwater en uitslaan van polderwater op de boezem). Overige activiteiten Daarnaast is er nog een scala aan andere activiteiten, waaronder beroepsvisserij, beroepsvaart, gebruik van fietsroutes, slootschouw en dergelijke. Ook vindt er beheer en schadebestrijding plaats, zoals de bestrijding van muskusratten. C. Effecten op de instandhoudingsdoelen In het beheerplan zijn al deze activiteiten op een rij gezet en is het effect ervan op de instandhoudingsdoelen de habitattypen en de 27 soorten bepaald. In het beheerplan is de beoordeling van deze activiteiten beschreven. De conclusie is, dat de meeste van de huidige activiteiten en van de al in gang gezette ontwikkelingen gewoon doorgang kunnen vinden, omdat ze de doelen niet schaden. Dit betreft onder meer de meeste vormen van natuurbeheer, verblijfsrecreatie, wonen en bedrijven, en verkeersinfrastructuur. Een klein aantal activiteiten kan mogelijk wél leiden tot een negatief effect. In veel gevallen gaat het dan om mogelijke verstoring van broedgebieden, alsmede rusten foerageergebieden van watervogels in de periode oktober t/m maart. Dat geldt bijvoorbeeld voor recreatievaart, beroepsvisserij, sportvissen vanaf boten, gebruik van aanlegplaatsen en activiteiten die samenhangen met beheer, schadebestrijding, jacht en het ganzenbeleid. Ook het vaste boezempeil, de diepe ontwatering van de winterpolders buiten de Alde Feanen, het uitslaan van voedselrijk polderwater op de boezem en de vertroebeling van het water als gevolg van beroeps- en recreatievaart is een knelpunt. Er zijn goede mogelijkheden om deze negatieve effecten tegen te gaan of sterk te verminderen (zie verder). 4 Knelpunten en maatregelen De grote natuurwaarden van de Alde Feanen hangen sterk samen met de aanwezigheid van open water, uitgestrekte bloemrijke hooilanden die in de winter deels worden geïnundeerd en moeras. De Alde Feanen vormt zo een karakteristiek onderdeel van het systeem van de Friese boezem. Vanouds is dit systeem van groot belang voor natte 12 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

13 natuurwaarden. Een belangrijk deel van die waarden is nog steeds aanwezig in de Alde Feanen en is nu als instandhoudingsdoel opgenomen voor het Natura 2000-gebied. In de afgelopen eeuw hebben er evenwel belangrijke veranderingen in het boezemsysteem plaatsgevonden. Ook is het gebruik van het gebied en de omgeving veranderd. Zo is de waterrecreatie sterk toegenomen en is de landbouw geïntensiveerd. Deze veranderingen zorgen nu voor een aantal knelpunten. De belangrijkste knelpunten, en de mogelijkheden om die aan te pakken met maatregelen, worden hieronder beschreven. In het beheerplan zijn de maatregelenkaarten te vinden in hoofdstuk 8. Waterkwaliteit Vanaf ongeveer de jaren 60 van de vorige eeuw is de waterkwaliteit in de Friese boezem snel verslechterd, onder andere door aanvoer van destijds sterk verontreinigd IJsselmeerwater en ongezuiverd rioolwater. Als gevolg van die slechtere waterkwaliteit zijn vrijwel alle waterplanten uit het open water van de Friese boezem verdwenen. De laatste jaren is de kwaliteit van het boezemwater in Fryslân door allerlei maatregelen van onder meer Wetterskip Fryslân gestaag verbeterd. Recent onderzoek heeft echter aangetoond dat de Alde Feanen te maken heeft met een fosfaat-erfenis uit het verleden, waardoor het water te troebel blijft en ondergedoken waterplanten geen kans krijgen. Deze fosfaaterfenis zit grotendeels vast in de bagger in het gebied. Ook de grote aantallen brasems ( bodem-woelers ) zorgen voor veel vertroebeling. Om hier verbetering in te krijgen, is in samenwerking met It Fryske Gea, de Provincie Fryslân en Wetterskip Fryslân, het Europese Life-project Booming Business ontwikkeld. Het project vloeit direct voort uit de kernopgaven die voor het Natura 2000-gebied zijn geformuleerd en de geconstateerde knelpunten bij een aantal instandhoudingsdoelen. Het doel van het project is om deze knelpunten weg te nemen en te komen tot realisatie van de kernopgave. Eén van de maatregelen die in het kader van dit project wordt genomen heeft als doel de ontwikkeling van watervegetaties in een aantal van de nu afgesloten petgaten. Om dit te bereiken wordt plaatselijk de voedselrijke baggerlaag verwijderd en wordt de hoeveelheid vis in die petgaten verlaagd (vangen en overzetten naar naastgelegen boezemwater). Deze maatregel sluit goed aan op de doelstellingen van Wetterskip Fryslân, die in het kader van de Kaderrichtlijn Water de verplichting heeft om de waterkwaliteit in Fryslân te verbeteren. De maatregelen in het kader van het Life-project worden in de periode uitgevoerd. Waterkwantiteit De habitattypen in de Alde Feanen zijn afhankelijk van hoge grondwaterstanden. In het westelijke deel van de Alde Feanen is er vooral sprake van wegzijging van grondwater, vooral als gevolg van de lage peilen in de aangrenzende landbouwpolders. Hierdoor Ontwerp november

14 Samenvatting kunnen relatief droge en/of relatief zure omstandigheden optreden, die een beperkende factor kunnen zijn voor met name het blauwgrasland in de Alde Feanen. Mogelijk hebben ook sommige van de veenmosrietlanden te maken met verdroging, waardoor ze gemakkelijk kunnen gaan verruigen. In het kader van het Life-prolect Booming Business worden er maatregelen genomen om verdroging en verzuring tegen te gaan. Hiertoe wordt de waterhuishouding in de hooilanden aan de westzijde van het gebied (Wyldlannen en Laban) geoptimaliseerd. Naast een gunstige uitwerking op de blauwgraslanden aldaar is de inschatting dat ook weidevogels hiervan kunnen profiteren. Atmosferische stikstofdepositie en PAS De habitattypen in de Alde Feanen zijn zeer gevoelig voor depositie van stikstof. Dat geldt vooral voor de veenmosrietlanden in het gebied. Deze stikstof is afkomstig van landbouw, industrie en verkeer, maar ook uit het buitenland. De depositie van stikstof in de Alde Feanen is te hoog. Hierdoor kunnen habitattypen vergrassen en verzuren, waardoor de diversiteit aan planten en dieren achteruit gaat. Om de stikstofproblematiek aan pakken heeft de landelijke overheid de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) opgestart. Doel van de PAS is enerzijds om landelijk de hoeveelheid stikstofdepositie terug te dringen en anderzijds om stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden robuuster te maken, zodat de hoge stikstofdepositie beter kan worden opgevangen. Om dit te realiseren zijn in het gebied allerlei maatregelen nodig die vastgelegd zijn in een PAS- herstelstrategie Alde Feanen. Deze strategie is als hoofdstuk 5 bij dit beheerplan gevoegd. De maatregelen die in de PAS-herstelstrategie zijn geformuleerd zijn opgenomen in dit beheerplan Natura Door uitvoering te geven aan de PAS-maatregelen ontstaat er ruimte voor verdere ontwikkelingen in de veehouderijen in de omgeving van de Alde Feanen. (Zie ook Verruiging en verbossing Veenmosrietlanden In de huidige situatie komen veenmosrietlanden op veel plaatsen voor, zowel in het oostelijke poldergebied als in het boezemgebied. Belangrijk knelpunt bij het habitattype is de toenemende verruiging en verbossing. De oorzaken hiervoor zijn complex en hebben te maken met verdroging, vermesting en een veranderend beheer. Verruiging maakt de veenmosrietlanden snel minder aantrekkelijk voor rietsnijders. Het maatregelenpakket zet enerzijds in op maaibeheer en anderzijds op het terugzetten (plaggen) en opnieuw opstarten van de successie. Dit laatste zal plaatsvinden in het kader van het Life-Project Booming Business. Door te plaggen zal zich in eerste 14 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

15 instantie nat rietland ontwikkelen, wat na verloop van tijd zal overgaan in veenmosrietland. Op de langere termijn zal nieuw veenmosrietland mogelijk ook ontstaan in gebiedsdelen waar wordt ingezet op het stimuleren van waterplantenvegetaties (zie onder kopje waterkwaliteit ). Peildynamiek Vanaf 1967 is de peildynamiek in de Friese boezem zeer beperkt rond het streefpeil van 0,52 m NAP. In het water staande riet- en andere moerasvegetaties kunnen daar slecht tegen en komen daardoor maar weinig voor. Een meer natuurlijk peilregime, met een duidelijk verschil tussen hoger winterpeil en lager zomerpeil, zou gunstig zijn voor veel soorten (bruine kiekendief, roerdomp, porseleinhoen en noordse woelmuis). Er zijn de komende tijd geen mogelijkheden voor een meer natuurlijk peilbeheer in de Friese boezem; voor dit beheerplan wordt daarom uitgegaan van het huidige vaste boezempeil. Wel zijn er goede mogelijkheden om in de Alde Feanen kleinschalige peildynamiekgebieden in te richten. In het kader van het Life-project Booming Business worden de komende jaren op enkele locaties dergelijke moerasgebiedjes ingericht met veel waterriet en oeverjarig riet. Deze gebieden zullen ten goede komen aan de meest kwetsbare moerasbroedvogels (roerdomp, bruine kiekendief, porseleinhoen) en vissen. Door de moerasgebieden na verloop van tijd te koppelen aan de boezem kunnen ze ook bijdragen aan een goede waterkwaliteit. Rustige delen van het gebied Niet alleen is de Friese boezem sterk veranderd wat betreft waterkwaliteit en peildynamiek, maar ook is het op het water veel drukker geworden in de afgelopen jaren. Ook in toenemende mate buiten het hoofdseizoen. Voor veel watervogel-soorten kan dit tot ongewenste verstoring van rust- en slaapplaatsen en foerageergebieden leiden. Dat geldt vooral voor de soorten die veel op of aan de oevers van het open boezemwater voorkomen. Een heel scala aan gebruikers van het gebied heeft hier in potentie mee te maken. Om voldoende rustige gebieden voor watervogels in de Alde Feanen te behouden in de winterperiode worden winterrustgebieden ingesteld voor de periode 1 oktober 1 april. Hiervoor wordt een gedragscode toegepast, waarin aan waterrecreanten, sportvissers, beroepsvissers en andere gebruikers wordt gevraagd om de rustgebieden in die periode te respecteren. Het gaat om een relatief kleine oppervlakte, veelal gelegen in ondiepere delen langs de oevers en in inhammen. Al die plaatsen worden al van oudsher in de winterperiode door rustende watervogels gebruikt. Het instellen van de winterrust-gebieden wordt begeleid met informatie aan de verschillende gebruikersgroepen, waarbij ook de bijzondere natuurkwaliteiten van de Alde Feanen onder de aandacht worden gebracht. Ontwerp november

16 Samenvatting 5 PAS-analyse herstelstrategieën voor Alde feanen Om beter zicht te krijgen op herstelmaatregelen voor stikstofgevoelige habitattypen is in het kader van de landelijke Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) een gebiedsanalyse uitgevoerd. Hierin is per habitattype aangegeven hoe goed het is ontwikkeld, over welke oppervlakte het voorkomt, wat de trend is en wat de relatie is met stikstof. Daarna is gekeken naar de knelpunten en de eventuele leemten in kennis. Vervolgens zijn voor de habitattypen maatregelen benoemd, die ervoor zorgen dat de habitattypen weerbaarder worden tegen te hoge stikstofdepositie. Uit de analyse blijkt, dat het dan vooral gaat om maatregelen om de waterhuishouding van de habitattypen te verbteren en om het uitvoeren van plagwerkzaamheden. 6 De uitvoering van het beheerplan Uitvoering van de maatregelen Het merendeel van de maatregelen vindt plaats in de terreinen van It Fryske Gea, maar ook particuliere eigenaren/gebruikers, Wetterskip Fryslân, Provincie Fryslân, de recreatiesector, Marrekrite en andere betrokkenen hebben met de uitvoering van de maatregelen te maken. Uiteraard zullen de maatregelen nader uitgewerkt en uitgevoerd worden in nauwe samenwerking met alle betrokkenen partijen. Kosten en uitvoering De totale kosten van de maatregelen in de eerste beheerplanperiode van zes jaar bedragen ongeveer 6 miljoen. Over de taak- en rolverdeling bij de uitvoering en over de financiering en de verdeling van kosten zijn in het beheerplanproces nadere afspraken gemaakt tussen de Provincie Fryslân, Wetterskip Fryslân, It Fryske Gea en de recreatiesector. Beheerplancommissie Om de uitvoering van het beheerplan goed te begeleiden zal er een beheerplancommissie worden geformeerd. Daarin zijn de bij de uitvoering betrokken partijen vertegenwoordigd. De beheerplancommissie komt tenminste eenmaal per jaar samen op initiatief van de Provincie Fryslân. Monitoring Om de effecten van de maatregelen goed te kunnen volgen is het noodzakelijk de ontwikkelingen goed in de gaten te houden (te monitoren ). Monitoring vanuit 16 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

17 Natura 2000 sluit zoveel mogelijk aan op de bestaande monitoringsactiviteiten van It Fryske Gea. Zij moeten al heel wat gegevens verzamelen vanwege de voorwaarden vanuit bestaande subsidieregelingen voor natuurbeheer. Ook andere organisaties, zoals Wetterskip Fryslân of vrijwilligers, verzamelen gegevens en die zijn eveneens bruikbaar om de effecten van de maatregelen te beoordelen. Als er desondanks niet genoeg gegevens binnenkomen is uitbreiding van de monitoring in het kader van Natura 2000 noodzakelijk. Communicatie Voor alle betrokkenen is het geven van goede voorlichting over Natura 2000 en de voortgang in het werken met dit beheerplan belangrijk. Algemene informatievoorziening rond Natura 2000 en de Natuurbeschermingswet komt vanuit het Ministerie van Economische Zaken. Voor de meer gebiedsgerichte informatie over de Alde Feanen zal de provincie Fryslân zorgen, samen met de terreinbeheerders, het overlegorgaan Nationaal Park en de andere partners in de op te richten beheerplancommissie. Via internet, informatiebijeenkomsten en nieuwsbrieven verzorgt de Provincie Fryslân ook de communicatie over de specifieke gevolgen van het beheerplan voor gebruikers van het gebied (en directe omgeving) en de vergunningverlening op grond van de Natuurbeschermingswet. 7 Gevolgen van het beheerplan Sociaal-economische aspecten Het beheerplan Natura 2000 is opgesteld met de blik op de natuur: wat is er nodig voor het behoud van de bijzondere natuurwaarden op de lange termijn? Daarbij is zoveel mogelijk afgestemd met de gebruikers van het gebied. Veel lezers van het plan zullen ook geïnteresseerd zijn in wat het beheerplan betekent voor wonen, werken en recreëren in en in de omgeving van het natuurgebied. In hoofdstuk 9 van het beheerplan wordt daar nader op ingegaan. In het algemeen geldt, dat het beheerplan aan de huidige bedrijvigheid, wonen, werken en infrastructuur geen beperkingen oplegt. Wel gelden in een aantal gevallen nadere afspraken. Voor de belangrijkste gebruiksfuncties van de Alde Feanen is in het kort het volgende te zeggen: Recreatieve bedrijvigheid Aan de huidige recreatiebedrijven worden geen beperkingen opgelegd. Door de maatregelen in het beheerplan ontstaat ruimte voor bedrijfsontwikkelingen. Als tegenwicht voor de verwachte toename van vaarbewegingen in voor- en najaar is in dit beheerplan als maatregel opgenomen de invoering van een gedragscode om die effecten zoveel mogelijk Ontwerp november

18 Samenvatting te kunnen vermijden. De gedragscode betreft het niet bevaren van de belangrijkste foerageer- en rustgebieden in de voor de watervogels belangrijke periode 1 oktober 1 april (de winterrustgebieden ). Ook toekomstige ontwikkelingen die de vaarintensiteit van de Alde Feanen tussen 1 oktober en 1 april kunnen verhogen, kunnen verwijzen naar deze maatregel. De vaarrecreant, de fietser, de wandelaar en sportvisser kunnen nu en in de toekomst de Alde Feanen volop blijven gebruiken. De afspraken over winterrustgebieden betekenen voor de vaarrecreanten (toeristen en bewoners) en de sportvissers wel, dat er in een periode wordt gevraagd rekening te houden met die winterrustgebieden en er van hen wordt gevraagd de rust in die gebieden te respecteren. Dit betekent in de periode van 1 oktober tot 1 april een wat kleiner vaar- en visgebied. De locatie en de omvang van de winterrustgebieden is zodanig, dat het vaargebied nog ruimschoots benut kan worden. Landbouw In het beheerplan zijn geen beperkingen opgenomen voor de huidige landbouwkundige activiteiten in de omgeving van de Alde Feanen. Na in werking treden van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) ontstaat er ruimte voor ontwikkelingen in de landbouwsector in de omgeving van het gebied. Maatregelen om de uitstoot van stikstof te verminderen vinden vooral plaats op nationaal en provinciaal niveau. Individuele bedrijven rond de Alde Feanen krijgen hier bovenop geen aanvullende beperkingen opgelegd. Beroepsvaart en beroepsvisserij In het beheerplan zijn geen beperkingen opgenomen voor de beroepsvaart door de Alde Feanen. Ook de beroepsvisserij kan in de huidige vorm en onder de huidige voorwaarden blijven plaatsvinden, mits rekening worden gehouden met de gedragscode voor de winterrustgebieden. Natuur- en waterbeheer Voor het praktische natuur- en waterbeheer verandert er niet zoveel als gevolg van het beheerplan. Wel zal op een aantal plaatsen het natuurbeheer aangepast worden aan de eisen van de Natura 2000-waarden en zal op meerdere locaties sprake zijn van inrichtingsprojecten. In een aantal gevallen is daarbij mogelijk een Natuurbeschermingswetvergunning en/of een ontheffing van de Flora- en faunawet nodig. Denk daarbij vooral aan zaken als baggeren van petgaten, plaggen van verboste veenmosrietlanden, kadewerken, herinrichten van het helofytenfilter en dergelijke. 18 Natura 2000 beheerplan Alde Feanen

19 Wonen, werken en infrastructuur Er zijn vanuit het beheerplan geen belemmeringen voor de huidige woonfuncties nabij het gebied. Ten aanzien van wonen aan het water en het daarmee samenhangende recreatief gebruik van het gebied zijn de afspraken ten aanzien van het respecteren van de winterrustgebieden ook van toepassing. Vergunningverlening De meeste activiteiten die nu in en rond de Alde Feanen plaatsvinden, vormen geen knelpunt met de Natura 2000-doelen en kunnen gewoon doorgaan. Plannen voor nieuwe activiteiten, nieuwe evenementen en nieuwe ruimtelijke ingrepen die nog niet bekend waren bij het opstellen van dit beheerplan, kunnen mogelijk negatieve effecten hebben op de Natura 2000-doelen. Dergelijke plannen zullen in de toekomst afzonderlijk door de Provincie Fryslân moeten worden beoordeeld. Er wordt dan bekeken of deze mogelijk zijn en of er een vergunning nodig is. Aan deze vergunning voor bijvoorbeeld nieuwbouwen uitbreidingsplannen kunnen voorwaarden worden verbonden. Deze voorwaarden kunnen bijvoorbeeld betrekking hebben op de locatie (in verband met de ligging van belangrijke broed-, rust- en foerageergebieden), met de wijze van uitvoeren (inrichting, lichtgebruik en dergelijke) en met de periode waarin werkzaamheden uitgevoerd worden. Het beheerplan Natura 2000 geeft daarbij richting. Als significant negatieve effecten op soorten of habitats waarvoor instandhoudingsdoelstellingen gelden niet uit te sluiten zijn, zal bekeken worden of er oplossingen mogelijk zijn. De initiatiefnemer kan op basis van de resultaten van een natuurtoets het bevoegd gezag (provincie of gemeente) vragen of een vergunning noodzakelijk is of niet. Inspraak Gedeputeerde Staten van Fryslân bieden het beheerplan ter inspraak aan. Tijdens de inspraakperiode van zes weken ligt het beheerplan ter inzage en kan iedereen zienswijzen over het beheerplan naar voren brengen. Na afronding van de inspraak stellen de Provincie Fryslân en het Rijk (I&M) het definitieve beheerplan vast. Tegen de definitieve vaststelling van het beheerplan is beroep mogelijk bij de Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van State. Voor de exacte periode waarin dit beheerplan ter inspraak ligt en voor de onderdelen waarop inspraak mogelijk is, verwijzen we naar de website van de Provincie Fryslân ( Tenslotte Aanwijzing door Europa van de Alde Feanen is een erkenning van de uitzonderlijke waarde van de natuur in dit gebied. Alle maatregelen en andere inspanningen uit het beheerplan zijn bedoeld om de natuur in de Alde Feanen in goede conditie te houden of te brengen. Die natuur is dat meer dan waard. Ontwerp november

20 Samenvatting Informatie Meer informatie over het Natura 2000-beheerplan Alde Feanen kunt u vinden op de website: U kunt ook contact opnemen met: de heer J. Grijpstra projectleider Natura 2000-beheerplannen tel: j.grijpstra@fryslan.frl November Natura 2000 beheerplan Alde Feanen