Bescherming van de arbeid in het licht van nieuwe technologieen

Transcriptie

1 E.J.H.M. LOUSBERG Bescherming van de arbeid in het licht van nieuwe technologieen Een vergelijkend onderzoek naar de juridische bescherming van de arbeid in Nederland, Belgie en Duitsland bij invoering van nieuwe technologieen koninklijke vermande 1997

2 Voorwoord Lijst van gebruikte afkortingen V XVII Hoofdstuk 1 Inleiding 1 /./ Inleiding en probleemstelling Verhouding tot ander onderzoek Methode van onderzoek Nadere uitwerking van de probleemsituaties Opbouw van het boek Afbakening van het onderzoek 7 Deel I Nieuwe technologie nader beschouwd Hoofdstuk 2 Nieuwe technologie, arbeidsorganisatie en individuele arbeidsplaatsen Inleiding Het begrip 'nieuwe technologie' Doelen van de ondememingsleiding Kenmerken van het invoeringsproces Sociale gevolgen in algemene zin voor arbeidsorganisaties Kwantitatieve gevolgen nader beschouwd Kwalitatieve gevolgen nader beschouwd Uitgangspunten voor het juridische onderzoek 24 Deel II Nieuwe technologie in relatie tot ontslag 27 Hoofdstuk 3 Nieuwe technologie in relatie tot ontslag, onderdeel Nederland Inleiding De preventieve ontslagtoets door de Regionaal Directeur voor de Arbeidsvoorziening Algemeen Het Delegatiebesluit binnen de verhouding RDA - RBA - Minister SZW Procedurele regeis uit Delegatiebesluit en Algemene Wet Bestuursrecht Inhoudelijke normen voor toetsing van ontslagaanvragen 36

3 vni Inhoudsopgave De 'bewijslastverdeling' in de ontslagprocedure Toetsing van ontslagaanvragen gebaseerd op een bedrijfseconomische reden in de praktijk Toetsing van ontslagaanvragen gebaseerd op een technologische reden in de praktijk Mate waarin ontslagaanvragen gebaseerd op een technologische reden voorkomen Rol van de RDA in de ontslagprocedure Ontslag als 'ultimum remedium' Eigen aanvullend beleid van RDA Evaluatie van onderzoek en toetsing RDA De juridische mogelijkheden van de werknemer Onrechtmatige daadsactie Klachtprocedure bij de nationale ombudsman Juridische mogelijkheden van de werknemer op grond van artikel 7A: 1639s BW Ontbinding van de arbeidsovereenkomst door de rechter Algemeen Inhoudelijke normen voor toetsing van ontbindingsverzoeken Rol van ontslag als 'ultimum remedium' in de ontbindingsprocedure De bewijslastverdeling in de ontbindingsprocedure Toetsing van bedrijfseconomische ontbindingsverzoeken in de praktijk Aanvullend onderzoek naar de rechterlijke toetsing in de ontbindingsprocedure Ontbindingsverzoeken gebaseerd op een bedrijfseconomische reden, waaronder een technologische De rol van de rechter in de ontbindingsprocedure Criteria voor toetsing van bedrijfseconomisch ontslag Ontslag als 'ultimum remedium' De vergoeding Evaluatie De juridische mogelijkheden van de werknemer De juridische mogelijkheden van vakbonden en ondernemingsraden Inleiding Juridische mogelijkheden bij collectief ontslag Wettelijke mogelijkheden Sociaal plan Evaluatie Juridische mogelijkheden van de vakbond bij individueel ontslag Algemeen Technologie-bepalingen in cao's Scholing en arbeidstijdverkorting als preventieve vakbondsstrategie 88

4 IX Juridische mogelijkheden van de ondememingsraad bij individueel ontslag 90 Hoofdstuk 4 Nieuwe technologie in relatie tot ontslag, onderdeel Duitsland Inleiding De preventieve ontslagtoetsing door de Betriebsrat Medezeggenschap - algemeen De hoorplicht van de werkgever ex artikel 102 BetrVG Juridische mogelijkheden van de Betriebsrat op grond van artikel 102 BetrVG De tewerkstellingsplicht ex artikel 102 lid 5 BetrVG Preventieve ontslagtoetsing door de Betriebsrat in de praktijk Oorzaken van de "zögernde Widerspruchspraxis" De repressieve rechterlijke ontslagtoetsing bij toepasselijkheid van het Kündigungsschutzgesetz Inleiding Toetsing van de bedrijfseconomische ontslagreden Rol van ontslag als 'ultimum remedium' in de rechterlijke toetsing Overplaatsing nader beschouwd Selectiecriteria Stelplicht en bewijslastverdeling Verhouding tussen artikel 1 KschG en Widerspruch van de Betriebsrat ex artikel 102 BetrVG Rechterlijke ontbinding van de arbeidsovereenkomst Repressieve rechterlijke ontslagtoetsing in de praktijk De repressieve ontslagtoetsing door de rechter indien het Kündigungsschutzgesetz niet van toepassing is De juridische mogelijkheden van de individuele werknemer De Kündigungseinspruch ex artikel 3 KschG De Feststellungsklage van de werknemer De tewerkstellingsvordering De juridische mogelijkheden van de vakbond op grond van het Tarifvertragsgesetz Algemeen Rechtsnormen omtrent het beeindigen van arbeidsovereenkomsten Rechtsnormen ter ordening van 'betriebliche Fragen' Rechtsnormen ter ordening van 'betriebsverfassungsrechtliche Fragen' De juridische mogelijkheden van de Betriebsrat Juridische mogelijkheden bij 'Betriebsänderungen' Interessenausgleich Sociaal plan 138

5 4.6.4 Compensatie van nadeel voor de werknemer als sanctie voor de werkgever in artikel 113 BetrVG Conclusie Juridische mogelijkheden bij collectief ontslag 143 Hoofdstuk 5 Nieuwe technologie in relatie tot ontslag, onderdeel Belgie Inleiding Het wettelijk ontslagstelsel Onderscheid werklieden - bedienden Ontslagmacht en ontslagrecht Ontslag en opzegging Wettelijke ontslagbeperkingen De repressieve rechterlijke ontslagtoetsing Ontslagtoetsing bij bedienden Wettelijke grondslag van rechtsmisbruik Criteria voor rechtsmisbruik Bewijslastverdeling en vergoeding Evaluatie Ontslagtoetsing bij werklieden Wettelijke grondslag van willekeurig ontslag Criteria voor bedrijfseconomisch ontslag Bewijslastverdeling en vergoeding Evaluatie Het buitenwettelijk ontslagstelsel, zoals dat neergelegd is in collectieve arbeidsovereenkomsten Cao-recht - Algemeen Cao nr Kritiek op cao nr De ontslagbescherming van cao nr Ontslagbeperkingen in cao's Geldigheid van de ontslagbeperkingen Handhaving van de ontslagbeperkende cao-bepalingen Evaluatie De juridische mogelijkheden van de individuele werknemer De juridische mogelijkheden van de ondernemingsraad en de vakbondsafvaardiging Algemeen De juridische mogelijkheden van de ondernemingsraad De juridische mogelijkheden van de vakbondsafvaardiging 188

6 XI Deel III Nieuwe technologie in relatie tot functie-inhoud 191 Hoofdstuk 6 Nieuwe technologie in relatie tot functie-inhoud, onderdeel Nederland 193 Probleemsituatie B.l: Ongewenste wijziging van de functie-inhoud Inleiding Het directierecht van de werkgever Wijziging van de arbeidsovereenkomst Juridische mogelijkheden van de werknemer bij ongewenste wijziging van de functie-inhoud Ontslag wegens werkweigering Ontslag op staande voet wegens werkweigering Ontslagaanvraag wegens werkweigering bij de RDA Ontbindingsverzoek wegens werkweigering Juridische mogelijkheden van de werknemer na ontslag op staande voet wegens werkweigering 209 Probleemsituatie B.2: Niet voldoen aan gewijzigde functie-eisen Inleiding Ontslagaanvraag wegens ongeschiktheid bij de RDA Ontbindingsverzoek wegens ongeschiktheid Juridische mogelijkheden van vakbonden en ondernemingsraden met betrekking tot probleemsituaties B.l en B Hoofdstuk 7 Nieuwe technologie in relatie tot functie-inhoud, onderdeel Duitsland 221 Probleemsituatie B.l: Ongewenste wijziging van de functie-inhoud Inleiding Het Direktionsrecht van de werkgever Beperking door arbeidsovereenkomst Beperking door cao en wet Beperking door de billijkheid Wijziging van de arbeidsovereenkomst De Änderungskündigung ex artikel 2 KschG - Algemeen Toetsing van de Änderungskündigung door de Betriebsrat Reactiemogelijkheden van de werknemer Rechterlijke toetsing van de Änderungskündigung De Änderungskündigung in de praktijk Teilkündigung (partiele opzegging) De juridische mogelijkheden van de Betriebsrat bij wijziging van de functie-inhoud Algemeen Het individuele versus het collectieve overplaatsingsbegrip 232

7 XII Inhoudsopgave Het collectieve overplaatsingsbegrip nader beschouwd De juridische mogelijkheden op grond van artikel 99 BetrVG Artikel 99 BetrVG in de praktijk Relatie tussen artikel 99 BetrVG en andere medezeggenschapsrechten De juridische mogelijkheden van de werknemer bij wijziging van de functie-inhoud Ontslag wegens werkweigering Probleemsituatie B.2: Niet voldoen aan gewijzigde functie-eisen Inleiding De preventieve ontslagtoetsing door de Betriebsrat De repressieve rechterlijke ontslagtoetsing bij toepasselijkheid van het Kündigungsschutzgesetz De toetsingsgronden De rol van artikel 81 lid 3 BetrVG in het Kündigungsschutzproces Stelplicht en bewijslastverdeling in het Kündigungsschutzproces De juridische mogelijkheden van de werknemer Kündigungseinspruch ex artikel 3 KschG Feststellungsklage ex artikel 4 KschG en/of artikel 256 ZPO Loonvordering ex artikel 615 BGB Tewerkstellingsvordering De juridische mogelijkheden van de vakbond Uitsluiting of beperking van ontslag van oudere werknemers Handhaving van het kwalificatieniveau Verbreding van het kwalificatieniveau door opleiding Humane inrichting van de arbeid Hoofdstuk 8 Nieuwe technologie in relatie tot functie-inhoud, onderdeel Belgie Probleemsituatie B.l: Ongewenste wijziging van de functie-inhoud Inleiding Het directierecht en het ius variandi van de werkgever Beperking door arbeidsovereenkomst Beperking door wet Beperking door de goede trouw Conclusie De juridische mogelijkheden van de werknemer bij wijziging van de functie-inhoud Ontslag wegens werkweigering Beeindiging zonder opzegtermijn Beöindiging met opzegtermijn

8 XIII Probleemsituatie B.2: Niet voldoen aan gewijzigde functie-eisen Inleiding De repressieve rechterlijke toetsing van ontslag wegens ongeschiktheid Ongeschiktheidsontslag bij werklieden Ongeschiktheidsontslag bij bedienden De juridische mogelijkheden van de werknemer De juridische mogelijkheden van vakbond, vakbondsafvaardiging en ondernemingsraad 278 Deel IV Nieuwe technologie in relatie tot arbeidsomstandigheden 281 Hoofdstuk 9 Nieuwe technologie in relatie tot arbeidsomstandigheden, onderdeel Nederland 283 Probleemsituatie C.l: Verslechtering van de arbeidsomstandigheden Inleiding De uitgangspunten van de arbeidsomstandighedenwet De zorgverplichting van de werkgever ex artikel 3 Arbowet Juridische mogelijkheden van de werknemer bij verslechtering van de arbeidsomstandigheden Juridische mogelijkheden op grond van de arbeidsomstandighedenwet Het recht op informatie Het recht op werkonderbreking Klachtrecht bij de Arbeidsinspectie Het recht op welzijn bij de arbeid Evaluatie Juridische mogelijkheden op grond van het Burgerlijk Wetboek Vordering gebaseerd op artikel 7A:1638x BW Vordering gebaseerd op artikel 7A:1638z BW Opschorting van de arbeidsverplichting Evaluatie Juridische mogelijkheden van vakbonden en ondernemingsraden bij verslechtering van de arbeidsomstandigheden Juridische mogelijkheden van de vakbonden Juridische mogelijkheden van de ondernemingsraad 307 Probleemsituatie C.2: Ziekte en (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid Inleiding Ontslagaanvraag wegens ziekte bij de RDA Ontbindingsverzoek wegens ziekte bij de rechter Juridische mogelijkheden van de werknemer De loonvordering De vordering tot tewerkstelling 320

9 Hoofdstuk 10 Nieuwe technologie in relatie tot arbeidsomstandigheden, onderdeel Duitsland 321 Probleemsituatie C.l: Verslechtering van de arbeidsomstandigheden Inleiding Het huidige arbeidsomstandighedenrecht Het toekomstige arbeidsomstandighedenrecht Juridische mogelijkheden van de werknemer bij verslechtering van de arbeidsomstandigheden Juridische mogelijkheden op grond van het toekomstige arbeidsomstandighedenrecht Juridische mogelijkheden van de individuele werknemer op grond van het Betriebsverfassungsgesetz Juridische mogelijkheden van de individuele werknemer op grond van het Bürgerliches Gesetzbuch Juridische mogelijkheden van vakbonden en ondernemingsraden bij verslechtering van de arbeidsomstandigheden Juridische mogelijkheden van de vakbonden Juridische mogelijkheden van de Betriebsrat 339 Probleemsituatie C.2: Ziekte en (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid Inleiding De preventieve ontslagtoetsing door de Betriebsrat Hoorplicht van de werkgever Juridische mogelijkheden van de Betriebsrat De repressieve rechterlijke ontslagtoetsing bij toepasselijkheid van het Kündigungsschutzgesetz De toetsingsgronden Stelplicht en bewijslastverdeling in het Kündigungsschutzproces Krankheitsbedingte Kündigung in de praktijk De juridische mogelijkheden van de individuele werknemer 351 Deel V Het internationale recht Hoofdstuk 11 Het internationale recht 77.7 Inleiding 77.2 Nieuwe technologieen in het internationale recht Inleiding Nieuwe technologieen in het EG-recht Nieuwe technologieen in het IAO-recht Evaluatie 77.5 Internationaalrechtelijke normen met betrekking tot ontslag

10 XV De ontslagnormen van de EG De ontslagnormen van de Raad van Europa De ontslagnormen van de Internationele Arbeidsorganisatie Internationaalrechtelijke normen met betrekking tot de arbeidsomstandigheden EG-normen op het gebied van de arbeidsomstandigheden Artikel 3 van het Europees Sociaal Handvest IAO-normen op het gebied van de arbeidsomstandigheden Internationaalrechtelijke normen met betrekking tot functie-inhoud EG-normen op het gebied van functie-inhoud Evaluatie 386 Deel VI Rechtsvergelijking en conclusie Hoofdstuk 12 Rechtsvergelijking en conclusie Inleiding 389 Rechtsvergelijking nieuwe technologie in relatie tot ontslag, probleemsituatie A Typologie ontslagrecht Vergelijking aan de hand van ijkpunten Algemeen Bescherming door specifieke rechtsregels Bescherming door rechtsregels voor bedrijfseconomisch ontslag Bescherming door actie-mogelijkheden van werknemer, ondernemingsraad en vakbond Conclusies en aanbevelingen Bescherming door specifieke rechtsregels Bescherming door het 'gemene' ontslagrecht Bescherming door actie-mogelijkheden van werknemer, ondernemingsraad en vakbond 409 Rechtsvergelijking nieuwe technologie in relatie tot functie-inhoud, probleemsituatie B.l Typologie arbeidsovereenkomstenrecht - tijdens de loop van de arbeidsovereenkomst Bescherming functie-inhoud door actie-mogelijkheden van werknemer en ondernemingsraad 413 probleemsituatie B Ongeschiktheidsontslag na wijziging functie-eisen * Bescherming door actie-mogelijkheden van de vakbonden Conclusies en aanbevelingen 418

11 XVI Inhoudsopgave Wijziging van de inhoud van de arbeidsovereenkomst Bescherming inhoud arbeidsovereenkomst door actiemogelijkheden van werknemer en ondernemingsraad Bescherming tegen ongeschiktheidsontslag na wijziging functie-eisen 424 Rechtvergelijking nieuwe technologie in relatie tot arbeidsomstandigheden, probleemsituatie C.l Ontwikkeling van het arbeidsomstandighedenrecht Verplichtingen van de werkgever Actie-mogelijkheden van de werknemer Actie-mogelijkheden van de ondernemingsraad 433 probleemsituatie C Ontslag wegens ziekte na wijziging arbeidsomstandigheden Juridische mogelijkheden van de vakbonden Conclusies en aanbevelingen Verplichtingen van de werkgever Bescherming door eigen actie-mogelijkheden van de werknemer Ontslag wegens ziekte na wijziging arbeidsomstandigheden 442 Bijlage Bijlage Zusammenfassung 455 Literatuurlijst 465 Trefwoordenregister 477