BIJLAGE. Portretten van mantelzorgers. Sjoerd Kooiker. Alice de Boer. Bijlage A Onderzoeksverantwoording voor Portretten van mantelzorgers...

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "BIJLAGE. Portretten van mantelzorgers. Sjoerd Kooiker. Alice de Boer. Bijlage A Onderzoeksverantwoording voor Portretten van mantelzorgers..."

Geert Brander
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 BIJLAGE Portretten van mantelzorgers Sjoerd Kooiker Alice de Boer Bijlage A Onderzoeksverantwoording voor Portretten van mantelzorgers... 2 Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, oktober

2 Bijlage A Onderzoeksverantwoording voor Portretten van mantelzorgers Deze publicatie is gebaseerde op een viertal groepsgesprekken die in maart 2007 zijn gehouden met 17 mannelijke en 22 vrouwelijke mantelzorgers. De organisatie hiervan was in handen van het IVA te Tilburg. De deelnemers zijn geworven onder de leden van Mezzo (Landelijke vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligerszorg). De leden van Mezzo hebben een iets ander profiel dan de doorsnee mantelzorger. In de Ledenraadpleging individuele leden 2006/2007 van Mezzo (zie onder ledenraadpleging op ) is een vergelijking opgenomen tussen de Mezzo-leden die aan de enquête meededen en het SCP-onderzoek naar mantelzorgers uit De meest in het oog springende verschillen staan vermeld in de volgende tabel. Tabel A.1 Kenmerken van individuele leden van Mezzo en van mantelzorgers uit het SCP-onderzoek Mantelzorg 2001 (in procenten) leden van Mezzo mantelzorgers in SCP-onderzoek zorgt voor partner zorgt langer dan een jaar 96,2 49 enige mantelzorger zwaar belast 17,3 5 overbelast 9,2 2 hulpontvanger met geestelijke problematiek/dementie 68,8 18 Bron: ledenraadpleging individuele leden Mezzo 2006/2007 Er zijn vier groepen gevormd, waarbij er gespreksgroepen waren voor mannen en vrouwen apart. Voor zowel de mannelijke als vrouwelijke mantelzorgers is daarnaast nog een onderscheid gemaakt tussen een gespreksgroep van mantelzorgers die (voornamelijk) zorgt voor iemand in het eigen huishouden en een gespreksgroep voor een uitwonende zorgbehoevende. Het doel was om meer inzicht te krijgen in de positieve en negatieve kanten van het geven van hulp en de balans tussen positief en negatief te exploreren. Gespreksleider was Beatriz Roman van het IVA. Bij de groepsgesprekken zijn ook steeds twee onderzoekers van het SCP aanwezig geweest. Ten behoeve van de rapportage zijn er geluidsopnames gemaakt en notulen. Het IVA heeft de geluidsopnames uitgeschreven en hierop is deze rapportage gebaseerd. Wat de kenmerken van de mantelzorgers betreft is belangrijk om op te merken dat de vrouwelijke mantelzorgers jonger zijn dan de mannelijke mantelzorgers. De mannelijke mantelzorgers zijn vaak boven de 60 jaar en zorgen voor hun partner. Tabel A.2 Leeftijdsverdeling mantelzorgers in de portretten van mantelzorgers leeftijdsklasse mannen vrouwen 45 jaar jaar jaar jaar 2 2 (onbekend) 2 totaal Bron: Focusgroepen informele zorg Typologie Belangrijk onderdeel van deze publicatie is de indeling van de mantelzorgers in zes herkenbare werkstijlen. Onderzoekers noemen zo n indeling een typologie. De hier gebruikte typologie is als volgt tot stand gekomen. 1 De verslagen zijn omgewerkt zodat alle mantelzorgers met hun eigen verhaal zijn weergegeven. Vier onderzoekers (waarvan er drie ook bij de gesprekken aanwezig waren) hebben deze verslagen van de bijeenkomsten nog eens aandachtig doorgelezen en alle 39 mantelzorgers kort en pregnant met een paar trefwoorden als een bepaald type gekarakteriseerd. 2 In een gezamenlijke sessie hebben deze vier onderzoekers de trefwoorden samengevoegd tot een korte beschrijving van elk van de mantelzorgers en die op flip-over vellen genoteerd. 3 Vervolgens hebben zij als viertal discussiërend gezocht naar de grote lijn, de overeenkomsten tussen de trefwoorden en beschrijvingen, waarbij het er ook om ging om de criteria te benoemen die daarbij (soms impliciet) gebruikt zijn. Een belangrijke ordenende dimensie bleek de moeite of het gemak van de zorgverlening te zijn. Daarnaast kregen de keuzevrijheid van de mantelzorger en het grenzen (kunnen) stellen een belangrijke plaats. Voor elke mantelzorger is gekeken hoe lastig de omgang met de ziekte van 2

3 de zorgbehoevende is en ook naar de relatie tussen de mantelzorger en de instanties. Staat de mantelzorger er alleen voor of is er hulp van anderen? Verleent de mantelzorger aan één persoon zorg of aan meerderen? Hoe lang is de mantelzorger al in functie? Is iemand inmiddels ex-mantelzorger en gaat het verhaal over het verleden? Ook dat bleken belangrijke vragen te zijn. Uit die discussie zijn zes typen naar voren gekomen: 1 geboren of natuurlijke mantelzorger 2 de mantelzorger als aanpakker 3 de onmisbare mantelzorger 4 de boze mantelzorger 5 de overspannen mantelzorger 6 de berustende mantelzorger. Van de 39 mantelzorgers die deelnamen aan de groepsgesprekken, konden er 34 tot een bepaald type worden gerekend. Tabel A.3 Typologie van mantelzorgers; aantal mannen en vrouwen van de verschillende typen type mannen vrouwen totaal 1 geboren mantelzorgers de aanpakker de onmisbare mantelzorger boze mantelzorger de overspannen mantelzorger de berustende mantelzorger totaal aantal mantelzorgers dat m.b.v. de typologie is ingedeeld (4 vrouwen en 1 man konden niet ingedeeld worden) 34 Bron: SCP (Focusgroepen mantelzorgers 2007) Vier vrouwen en één man zijn niet ingedeeld. Hun verhalen zijn niet gebruikt voor de hoofdstukken over de werkstijlen maar wel weer voor hoofdstuk 10 over de verschillen tussen mannelijke en vrouwelijke mantelzorgers. Het zal duidelijk zijn dat het maken van zo n typologie geen exacte wetenschap is. Het is goed mogelijk dat andere onderzoekers tot een indeling in bijvoorbeeld vijf of zeven typen hadden besloten. Misschien zouden zij iets andere accenten hebben gelegd of andere benamingen hebben gegeven. Dat hoeft geen bezwaar te zijn. Bij het maken van een typologie is het vooral belangrijk dat er een zinvol onderscheid gemaakt kan worden dat herkenbaar is en beantwoordt aan het uiteindelijke doel: de ondersteuning van mantelzorgers (beter) op het type mantelzorger afstemmen. Coderen Om meer zicht te krijgen op de aspecten die van belang zijn voor het verlenen van mantelzorg, zijn de gespreksverslagen nader bestudeerd met behulp van een computerprogramma voor kwalitatieve analyse (nvivo). De 39 persoonlijke (deel)verslagen vormden hiervoor de basis. Die zijn ingevoerd in de computer (in combinatie met enkele achtergrondkenmerken van de deelnemers). Vervolgens zijn stukjes tekst (citaten) van een trefwoord voorzien. Per trefwoord werd dikwijls een verdere verfijning aangebracht. Zo is bijvoorbeeld het begrip steun onderscheiden met als onderverdelingen daarvan: emotionele steun en praktische steun maar ook het ontbreken van steun. Uitspraken van de mantelzorgers die met een of meerdere aspecten te maken hebben, zijn van een code voorzien en bij elkaar gezet voor elk van de zes werkstijlen en voor mannen en vrouwen. Hieronder zijn alle trefwoorden weergegeven die aan de respondenten zijn toegekend. Zij vormen als het ware het geraamte die de auteurs houvast heeft gegeven voor de beschrijving van de verschillende werkstijlen en voor de verschillen en overeenkomsten tussen mannelijke en vrouwelijke mantelzorgers. 3

4 Trefwoorden gebruikt om tekstfragmenten te coderen Baankenmerken mantelzorger Probleem behoud uitkering Steun door werkgever Beleving meerdere hulpbehoevenden Aftakeling Begrip Claimen/ jaloers Communicatie Beleving relatie met hulpbehoevende Houding hulpbehoevende t.o.v. hulpverlening Onbegrip Positieve verandering Schuldgevoel Beleving relatie met hulpverlening Negatieve beleving Positieve beleving Aanpakken/vechten Agressief worden (boos) Berusten Coping Day by day Keuzes maken Vluchten Wegcijferen Financiële hulpbronnen Fysieke afstand tot de hulpbehoevende 4

5 Negatieve ervaringen met CIZ Positieve ervaringen met CIZ Indicatie Gebruikelijke zorg Indicatie voor opname verpleeghuis Kenmerken zorgverlening Geen keuze hebben (sluipend) Niet opnieuw Keuze om te helpen wel keuze hebben Kiezen om thuis te houden Kiezen voor opname negatief Ondersteuning mantelzorger Positief Tips Flexibel Grenzen bewaken Kort lontje Persoonlijkheid Rasoptimist Zelf doen Zorgen als tweede natuur Relatie met familie Verbeteren Verslechteren Sociaal netwerk (familie) Wordt groter Wordt kleiner Ontbreken van steun Steun Emotionele steun 5

6 Praktische steun Hobby (incl. vrijwilligerswerk) Oplaadmomentjes Respijtzorg Uitlaadklep Vakantie Werk als uitlaadklep Verlies van uitlaadklep Verloop hulpbehoefte Verpleeghuis Negatief imago Positief imago 6

Vergelijkbare documenten

Mantelzorg: beelden en feiten. Alice de Boer HVA 7 sept 2010

Mantelzorg: beelden en feiten. Alice de Boer HVA 7 sept 2010 Mantelzorg: beelden en feiten Alice de Boer HVA 7 sept 2010 Wat is/doet het SCP? Taak: beschrijving sociaal en cultureel welzijn en informatie verzamelen voor beleid Geeft kamer gevraagd en ongevraagd