Samen werken aan een duurzaam Hellendoorn.

Transcriptie

1 Bijlage 1. Gemeente^ Į Hellendoorn \ Samen werken aan een duurzaam Hellendoorn. Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

2 2 Inhoudsopgave.. Samenvatting 3 I.. Inleiding Doel notitie Definitie duurzaamheid Beleid Wereldwijd, Millenniumgemeente Europees beleid Rijksbeleid Klimaat Natuur en Landschap Inkoop Provinciaal beleid Gemeentelijk Beleid Hellendoorn Collegeprgramma Stategische Visie Uitgangspunten Milleniumgemeente Speerpunten duurzaamheidsbeleid Sociale dimensie (people) Ecologische dimensie(planet) Economsiche dimensie(profit) Speerpunt Participatie Speerpunt Fairtrade Speerpunt Afval Speerpunt Energie en Klimaat Speerpunt Natuur en Landschap Speerpunt Leefomgeving Speerpunt Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Speerpunt Samenwerken Rollen van de gemeente Betrokken samenleving Communicatieplan Monitoring en borging duurzaamheid in de organisatie Programmamanagement Meten is weten Financiën en subsidiecoördinatie 22 II.. Conclusies en advies Activiteitenmatrix 24 Bijlage 1.Gestelde criteria Fairtradegemeente en uitwerking 25 Bijlage 2.C2-scan 15 juli Bijlage 3.Schema programmastruktuur 27 Bijlage 4.Activiteitenmatrixen uitvoeringsscenario's huidig, minimaal en maximaal met overzicht uitvoeringsscenario's Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

3 3.. Samenvatting Hellendoorn heeft veel ambities op het gebied van duurzaamheid, maar er zijn er weinig middelen en capaciteit. Er moeten dus keuzes gemaakt worden. Het doel van deze notitie is om focus en samenhang aan te brengen in het thema duurzaamheid. Daarnaast wordt inzicht geboden in de activiteiten en projecten die de komende tijd plaats gaan vinden. Ook worden voorstellen gedaan hoe het duurzaamheidsbeleid geborgd kan worden in de organisatie. Concluderend kan worden gezegd dat er al veel gedaan is op het gebied van duurzaamheid waar we trots op kunnen zijn. Er wordt voorgesteld om voor een brede definitie voor duurzaamheid te kiezen voortkomende uit de Millenniumdoelen 7 (Er leven meer mensen in een duurzaam milieu) en 8 (Er is meer eerlijke handel, schuldhulpverlichting en hulp). Deze definitie luidt: "Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen" (definitie VN-commissie Brundtland uit 1987). Hellendoorn meldt zich aan als Millenniumgemeente. Voorgesteld wordt om de volgende speerpunten te kiezen: 1. participatie 2. fairtrade 3. afval 4. energie en klimaat 5. natuur en landschap G. leefomgeving 7. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) 8. Samenwerken De speerpunten komen voort uit het collegeprogramma, de strategische visie, bestaande beleidsstukken en plannen, de begroting 213, het Europees-, Rijks- en Provinciaal beleid, de duurzaamheidsweek 212, het Klimaatwinkelen en input uit de organisatie. Per speerpunt worden één of meer doelstellingen geformuleerd. De rollen van de gemeente om de doelstellingen te kunnen bereiken zijn die van gemeente als organisatie, opdrachtgever en regisseur, regelgever en beleidsmaker, duwer en trekker, marketeer en acquisiteur en tot slot die van partner. De samenleving wordt betrokken bij duurzaamheid door onder andere een Platform Duurzaamheid op te richten, een werkgroep Fairtrade in te stellen en één maal per jaar een "Dag van de Duurzaamheid" georganiseerd. Er wordt waar mogelijk gebruik gemaakt van bestaande overlegverbanden evenementen en bijeenkomsten. Communicatie is erg belangrijk. Belangrijke resultaten moeten worden gedeeld en gevierd. Het monitoren van het duurzaamheidsbeleid wordt zo eenvoudig mogelijk gehouden. De landelijke COS- duurzaamheidsmonitor wordt ingezet. Daarnaast wordt 1 maal per 2 jaar een C2 scan gedaan. Het is van belang dat de huidige subsidiecoördinator een goed overzicht heeft van de (nieuwe) beschikbare subsidies om de lijnorganisatie te ondersteunen en te adviseren. Ook kan de subsidiecoördinator initiatiefnemers uit de samenleving adviseren en op weg helpen. Om het duurzaamheidsbeleid organisatorisch te borgen wordt geadviseerd met een lichte programmastructuur te werken. Programmamanagement helpt om mensen te verbinden, krachten te bundelen en zo vanuit verschillende disciplines aan de beleids- projectdoelen te werken.de verantwoordelijkheid voor de projecten blijft voor het grootste deel in de lijnorganisatie. Uitgangspunt is dat zoveel mogelijk wordt aangesloten op bestaand beleid, projecten en activiteiten. Om duurzaamheid goed te organiseren en te borgen is extra capaciteit nodig. Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

4 4 1.. Inleiding De gemeente Hellendoorn is al geruime tijd met duurzaamheid bezig. In vele documenten komt het woord duurzaamheid voor. Duurzaamheid kun je zo breed maken als je wilt. Duurzaamheid zit in vele beleidsvelden. Hellendoorn geeft in haar strategische visie aan dat de gemeente Hellendoorn hoog inzet op duurzaamheid. Aan de andere kant is de titel van het Collegeprogramma Hellendoorn : "Bijgestelde ambities: samen verantwoord verder". Het is voor ons de uitdaging om binnen de capacitaire en budgettaire mogelijkheden die we hebben de goede dingen te doen. Daarnaast is het een uitdaging om de samenleving bij het thema duurzaamheid te blijven betrekken (burgerparticipatie) en dat die samenleving met ondersteuning van de gemeente ook met initiatieven komt en zelf ook de handen uit de mouwen steekt (overheidsparticipatie). Het thema duurzaamheid moet worden ingebed in alle beleidsvelden en activiteiten die de gemeente, de burgers en ondernemers doen. Focus is nodig op die zaken die we echt belangrijk vinden en willen volgen en monitoren. Omdat Hellendoorn grote ambities heeft loop je de kans dat je je eigen teleurstelling creëert en er een gevoel van ontevreden kan ontstaan over de voortgang van ons duurzaamheidsbeleid. Maar de afgelopen tijd is veel gebeurd op het gebied van duurzaamheid waar we tevreden op terug kunnen kijken. Vooral op het gebied van energie en klimaat zijn, voortkomend uit het Klimaatbeleid , veel activiteiten en projecten, mede met behulp van de zogenoemde SLok subsidie, opgepakt. Zo is energiebesparing in gemeentegebouwen opgepakt, is er een website duurzaamheid gemaakt, worden er duurzaamheidsleningen verstrekt, is er een energieloket, is er een C 2 - s c a n gedaan, een EPC regeling voor woningbouw vastgesteld, duurzaam inkoopbeleid beschreven en nog veel meer activiteiten. Ook op het gebied van bedrijfsinterne milieuzorg (BIM), recycling van afvalstoffen en het verduurzamen van de openbare verlichting is al het nodige gedaan. De duurzaamheidsweek die gehouden is heeft duidelijk gemaakt dat duurzaamheid ook bij burgers en ondernemers leeft. De gemeenteraadsleden hebben zich op 13 september 211 tijdens het klimaatwinkelen kunnen verdiepen in duurzaamheid en kunnen ondervinden aan welke "knoppen" er gedraaid kan worden om de C 2 uitstoot te verminderen en welke potentiële hernieuwbare energiebronnen er in de gemeente Hellendoorn ingezet kunnen worden. De nadruk heeft de afgelopen tijd vooral op energie en klimaat gelegen. Ondanks dat we op veel gebieden goede vorderingen maken moeten we constateren dat er nog onvoldoende focus is op de zaken die opgepakt zijn en zaken die nog opgepakt gaan worden. Ook de samenhang tussen de activiteiten van de verschillende beleidsvelden kan worden verbeterd en uitgebreid. Nog niet bij iedereen zit duurzaamheid "tussen de oren" en ligt het onderwerp te veel bij individuele medewerkers. Uitgangspunt is dat zoveel mogelijk wordt aangesloten op bestaand beleid, projecten en activiteiten en dat er naar gestreefd wordt het duurzaamheidsbeleid binnen de huidige capaciteit en middelen uit te voeren. Het organisatorisch borgen van duurzaamheid kost enige extra capaciteit. 2.. Doel notitie Het doel van deze notitie is focus en samenhang aan te brengen binnen het thema Duurzaamheid. Dit betekent keuzes maken. Deze notitie dient als basis voor andere beleidsstukken, acties en projecten. Een tweede doel van de notitie is om inzicht te krijgen in de activiteiten en acties die de komende jaren kunnen worden uitgevoerd om het duurzaamheidsbeleid van papier naar daadwerkelijke actie te brengen. Ook wordt aangegeven waar een rol is weggelegd voor de gemeente en waar niet. Het derde doel van deze notitie is om ook het duurzaamheidsbeleid duurzaam te organiseren en te borgen binnen de gemeentelijke organisatie. S a m e n w e r k e n aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei

5 5 3.. Definitie duurzaamheid Het is belangrijk om vast te stellen wat in de gemeente Hellendoorn onder duurzaamheid verstaan. Geadviseerd wordt in de gemeente Hellendoorn de volgende definitie te hanteren: "Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties om in hun eigen behoeften te voorzien in gevaar te brengen" (definitie VN-commissie Brundtland uit 1987). Er wordt een brede definitie voorgesteld. Duurzaamheid gaat niet meer alleen over klimaat en energie maar wordt steeds vaker in een bredere context gezien waarbij ook sociale duurzaamheid en economische duurzaamheid een plek krijgen. Ook wereldwijd wordt duurzaamheid zo opgepakt en worden er afspraken tussen landen gemaakt. Er is een spanningsveld tussen "breed" oppakken van duurzaamheid en het aanbrengen van focus. Ook moeten we niet verwachten dat we vanuit de gemeente Hellendoorn de wereld kunnen veranderen. We maken er echter wel deel vanuit en kunnen en willen ons steentje bijdragen. In het navolgende wordt beschreven hoe duurzaamheid beleidsmatig gezien wordt vanuit het wereldwijde perspectief tot en met de lokale situatie in de gemeente Hellendoorn. 4.. Beleid 4.1. Wereldwijd, Millenniumgemeente In 2 kwamen vertegenwoordigers uit 189 landen (waaronder Nederland) tijdens de VN-top in New York overeen gezamenlijk de belangrijkste problemen op het gebied van armoede, onderwijs, gezondheid en milieu in de wereld aan te pakken. Zij tekenden daartoe de Millenniumverklaring, die de basis vormt voor de acht Millenniumdoelen. Afgesproken is dat deze doelen in 21 5 moeten zijn gehaald. Om deze doelen daadwerkelijk te kunnen halen is ieders hulp nodig, ook die op lokaal gemeentelijk niveau. Hieronder zijn de millenniumdoelen weergegeven met een korte toelichting. A» Doel 1 Extreme armoede en honger zijn uitgebannen» Doel 2 Alle jongens en meisjes gaan naar school» Doel 3 Mannen en vrouwen hebben dezelfde rechten» Doel 4 Kindersterfte is sterk afgenomen» Doel 5 Minder vrouwen sterven door zwangerschap» Doel 6 De verspreiding van ziektes als AIDS en malaria is gestopt» Doel 7 Er leven meer mensen in een duurzaam leefmilieu» Doel 8 Er is meer eerlijke handel, schuldverlichting en hulp Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

6 6 Gemeenten mogen zelf hun keuzes maken uit de genoemde doelen. Veel gemeenten kiezen voor de doelen 7 en 8. Doel 7: In 215 leven meer mensen in een duurzaam leefmilieu Doel 8: In 215 is er meer eerlijke handel, schuldhulpverlichting en hulp Geadviseerd wordt dat de gemeente zich aanmeldt als Millenniumgemeente en kiest voor de doelen 7 en 8 als kapstok voor het gemeentelijke duurzaamheidsbeleid Europees Beleid De EU 22-strategie is de langetermijnstrategie van de Europese Unie voor een sterke en duurzame economie met veel werkgelegenheid. Deze strategie moet ervoor zorgen dat de Europese economie zich ontwikkelt tot een zeer concurrerende, sociale en groene markteconomie Investeringen in onderzoek van overheid en bedrijven moeten stijgen tot 3 procent van het bruto binnenlands product. Zowel de overheid als het bedrijfsleven moet daaraan bijdragen. In 22 moet 75 procent van de Europeanen van 2 tot en met 64 jaar betaald werk verrichten. Meer jongeren, ouderen, laaggeschoolden en legale immigranten moeten aan het werk. De zogenaamde 2/2/2-doelstellingen moeten worden gehaald: de uitstoot van broeikasgassen moet met 2 procent worden verminderd ten opzichte van 199, de energieefficiëntie moet met 2 procent zijn verhoogd en 2 procent van de energie moet op duurzame wijze worden opgewekt. Het aantal Europeanen dat op de grens van de armoede leeft moet worden verminderd. Daardoor moet aan ten minste 2 miljoen mensen een uitweg uit het risico op armoede worden geboden. Het Nederlandse kabinet reageerde in maart 21 positief op de presentatie van de EU 22- strategie. Vooral de nadruk die in de strategie wordt gelegd op groei en werkgelegenheid, met een centrale plaats voor sociaal beleid en duurzaamheidsbeleid, werd als positief ervaren. Het Rijk en de Provincie (en de regio) sluiten aan op deze strategie Rijksbeleid Klimaat Er is een klimaatakkoord afgesloten tussen het Rijk en de gemeentes (27-211) De essentie van dit akkoord is de afspraak dat men gezamenlijk gaat werken aan de reductie van de uitstoot van broeikasgassen van 3 7o ten opzichte van 199, aan een energiebesparing van 2 Zo per jaar en aan de verhoging van het aandeel duurzame energie tot 2 7o van het totale energieverbruik in 22. Rijk en gemeenten willen dat in 22 de nieuwbouw klimaatneutraal is. Het energieverbruik in woningen moet dan 5 7o lager zijn dan nu. Inmiddels is er een nieuw regeerakkoord waarin een aantal punten zijn opgenomen over duurzaamheid. De belangrijkste punten voor Hellendoorn uit het regeerakkoord op het gebied van klimaatbeleid zijn: 1. Neder/and zet ambitieus in op internationaal klimaatbeleid met nieuwe doelstellingen voor de jaren 22 en 25 en een volledig duurzame energievoorziening in Het aandeel duurzame energie in 22 is 16 "/o. (was 2 Zo) 3. Energiebesparing krijgt prioriteit. 4. Het kleinschalig, duurzaam opwekken van (zonne-)energie waarvoor geen rijkssubsidie wordt ontvangen, wordt fiscaal gestimuleerd 5. Elektrisch vervoer biedt kansen voor Neder/and. 6. Biomassa moet zo hoogwaardig mogelijk worden ingezet en de duurzame productie en herkomst van biomassa gegarandeerd. 7. Het kabinet streeft naar een circulaire economie* en wil de (Europese) markt voor duurzame grondstoffen en hergebruik van schaarse materialen stimuleren. Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

7 7 8. De agrarische sector is een belangrijke ondernemen. economische motor en krijgt ruimte om te blijven De bovengenoemde punten worden door het Rijk de komende periode verder uitgewerkt. * De circulaire economie is een economisch systeem, bedoeld om herbruikhaarheid te maximaliseren en waard vernietiging producten en grondstoffen te minimaliseren. Dat is anders dan in het huidige lineaire systeem, waarin grondstoffen worden omgezet in producten die na verbruik worden vernietigd. van Natuur en Landschap Op het gebied van natuurbeleid is het Rijk verantwoordelijk voor de kaders en ambities. De provincies zijn verantwoordelijk voor het invullen en uitvoeren van beleid, zoals dat in het Natuurakkoord is opgenomen. In het regeerakkoord is aangegeven dat het beheren van bestaande natuurgebieden voorrang krijgt. Hier is in het Provinciefonds 2 miljoen euro beschikbaar. Natuurbeheerorganisatie moeten zoveel mogelijk eigen middelen generen. Binnen het natuurbeleid wordt gestreefd naar synergie met andere maatschappelijk belangen zoals waterveiligheid, recreatie, ondernemerschap, gezondheid, energie en klimaat Inkoop Het Rijk streefde er naar om in o duurzaam in te kopen. De gemeenten streefden naar 7bVo in 2 1 en 1 Zo in Eén en ander is afgesproken in het eerder genoemde Klimaatakkoord. Het is belangrijk voor de gemeente Hellendoorn om in te spelen op de aandachtspunten die o.a. in het regeerakkoord vermeld zijn. Het Rijk stelt namelijk subsidies ter beschikking waar de gemeente en de samenleving (eventueel samen met andere gemeentes, de Provincie of andere instanties) gebruik van kan maken Provinciaal beleid De provincie heeft op het gebied van klimaat tot doel gesteld om in o van het energieverbruik uit hernieuwbare energiebronnen te laten komen. Hiertoe is een energiefonds opgericht met een werkkapitaal van 2 5 miljoen euro. De doelstelling van het fonds is om met het beschikbaar stellen van leningen, garanties, en deelnemingen initiatieven te stimuleren die leiden tot verhoging van het aandeel hernieuwbare energie binnen de provincie Overijssel. De provincie is dus een belangrijke (subsidie) partner voor de gemeenten maar ook voor burgers en ondernemers. De provincie Overijssel werkt aan een kwalitatieve groei van Overijssel, waarbij de begrippen duurzaamheid, ruimtelijke kwaliteit en sociale kwaliteit een rode draad vormen.de provincie gaat voor investeren in innovatieve energie en energiebesparing maar met behoud en ontwikkeling van de aanwezige natuurlijke en landschappelijke kwaliteit. De provincie wil inzetten op hernieuwbare energie en energiebesparing. Dit leidt op den duur tot lastenverlichting, werkgelegenheid en een aantrekkelijk vestigings- en woonklimaat. Hiervoor lijken geothermie, Warmte Koude Opslag, en biomassa in Overijssel het meest passend. Daarnaast blijft de provincie inzetten op stimulering van duurzaam en klimaatneutraal bouwen. Met windenergie gaat de provincie terughoudend o m. De met het Rijk afgesproken doelstelling om voor Megawatt mogelijk te maken blijft echter staan. In het Interprovinciaal Overleg (IPO) zijn recent afspraken gemaakt over de verdeling van de taakstellingen voor energieproductie door windmolens per provincie. De provinciale medewerking blijft tot nu toe beperkt tot de (zeer) kansrijke gebieden en bedrijventerreinen. Dit dient echter zorgvuldig te gebeuren zodat geen schadeclaims ontstaan. Voor het realiseren van de windenergie worden geen provinciale financiële instrumenten ingezet. De provincie heeft een voorbeeldfunctie op het terrein van energiebesparing, hernieuwbare energie en duurzame inkoop ten behoeve van de provinciale organisatie. In de omgevingsvisie heeft de provincie tevens een aantal ambities vastgelegd. De hoofdambitie is een toekomst vaste groei van welvaart en welzijn met een verantwoord beslag op de beschikbare natuurlijke hulpbronnen en voorraden. In de omgevingsvisie worden een aantal centrale beleidsambities genoemd:» Versterken identiteit en onderlinge diversiteit S a m e n w e r k e n aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei van landschappen en dorpen

8 8» Bevorderen van een gezond leefmilieu. Vergroten van kwaliteit en aandeel openbaar vervoer.» Vergroten van kwaliteit en aandeel fietsverkeer» Bevorderen van duurzame energieopwekking (biomassa, wind, zon, bodem)» Bevorderen van energiebesparing (in bebouwde omgeving)» Vitaal en samenhangend stelsel van natuurgebieden (EHS, robuuste verbindingszones, Natura 2). Behoud en versterking van verspreide bos- en natuurwaarden. Optimale watercondities (kwaliteit en kwantiteit) voor landbouw, wonen, natuur en landschap» Betrouwbare drinkwatervoorziening (kwaliteit en kwantiteit). Voorbereid zijn op lange termijn gevolgen van klimaatverandering (veiligheid en droogte)» Zorgvuldig gebruik van de ondergrond (energie, zoutwinning, opslag, zandwinning, KWO, hoofdtransportleidingen) De provincie is een belangrijke partner op het gebied van duurzaamheid. Het is belangrijk aan te sluiten op de aandachtsgebieden van de provincie. Dit biedt mogelijkheden om gebruik te maken van subsidies. De provincie Overijssel heeft het programma Nieuwe Energie opgezet waarin subsidies zijn opgenomen voor bedrijven, bewoners maar ook voor gemeenten. Recent is de omgevingsvisie van de provincie ter visie gelegd. In deze omgevingsvisie zijn ruimtelijke uitgangspunten voor duurzaamheid opgenomen zoals bijvoorbeeld zoekgebieden voor windenergie en mogelijkheden daarvoor in de rest van de provincie Gemeentelijk beleid Hellendoorn Collegeprogramma , "Bijgestelde ambities: Samen verantwoord verder". Hieronder kort samengevat de onderwerpen met een relatie tot duurzaamheid: Er is minder geld dus bijgeste/de ambities. Geen enkele gemeentelijke activiteit wordt ontzien behalve armoedebeleid. De belangrijkste onderwerpen uit het collegeprogramma op het gebied van duurzaamheidsbeleid zijn: «Uitgangspunt is een duurzaam beleid voor de toekomst.» Burgerparticipatie en overheidsparticipatie» Faciliteren en ruimte bieden.» In de strategische visie vormt de sociale duurzaamheid het hart van het drieluik, geflankeerd door ruimtelijke en economische duurzaamheid.» Samenwerken met partners binnen de gemeente en in de regio(gemeenten, provincies)» Versterkte inzet op duurzaamheid op gebied van RO en wonen.» Goed openbaar vervoer.» Een duurzame en in de samenleving verankerde economische sector heeft kans van slagen.» Aanmoedigen van ondernemers om bedrijven op duurzame en maatschappelijke verantwoordelijke leest te schoeien.» Inbreiden en revitaliseren van bedrijventerrein in plaats van uitbreiden.» Handhaven van de huidige natuurlijke waarden. * Inrichting en onderhoud Openbare ruimte. «Duurzaamheid staat bij de gemeente hoog in het vaandel. De gemeente geeft het goede voorbeeld en neemt het initiatief. 1. Door te streven naar duurzame gemeentelijk gebouwen o.a. door gebruik te maken van landelijke subsidies. 2. Door zoveel mogelijk duurzaam in te kopen. De VNG heeft met het Rijk een convenant gesloten waaraan ook de gemeente Hellendoorn zich geconformeerd. Hierin is afgesproken om in Zo duurzaam in te kopen. 3. Door het gemeentelijk wagenpark duurzaam te maken.» We staan als gemeente niet alleen in de samenleving. Daarom zet de gemeente ook haar inwoners aan tot duurzaamheid: door actieve voorlichting te verstrekken, subsidies te verstrekken en door bij de levering van producten en diensten aandacht te vragen voor duurzaamheid via vooral het duurzaam inkoopbeleid. We willen bereiken dat het draagvlak voor klimaat en energiemaatregelen vergroot wordt. Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

9 Strategische Visie, "Samenwerken aan een kloppend hart". In de Strategische Visie die in november door de Raad is vastgesteld staan een aantal aanknopingspunten voor het duurzaamheidsbeleid: «Het blijvend voorzien in zowel de ecologische als sociale duurzaamheid vormt het richtsnoer voor beslissingen en maatregelen.» De gemeente is verantwoordelijk voor een gezonde, duurzame en veilige woonomgeving.» Kansen voor overheidsparticipatie en burgerparticipatie benutten en verder uitbouwen» Maximale inzet op sociale duurzaamheid «Duurzaamheid is een sleutelwoord. Als samenleving moeten we voorzien in de huidige behoefte, zonder de mogelijkheden van toekomstige generaties in gevaar te brengen. Duurzaamheid gaat verder dan alleen milieu. Ruimtelijke en sociale duurzaamheid zijn minstens zo belangrijk.» De gemeente zet de komende jaren hoog in op duurzaamheid. Wij zullen aansluiting zoeken bij regionale en landelijke programma 's om duurzaam ondernemen te bevorderen. De gemeente wil een voorbeeld zijn voor inwoners en organisaties. Dit beleid moet de komende jaren handen en voeten krijgen. De balans tussen people, planet en profit is cruciaal. Wij zul/en als gemeente samen met ondernemers en inwoners antwoorden moeten vinden voor de toekomst. Daarbij zullen we zo veel mogelijk gebruik maken van landelijke en Europese subsidies.» Ruimte/ijk beleid is leidend voor het toestaan van nieuwe ontwikkelingen.» Actieve inzet op energiebesparingsmaatregelen in bestaande overheidsgebouwen, openbare gebouwen, enz.» Streven naar een verbeterde grondstoffenrecycling uit huishoudelijk afval met als eindambitie een afval loze samenleving.» Samenwerking tussen sociale sector en de economie verstevigen o.a. door het zelf uitvoeren van sociale werkvoorzieningstaken en door bij aanbestedingen afspraken te maken over werkge/egenheidsbepa/ingen.» De gemeente Hellendoorn en haar inwoners werken aan een duurzame toekomst. Er zijn veel beleidstukken en plannen waarin duurzaamheid een meer of minder belangrijk thema is. Ook voor de toekomst is het belangrijk dat in alle daarvoor in aanmerking komende beleidsstukken en plannen duurzaamheid een plek krijgt. Daarbij dient er al bij aanvang van het opstellen van stukken en plannen nagedacht te worden hoe er een bijdrage geleverd kan worden aan de brede duurzaamheidsdoelstellingen. Duurzaamheid moet niet worden gezien als een los thema maar integraal worden ingebed in ons beleid. 5.. Uitgangspunten Millenniumgemeente: People, Planet, Profit (Sociaal, Ecologisch en Economisch) Duurzaamheid wordt tegenwoordig in een breder perspectief gezien waarbij niet alleen de focus op klimaat en energiebeleid ligt maar ook op de sociale en economische duurzaamheid. In het voorgaande is al geadviseerd dat de gemeente Hellendoorn kiest voor een breder perspectief (dit komt overeen met wat in het Collegeprogramma en de Strategische Visie is aangegeven) Zij geeft haar duurzame ontwikkeling vorm volgens de internationaal gebruikte dimensies People, Planet en Profit. Zij kiest hierbij die speerpunten die voor de Hellendoornse samenleving belangrijk zijn. De gemeente Hellendoorn gebruikt al de zogenaamde C O S * monitor voor het monitoren van de "brede" duurzaamheid volgens de drie P's (People, Planet en Profit). Deze monitor geeft een indruk van waar de gemeente staat ten opzichte van andere gemeenten. Door een aantal vragen met ja of nee in te vullen wordt een score behaald. In april 211 kon S a m e n w e r k e n aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei

10 1 voor het onderdeel People 53 7o van de vragen positief beantwoord worden, voor het onderdeel Planet was dit 66 7o en voor het onderdeel profit 64 7). Daarmee scoort onze gemeente met een totaalgemiddelde van 61 k ten opzichte van andere gemeenten goed (net boven het gemiddelde). Binnenkort wordt de C O S monitor opnieuw uitgevoerd. ũ COS Nederland is de landelijke vereniging van elf centra voor internationale samenw erking, de COSsen. COSsen zijn onafhankelijke advies- en projectorganisaties voor internationale samenw erking. Ze denken mondiaal, maar w erken lokaal aan een rechtvaardige en duurzame w ereld. De COS heeft een duurzaamheidmonitor ont w ikkeld: de COS-monitor Speer punten duur zaamheidsbeleid. De keuze van de speerpunten is gebaseerd op de gemeentelijke Strategische Visie, het collegeprogramma en de van belang zijnde beleidstukken. O ok is gekeken naar aansluiting op rijks en provinciaal beleid onder andere omdat dan een grotere kans op het verkrijgen van financiële middelen bestaat. Voorts is gekeken naar wat de Hellendoornse samenleving belangrijk vindt (o.a. duurzaamheidsweek in 212.) Tot slot is gekeken naar zaken die al in gang zijn gezet bij de gemeente of in de samenleving. Dat de gemeente het duurzaamheidsbeleid niet alléén tot een succes kan en wil brengen wordt onderstreept door het kiezen van de speerpunten participatie (overheidsparticipatie en burgerparticipatie) en door het speerpunt samenwerken (met andere overheden, instanties en commerciële partners). Speerpunten worden benoemd om focus te krijgen in het brede veld van duurzaamheid. De gemeente Hellendoorn heeft beperkte financiële middelen en zal keuzes moeten maken. De speerpunten moeten worden vertaald en leiden tot concrete samenhangende acties en projecten. Er zijn speerpunten die elkaar overlappen of aanvullen. Fairtrade en Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO ) hebben nauwe raakvlakken ondanks dat ze in verschillende dimensies vallen. Ook kunnen speerpunten elkaar bijten zoals het plaatsen van windmolens uit oogpunt van het speerpunt energie en klimaat tegenover het behoud van belangrijke waarden in het speerpunt natuur en landschap. O ok hier moeten dus keuzes gemaakt worden en rekening gehouden worden met deze ogenschijnlijk tegenstrijdige belangen Sociale dimensie (people). Sociale duurzaamheid verwijst naar de instandhouding van sociale processen in de samenleving. Een duurzame samenleving heeft een gemeenschapsgevoel nodig, waarbij burgers zich betrokken voelen bij wat er gebeurd in hun samenleving, hun wereld en met hun medeburgers. Thema's die binnen deze dimensie vallen zijn: ontwikkeling, educatie, gezondheid, veiligheid, participatie, cultuur en fairtrade Geadviseerd wordt om de thema's participatie en fairtrade als speerpunt te benoemen Ecologische dimensie (planet). Ecologische duurzaamheid impliceert het behoud van essentiële ecologische processen en levensondersteuning, het behoud van biodiversiteit, flora, fauna, en het duurzaam gebruik van natuurlijke hulpbronnen (bodem, water en lucht). Kortom het behoud, de bescherming en het beheer van onze natuurlijke hulpbronnen. Thema's binnen de ecologische dimensie zijn: bodem, water, lucht, afval, energie en klimaat, natuur en landschap en Leefomgeving Geadviseerd wordt om de thema's afval, energie en klimaat, natuur en landschap en leefomgeving ais speerpunt te benoemen Economische dimensie (profit). Economische duurzaamheid betekent dat de economische activiteiten die ondernomen worden een toegevoegde waarde creëren en rendabel zijn. Dat betekent vooral het stimuleren van maatschappelijk ondernemen. Thema's binnen de economische dimensie zijn: Maatschappelijk Verantwoord O ndernemen (MVO ), consumeren, mobiliteit, werkgelegenheid, samenwerken en bouwen. Geadviseerd wordt om de thema's M V O en samenwerken als speerpunt te benoemen. Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei

11 11 Samengevat wordt geadviseerd voor de gemeente Hellendoorn de onderstaande speerpunten te benoemen: 1. participatie 2. fairtrade 3. afval 4. energie en klimaat 5. natuur en landschap 6. leefomgeving 7. MVO(Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) 8. samenwerken. In het navolgende worden de speerpunten nader beschreven en uitgelegd. 5.5 Speerpunt participatie. Doelstelling: iedereen doet mee. In verschillende beleidsstukken heeft de gemeente aangegeven dat zij participatie belangrijk vindt. Er worden twee vormen van participatie onderscheiden, namelijk burgerparticipatie (de burger oefent invloed uit op gemeentelijke beleidsprocessen) en overheidsparticipatie (de overheid participeert in initiatieven) van burgers en organisaties. Duurzaamheid is een onderwerp dat zich uitermate leent voor beide vormen van participatie mede ook omdat de samenleving ook zelf aan de slag moet met duurzaamheid. Ondanks dat educatie (er voor zorgen dat ieder kind goed onderwijs krijgt) niet als speerpunt wordt genoemd wordt wel voorgesteld om onze jeugd te betrekken bij duurzaamheidsvraagstukken. Het meest efficiënt is dit via de scholen te doen door middel lesmateriaal en presentaties. Ook het betrekken van de jeugd bij projecten op of rond de school zoals energiebesparende en energieopwekkende maatregelen is een mogelijkheid. Ook Fairtrade is een leuk onderwerp om met schoolkinderen te bespreken. Participatie betekent ook dat "iedereen meedoet". Mensen met minder kansen op de arbeidsmarkt moeten ingezet worden in het arbeidsproces. Dit houdt dat de gemeente in haar opdrachten van werkzaamheden nadrukkelijk voorwaarden stelt voor de inzet van deze doelgroepen, waaronder mensen in de sociale werkvoorziening. Het kansen bieden aan mensen met minder mogelijkheden op de reguliere arbeidsmarkt moet mede vorm gegeven worden in het duurzame inkoopbeleid. Dit door bij aanbesteding van diensten en werken voorwaarden en criteria te stellen over inzet van deze groepen (Social Return On Investment). Ook is het een idee om mensen zonder werk, met behoud van uitkering in te zetten in de uitvoering van het duurzaamheidsbeleid bijvoorbeeld als energiecoach om ervaring op te doen en meer kans te maken op een baan. In het recent vastgestelde inkoopbeleid, dat de gemeente samen met een aantal andere gemeenten heeft opgesteld, is participatie al goed vormgegeven. Geadviseerd wordt om binnen het speerpunt participatie alleen de genoemde onderwerpen burgerparticipatie, overheidsparticipatie en participatie van mensen met minder kansen op de arbeidsmarkt op te pakken. Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

12 Speerpunt fairtrade /ffţļįįįêm GEMEENTE Doelstelling: Eerlijke handel. De College en de Raad hebben aangegeven dat Hellendoorn Fairtradegemeente zou moeten worden. Dit is een principiële keuze en geeft aan dat het gemeentebestuur en de Hellendoornse samenleving niet alleen zorg heeft voor haar eigen bewoners maar ook zorg heeft voor mensen in andere delen van de wereld die het minder hebben dan wij. Fairtrade betekent letterlijk eerlijke handel. Een Fairtradegemeente zet samen met het bedrijfsleven (winkeliers, horecabedrijven, instellingen en overige bedrijven) binnen de gemeentegrenzen Fairtrade op de kaart. Het worden van Fairtradegemeente geeft een extra stimulans om dit speerpunt vorm te geven en ook een zekere borging. Per 1 januari 213 zijn volgens cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) 25 van de 48 gemeenten Fairtradegemeente. Daarbij is overigens geen enkele gemeente in de provincie Overijssel. Om Fairtradegemeente te kunnen worden moet aan een aantal criteria voldaan worden. Gemeentes zijn veelal minimaal een jaar bezig voordat zij aan alle criteria van Fairtradegemeente kunnen voldoen. Uitgangspunt is dat het fairtrade inkopen door de gemeente budgetneutraal wordt uitgevoerd. De ervaring bij andere gemeentes is dat door de groeiende vraag naar fairtradeproducten deze niet of nauwelijks duurder zijn dan de reguliere producten. Geadviseerd wordt dat de gemeente Hellendoorn zich zo spoedig mogelijk aanmeldt als aspirant Fairtradegemeente en vervolgens een plan van aanpak te maken om binnen 1 jaar of zoveel eerder als mogelijk daadwerkelijk Fairtradegemeente te worden. Mocht bhjken dat het worden van Fairtradegemeente een te ho n e ambitie is en te vee! ambtell'ke uren en budget kost dan kan gekozen worden voor een alternatief waarbij we geen Fairtradegemeente worden maar als organisatie wei zo veel mogelijk Fairtrade inkopen en het verkopen en gebruiken van fairtrade producten in de samenleving wordt gestimuleerd. Het nadeel van het niet kiezen voor Fairtradegemeente is dat we dan niet het logo fairtrade mogen gebruiken als "sellingpoint" voor de gemeente en het fairtrade handelen minder wordt geborgd en uitgedragen. Voordeel is dat we geheel onze eigen koers kunnen bepalen en niet aan "verplichte nummers" hoeven te voldoen die capaciteit en budget vragen. Zoals eerder aangegeven is nog geen 15 ( #) van de gemeenten in Nederland Fairtradegemeente Speerpunt afval. Doelstelling: 1 7o afvalvrij in 23 Het speerpunt afval is gekozen omdat de gemeente Hellendoorn het, net als de centrale overheid, belangrijk vindt dat er zo weinig mogelijk afval wordt geproduceerd en het afval dat toch nog ontstaat zoveel mogelijk wordt hergebruikt en gezien wordt als grondstof. Afval scheiden is economisch en ecologisch aantrekkelijk daar er meer zaken kunnen worden hergebruikt (leveren geld op) en minder afvalstoffen hoeven worden gestort of verbrand (kosten geld). Het streven moet zijn om op termijn 17 afval loos (1 Zo grondstofrijk of 1^ recyclebaar) te zijn. In de recent in de commissie GGB van 21 november 212 besproken "Toekomstvisie Hellendoorns Afvalbeleid" wordt er van uitgegaan dat deze afval loze Hellendoornse samenleving in 23 is bereikt.(in 215 wordt al gestreefd naar 25 Zo minder restafval dan in 21). Ook in WT4-verband en in de regio is deze ambitie gedragen. Dit biedt mogelijkheden tot een vruchtbare samenwerking. In dit speerpunt wordt de focus gelegd op maximaal milieurendement binnen de Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

13 13 huidige (financiële) kaders en richtlijnen. De "reis" naar afval loze gemeente is het waard om kritisch te volgen mede om dat hier ook, naast die van de gemeente, inspanningen van onze burger en bedrijven worden gevraagd en het een "mindset" (van afval naar grondstof) vraagt op het gebied van afval en daarmee duurzaamheid. Bewoners en bedrijven worden "beloond" voor goed scheidingsgedrag door verdere verlaging van de afvalstoffenheffing. De gemeente Hellendoorn doet het qua scheidingspercentage van huishoudelijk afval nu al beter dan het landelijke gemiddelde. Ook wordt per huishouding minder afval aangeboden dan in andere gemeenten. Dit moeten we vasthouden en uitbreiden om onze doelstellingen in en 2 3 te halen. Daarvoor zijn onderzoek en monitoring nodig naar acties waarop focus gelegd moet worden om de genoemde doelstellingen te halen. Communicatie over dit succes (we zijn goed bezig!) en de nieuwe doelstellingen naar de samenleving is belangrijk voor de genoemde "mindset" en bewustwordingsproces Speerpunt energie en klimaat Doelstelling: In 2 2 een C 2 reductie van 2 7o ten opzichte van 2 8. Als over duurzaamheid gesproken wordt dan wordt vaak gedacht aan de thema's energie en klimaat. Langzaam begint er, zoals eerder gemeld, een verschuiving op te treden naar een bredere kijk op duurzaamheid. Dit laat niet weg dat energie en klimaat ook voor de toekomst een zeer belangrijk thema blijft binnen het duurzaamheidsbeleid. Energie en klimaat zijn begrippen die nauw verbonden zijn met elkaar. Om meer rekening te houden met de toekomst van het klimaat en dus de planeet is het belangrijk om ambitie te hebben ten aanzien van C 2 neutraliteit en klimaat neutraliteit. Processen mogen niet bijdragen aan klimaatverandering. In de praktijk wordt er meestal mee bedoeld dat er geen C 2, het broeikasgas dat is verbonden met fossiel energieverbruik, meer wordt uitgestoten. In Nederland zijn een aantal gemeentes al C 2 neutraal. Dit zijn vaak gemeenten waar veel windmolens zijn geplaatst zoals in de flevopolders. Hellendoorn is nog niet C 2 neutraal. Het is voor Hellendoorn een zware opgave om aan het Klimaatakkoord te voldoen zo is ook gebleken tijdens de workshop klimaatwinkelen van de gemeenteraad. Op dit moment wordt driekwart van de C 2 uitstoot door vervoer, woningen en industrie/bedrijven veroorzaakt. De conclusie van de deelnemers aan het klimaatwinkelen was dat een C 2 reductie van 2 tot 25 Vo in 2 2 haalbaar geacht wordt. De deelnemers zien als rol voor de gemeente: Het goede voorbeeld geven. Wet en regelgeving. Informatieverstrekking. Afspraken met partners maken. Vraag en aanbod bijeenbrengen. In juli 21 1 is een C 2 scan uitgevoerd als nulmeting. In 2 8 was de C 2 productie 193 kton. Bij autonome ontwikkeling zou deze productie in kton zijn. Om aan de doelstellingen van het klimaatakkoord te kunnen voldoen zou deze uitstoot in kton mogen bedragen. Om te kijken of dit voor de gemeente Hellendoorn haalbaar is een C 2 scan gemaakt om inzicht in de mogelijkheid van beperking van C 2 te krijgen. A a n welke "knoppen" moeten we draaien? In het C 2 scanrapport wordt geadviseerd om in Hellendoorn te kiezen voor het scenario 'Realistisch Ambitieus". Dit scenario houdt het volgende in: 2.4 woningen produceren zonnestroom en 8fo daarvan ook warmte met zonneboilers. Er wordt één windturbine van 2 MW geplaatst en men produceert 4 MW aan energie uit biomassa. 6. m2 van de utiliteitsgebouwen maakt gebruik van warmte- en koudeops/ag in de bodem of warmtepompen. Alle sectoren stimuleren tot het reduceren van C2-emissies is effectiever dan a/leen inzetten op energiebesparing bij bestaande woningbouw. S a m e n w e r k e n aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei

14 14 Door energie besparende maatregelen maar ook door energieopwekkende maatregelen van de gemeente als organisatie kan de gemeente een bijdrage leveren aan het realiseren van bovenstaand scenario. Genoemd kunnen worden het verduurzamen van gemeentelijke gebouwen en wagenpark en ook door het al in gang gezette verduurzamen van openbare verlichting. De openbare verlichting neemt op dit moment circa 5 7o (ruim 1 miljoen kwh) van het stroomgebruik van de gemeente voor haar rekening. Voorgesteld wordt te kiezen voor het scenario Realistisch Ambitieus. In bijlage 2 is het advies uit de C2 scan met de conclusies en aanbevelingen opgenomen. Het scenario Realistisch Ambitieus levert in 22 een C2 reductie op van 2 7o ten opzichte van 28. (van 193 kton naar 154 kton). Ook het scenario Realistisch en Ambitieus vergt een flinke inspanning van zowel de gemeente als particulieren en bedrijven. Factoren die daadwerkelijke realisatie van de beoogde C2 reductie in belangrijke mate bepalen zijn:» Hoeveelheid vrijkomende biomassastromen en de benuttingsmogelijkheden hiervan; «Mogelijkheden voor plaatsing van windturbines binnen de gemeentegrenzen;» Bereidheid van bedrijfsleven en particuliere woningeigenaren tot het treffen van energiebesparende en energieopwekkende maatregelen. De gemeente dient hier het goede voorbeeld te geven, te faciliteren, te informeren, te stimuleren, te monitoren en zo nodig te investeren in energieprojecten buiten de gemeentegrenzen (C2 compensatie). Vaak wordt in het kader van energiebesparing de "Trias Energetica" gebruikt. Deze driehoek geeft aan dat er volgordelijkheid zit in de aanpak van duurzaam energiegebruik. De focus dient eerst te liggen op energiebesparing (bijvoorbeeld isolatie van woningen). Daarna(ast) dient er als er dan nog energie nodig is gebruik gemaakt te worden van duurzame energieopwekking (bijvoorbeeld energie uit de zon, water, biomassa of wind) en als het echt niet anders kan fossiele brandstof zo efficiënt mogelijk te gebruiken (bijvoorbeeld door HR ketel). Ook in de gemeente Hellendoorn kan dit een goed hulpmiddel zijn om een verandering van mind-set te krijgen en bewustwording te verkrijgen. De Trias Energetica is tot nu toe al leidend geweest voor de inzet van subsidies. In de in 212 gehouden duurzaamzaamheidsweek is met burgers, ondernemers en andere belanghebbenden over de onderwerpen wind, hout en zonne-energie gesproken. De opmerkingen uit de bijeenkomsten waren: Algemeen» Dichtbij, lokaal, kleinschalig, concreet» Gemeente moet coördineren, goede voorbeeld geven, informatie verstrekken» Duurzaamheid moet geld opleveren Wind * Heroverweging standpunt windmolen (geen windmolens in buitengebied)» Kaders door gemeente en provincie» Gemeentes clusteren windmolens» Windmolens op bedrijventerreinen * Burgerparticipatie» Minder regels en bureaucratie «Gemeente moet coördineren» Grote windmolens leveren grote bijdrage aan reductie C2 Hout als brandstof. (Biomassa)» Levert C2 reductie en impuls aan landschapsbeheer» Leveranciers en afnemers bij elkaar» Hoe stimuleer je houtgestookte (CV) kachels» Gemeente op hout stoken in gemeentelijke gebouwen?» Veel hout beschikbaar, overzicht van bestemming groen maken. Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

15 15»» Kleine initiatieven Rol gemeente, in kaart brengen van potentiële grote afnemers, eigen hout inbrengen verstoken, samenwerken met andere gemeenten WT4 Zonne-energie» Rekening houden met minder subsidie, is ook niet meer nodig» Duurzaamheidsleningen» Kijk naar grote daken bijvoorbeeld bij boeren.» Belemmeringen binnen energielevering (je krijgt er minder voor betaalt) en lage prijs energie voor grootverbruikers, regels voor derden.» Gemeente: informatie over zonnepanelen en energiebesparing, financieringsmogelijkheden, goede voorbeeld, verplichtingen in «Burgerinitiatieven blijven belangrijk. en lijkt? terug dan je ervoor energie leveren aan aangeven bouwvoorschriften stellen Een belangrijke conclusie die we uit deze bijeenkomsten kunnen trekken is dat wind in belangrijke bron is als energiebron. De maatschappelijke discussie over windmolen moet opnieuw gevoerd worden met als zoekgebied de minder kwetsbare locaties (bijvoorbeeld op industriegebieden). Ondanks de potentie als energiebron is het een lastige opgave om de leveranciers van hout als grondstof om warmte te produceren en de afnemers bij elkaar te brengen. Zonne-energie wordt breed gezien als een belangrijke duurzame energiebron. De techniek en prijsvorming ontwikkelen zich positief. Voor de gemeente wordt door de deelnemers een belangrijk rol gezien als verbinder, coördinator, informatieverstrekker en facilitator van initiatieven door het beschikbaar stellen van capaciteit en geld. Ook vindt men dat de gemeente het goede voorbeeld moet geven. Als reactie op bovenstaande moet gezegd worden dat het beschikbaar stellen van capaciteit en geld door de gemeente geen vanzelfsprekendheid is. Een makelaarsfunctie tussen vraag en aanbod is geen taak van de gemeente net als het in kaart brengen van vraag en aanbod Speerpunt natuur en landschap Doelstelling: Beschermen van landschappelijke en natuurlijke waarden. Evenwicht tussen economische factoren en die van natuur en landschap. In verschillende beleidstukken zijn de waarden van natuur en landschap onderstreept. Het is belangrijk deze waarden duurzaam in stand te houden en dat er een goed evenwicht gevonden wordt met de economische factor (de agrariër moet kunnen blijven ondernemen). Dit betekent niet dat er niets gedaan hoeft te worden. Het is van belang dat economie en natuur en landschap dichter bij elkaar komen. Er kan een combinatie gemaakt worden tussen (soms achterstallig) onderhoud van het landschap en de verwerking van de producten tot nuttige producten als brandstoffen (houtsnippers en pellets) of als duurzame grondstof voor de industrie. Steeds meer agrariërs producent van grondstoffen voor de chemische industrie. Dit heeft de potentie van een groeimarkt. Er wordt wel gesproken over een "biobased e c o n o m y ". Dit wil zeggen dat we er naar toe willen om meer natuurlijk grondstoffen te gebruiken om hoogwaardige producten te fabriceren. De gemeente Hellendoorn heeft een groot potentieel op het gebied van natuurlijke grondstoffen zoals snoeihout maar ook agrarische producten. Het verbranden van bijvoorbeeld snoeihout in de vorm van o.a. pellets of houtsnippers voor verwarming van gebouwen levert een bijdrage aan de C 2 vermindering. Het wordt gezien als de zogenaamde kleine (kort cyclische) C 2 kringloop. Dit in tegenstelling tot de grote C 2 kringloop bij de verbranding van fossiel brandstoffen waar de kringloop duizenden jaren kan duren (vorming van kolen, olie, gas). Er zijn binnen en buiten de gemeente al verschillende initiatieven waar vraag en aanbod bij elkaar gebracht worden. Zoals eerder gezegd heeft de gemeente hier geen rol als "makelaar". Wel kan S a m e n w e r k e n aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei

16 16 de gemeente als leverancierţsnoeihout, groenafval) en afnemer (houtsnippers en pellets) fungeren. Daarnaast kan de gemeente helpen door het goede voorbeeld te geven door gemeentelijke gebouwen te verwarmen door middel van o.a. pelletketels. De gemeente heeft er al voor gekozen om voor de verwarming van het zwembad het Ravijn gebruik te maken van een pelletketel. Geadviseerd wordt om ook bij toekomstige vervanging van CV-ketels in gemeentelijke gebouwen pelletketels nadrukkelijk te overwegen. Ook zijn er in den lande goede voorbeelden van de aanleg van een warmtenet waarop verschillende gebouwen zijn aangesloten en waar gewerkt wordt met een centrale verwarmingsketel gestookt op pellets of houtsnippers.gestreefd moet worden vraag en aanbod regionaal te houden. Voorkomen moet worden dat er grote rijafstanden ontstaan. Onder het speerpunt energie en klimaat is het scenario Realistisch Ambitieus genoemd. Hierin moet uit biomassa 4 M W energie worden geproduceerd. Boven beschreven initiatieven kunnen daar een grote bijdrage aan leveren. Geadviseerd wordt om als gemeente Hellendoorn waar mogelijk mee te doen in de markt van biomassa en hierin een voorbeeld functie te hebben door nadrukkelijk de mogelijkheden voor het toepassen van pelletketels (of houtsnipperketels) te onderzoeken bij nieuwbouw of vervanging (van CV-ketels) van gemeentelijke gebouwen. In de S trategische Visie wordt gesteld dat ruimtelijke kwaliteit leidend is voor het toestaan van ontwikkelingen. Het actualiseren van de ruimtelijke structuurvisie is daarvoor nodig en is een goed instrument om ontwikkelingen te sturen. De structuurvisie wordt dan weer verder in bestemmingsplannenfof in de toekomst in integrale omgevingsplannen) uitgewerkt. S oms kunnen speerpunten ook met elkaar in conflict komen. Een voorbeeld is het speerpunt klimaat en energie versus natuur en landschap. Door windmolens te plaatsen zou de potentie van het produceren van windenergie kunnen worden benut. Uit discussies de afgelopen jaren blijkt dat het plaatsen van windmolens in het buitengebied een maatschappelijk beladen onderwerp is en dat de samenleving daarop zeer kritisch is. Duidelijkheid over de keuzes die we maken en welke kaders en voorwaarden we stellen zijn belangrijk. Hiermee kunnen initiatieven van initiatiefnemers die een effect hebben op de waarden van natuur en landschap getoetst worden. Deze behoefte aan duidelijkheid is er, niet alleen bij investeerders in (wind)energieproductie maar ook bij andere duurzame initiatieven als installaties voor verwerking van biomassa, mestvergisting e t c. Het is een strategische keuze om van te voren ruimte vast te leggen in ruimtelijke plannen of dat dit pas gedaan wordt als de samenleving met initiatieven komt. In het eerste geval wordt de maatschappelijke discussie vooraf door de gemeente en de samenleving gevoerd en kunnen initiatiefnemers van duurzame activiteiten daaropvolgend wel of niet invulling aan geven. De gemeente stelt de kaders en criteria op en stelt ze na toetsing in de samenleving vast. In het tweede geval worden ruimtelijke plannen pas aangepast als een initiatief daar aanleiding voor is. Dit werkt vertragend en kan initiatiefnemers ontmoedigen. Ook ontstaat het beeld van een gemeente zonder visie. Geadviseerd wordt dat de gemeente haar visie op duurzaamheid vooraf vertaald in ruimtelijke plannen en daarmee duidelijkheid verschaft aan initiatiefnemers maar ook aan de samenleving. Om tijd en kosten te besparen wordt geadviseerd dit in eerste instantie in de lopende of binnenkort op te stellen plannen te doen Speerpun t leefomgeving. Doelstelling: Het stimuleren van duurzaam vervoer, -wonen en -beheer. Waar het in het speerpunt natuur en landschap vooral om behoud van de waarden van natuur en landschap gaat het in het speerpunt leefomgeving om het gebruik van de leefomgeving. De gemeente Hellendoorn legt binnen dit speerpunt de focus op verkeer en vervoer en op duurzaam bouwen en beheer van de openbare ruimte. S a m e n w e r k e n aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei

17 17 Stimuleren van openbaar vervoer en fietsgebruik zijn belangrijke thema's net als het mogelijk maken van elektrisch vervoer. Duurzaam bouwen van nieuwe wijken en het realiseren van duurzame (overheids) gebouwen blijft aandacht houden. Het streven is energieneutraal te bouwen. A l s opdrachtgever heeft de gemeente een voorbeeldfunctie. De woningbouwvereniging is een belangrijke partner bij dit onderwerp. Uitgangspunt is de landelijke wetgeving te volgen. Waar de gemeente Hellendoorn budgetneutraal iets extra's kan doen dan zal zijn dit niet nalaten. Gezien de huidige recessie op de woningmarkt moeten potentiële huizenkopers/bouwers geen extra drempels, bovenop de wettelijke eisen worden opgeworpen. Het beheer van de leefomgeving is een belangrijke taak van de gemeente. De gemeente heeft hier een belangrijke voorbeeldfunctie zoals het minimaliseren van het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen en het gebruik van duurzame (bouw) materialen en materieel. Een duurzaam wagenpark is daarbij uitgangspunt. Ook het al in gang gezette verduurzamen van openbare verlichting valt binnen het speerpunt leefomgeving. Water(beleid) is niet apart als speerpunt benoemd. Dit wil niet zeggen dat het niet belangrijk is, in tegendeel. Op dit terrein wordt al veel aandacht aan duurzaamheid besteed en wordt nauw samengewerkt met 14 regiogemeentes en het waterschap op het gebied van de waterketen. De komende tijd wordt gewerkt aan de opvolger van het "Verbreed gemeentelijk rioleringsplan " en moeten we gezamenlijk met de genoemde partners komen tot een visie tot 2 3. Een kans om duurzaamheid verder te brengen. Er worden op het onderdeel water(keten) goede vorderingen gemaakt en er is voldoende aandacht voor duurzaamheid. In de op te stellen plannen moet aandacht voor energiebesparing zijn. De waterketen met zijn pompen en gemalen is een grootverbruiker van energiefgroene stroom).ook kan gedacht worden aan alternatieve vormen van riolering zoals plaatselijke opvang in combinatie met vergisting/energieproductie binnen een (nieuwe) wijk. Net als bij het speerpunt afval is uiteindelijk het streven om afvalwater tot nul te reduceren door het 1 Zo te recyclen. Er wordt op dit moment al gesproken van waterketen en niet meer van a/va/waterketen zoals in het verleden.net als bij afval kan hier gezegd worden dat we hier "goed bezig zijn" en duurzaamheid tussen de oren zit Speerpunt Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen MVO. Doelstelling: Een duurzame bedrijfsvoering van de gemeentelijke organisatie en bedrijven in Hellendoorn. mvo Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) is een resultaatgericht proces waarbij een organisatie bewust bezig is met de effecten van alle bedrijfsactiviteiten op sociaal, ecologische en economisch gebied. Daarbij wordt niet alleen naar de eigen organisatie gekeken maar ook naar de door haar geleverde producten en gebruikte grondstoffen. Onder de noemer M V O is voor gemeente Hellendoorn als opdrachtgever (en als voorbeeldfunctie), en bij de overheid in het algemeen, veel te halen door duurzaam in te kopen vanwege de immense inkoopkracht die de overheid heeft. Jaarlijks wordt, landelijk, 4 miljard euro uitgegeven. Bij aanbestedingen kunnen naast kwaliteits- ook duurzaamheidseisen en wensen worden opgenomen. Dit gebeurd in Hellendoorn al volgens de landelijke afspraken over duurzaam inkopen. Hellendoorn heeft in 2 8 de intentieverklaring duurzaam inkopen getekend om in Zo duurzaam in te kopen. Ook wordt al gewerkt aan regionale afspraken over duurzaam inkopen. Dit is een goede ontwikkeling en is een krachtig signaal naar de marktpartijen. Het is wel belangrijk te monitoren hoeveel ook daadwerkelijk duurzaam in wordt gekocht en in hoeverre er mensen volgens het Social Return of Investmentprincipe worden ingezet. Voor verschillend bedrijfstakken zijn er aparte keurmerken. In de gemeente Hellendoorn is het M V O keurmerk Greenkey van belang. Green Key is het internationale keurmerk voor bedrijven in de toerisme en recreatiebranche, welke serieus en controleerbaar bezig zijn met duurzaamheid. S a m e n w e r k e n aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei

18 18 De gemeente Hellendoorn heeft veel bedrijven in de genoemde sector. In Nederland hebben ruim 4 bedrijven een Green Keykeurmerk, in de gemeente Hellendoorn twee: Fletscher Hotel Hellendoorn en het partycentrum Wilgenwaard in Nijverdal. Er zijn drie niveaus: Brons, Zilver en Goud, hoe meer optionele maatregelen een ondernemer invult, hoe hoger de score. De twee bedrijven in Hellendoorn hebben beiden het niveau brons. Wellicht zijn de twee Green Key bedrijven bereid om een trekkende rol te vervullen en samen met de gemeente andere bedrijven over de streep te trekken. Opvallend is dat er geen enkele camping in de gemeente Hellendoorn een Green Key keurmerk heeft. Ook een groot bedrijf als avonturenparkhellendoorn heeft dat niet. Van dit laatste bedrijf zou een geweldige voorbeeldfunctie uitgaan als zij zich zouden inspannen voor het MVO-principe en een mooi "sellingpoint" voor het bedrijf zelf en voor de gemeente als geheel. Het halen van keurmerken en certificaten is geen doel op zich het gaat in eerste instantie om duurzaam denken en handelen. Gemeente Hellendoorn ais "MVO bedrijf" wordt vooral vorm gegeven door duurzaam inkopen in ons inkoopbeleid vast te leggen, te borgen en te monitoren. Daarnaast gaan we als bedrijf zuinig om met energie, water, materialen en grondstoffen. Bewustwording van medewerkers van hun gedrag, verantwoordelijkheid en mogelijkheden is belangrijk. Geadviseerd wordt om binnen de gemeentelijke organisatie het BIM (bedrijfsinterne milieuzorg) te verbreden naar MVO. Vanuit onze voorbeeldfunctie wordt ook geprobeerd om andere bedrijven en instellingen over te halen om volgens de MVO-principes te werken. Goed gedrag wordt beloond door bedrijven die meedoen (communicatief) in het zonnetje te zetten Speerpunt samenwerken. Doelstelling: Meer bereiken door samenwerking. K wutbţ '- UI De titel van deze notitie is niet voor niets "Samenwerken aan Duurzaamheid". De gemeente zal samen met burgers, ondernemers, instanties, scholen, woningcorporaties en andere overheden de schouders moeten zetten onder duurzaamheid. Dit met de intentie om het gedachtegoed over duurzaamheid in de brede context binnen de gemeentelijke organisatie en de Hellendoornse samenleving te verinnerlijken en aan te sluiten op initiatieven uit de gemeenschap. Uitgangspunt is dat samenwerken wel iets op moet leveren en een bijdrage moet leveren aan het invullen van de doelstellingen en speerpunten zoals die door de gemeente Hellendoorn zijn geformuleerd. Praten alleen levert geen bijdrage aan duurzaamheid. Dus ook hier focus brengen en selectief zijn in samenwerkingspartners. Uit efficiëntieoogpunt wordt zoveel mogelijk aangesloten op bestaande netwerken en overlegverbanden. Samenwerking met de WT4 gemeente en andere regiogemeentes op het gebeid van duurzaamheid biedt kansen en geeft meer body richting Europa, Rijk en Provincie Overijssel. Het is van belang om een goed beeld van het netwerk van samenwerkingspartners te hebben en van hun (on) mogelijkheden om een bijdrage te leveren aan het duurzaamheidsbeleid 6.. Rollen van de gemeente. De gemeente Hellendoorn moet zich bewust zijn van haar rollen. In de ene rol, die van opdrachtgever, is de invloed die de gemeente heeft groter dan de andere, bijvoorbeeld in de rol van duwer en trekker. We hebben het als gemeente vaak niet rechtstreeks voor het zeggen en moeten dan via een andere rol mensen overtuigen en over de streep trekken. De gemeente als organisatie. De rol van gemeente als organisatie is in het kader van duurzaamheid vooral die van het geven van het goede voorbeeld door haar medewerkers te betrekken bij het duurzaamheidsthema maar Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

19 19 ook door zichtbaar bezig te zijn met duurzaamheid in woorden en daden. De gemeente probeert hierbij het gedrag van burgers en bedrijven te beïnvloeden zonder dwang. De gemeente als opdrachtgever en regisseur. Als opdrachtgever kan de gemeente duurzaamheideisen stellen aan haar opdrachtnemers en heeft op deze manier veel "macht". Duurzaamheid is hier afdwingbaar. De gemeente als regelgever en beleidsmaker. Door regels en beleid vast te stellen kan de gemeente activiteiten (on)mogelijk maken door middel van een bijvoorbeeld een bestemmingsplan of een beleidsregel. De gemeente als duwer en trekker. De gemeente kan gedrag beïnvloeden om bewustwording op het gebied van duurzaamheid te bewerkstelligen. Dit kan bijvoorbeeld door te faciliteren, te initiëren, te informeren, te adviseren of door subsidie te geven. De gemeente als marketeer en acquisiteur. In deze rol is communicatie erg belangrijk om het "product Duurzaamheid" in de markt te zetten. Duurzaamheid kan voor de gemeente zowel als voor de samenleving een goed "selling poinť'zijn. Door goed duidelijk te maken waar de gemeente Hellendoorn voor staat in het kader van duurzaamheid kan het de samenleving meetrekken. De gemeente in haar rol als partner. In deze rol is de gemeente partner in initiatieven op het gebied van duurzaamheid. Het van belang welke van de rollen zoals hierboven beschreven wordt ingezet. Dit kan elke rol zijn of een combinatie van rollen. Er kan sprake zijn van gelijkwaardige partners maar ook van niet gelijkwaardige met een specifieke rol (en soms belang) voor elke partner. Alle bovenstaande rollen kunnen en moeten worden ingezet om duurzaamheid in de praktijk te brengen. 7.. Betrokken samenleving Om goede aansluiting met de samenleving te houden en om te kunnen toetsen of we met de goede dingen bezig zijn wordt geadviseerd om een Platform Duurzaam Hellendoorn in te stellen onder voorzitterschap van de wethouder Duurzaamheid. Voor dit platform worden uit verschillende geledingen van de samenleving vertegenwoordigers uitgenodigd. Doel van het platform is informatie-uitwisseling, het ontwikkelen van initiatieven en monitoring/bijsturen van het duurzaamheidsbeleid.de voorziene frequentie is twee maal per jaar (voorjaar en najaar). Geadviseerd wordt om een Platform Duurzaam Hellendoorn in te stellen. Onder het speerpunt Fairtrade is aangegeven dat geadviseerd wordt een plaatselijke werkgroep Fairtrade op te richten met vertegenwoordigers uit de samenleving en ondersteund door de gemeente. Uitgangspunt is verder dat het onderwerp duurzaamheid daar waar mogelijk aan de orde wordt gesteld in de reguliere contacten en bijeenkomsten die we al hebben met bewoners, bedrijven, dorpsbelangen en andere organisatie. Daarmee wordt ook aangegeven dat duurzaamheid niet iets bijzonders is en belangrijker dan andere beleidsvelden maar dat het integraal is verweven in de samenleving en dus het gemeentelijk beleid. Geadviseerd wordt één maal per jaar een "Dag van de duurzaamheid" te houden met aan één of meer duurzame thema's. Waar mogelijk wordt dit gekoppeld aan plaatselijke, regionale of landelijke evenementen (bijvoorbeeld de EU week van de duurzaamheid). Doel is het zichtbaar maken wat er gedaan wordt op het gebied van duurzaamheid door de gemeente en de samenleving. Samenwerken aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei 213.

20 2 De gemeente stelt, in overleg ruimte ter beschikking voor bijeenkomsten voor initiatiefnemers van duurzame initiatieven uit de samenleving: een "duurzaamheidscafé". De gemeente en initiatiefnemers zouden een dergelijk medium kunnen gebruiken om informatie te verstrekken of duurzame thema's in een informele setting te bespreken. 8.. Communicatieplan. Het is belangrijk dat er strategisch over communicatiemomenten wordt nagedacht. Soms wordt er gecommuniceerd over duurzaamheid in zijn algemeenheid en soms over acties of projecten waar duurzaamheid een rol speelt. Hierbij is belangrijk dat de speerpunten van het duurzaamheidbeleid worden uitgedragen. Dat duidelijk is wat gedaan gaat worden en als het gedaan is dat dit "gevierd" wordt. Een goede informatieve site is belangrijk. Daarnaast is het belangrijk de mogelijkheden van sociale media te benutten om een brede doelgroep te bereiken. Ook naar de interne organisatie, het College en de Raad is het van belang regelmatig te communiceren. De uitgangspunten van de visie "Hellendoorn in actie met burgers aan het stuur" en de beleidsnota "Overheidsparticipatie als werkwijze, ruimte maken voor initiatiefrijke burgers" zijn uitgangspunt. Van de ervaringen die tot nu toe opgedaan zijn kan geleerd worden. Communicatie is een belangrijk middel om ons duurzaamheidsbeleid uit te dragen. Geadviseerd wordt om een bondig communicatieprogramma op te stellen gekoppeld aan de activiteitenlijst van het betreffende jaar. 9.. Monitoring en borging van duurzaamheid. " W e deden een plas en lieten alles zoals het w a s ". Deze ervaring zal elke gemeente hebben. W e zijn heel ambitieus en maken mooie plannen maar als de woorden in daden omgezet moeten worden dan hebben we geen tijd, geld of zin en gaan door op de oude voet en moeten later constateren dat het niet gelukt is. Eerder in deze notitie is al gezegd dat deze notitie focus wil brengen in de ambities en mogelijkheden die de gemeente Hellendoorn heeft op het gebied van duurzaamheid. Zijn de doelstellingen en de speerpunten bepaald dan moeten er activiteiten onder worden gehangen die aan de doelstellingen en speerpunten uitwerking geven. A a n de ene kant in de verschillende (concern) beleidsplannen, aan de andere kant in projecten en activiteiten. Dit is een niet geringe opgave daar duurzaamheid in vele beleidsvelden aanwezig is. Gesteld is in de inleiding dat er op veel gebieden veel gebeurd is maar dat de samenhang en de focus kan worden verbeterd. Geadviseerd wordt in project- en beleidsplannen (verplichte paragraaf) en in college- en raadstukken aandacht te geven aan duurzaamheid. Het management is integraal verantwoordelijk voor het voor de (beleids)producten, dus ook voor het onderwerp duurzaamheid Organisatorische borging. Naast beleidsmatige borging zoals hierboven beschreven moet het duurzaamheidsbeleid ook duurzaam in de organisatie worden geborgd. Programmamanagement Een project heeft de eigenschap dat het een duidelijk begin en een eind heeft. Dit ligt bij een programma anders. Onderstaand schema geeft een idee over hoe programmatische werken er uit ziet. Er worden programmadoelen bepaald (bijvoorbeeld de Millenniumdoelen 7 en 8.) Deze doelen worden daarna concreet (SMART) gemaakt door speerpunten/activiteiten die benoemen met duidelijke (eind) resultaten (bijvoorbeeld 2 7o C 2 reductie in 2 2 en benoemen van de activiteiten en projecten die daartoe moeten leiden). Programmamanagement helpt om mensen te verbinden, krachten te bundelen en zo vanuit verschillende disciplines aan de beleids- of projectdoelen tc werken. Programmatisch werken komt van pas wanneer binnen of tussen organisaties een (groot) aantal projecten en andere activiteiten met een belangrijke onderlinge samenhang moet worden uitgevoerd. S a m e n w e r k e n aan een duurzaam Hellendoorn versie 8 mei