M. van der Burgt E. van Mechelen-Gevers M. te Lintel Hekkert. Introductie in de gezondheidszorg

Transcriptie

1 M. van der Burgt E. van Mechelen-Gevers M. te Lintel Hekkert Introductie in de gezondheidszorg Houten 2013

2 V Voorwoord Als de gezondheidszorg nu helemaal nieuw ontworpen zou worden, zou ze er ongetwijfeld anders uitzien. De gezondheidszorg is in de loop van vele eeuwen geworden tot wat ze nu is, een product van geschiedenis en beleid. De laatste twintig jaar zijn er essentiële, met elkaar samenhangende veranderingen doorgevoerd, zodat je kunt spreken van een stelselherziening. Dat maakte een grondige herziening van de voorganger van het boek, Introductie in de gezondheidszorg van Scherpenisse en Verbeek, noodzakelijk. Dit boek heeft een geheel nieuwe opzet. We beschrijven de gezondheidszorg anno 2006 en de ontwikkelingen die gaande zijn. Omdat er wel erg veel in beweging is en actuele informatie bij het verschijnen van het boek al achterhaald kan zijn, hebben we niet gestreefd naar volledigheid. Wel hebben we gestreefd naar herkenbaarheid voor studenten en naar praktijkgerichtheid. Dat is in de opbouw ook te zien: Het inleidende hoofdstuk De gezondheidszorg in een notendop vormt een samenvatting van het boek. De daaropvolgende hoofdstukken beschrijven de beroepen en organisaties in de eerstelijnszorg, gevolgd door hoofdstukken over de tweedelijnszorg en specifieke sectoren in de zorg, zoals de geestelijke gezondheidszorg en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. De slothoofdstukken vormen een introductie in financiering van het zorgstelsel en het overheidsbeleid. Waar mogelijk vormen ervaringen van mensen die gebruikmaken van de gezondheidszorg het vertrekpunt in elk hoofdstuk. Het was een echte uitdaging om de ingewikkelde en snel veranderende gezondheidszorg overzichtelijk en helder op papier te zetten. We hopen dat we daarin zijn geslaagd. We hebben uiteraard een selectie gemaakt van onderwerpen die we in het boek hebben opgenomen. Met name de hoofdstukken over beleid, kosten en kostenbeheersing hebben we beknopt willen houden, omdat nog niet alle veranderingen uitgekristalliseerd zijn. Onderwerpen waar de hbo-student gezondheidszorg veel mee te maken krijgt, hebben we uiteraard wel opgenomen. Maar ook daarover valt natuurlijk veel meer te zeggen dan we in dit boek hebben beschreven. Bij onderwerpen die in verschillende hoofdstukken kunnen passen, zoals het werkveld van paramedici en verpleegkundigen, chronisch zieken en mensen met functiebeperkingen, en het HKZ-model van kwaliteitszorg, hebben we moeten kiezen in welk hoofdstuk het onderwerp aan de orde komt. De inhoudsopgave voor in dit boek en de trefwoordenlijst achterin bieden een handvat om de onderwerpen (terug) te vinden. We hebben met plezier aan dit boek gewerkt en, zoals gebruikelijk in de gezondheidszorg, multidisciplinair samengewerkt en veel deskundigen geconsulteerd.

3 VI Voorwoord We willen graag de mensen bedanken die hun kennis met ons hebben gedeeld door teksten kritisch te lezen en van commentaar te voorzien: Evert Bloemen, arts, adviseur, Pharos, Kenniscentrum vluchtelingen en gezondheid Margriet van der Burgt, organizer Robert Didden, orthopedagoog Maria Dirks, sportbegeleider Elsewiets Dommerholt, arts-acupuncturist Annet van Genderen, huisarts Margit den Hartog, apotheker-docent Jos Hendricx, ergotherapeut Jorn Hogeweg, bedrijfsfysiotherapeut, PELS-instituut Jacqueline Kolk, verpleegkundige, preventiewerker Anne-Mieke Miltenburg, mondhygiënist Martin Moons, fysiotherapeut Sarah Mulderij, student maatschappelijk werk en dienstverlening Machel Nuyten, secretaris gezondheidszorg, VNO-NCW Hedwig Pesgens, verloskundige Marlie Spijkers, huisarts, verpleeghuisarts Jaap van der Stel, senior onderzoeker, de Geestgronden, Bennebroek Zonder het commentaar van deskundigen zou dit boek niet zijn geworden wat het nu is. In verband met de leesbaarheid spreken we bij de zorgverleners over hij/hem, vanwege de oververtegenwoordiging van vrouwen in verpleegkundige en verzorgende beroepen en bij diëtisten van zij/haar. Van de woorden zorgvrager, zorggebruiker, patiënt en cliënt gebruiken we het woord dat in de context van het hoofdstuk past. We houden ons aanbevolen voor suggesties ter verbetering. Marieke van der Burgt Els van Mechelen-Gevers Martin te Lintel Hekkert juni 2006 z Bij de achtste herziene druk Sedert de invoering van het nieuwe zorgstelsel in 2006 is er veel doorontwikkeld in de zorg en het overheidsbeleid. Daarom was een drastische herziening noodzakelijk. Deze achtste herziene druk biedt een actuele stand van zaken, met oog voor de ontwikkelingen in de afgelopen jaren en een vooruitblik naar te verwachten ontwikkelingen. De kaders zoals in de eerste druk geschetst, zijn hetzelfde gebleven. Het is onontkoombaar dat getalsmatige gegevens snel veranderen. Daarom is ervoor gekozen om soms trends te beschrijven zonder concrete getallen. z Voor studenten en docenten De opbouw van het boek is zo veel mogelijk hetzelfde gebleven. Ten behoeve van de overzichtelijkheid zijn de hoofdstukken verdeeld over vier delen.

4 Voorwoord VII Hoofdstuk 1 bevat een samenvatting die ook als inleiding kan worden gelezen. Deel I: hoofdstuk 2-10 Eerstelijnsgezondheidszorg Deel II: hoofdstuk Specialistische en doelgroepspecifieke zorg Deel III: hoofdstuk Thematische onderwerpen Deel IV: hoofdstuk Beleid, financiering, kosten en kostenbeheersing Op de site die bij dit boek hoort, staan links naar sites en documenten waarnaar wordt verwezen, ander achtergrondmateriaal en toetsvragen voor studenten. Speciaal voor docenten is er een document met toetsvragen, op te vragen via docentenservice@ bsl.nl We houden ons aanbevolen voor suggesties ter verbetering. Marieke van der Burgt Els van Mechelen-Gevers Martin te Lintel Hekkert november 2012

5 IX Inhoud 1 De gezondheidszorg in een notendop Lijnen in de zorg Ontwikkelingen en beleid I Deel I Eerstelijnsgezondheidszorg 2 De huisarts als poortwachter Inleiding Organisatie van huisartsenzorg Preventie Kwaliteit Samenwerking Ontwikkelingen Site Paramedici en paramedische zorg Inleiding Omvang en werkzaamheden van paramedische beroepsgroepen Werkzaamheden van paramedici nader bekeken Kwaliteitszorg Ketenzorg Preventie en gezondheidsbevordering Ontwikkelingen Site Verloskundige zorg en kraamzorg Inleiding Taakverdeling in de verloskundige zorg Kraamzorg Kwaliteit en kwaliteitszorg Preventie Ontwikkelingen Site Mondzorg Inleiding Ontwikkelingen Kwaliteitszorg Site Apotheken en zorg voor geneesmiddelen Inleiding Geneesmiddelen Geneesmiddelen voorschrijven Geneesmiddelverstrekking via apotheken

6 X Inhoud 6.5 Kostenstijging en manieren om de kosten te reduceren Kwaliteitszorg Ontwikkelingen Site Thuiszorg Inleiding Mensen die zorg thuis ontvangen Vraaggerichte zorg Zorgverleners en hun taken, complexiteit en diversiteit in zorg Ontwikkelingen Ketenzorg Kwaliteit en kwaliteitszorg Site Informele zorg Inleiding Zelfzorg Mantelzorg Ondersteuning van mantelzorgers Vrijwilligerszorg Patiënten- en cliëntenorganisaties Site Ketenzorg en zorgketens Inleiding Ketenzorg is opgezet om zorg af te stemmen op de behoefte Organisatie van ketenzorg Nut en kwaliteit van ketenzorg Site Complementaire en alternatieve zorg Inleiding Complementaire en alternatieve geneeswijzen, soorten en inhoud Gebruik en redenen daarvoor Beroepsbeoefenaren Formele positie Samenwerking tussen reguliere en alternatieve zorgverleners Beleid Site II Deel II Specialistische en doelgroepspecifieke zorg 11 Ziekenhuizen Inleiding Medisch-specialistische zorg Organisatie van patiëntenzorg: werken en samenwerken Ontwikkelingen

7 Inhoud XI 11.5 Samenwerking met beroepsbeoefenaren buiten het ziekenhuis Ketenzorg en zorgnetwerken Kwaliteit Site Revalidatie-instellingen Inleiding Kenmerken van revalidatiezorg Kwaliteit Ontwikkelingen Site Verpleeghuizen en verzorgingshuizen Inleiding Zorg door verpleeghuizen Leven in een verpleeghuis Werken in een verpleeghuis Kwaliteit en kwaliteitszorg Ontwikkelingen en knelpunten Site Palliatieve en terminale zorg Inleiding Palliatieve en terminale zorg thuis of elders Organisatie van palliatieve zorg Ontwikkelingen Financiering Site Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Inleiding Eerstelijnsgezondheidszorg bij psychische problemen Stepped care Zorgtraject Trends in de GGZ Inhoudelijke ontwikkelingen en zorg voor kwaliteit Verslavingszorg Preventie in de GGZ en verslavingszorg Te verwachten ontwikkelingen Site Zorg voor mensen met dementie Inleiding Zorgbehoeften Zorgprogramma dementie en zorgstandaard dementie Zorgaanbod Casemanager en zorgketen Ontwikkelingen Site

8 XII Inhoud 17 Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Inleiding Integrale vroeghulp MEE Zorg thuis, in een beschermende woonvorm of een instelling Medische en paramedische zorg thuis Preventie Kwaliteit Ontwikkelingen Site III Deel III Thematische onder werpen 18 Preventie en gezondheidsbevordering Inleiding Begrippen: preventie, gezondheidsbevordering, gezondheidsbescherming Wie doen aan preventie en gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming? GGD en en openbare gezondheidszorg Middelen voor preventie en gezondheidsbevordering Is preventie altijd nuttig? Ontwikkelingen Kosteneffectiviteit Wie betaalt? Site Zorg in de grote steden Inleiding Complexe zorg Zorg voor mensen zonder geldige verblijfsdocumenten Onverzekerden door geen zorgverzekering af te sluiten of door wanbetaling Site Zorg voor gezondheid in bedrijven Inleiding Arbodienstverlening in het licht van wetten en regels Patiëntenpopulatie Gezondheidsmanagement in bedrijven Kwaliteitszorg Ontwikkelingen Site Kwaliteitszorg Inleiding De spelers bij kwaliteit De rol van de overheid bij kwaliteitszorg De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) De Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi)

9 Inhoud XIII 21.6 De Kwaliteitswet Zorginstellingen De Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector (WKCZ) De Wet Medezeggenschap Cliënten in de Zorgsector (WMCZ) De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) Ontwikkelingen Site IV Deel IV Beleid, financiering, kosten 22 Gezondheidsbeleid Inleiding Geschiedenis van de ziekenzorg Regulering van het aanbod Beleid gericht op gezondheid Preventiebeleid Vraagsturing Ontwikkelingen Site Verzekerd voor zorg Inleiding De Zorgverzekeringswet (ZVW) a Het basispakket b Een aanvullend verzekeringspakket De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) Ontwikkelingen Site Kosten van de zorg en kostenbeheersing Inleiding Geschiedenis van de kostenbeheersing Huidige kostenbeheersing Ontwikkelingen Site Gezondheidszorg als markt De markt en de marktmeester De zorgverleningsmarkt : markt tussen zorgaanbieders en zorggebruikers De zorginkoopmarkt : markt tussen zorgverzekeraars en zorgaanbieders De zorgverzekeringsmarkt : markt tussen zorgverzekeraars en zorggebruikers De rol van de overheid Site Ontwikkelingen en lijnen naar de toekomst Inleiding De zorg wordt anders georganiseerd Specialistische zorg

10 XIV Inhoud 26.4 Financiering Hoe zal het worden? Bijlagen Literatuur Begrippen Register