Introductie in de gezondheidszorg

Transcriptie

1 Introductie in de gezondheidszorg

2 Introductie in de gezondheidszorg M. van der Burgt E. van Mechelen-Gevers M. te Lintel Hekkert Zevende herziene druk 2006 Bohn Stafleu van Loghum Houten 2006

3 Ó Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij, 2006 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN NUR 890 Ontwerp omslag: Wim Bottenheft, Marijenkampen Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Tekeningen: Wim Stevenhagen, Kerkrade Eerste druk 1987 Zevende herziene druk 2006 Zevende herziene druk, tweede oplage 2008 Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

4 Voorwoord Als de gezondheidszorg nu helemaal nieuw ontworpen zou worden, zou ze er ongetwijfeld anders uitzien. De gezondheidszorg is in de loop van vele eeuwen geworden tot wat ze nu is, een product van geschiedenis en beleid. De laatste twintig jaar zijn er veel veranderingen doorgevoerd. Essentiële, met elkaar samenhangende veranderingen, zodat je kunt spreken van een stelselherziening. Dat maakte een grondige herziening van de voorganger van het boek, Introductie in de gezondheidszorg van Scherpenisse en Verbeek, noodzakelijk. Dit boek heeft een geheel nieuwe opzet. We beschrijven de gezondheidszorg anno 2006 en de ontwikkelingen die gaande zijn. Omdat er wel erg veel in beweging is en actuele informatie bij het verschijnen van het boek al achterhaald kan zijn, hebben we niet gestreefd naar volledigheid. Wel hebben we gestreefd naar herkenbaarheid voor studenten en naar praktijkgerichtheid. Dat is in de opbouw ook te zien: Het inleidende hoofdstuk De gezondheidszorg in een notendop vormt een samenvatting van het boek. De daaropvolgende hoofdstukken beschrijven de beroepen en organisaties in de eerstelijnszorg, gevolgd door hoofdstukken over de tweedelijnszorg en specifieke sectoren in de zorg, zoals de geestelijke gezondheidszorg en de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. De slothoofdstukken vormen een introductie in financiering van het zorgstelsel en het overheidsbeleid. Waar mogelijk vormen ervaringen van mensen die gebruikmaken van de gezondheidszorg het vertrekpunt in elk hoofdstuk. Het was een echte uitdaging om de ingewikkelde en snel veranderende gezondheidszorg overzichtelijk en helder op papier te zetten. We hopen dat we daarin zijn geslaagd. We hebben uiteraard een selectie gemaakt van onderwerpen die we in het boek hebben opgenomen. Met name de hoofdstukken over beleid, kosten en kostenbeheersing hebben we beknopt willen houden, omdat nog niet alle veranderingen uitgekristalliseerd zijn. Onderwerpen waar de hbo-student gezondheidszorg veel mee te maken krijgt, hebben we uiteraard wel opgenomen. Maar ook daarover valt natuurlijk veel meer te zeggen dan we in dit boek hebben beschreven. Bij onderwerpen die in verschillende hoofdstukken kunnen passen, zoals het werkveld van paramedici en verpleegkundigen, chronisch zieken en mensen met functiebeperkingen, en het hkz-model van kwaliteitszorg, hebben we moeten kiezen in welk hoofdstuk het onderwerp aan de orde komt. De inhoudsopgave voor in dit boek en de trefwoordenlijst achterin bieden een handvat om de onderwerpen (terug) te vinden. We hebben met plezier aan dit boek gewerkt en, zoals gebruikelijk in de gezondheidszorg, multidisciplinair samengewerkt en veel deskundigen geconsulteerd. We willen graag de mensen bedanken die hun kennis met ons hebben gedeeld door teksten kritisch te lezen en van commentaar te voorzien:

5 6 Introductie in de gezondheidszorg Evert Bloemen, arts, adviseur, Pharos, Kenniscentrum vluchtelingen en gezondheid Margriet van der Burgt, organizer Robert Didden, orthopedagoog Maria Dirks, sportbegeleider Elsewiets Dommerholt, arts-acupuncturist Annet van Genderen, huisarts Margit den Hartog, apotheker-docent Jos Hendricx, ergotherapeut Jorn Hogeweg, bedrijfsfysiotherapeut, PELSinstituut Jacqueline Kolk, verpleegkundige, preventiewerker Anne-Mieke Miltenburg, mondhygiënist Martin Moons, fysiotherapeut Sarah Mulderij, student maatschappelijk werk en dienstverlening Machel Nuyten, secretaris gezondheidszorg, VNO-NCW Hedwig Pesgens, verloskundige Marlie Spijkers, huisarts, verpleeghuisarts Jaap van der Stel, senior onderzoeker, de Geestgronden, Bennebroek Zonder het commentaar van deskundigen zou dit boek niet zijn geworden wat het nu is. In verband met de leesbaarheid spreken we bij de zorgverleners over hij/hem, vanwege de oververtegenwoordiging van vrouwen in verpleegkundige en verzorgende beroepen en bij diëtisten van zij/haar. Van de woorden zorgvrager, zorggebruiker, patiënt en cliënt gebruiken we het woord dat in de context van het hoofdstuk past. We houden ons aanbevolen voor suggesties ter verbetering. juni 2006 Marieke van der Burgt Els van Mechelen-Gevers Martin te Lintel Hekkert

6 Inhoud Voorwoord 5 1 De gezondheidszorg in een notendop Lijnen in de zorg Ontwikkelingen en beleid De huisarts als poortwachter Inleiding Organisatie van huisartsenzorg Preventie Kwaliteit Samenwerking Ontwikkelingen Wie betaalt de huisartskosten? 26 Sites 26 3 Paramedici en paramedische zorg Inleiding Omvang en werkzaamheden van paramedische beroepsgroepen Verwijzing naar en werkzaamheden van paramedici nader bekeken Kwaliteitszorg Ketenzorg Preventie en gezondheidsbevordering Ontwikkelingen Wie betaalt? 36 Sites 36 4 Verloskundige zorg en kraamzorg Inleiding Taakverdeling in de verloskundige zorg Kraamzorg Kwaliteit en kwaliteitszorg Preventie Ontwikkelingen Wie betaalt? 42 Sites 42

7 8 Introductie in de gezondheidszorg 5 Mondzorg Inleiding Ontwikkelingen Kwaliteitszorg Wie betaalt? 44 Sites 44 6 Apotheken en zorg voor geneesmiddelen Inleiding Geneesmiddelen Geneesmiddelen voorschrijven Geneesmiddelverstrekking via apotheken Kostenstijging en manieren om de kosten te reduceren Kwaliteitszorg Ontwikkelingen Wie betaalt? 49 Sites 49 7 Thuiszorg Inleiding Mensen die zorg thuis ontvangen Vraaggerichte zorg Zorgverleners en hun taken, complexiteit en diversiteit in zorg Ontwikkelingen Ketenzorg Kwaliteit en kwaliteitszorg Wie betaalt? 62 Sites 63 8 Zelfzorg en mantelzorg Inleiding Zelfzorg Mantelzorg Ondersteuning van mantelzorgers 69 Sites 70 9 Zorg door vrijwilligers en patiëntenorganisaties Inleiding Vrijwilligerszorg Patiënten- en cliëntenorganisaties 72 Sites Complementaire en alternatieve zorg Inleiding Complementaire en alternatieve geneeswijzen, soorten en inhoud Gebruik en redenen daarvoor Beroepsbeoefenaren Formele positie 76

8 Inhoud Samenwerking tussen reguliere en alternatieve zorgverleners Beleid Wie betaalt? 79 Sites Ziekenhuizen Inleiding Medisch-specialistische zorg Organisatie van patiëntenzorg: werken en samenwerken Ontwikkelingen Samenwerking met beroepsbeoefenaren buiten het ziekenhuis en andere instellingen Ketenzorg Kwaliteit Financiering 96 Sites Revalidatie-instellingen Inleiding Kenmerken van revalidatiezorg Kwaliteit Ontwikkelingen Wie betaalt? 99 Sites Verpleeghuizen en verzorgingshuizen Inleiding Zorg door verpleeghuizen Leven in een verpleeghuis Werken in een verpleeghuis Kwaliteit en kwaliteitszorg Wetten en richtlijnen Ontwikkelingen en knelpunten Wie betaalt? Sites Ketenzorg en zorgketens Inleiding Ketenzorg Ketenzorg opzetten Nut en kwaliteit van ketenzorg Sites Palliatieve en terminale zorg Inleiding Palliatieve en terminale zorg thuis of elders Organisatie van palliatieve zorg Ontwikkelingen 1 24

9 10 Introductie in de gezondheidszorg 15.5 Wie betaalt? 1 24 Sites Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) Inleiding Eerstelijnsgezondheidszorg bij psychische problemen Stepped care Zorgtraject Trends in de GGZ Inhoudelijke ontwikkelingen en zorg voor kwaliteit Verslavingszorg Preventie in de GGZ en verslavingszorg Te verwachten ontwikkelingen Wie betaalt? 1 37 Sites Zorg voor mensen met dementie Inleiding De zorg Lichamelijke gezondheid Zorgketen Ontwikkelingen Preventie Wie betaalt? 1 48 Sites Zorg voor mensen met een verstandelijke beperking Inleiding Integrale vroeghulp MEE Zorg thuis, in een beschermende woonvorm of een instelling Medische en paramedische zorg thuis Preventie Kwaliteit Ontwikkelingen Wie betaalt? 1 58 Sites Preventie en gezondheidsbevordering Inleiding Begrippen: preventie, gezondheidsbevordering, gezondheidsbescherming Wie doen aan preventie en gezondheidsbevordering en gezondheidsbescherming? GGD en en openbare gezondheidszorg Middelen voor preventie en gezondheidsbevordering Is preventie altijd nuttig? Ontwikkelingen Kosteneffectiviteit 1 70

10 Inhoud Wie betaalt? 1 70 Sites Zorg in de grote steden Inleiding Complexe zorg Zorg voor mensen zonder geldige verblijfsdocumenten Wanbetalers 1 77 Sites Zorg voor gezondheid in bedrijven Inleiding Arbodienstverlening in het licht van wetten en regels Patiëntenpopulatie Gezondheidsmanagement in bedrijven Kwaliteitszorg Ontwikkelingen Wie betaalt? 1 82 Sites Gezondheidsbeleid Inleiding Geschiedenis van de ziekenzorg Regulering van het aanbod Beleid gericht op gezondheid Preventiebeleid Vraagsturing Ontwikkelingen 1 90 Sites Kwaliteitszorg Inleiding De spelers bij kwaliteit De rol van de overheid bij kwaliteitszorg De Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) De Wet Toelating Zorginstellingen (WTZi) De Kwaliteitswet Zorginstellingen De Wet Klachtrecht Cliënten Zorgsector (WKCZ) De Wet Medezeggenschap Cliënten in de Zorgsector (WMCZ) De Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) Ontwikkelingen 203 Sites Financiering van het zorgstelsel Inleiding De Zorgverzekeringswet (ZVW) De Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) De Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) 2 1 2

11 12 Introductie in de gezondheidszorg 24.5 Ontwikkelingen Sites Kosten van de zorg en kostenbeheersing Inleiding Geschiedenis van de kostenbeheersing Huidige kostenbeheersing Ontwikkelingen 220 Sites Gezondheidszorg als markt De markt en de marktmeester De markt tussen zorgaanbieders en zorggebruikers De markt tussen zorgverzekeraars en zorgaanbieders De markt tussen zorgverzekeraars en zorggebruikers De rol van de overheid 224 Sites 225 Literatuur 226 Begrippen 23 1 Register 235