SENIORSERTIFIKAAT-EKSAMEN

Transcriptie

1 SENIORSERTIFIKAAT-EKSAMEN LANDBOUWETENSKAPPE V PUNTE: 150 TYD: 2½ uur Hierdie vraestel bestaan uit 15 bladsye.

2 Landbouwetenskappe/V1 2 DBE/2015 INSTRUKSIES EN INLIGTING Hierdie vraestel bestaan uit TWEE afdelings, naamlik AFDELING A en AFDELING B. Beantwoord AL die vrae in die ANTWOORDEBOEK. 3. Begin ELKE vraag op 'n NUWE bladsy. 4. Nommer die antwoorde korrek volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik is. 5. Jy mag 'n nieprogrammeerbare sakrekenaar gebruik Toon ALLE berekenings, ingeslote die formules, waar toepaslik en rond die antwoorde tot TWEE desimale plekke af. Skryf netjies en leesbaar.

3 Landbouwetenskappe/V1 3 DBE/2015 AFDELING A VRAAG Verskeie opsies word as moontlike antwoorde op die volgende vrae gegee. Kies die antwoord en skryf slegs die letter (A D) langs die vraagnommer ( ) in die ANTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld A Die deel van die spysverteringskanaal by pluimvee wat voedsel stoor, week en natmaak: A B C D Krop Proventrikel Ventrikel Kloaak is 'n oplosmiddel en vervoermedium tydens die absorpsie van voedsel en minerale. A B C D Gal Bolus Duodenale vloeistof Water Die opbring van voedsel vanuit die retikulorumen na die bekholte word deur... veroorsaak. A B C D hoë suurgehalte in die retikulorumen die teenwoordigheid van growwe materiaal in die rumen 'n toename in die aantal protosoë die akkumulasie van metaan- en koolstofdioksiedgas Die volgende kan met 'n spanningsvolle toestand by varke geassosieer word: A B C D Eet oorhaastig Lê kalm/rustig Knibbel aan maag Rondrol in water Skape se sterte word afgesit om A B C D diere vir landbouskoue gereed te maak. wol- en vleisgehalte direk te verbeter. doeltreffende paring te verbeter en om brommerbesmetting te voorkom. hulle vermoë om ruvoer te verteer, te verbeter.

4 Landbouwetenskappe/V1 4 DBE/ Die mees aanbevole voorkomingsmaatreël wanneer plaasdiere vervoer word: A B C D Manlike en vroulike diere moet saam vervoer word. Ry wanneer die paaie nie besig is nie sodat jy vinnig kan ry. Skape, bokke en beeste moet saam vervoer word. Maak seker dat die op-/aflaaibanke hoog en sterk genoeg is Die volgende is voorbeelde van bakteriese siektes by plaasdiere: A B C D Hondsdolheid, mastitis en koksidiose Tuberkulose, miltsiekte en mastitis Varkgriep, rooiwater en klontwol Omlope, anaplasmose/galsiekte en mastitis Die bevrugtingsproses van die ovum deur die spermatosoön vind in die plaas. A B C D Fallopiusbuis serviks uterus melkkliere Oögenese in diere vind in die plaas. A B C D spermatogonium corpus luteum oviduk ovarium

5 Landbouwetenskappe/V1 5 DBE/ Die orgaan wat D gemerk is in die diagram hieronder, bevat Sertoli-selle wat vervaardig. A B C D A spermatosoë B testosteroon C voedingstowwe vir die spermatosoë D die geslagsdrang (10 x 2) (20) 1.2 Dui aan of elk van die beskrywings in KOLOM B van toepassing is op SLEGS A, SLEGS B, BEIDE A EN B of GEENEEN van die items in KOLOM A nie. Skryf slegs A, slegs B, beide A en B of geeneen langs die vraagnommer ( ) in die ANTWOORDEBOEK neer, byvoorbeeld Slegs B. Voorbeeld: KOLOM A KOLOM B A: Ruvoer B: Kragvoer 'n Voer met 'n hoë persentasie TVV Antwoord: Slegs B KOLOM A KOLOM B A: Beenmeel B: Groen lusern Bron van vitamien A A: Myte en brommers B: Bosluise en myte Eksterne parasiete A: Mielies B: Stinkblaar Giftige plante A: Testosteroon Verantwoordelik vir die ontwikkeling B: Relaksien van sekondêre manlike geslagskenmerke A: Perimetrium B: Tunica albugenia Embriovlies (5 x 2) (10)

6 Landbouwetenskappe/V1 6 DBE/ Gee EEN woord/term/frase vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die woord/term/frase langs die vraagnommer ( ) in die ANTWOORDEBOEK neer 'n Geutvormige struktuur wat melk direk vanaf die slukderm na die abomasum van jong lammers vervoer Die flora-bevolking in die retikulorumen wat vir die vertering van ruvesel verantwoordelik is Die kleur van die vlag of hulpmiddel wat aan 'n stok of paal vasgemaak word om gevaar aan te dui as diere padlangs aangejaag word Die selverdelingsproses waardeur primêre spermatosiete in sekondêre spermatosiete verdeel Die toestand waar tweelinge van die teenoorgestelde geslag in dieselfde uterus van 'n koei ontwikkel en die vroulike kalf onvrugbaar is (5 x 2) (10) 1.4 Verander die ONDERSTREEPTE WOORD in elk van die volgende stellings om hulle WAAR te maak. Skryf slegs die antwoord langs die vraagnommer ( ) in die ANTWOORDEBOEK neer Die vergroting van die tiroïedklier by die vark is die gevolg van 'n selenium-tekort Verpilling is 'n proses waar graan verhit word om dit te laat uitsit en om die smaaklikheid te verbeter Prostaglandiene word gewoonlik by dierevoer gevoeg om spanning/stres te verlig en rustigheid te bevorder om groter voedselinname te verseker Diere wat nie van die omgewingstemperatuur afhanklik is nie, staan as poikilotermiese diere bekend Die hormoon wat vir die vrystelling van melk uit die uier verantwoordelik is, is insulien. (5 x 1) (5) TOTAAL AFDELING A: 45

7 Landbouwetenskappe/V1 7 DBE/2015 AFDELING B VRAAG 2: DIEREVOEDING Begin hierdie vraag op 'n NUWE bladsy. 2.1 Die diagram hieronder stel die spysverteringskanaal van 'n plaasdier voor. A B C J G D E F H I Identifiseer die soort dier wat in die diagram hierbo voorgestel word Motiveer die antwoord op VRAAG deur DRIE strukture in die diagram hierbo te benoem. (3) Skryf die letter (A J) van die deel neer waar elk van die volgende plaasvind: (a) (b) (c) Uitskeiding Mikrobiese fermentasie Meganiese vertering 2.2 Die data hieronder is tot 'n boer se beskikking om 'n rantsoen vir melkkoeie in vroeë laktasie te formuleer. VEREISTE VERTEERBARE PROTEÏENWAARDE (VP) 17% VERTEERBARE VOER PROTEÏENWAARDE (VP) (%) Mielies 9% Sojaboon-oliekoek 44% Gebruik die Pearson-vierkantmetode om hierdie rantsoen te balanseer. (3) Bereken die persentasie mielies en sojaboon-oliekoek wat in die rantsoen benodig word. Toon AL die berekeninge. (5)

8 Landbouwetenskappe/V1 8 DBE/ Die grafiek hieronder stel die produksie van lusern oor 'n tydperk van een jaar voor Bereken die totale hoeveelheid lusern (kg/dm) benodig per jaar indien 600 kg lusern per maand benodig word Bepaal vanaf die grafiek of daar genoeg voer vir die diere vir 'n tydperk van een jaar sal wees. Gee 'n rede vir die antwoord Lei van die grafiek af watter maand die hoogste produksievlak sal hê Dui TWEE alternatiewe voere aan wat in die voerbehoeftes van die diere sal voorsien sonder dat party van hulle verkoop word, in geval die boer nie genoeg lusern produseer nie. 2.4 'n Sog het 'n werpsel van tien varkies in 'n betonjonghok. Nadat die varkies gespeen is, word waargeneem dat die varkies aan 'n ystertekort ly Wat is die toepaslike term vir 'n ystertekort? Noem DRIE sigbare tekens wat geassosieer word met die toestand wat in VRAAG genoem is. (3) Noem TWEE voorsorgmaatreëls wat getref kan word om hierdie toestand by jong varkies te voorkom.

9 Landbouwetenskappe/V1 9 DBE/ 'n Kragvoerrantsoen is vir melkkoeie geformuleer en ontleed. Hierdie rantsoen het 'n samestelling soos in die tabel hieronder aangedui. VERTEERBARE TOTALE VERTEERBARE PROTEÏENE (%) VOEDINGSTOWWE (%) Bereken die voedingsverhouding van hierdie rantsoen. Toon AL die berekeninge. (4) Dui die geskiktheid van hierdie rantsoen vir melkkoeie aan Gee TWEE redes om die antwoord op VRAAG te staaf. [35]

10 Landbouwetenskappe/V1 10 DBE/2015 VRAAG 3: DIEREPRODUKSIE, BESKERMING EN BEHEER Begin hierdie vraag op 'n NUWE bladsy. 3.1 Twee boere, BOER A en BOER B, het elk 'n intensiewe produksieonderneming met jong lammers begin. Die lammers se hokke verskil met betrekking tot uitleg, soos in die tabel hieronder aangedui. BOER A Hokke is lank en smal Van oos na wes georiënteer Op 'n effense helling gebou Sementvloere Droë beddegoed BOER B Hokke is breed Front noord Op gelyk grond gebou Grondvloer Raak modderig wanneer dit nat is Gee 'n redes waarom BOER A die lammers se hokke soos volg uitgelê het: (a) (b) (c) (d) Op 'n effense helling gebou Droë beddegoed Sementvloer Lang, smal hokke wat van oos na wes georiënteer is Verduidelik die uitwerking van die volgende toestande op BOER B se produksie: (a) (b) (c) Hokke wat noord front Modderige vloer Op gelyk grond gebou 3.2 Die tabel hieronder verteenwoordig die voerverbruik en gemiddelde gewigstoename van vleisbeeste. GEMIDDELDE VOERVERBRUIK (KILOGRAM PER DAG) GEMIDDELDE GEWIGSTOENAME (GRAM PER DAG) Gebruik die data in die tabel en teken 'n lyngrafiek om die gemiddelde voerverbruik en gemiddelde gewigstoename van vleisbeeste aan te dui. (6) Lei die verhouding tussen voerverbruik en gewigstoename uit die grafiek af.

11 Landbouwetenskappe/V1 11 DBE/ Die diagram hieronder dui verskillende stadiums van die lewensiklus van 'n parasiet aan. F E A B C D Gee die naam en dui die soort parasiet aan wat hierbo uitgebeeld word Klassifiseer die parasiet volgens sy lewensiklus soos in die diagram hierbo aangedui Skryf die letter (A F) neer wat elk van die volgende stadiums in die lewensiklus van die parasiet in die diagram hierbo verteenwoordig: (a) (b) (c) (d) Die larwes wat uit die eiers broei Die nimf wat op die tweede gasheer sal voed Die bosluis wat op die derde gasheer sal voed Die eerste gasheer Noem TWEE skadelike uitwerkings wat hierdie parasiet op lewende hawe kan hê.

12 Landbouwetenskappe/V1 12 DBE/ Die bewerkbare grond op 'n sekere plaas word gewoonlik vir verskillende gewasse en aangeplante weiding, party onder besproeiing, gebruik. Die weidingsgewasse wat besproei word, word vir melkbeeste en skape in 'n voerkraal gebruik. Op die natuurlike weiding word bome geplant en 'n wisselweidingstelsel, met die korrekte veelading, word met kommersiële Nguni-beeste beoefen Definieer die term intensiewe produksiestelsel Verskaf bewyse van TWEE intensiewe produksiestelsels in die scenario hierbo Gee TWEE redes waarom bome op natuurlike weiding aangeplant word Noem die wetenskaplike term vir die boerderystelsel wat met die kommersiële Nguni-beeste beoefen word Dui aan hoe die voerkraal die drakrag op die plaas kan beïnvloed. [35]

13 Landbouwetenskappe/V1 13 DBE/2015 VRAAG 4: DIEREREPRODUKSIE Begin hierdie vraag op 'n NUWE bladsy. 4.1 Die sirkelgrafiek hieronder stel die estrussiklus in koeie voor. Stadiums van die estrussiklus by koeie Dui aan hoe lank (in dae) die estrussiklus by niedragtige koeie duur Watter persentasie in die sirkelgrafiek stem ooreen met die stadium wanneer die koei paring met 'n bul sal toelaat? Noem die stadium en die hormoon wat vir die toestand in VRAAG verantwoordelik is Dui die hormoon aan wat vir elk van die volgende persentasies, soos voorgestel in die sirkelgrafiek, verantwoordelik is: (a) 4% (b) 12% (c) 15% (d) 69%

14 Landbouwetenskappe/V1 14 DBE/ 'n Boer het vier bulle en 100 koeie op 'n plaas aangehou. Die bulle is almal op geheimsinnige wyse gesteel. Die boer het nie geld gehad om die bulle te vervang nie en moes toe ander opsies oorweeg. 'n Landbouvoorligtingsbeampte het die boer aangeraai om die gebruik van kunsmatige inseminasie (KI) te oorweeg Definieer die term kunsmatige inseminasie. (3) Noem TWEE voorvereistes om kunsmatige inseminasie suksesvol uit te voer Maak 'n lys van DRIE verdunningsmiddels wat algemeen gebruik word om semen te verdun. (3) Stel EEN metode voor wat 'n boer kan toepas sodat koeie 'n nageslag sal voortbring sonder dat KI gebruik word. 4.3 Plaasdiere moet geslagsryp wees en gesonde en lewensvatbare gamete produseer. Dit moet met die paringsproses opgevolg word wanneer die vroulike diere bronstig is Noem die VYF stadiums van paring in chronologiese volgorde. (5) Maak 'n lys van DRIE faktore wat die paringsgedrag by bulle reguleer. (3)

15 Landbouwetenskappe/V1 15 DBE/ Die illustrasie hieronder toon die ontwikkelende embrio in die uterus van 'n koei Skryf die letter (A H) en die naam van die struktuur in die illustrasie hierbo neer wat by elk van die volgende beskrywings pas: (a) (b) (c) Die struktuur wat bloed van die moeder en die fetus in nabye kontak bring sonder dat dit meng Die membraan wat die embrio teen skok en beserings beskerm Die membraan wat die fetus naaste aan die uterus van die moeder omring Noem DRIE funksies van die deel wat B gemerk is. (3) Noem die stof wat deur die membraan wat A gemerk is, omring word. [35] TOTAAL AFDELING B: GROOTTOTAAL:

16 SENIORSERTIFIKAAT-EKSAMEN LANDBOUWETENSKAPPE V MEMORANDUM PUNTE: 150 Hierdie memorandum bestaan uit 10 bladsye.

17 Landbouwetenskappe/V1 2 DBE/2015 Memorandum AFDELING A VRAAG A D B C C D B A D C (10 x 2) (20) Slegs B Beide A en B Slegs B Slegs A Geeneen (5 x 2) (10) Slukdermgroef Bakterieë/mokro-organismes Rooi Meiose 'Freemartin'/Kween (5 X 2) (10) Jodium/I Rooster Kalmeermiddels Homeotermiese/endotermiese/warmbloedig Oksitosien (5 x 1) (5) TOTAAL AFDELING A: 45

18 Landbouwetenskappe/V1 3 DBE/2015 Memorandum AFDELING B VRAAG 2:DIEREVOEDING 2.1 Spysverteringskanaal van 'n plaasdier Soort dier wat deur die diagram voorgestel word Hoender/pluimvee/voëls Motivering vir antwoord Krop Proventrikel/kliermaag/ware maag Ventrikel/spiermaag Twee sekums/blindesakke Kloaak (Enige 3) (3) Letters van die dele waar elk plaasvind (a) Uitskeiding - I (b) Mikrobiese fermentasie - G (c) Meganiese vertering - D 2.2 Pearson-vierkantmetode Pearson-vierkantmetode om rantsoen te balanseer Mielies 9% 27 dele/27 17% Sojaboon-oliekoek 44% 8 dele/8 (3) Berekeninge om persentasie voere in rantsoen te toon Totaal: = 35 % Mielies: x 100 = 77,14/77% % Sojaboon-oliekoek: 8 35 x 100 = 22,86/23% (5)

19 Landbouwetenskappe/V1 4 DBE/2015 Memorandum 2.3 Voervloeiprogram Totale hoeveelheidlusern (DM in kg) benodig per jaar 600kg x 12 = 7 200kg lusern Beskikbaarheid van voer vir die diere vir een jaar Daar sal nie genoeg voer wees nie Rede Diere benodig 7 200kg, produksie is kg lusern/1 400kg tekort/ te min voer Maand van hoogste produksie Desember Alternatiewe om in voervereistes van diere te voorsien Proteïenryke aanvullings/bronne Groenvoer Plant gewasse vir die maak van kuilvoer Plantreste/oesreste (Enige 2) 2.4 Varkies in betonjonghok Toepaslike term vir toestand Anemie/bloedarmoede DRIE sigbare tekens met toestand geassosieer Diarree Bleek slymvliese/vel Lusteloosheid/kom moeg voor/swakheid Aptyd verlies/anoreksia/agteruitgang Vinnige asemhaling Los, gerimpelde vel Opswel van kop/skouers/oë (Enige 3) (3) TWEE voorsorgmaatreëls vir hierdie toestand Yster-/Fe-inspuiting Plaas grondsooie in hok Verf spene met ysteroplossing/ystersulfaat Aanvullings/kruipvoeding/rantsoen (3)

20 Landbouwetenskappe/V1 5 DBE/2015 Memorandum 2.5 Rantsoen geformuleer vir melkbeeste Berekeningvan die voedingsverhouding % verteerbare nie-stikstofbevattende voedingstowwe (VNSBV) = TVV VP = 80% 10% = 70% VV = 1: %VNSBV OF VV = 1: %TVV %VP %VP %VP VV = 1:70% 10% VV = 1:7 (4) Geskiktheid van rantsoen Ongeskik/nie geskik TWEE redes vir antwoord VV is wyer as 1:6 Proteïeninhoud is te laag [35]

21 Landbouwetenskappe/V1 6 DBE/2015 Memorandum VRAAG 3: DIEREPRODUKSIE, BESKERMING EN BEHEER 3.1 BOER A enboer B het intensiewe produksieonderneming met lammers begin Redevir lammerbehuisinguitleg van BOER A: (a) Op effense helling gebou Water kan afloop (b) Droë beddegoed Beskerm diereteen koue (c) Sementvloer Maklik om skoon te maak/higiënies/voorkom modder wanneer dit nat is (d) Lang, smal gebou wat van oos na wes georiënteer is Warmer in winter/koeler in somer Die uitwerking op BOER B se produksie (a) Behuising kyk noord Baie warm in somer Warm in winter (b) Modderige vloer Voet-/Klousiektes Higiëneprobleme Parasietinfestasie (Enige 2) (c) Op gelyk grond gebou Water kan nie afloop/swak dreinering/water bly staan Modderige/onhigiëniese toestande

22 Landbouwetenskappe/V1 7 DBE/2015 Memorandum 3.2 Grafiek oor voerverbruik en gewigstoename van vleisbeeste Lyngrafiek oor gemiddelde voerverbruik/gewigstoename Gemiddelde gewigstoename en voerverbruik van vleisbeeste Gemiddelde gewigstoename (g/dag) Gemiddelde voerverbruik (kg/dag) Kriteria/rubriek/nasienriglyne Korrekte opskrif X-a - korrek gekalibreer met byskrifte (voerverbruik) Y-as - korrek gekalibreer met byskrifte (gewigstoename) Korrekte eenhede (kg/dag en g/dag) Akkuraatheid Lyngrafiek (6) Verhouding tussen voerverbruik en gewigstoename Gewigstoename is direk eweredig aan voerverbruik OF Hoe meer die voer verbruik hoe groter die gewigstoename/andersom (Enige 1) 3.3 Verskillende stadiums van die lewensiklus van 'n parasiet Noem en soort parasiet Bontbosluis Eksterne/ekto parasiet Klassifikasie van die tipe parasiet in die lewensiklus Driegasheerbosluis Letters wat die lewensiklusstadiums van die parasiet verteenwoordig (a) Die larwe wat uit die eiers broei - B (b) Die nimf wat op die tweede gasheer voed - D (c) Die bosluis wat op die derde gasheer voed - E (d) Die eerste gasheer - C

23 Landbouwetenskappe/V1 8 DBE/2015 Memorandum TWEE skadelike uitwerkings van hierdie parasiet op lewende hawe Beskadig vel/spene/genitalieë Verlaag weerstand van gasheer Anemie as gevolg van bloed uit gasheer gesuig Oordra van siektes Dood Algehele agteruitgang Irritasie (Enige 2) 3.4 Scenario van 'n geïntegreerde produksiestelsel Definisie van intensieweproduksiestelsel Klein oppervlakte met baie diere Menslike en tegnologiese betrokkenheid Hoë produksie insette en uitsette Nie van natuur afhanklik (Enige 2) Bewyse van TWEE intensieweproduksiestelsels Besproeiing Voerkraal Aangeplante weidings (Enige 2) TWEE redes vir plant van bome op natuurlike weiding Beskerm diere teen ekstreme omgewings toestande sonlig/hitte/bestraling/koue/wind/reën Voorsien skaduwee Verskaf skuiling/beskerming Bron van voedsel/voedingstowwe (Enige 2) Wetenskaplike naamvir boerderystelsel Ekstensieweproduksiestelsel Invloed van voerkraal op veedigtheid Drakrag sal styg/verhoog/verbeter/meer word [35]

24 Landbouwetenskappe/V1 9 DBE/2015 Memorandum VRAAG 4: DIEREREPRODUKSIE 4.1 Die sirkelgrafiek wat die estrussiklus in koeie verteenwoordig Duur van estrussiklus in nie-dragtige koeie dae Persentasie wat ooreenkom met die stadium wanneer die koei paring met 'n bul sal toelaat 4% Stadium en hormoon verantwoordelik vir toestand Estrus Estrogeen Die hormoon verantwoordelik vir elk van die volgende persentasies (a) 4% - Estrogeen (b) 12% - Follikelstimulerende hormoon (FSH) (c) 15% - Luteïniserende hormoon (LH) (d) 69% - Progesteroon 4.2 Kunsmatige inseminasie Definisie van kunsmatige inseminasie Die versameling van die semen vanaf 'n bul en die Plasing daarvan in die voortplantingskanaal van die koei Sodat bevrugting sonder natuurlike paring kan plaasvind (3) TWEE voorvereistes vir suksesvolle kunsmatige inseminasie Koeie moet in estrus/bronstig wees KI moet op regte tyd in estrus plaasvind/tydsberekening Gebruik gesonde/onbesmette/lewensvatbare semen Deur gekwalifiseerde persoon/personeel gedoen/regte tegniek Gebruik gesterilliseerde instrumente (Enige 2) DRIE verdunners wat algemeen gebruik word Melk Fruktose/glukose/voedingstowwe Eiergeel Lipiede Gliserol Buffers/Natriumsitraat Antibiotika/Penisillien (Enige 3) (3) EEN metode sodat koeie nageslag sal produseer Kloning Natuurlike dekking (Enige 1)

25 Landbouwetenskappe/V1 10 DBE/2015 Memorandum 4.3 Paringsproses VYF stadiums van paring in volgorde Belangstelling/seksuele aantrekking Spring op mekaar Dek/kopulasie Ejakulasie Afklim (5) DRIE faktore wat paringsgedrag by bulle reguleer Genetiese samestelling Omgewingsfaktore Fisiologiese faktore Gesondheid Ondervinding (Enige 3) (3) 4.4 Ontwikkelende embrio Benoem dele: (a) G Plasenta (b) A Amnion (c) F Chorion DRIE funksies van deel B (amnionvog/vrugwater) Skokabsorbeerder Laat beweging deur fetus toe Reguleer temperatuur Smeer geboortekanaal Voorkom uitdroging van fetus (Enige 3) (3) Die stof wat die membraan gemerk A omring Amnionvog/Vrugwater [35] TOTAAL AFDELING B: 105 GROOTTOTAAL: 150