Nieuwe richtlijnen voor cardiopulmonale reanimatie 2010 bij volwassenen

Transcriptie

1 Tijdschr. voor Geneeskunde, 67, nr , 2011 doi: /TVG DE PRAKTIJK Nieuwe richtlijnen voor cardiopulmonale reanimatie 2010 bij volwassenen P. VAN BOXSTAEL 1, 4, B. VANTROYEN 2, P. VANBRABANT 1, 3 Samenvatting Op 18 oktober 2010 verschenen nieuwe richtlijnen voor cardiopulmonale reanimatie (CPR). Deze werden gepubliceerd in het kader van de vijfjaarlijkse vernieuwingscyclus van reanimatierichtlijnen opgesteld door de European Resuscitation Council (ERC); ze zijn gebaseerd op het consensusdocument van het International Liaison Committee on Resuscitation (ILCOR). Dit artikel belicht de veranderingen en gelijkenissen met de reanimatierichtlijnen van 2005 over basic life support en advanced life support. De richtlijnen van 2010 kunnen gedownload worden van het internet ( Inleiding Op 18 oktober 2010 verschenen nieuwe richtlijnen voor cardiopulmonale reanimatie (CPR). Deze verschenen in het kader van de vijfjaarlijkse vernieuwingscyclus van reanimatierichtlijnen opgesteld door de European Resuscitation Council (ERC) en zijn gebaseerd op het consensusdocument van het International Liaison Committee on Resuscitation (ILCOR). Deze richtlijnen kunnen gedownload worden van het internet ( Dit artikel belicht de veranderingen en gelijkenissen met de ERC-richtlijnen 2005 (tabel 1). Veel van de aanbevelingen uit die richtlijnen blijven onveranderd in Enerzijds doordat er geen studies met nieuwe gegevens gepubliceerd zijn en anderzijds doordat nieuwe studies de reeds gepubliceerde gegevens bevestigen. Veranderingen in de chain of survival, basic life support (BLS) en advanced life support (ALS) bij volwassenen worden besproken in dit artikel. Pediatric life support en reanimatie in bijzondere omstandigheden, zoals na elektrocutie, worden niet toegelicht. 1 Dienst urgentiegeneeskunde, UZ Leuven campus Gasthuisberg. 2 Dienst urgentiegeneeskunde, campus Salvator, Jessa Ziekenhuis Hasselt. 3 Dienst algemene interne geneeskunde, UZ Leuven campus Gasthuisberg. 4 Correspondentieadres: dr. P. Van Boxstael, dienst urgentiegeneeskunde, UZ Leuven campus Gasthuisberg, Herestraat 49, 3000 Leuven; pol.vanboxstael@uzleuven.be Chain of survival Bespreking De handelingen die ondernomen worden tijdens een reanimatie, worden samengevat in de chain of survival (fig. 1). Snel en adequaat handelen tijdens elke schakel vergroot de kans op overleving met goede neurologische uitkomst na een hartstilstand. De eerste ring benadrukt de preventie en het herkennen van een hartstilstand met vervolgens een snelle activatie van adequate medische hulp. Een hartstilstand op een gewone afdeling in een ziekenhuis is niet altijd onverwacht en wordt vaak veroorzaakt door een niet-primair cardiale oorzaak. De trage en progressieve fysiologische achteruitgang van de patiënt wordt dikwijls niet vroegtijdig herkend of niet adequaat behandeld. Vele van deze patiënten hebben een nietgemonitorde hartstilstand met een niet-defibrilleerbaar ritme en hierdoor een slechte prognose. Een verbeterde opvolging en registratie van de klinische parameters (de ademhalingsfrequentie, de bloeddruk, de polsslag, enz.) met de hieraan gekoppelde alarmcriteria kunnen bijdragen tot het vroegtijdig herkennen van patiënten die kritiek ziek zijn of een verhoogde kans hebben om een klinische achteruitgang te ontwikkelen. Vervolgens kan een medical emergency team (MET) geactiveerd worden, dat acties kan ondernemen ter preventie van verdere deterioratie van de patiënt. Literatuurgegevens zijn niet eenduidig over de inschakeling van een MET, maar de implementatie ervan wordt aangemoedigd. De tweede ring staat voor het starten van vroegtijdige CPR. Onmiddellijke CPR kan de overlevingskans verdubbelen tot verdrievoudigen. Wanneer een

2 720 P. Van Boxstael, B. Vantroyen, P. Vanbrabant TABEL 1 Voornaamste wijzigingen in de reanimatierichtlijnen van Bijkomende nadruk op de aandachtspunten van de reeds bestaande richtlijnen wordt eveneens toegelicht. Nadruk op het herkennen van gasping als teken van abnormale ademhaling. Nadruk op het ogenblikkelijk starten van ononderbroken, kwaliteitsvolle thoraxcompressies door alle, getrainde of niet-getrainde, hulpverleners. De thoraxcompressie/ventilatiesequentie blijft behouden op 30:2 voor de getrainde hulpverlener. Er wordt niet meer aanbevolen om op een systematische manier een vastgelegde periode van 2 minuten CPR voorafgaandelijk aan de defibrillatie uit te voeren. Er wordt aanbevolen om de thoraxcompressies verder te zetten tijdens het laden van de defibrillator. Nadruk op het niet langer onderbreken dan 5 seconden van de thoraxcompressies vóór het uitvoeren van een defibrillatie. Voor bifasische defibrillatoren wordt J voor de eerste shock aanbevolen. In specifieke omstandigheden, zoals bij polsloze VT/VF tijdens hartkatheterisatie of in de vroege postoperatieve periode na cardiale chirurgie, kan het gebruik van 3 achtereenvolgende shocks overwogen worden. Verminderde nadruk op vroegtijdige intubatie, tenzij de intubatie uitgevoerd wordt door zeer ervaren hulpverleners met een minimale onderbreking van de hartmassage. Bij moeizame tot onmogelijke plaatsing van een i.v. toegang gaat de voorkeur op heden naar een i.o. toegang. Medicatietoediening via een tracheale tube wordt niet meer aangeraden. Het toedienen van atropine bij asystolie of PEA wordt niet meer aangeraden. Adrenaline blijft de eerstekeuzevasopressor. Een i.v./i.o. bolus van amiodaron 300 mg wordt aangeraden bij shockrefractaire VF of polsloze VT na 3 shocks. Nadruk op het gebruik van capnografie als bevestiging en continue monitoring van een correcte plaatsing van de tracheale tube na intubatie als bijkomend evaluatie-instrument voor een kwaliteitsvolle CPR en voor een vroege opsporing van het herstel van de spontane circulatie. Trombolyse moet overwogen worden bij een vermoeden van of een bewezen acuut longembolie. Nadruk op het overwegen van een PCI bij patiënten zonder STEMI, met een blijvend herstel van circulatie, na een hartstilstand. Nadruk op het starten van postreanimatiezorg onder de vorm van onder andere therapeutische hypothermie, nastreven van normocapnie en het vermijden van hyperoxie, het behandelen van hyperglykemie (indien de glykemie > 180 mg/dl) en het adequaat behandelen van epilepsie. Voorspellende factoren voor een slechte neurologische uitkomst na CPR, zoals een aanhoudende neurologisch vegetatieve status, zijn op heden onbetrouwbaar. CPR: cardiopulmonale reanimatie; i.o.: intraosseus; i.v.: intraveneus; PCI: percutane coronaire interventie; STEMI: ST-elevatie-myocardinfarct; VF: ventrikelfibrillatie; VT: ventrikeltachycardie. Fig. 1: Chain of survival. (Copyright European Resuscitation Council /0024 approval number.) niet-getrainde hulpverlener de hulpdiensten verwittigt, moet de dispatcher van de hulpcentrale de hulpverlener aanmoedigen om te starten met CPR onder de vorm van kwaliteitsvolle thoraxcompressies totdat de hulpdiensten zijn aangekomen. De derde ring onderstreept het belang van vroegtijdige defibrillatie in geval van een defibrilleerbaar ritme. CPR en defibrillatie binnen 3 tot 5 minuten na de collaps, met name tijdens de elektrische fase na een hartstilstand, kan leiden tot een overleving van 49-75%. Elke uitgestelde minuut van defibrillatie, zonder dat BLS wordt uitgevoerd, gaat gepaard met een verminderde kans op overleving met ontslag uit het ziekenhuis van 10-12%.

3 Nieuwe richtlijnen voor cardiopulmonale reanimatie 2010 bij volwassenen 721 van gasping als teken van abnormale ademhaling na het optreden van een hartstilstand is belangrijk. Het ogenblikkelijk starten van thoraxcompressies door alle (getrainde of niet-getrainde) hulpverleners is cruciaal. Het uitvoeren van ononderbroken, kwaliteitsvolle thoraxcompressies wordt sterk benadrukt. De handwortel van de ene hand wordt op het midden van de borstkast geplaatst met de andere hand erbovenop. Vervolgens worden thoraxcompressies uitgevoerd aan een ritme van 100 (met een maximum van 120) per minuut, waarbij men per compressie 5 centimeter diep drukt en vervolgens de thoraxwand toelaat opnieuw te ontplooien. Het onderbreken van de thoraxcompressies moet tot het minimum herleid worden. Getrainde hulpverleners moeten de patiënt eveneens ventileren en dit volgens de verhouding: 30 thoraxcompressies met vervolgens 2 beademingen. Er wordt aangeraden dat elke beademing gebeurt gedurende 1 seconde, waarbij de tijd nodig voor het geven van 2 beademingen niet langer dan 5 seconden duurt opdat het onderbreken van de hartmassage zo kort mogelijk zou zijn. Het is aangeraden om de hulpverlener die de thoraxcompressies uitvoert elke 2 minuten af te wisselen aangezien er fysieke uitputting optreedt en dit een invloed heeft op de kwaliteit van de thoraxmassage. Adult advanced life support Het behandelingsalgoritme voor ALS bij volwassenen wordt weergegeven in figuur 3. Cardiopulmonale reanimatie versus defibrillatie als eerste behandeling Fig. 2: Adult basic life support. (Copyright European Resuscitation Council /0024 approval number.) De vierde ring betreft de vroegtijdige start van ALS en een gestandaardiseerde postreanimatiezorg. Het nauwgezet uitvoeren van deze postreanimatiezorg (therapeutische hypothermie, glykemiecontrole, vermijden van hypocapnie enz.) draagt bij tot een overleving na een hartstilstand met een goede neurologische uitkomst. Adult basic life support Het grootste deel van de ERC-richtlijnen voor BLS van 2005 blijft in 2010 onveranderd. Het BLS-algoritme wordt in figuur 2 weergegeven. BLS moet direct gestart worden zodra het bewusteloze slachtoffer niet of abnormaal ademt. Het herkennen Bij een hartstilstand die optreedt bij patiënten buiten het ziekenhuis zonder dat professionele hulpverleners getuige zijn, wordt aanbevolen om niet meer op een systematische manier een vastgelegde periode van 2 minuten CPR voorafgaandelijk aan de defibrillatie uit te voeren. Literatuurgegevens zijn hierover echter niet eenduidig. Het is bijgevolg verdedigbaar dat hulpdiensten, die reeds een vastgelegd protocol hebben waarbij CPR gedurende 2 minuten vóór defibrillatie uitgevoerd wordt, deze behandelingsstrategie behouden. Bij een hartstilstand in of buiten het ziekenhuis waarbij er ogenblikkelijk een, al dan niet automatische, externe defibrillator aanwezig is, moet zo snel mogelijk een defibrillatie uitgevoerd worden. Continue, kwaliteitsvolle hartmassage en defibrillatie De kwaliteit van de hartmassage tijdens de reanimatie is vaak suboptimaal. Het belang van goede, ononderbroken thoraxcompressies kan niet voldoende worden benadrukt. Zelfs kortstondige onderbrekingen zijn desastreus en alles moet in het werk gesteld worden om de kwaliteit en de continuiteit van de thoraxcompressies

4 722 P. Van Boxstael, B. Vantroyen, P. Vanbrabant Fig. 3: Adult advanced life support. (Copyright European Resuscitation Council /0024 approval number.)

5 Nieuwe richtlijnen voor cardiopulmonale reanimatie 2010 bij volwassenen 723 te behouden. Een onderbreking mag enkel gebeuren voor specifieke interventies. Een teamleider speelt hier een belangrijke rol. Hij moet ook toezien op de kwaliteit van de hartmassage en zo nodig andere hulpverleners corrigeren of laten afwisselen. Defibrillatie wordt toegepast bij shockbare ritmen, zoals ventrikelfibrillatie (VF) en polsloze ventrikeltachycardie (VT). Er wordt telkens 1 shock gegeven. Er wordt aanbevolen om de thoraxcompressies verder te zetten tijdens het laden van de defibrillator. Dit vermindert namelijk de tijdsduur tussen het staken van de compressies en het afvuren van de shock, wat leidt tot een hogere effectiviteit van deze shock. Nadat de elektrische shock gegeven wordt, moet ogenblikkelijk, zonder ritme- of polscontrole, de volgende cyclus van 2 minuten hartmassage en ventilatie voortgezet worden. Door de pre- en de postshockpauze te verkorten, zou een onderbreking van de thoraxcompressies voor het uitvoeren van een defibrillatie niet langer mogen duren dan 5 seconden. De veiligheid van de hulpverlener blijft prioritair, maar er wordt erkend dat het risico voor de hulpverlener klein is, wanneer er een goede en snelle veiligheidscontrole vóór een defibrillatie plaatsvindt. De optimale energie voor defibrillatie is niet gekend. Voor bifasische defibrillatoren wordt J voor de eerste shock aanbevolen. Bij opeenvolgende defibrillaties kan de energie tot 360 J verhoogd worden. Voor de oudere monofasische defibrillatoren bedraagt het energiegehalte voor alle shocks 360 J. Producenten van defibrillatoren moeten op de monitor de aangewezen hoeveelheid energie die nodig is voor een elektrische shock, voorzien. Indien dit niet vermeld is, wordt aanbevolen de hoogste energie-instelling van de defibrillator voor alle defibrillaties te gebruiken. Voor een kleine groep patiënten, namelijk deze met een polsloze VT of VF die optreedt tijdens hartkatheterisatie of deze die reeds aan een defibrillator gekoppeld zijn, kan overwogen worden om 3 achtereenvolgende shocks te geven. In deze indicaties bevindt het hart zich namelijk in de elektrische fase na een hartstilstand en vermoedelijk doet het eerst starten van hartmassage de reeds hoge kans op herstel van spontane circulatie na defibrillatie niet extra toenemen. In geval van een recente cardiochirurgische ingreep bestaat er een kans op het afscheuren van vasculaire structuren door thoraxcompressies en kunnen 3 sequentiële shocks overwogen worden. De opeenvolgende acties CPR defibrillatie medicatietoediening CPR ritmecontrole na een hartstilstand worden schematisch weergegeven in figuur 4. Fig. 4: Schematische weergave van de nieuwe richtlijnen van 2010 voor een gesystematiseerde aanpak van een hartstilstand in functie van de tijd tijdens adult advanced life support. De weergegeven energieniveaus zijn geldig voor een bifasische defibrillator. (CPR: cardiopulmonale reanimatie; i.o.: intraosseus; i.v.: intraveneus; PEA: polsloze elektrische activiteit; VF: ventrikelfibrillatie; VT: ventrikeltachycardie.)

6 724 P. Van Boxstael, B. Vantroyen, P. Vanbrabant Luchtweg en ventilatie Endotracheale intubatie blijft de meest optimale methode om een veilige luchtweg te voorzien. Alleen hulpverleners getraind in advanced airway management mogen een intubatiepoging ondernemen en dit zonder de hartmassage te onderbreken. Een korte pauze (maximaal 10 seconden) kan nodig zijn wanneer de tube tussen de stembanden schuift. Het tijdstip van de intubatie kan ook verschoven worden tot na het herstel van de spontane circulatie om onderbreking van de hartmassage te vermijden. Wanneer de patiënt geintubeerd is, moet men beademen aan 10 ventilaties/min met het verderzetten van ononderbroken thoraxcompressies aan 100/min. Hyperventilatie van de patiënt moet vermeden worden aangezien het verhogen van de intrathoracale druk aanleiding geeft tot een verminderde veneuze retour. Indien geen hulpverleners aanwezig zijn die ervaring hebben met intubatie, kan het plaatsen van bijvoorbeeld een larynxmasker een goed alternatief zijn. In vergelijking met endotracheale intubatie bestaat bij ventilatie met een larynxmasker een grotere kans op aspiratie en kan er bij een slechte long- en/of thoraxcompliantie onvoldoende ventilatie optreden. Het gebruik van capnografie na intubatie wordt aangeraden. Capnografie geeft naast het klinisch ausculteren van de patiënt een bijkomende bevestiging van de plaatsing van de tube in de trachea, alsook een idee over de kwaliteit van de CPR en het optreden van spontaan herstel van de circulatie. Toediening van medicatie Het plaatsen van een goede intraveneuze (i.v.) perifere infuuslijn met het toedienen van i.v. medicatie gevolgd door een bolus van 20 milliliter vocht en hoogstand van het lidmaat gedurende 10 tot 20 seconden blijft de voorkeurswijze voor medicatietoediening. Bij moeizame tot onmogelijke plaatsing van een i.v. toegang gaat de voorkeur op heden naar een intraosseuze (i.o.) toegang. Medicatietoediening via een tracheatube wordt niet meer aangeraden gelet op de volledig onbetrouwbare plasmaspiegels van medicatie en op het voorhanden zijn van eenvoudige apparaten om een i.o. toegang te voorzien. Gebruik van atropine Het systematisch en zo snel mogelijk toedienen van atropine bij het aantreffen van asystolie of polsloze elektrische activiteit (PEA) zoals aanbevolen in de ERC-richtlijnen van 2005 wordt niet meer aangeraden. Asystolie tijdens een hartstilstand is meestal te wijten aan een primair cardiaal probleem, eerder dan aan een excessieve vagale tonus. Verscheidene studies hebben geen betere uitkomst kunnen aantonen bij het gebruik van atropine bij een hartstilstand. Atropine is wel geïndiceerd bij een hemodynamisch significante bradycardie. Vasopressoren Alhoewel nooit is aangetoond dat adrenaline de langetermijnoverleving gunstig beïnvloedt, blijft adrenaline de eerstekeuzevasopressor bij een hartstilstand van gelijk welke oorzaak aangezien deze de cerebrale en coronaire perfusie verhoogt. Er zijn onvoldoende literatuurgegevens die het gebruik van andere vasopressoren al dan niet in combinatie met adrenaline ondersteunen of weerleggen. De dosis en de timing van het gebruik van adrenaline blijven in 2010 onveranderd. In geval van VF/polsloze VT wordt namelijk 1 mg adrenaline toegediend na de derde shock en nadien na elke 3 tot 5 minuten CPR (om de 2 CPR-cycli). Bij asystolie of PEA wordt 1 mg adrenaline zo snel mogelijk toegediend en daarna na elke 3 tot 5 minuten CPR (om de 2 CPR-cycli). Antiaritmica Amiodaron is het voorkeursantiaritmicum bij shockrefractaire VF of polsloze VT. Er is geen bewijs voor de timing van de toediening van amiodaron, maar in de uitgevoerde studies werd amiodaron gegeven bij aanhoudende VF/polsloze VT na minstens 3 shocks. Daarom wordt een bolus amiodaron 300 mg i.v. aangeraden na 3 shocks in plaats van bij de vierde shock zoals in de ERC-richtlijnen van Er kan 1 keer een extra bolus van 150 mg amiodaron i.v. gegeven worden indien er aanhoudende VF/polsloze VT is. Het gebruik van lidocaïne als antiaritmicum wordt nog enkel aanbevolen als amiodaron niet voorradig is. Bij aanhoudende VF/polsloze VT na 3 shocks wordt dan een eerste dosis van 100 mg (1 tot 1,5 mg/kg) gegeven, indien nodig gevolgd door 50 mg. De totale dosis van lidocaïne mag niet meer dan 3 mg/kg gedurende het eerste uur bedragen. Trombolyse Trombusvorming is een vaak voorkomende oorzaak van hartstilstand, hetzij bij een myocardinfarct ten gevolge van een trombus die een occlusie veroorzaakt van een coronaire arterie, hetzij ten gevolge van een verplaatste veneuze trombus die aanleiding geeft tot longembolie. Trombolyse hoeft niet routinematig gestart te worden bij een hartstilstand, maar het starten ervan moet overwogen worden bij een vermoeden van of een bewezen acute longembolie. Het is aangewezen om CPR gedurende minuten verder te zetten na toedienen van dit trombolyticum alvorens de reanimatiepoging te stoppen. Postreanimatiezorg Het bereiken van herstel van de spontane circulatie is slechts de eerste stap naar een neurologisch zinvolle overleving na een hartstilstand. Na het herstel van de

7 Nieuwe richtlijnen voor cardiopulmonale reanimatie 2010 bij volwassenen 725 spontane circulatie treedt ten gevolge van de ischemieperiode met daaropvolgend de reperfusiefase een postresuscitatiesyndroom op dat gelijkenissen vertoont met sepsis. Veel van deze patiënten zullen intensieve ondersteuning van multipele organen nodig hebben en deze behandeling heeft een significante impact op de uiteindelijke neurologische uitkomst. Postresuscitatiezorg moet gestart worden vanaf het ogenblik dat een herstel van de circulatie is opgetreden. Aangeraden wordt om te ventileren tot normocapnie. Aangezien hyperoxie oxidatieve stress veroorzaakt, is het aangewezen om, zodra de zuurstofsaturatie betrouwbaar gemeten kan worden (door bloedgasanalyse of pulsoximetrie), de toegediende zuurstoffractie te titreren tot een zuurstofsaturatie van 94-98% bereikt wordt. Er zijn geen definitieve literatuurgegevens over de optimaal na te streven bloeddrukwaarde. Men moet een bloeddrukwaarde na streven die zorgt voor een goede diurese (1 ml/kg/uur), met een daling van het lactaatgehalte en mede rekening houdend met de normale bloeddrukwaarden van de patiënt. Er werd een goede neurologische uitkomst beschreven bij een gemiddelde arteriële bloeddrukwaarde van 65 à 75 mmhg tot 90 à 100 mmhg. Hypotensie is nefast aangezien na reanimatie de cerebrale autoregulatie uitgeschakeld is en de cerebrale perfusie zo gecompromitteerd kan worden. Het uitvoeren van een percutane coronaire interventie (PCI) moet niet alleen gestart worden na een hartstilstand ten gevolge van een ST-elevatie-myocardinfarct (STEMI), maar kan ook overwogen worden bij alle patiënten na een reanimatie met mogelijk of gekend coronair vaatlijden. Glykemiecontrole is belangrijk waarbij serumglykemiewaarden van meer dan 180 mg/dl behandeld moeten worden. Hypoglykemie moet vermeden worden. Epilepsie moet ogenblikkelijk en effectief behandeld worden door middel van benzodiazepinen, fenytoïne, valproaat, levetiracetam, propofol of barbituraten. Het belang van therapeutische hypothermie wordt benadrukt. De indicatie voor het starten van therapeutische hypothermie wordt verbreed. Niet alleen bij een hartstilstand buiten het ziekenhuis bij volwassen, bewusteloze patiënten met VF als initieel ritme en met een herstel van de spontane circulatie, maar ook bij andere initiële ritmen of bij een hartstilstand in het ziekenhuis moet gestart worden met therapeutische hypothermie. De literatuurgegevens over deze laatstvermelde indicaties zijn echter minder overtuigend. Men raadt aan om te koelen tot een temperatuur van C gedurende uur. Predictiefactoren voor een slechte neurologische uitkomst na CPR, zoals een aanhoudende neurologisch vegetatieve status, zijn op heden onbetrouwbaar, in het bijzonder wanneer de patiënten werden behandeld met therapeutische hypothermie. Besluit In oktober 2010 verschenen nieuwe richtlijnen voor cardiopulmonale reanimatie, in het kader van de vijfjaarlijkse vernieuwingscyclus van de ERC-richtlijnen. Er werden enkele aanpassingen aangebracht in de ERC-richtlijnen uit Met name wordt een belangrijke nadruk gelegd op het uitvoeren van een ononderbroken, kwaliteitsvolle hartmassage door alle hulpverleners. Vroegtijdige defibrillatie bij een initieel ritme als ventrikelfibrillatie/polsloze ventrikeltachycardie blijft cruciaal. De systematische toediening van atropine bij asystolie of polsloze elektrische activiteit wordt niet meer aangeraden. Ten slotte wordt de implementatie van een gestructureerd behandelingsprotocol in de postresuscitatiefase erkend. Mededeling Dr. B. Vantroyen is voorzitter van de Belgische Reanimatieraad. Geen belangenconflict en geen financiële ondersteuning gemeld. Abstract New guidelines for cardiopulmonary resuscitation in adults 2010 October 2010 the new European Resuscitation Council guidelines for cardiopulmonary resuscitation were published. Like the previous guidelines of 2005 they are based on the most recent international consensus on cardiopulmonary resuscitation science with treatment recommendations. In this article, the main changes in the resuscitation guidelines compared with those from 2005, are discussed. The 2010 guidelines can be downloaded from the internet ( edu). Literatuur 1. ADRIE C, ADIB-CONGUY M, LAURENT I, et al. Successful cardiopulmonary resuscitation after cardiac arrest as a sepsislike syndrome. Circulation 2002; 106: WEISFELDT ML, BECKER LB. Resuscitation after cardiac arrest. a 3-phase time-sensitive model. JAMA 2002; 288: VANBRABANT P. Cardiopulmonale reanimatie: nieuwe richtlijnen Tijdschr Geneesk 2006; 62: NOLAN JP, SOAR J, ZIDEMAN DA, et al. European Resuscitation Council guidelines for resuscitation Section 1. Executive summary. Resuscitation 2010; 81: KOSTER RW, BAUBIN MA, BOSSAERT LL, et al. European Resuscitation Council guidelines for resuscitation Section 2. Adult basic life support and use of automated external defibrillators. Resuscitation 2010; 81: DEAKIN CD, NOLAN JP, SUNDE K, KOSTER RW. European Resuscitation Council guidelines for resuscitation Section 3. Electrical therapies: automated external defibrillators, defibrillation, cardioversion and pacing. Resuscitation 2010; 81: DEAKIN CD, NOLAN JP, SOAR J, et al. European Resuscitation Council guidelines for resuscitation Section 4. Adult advanced life support. Resuscitation 2010; 81: CHAN PS, JAIN R, NALLMOTHU BK, BERG RA, SASSON C. Rapid Response Teams: a systematic review and meta-analysis. Arch Intern Med 2010; 170: