Transcriptie

1 6821_OS Vastgoed Rapport :42 Pagina 1 ISBN

2 6821_OS Vastgoed Rapport :42 Pagina 2 De verschijning van het Vastgoedrapport Groningen Assen 2006 is mede mogelijk gemaakt door: Founders Sponsors Colofon Het Vastgoedrapport Groningen Assen 2006 is een uitgave van de Stichting Vastgoedrapportage regio Groningen-Assen. Eindredactie Nelleke Visscher Kate Eaton Interviews Jos Kemps Fotografie Koos Vos Ontwerp Studio Imago, Amersfoort Druk Drukkerij Scholma Bedum Internet Oplage exemplaren ISBN ISBN Verschijning November 2006 Copyright Overname van gedeelten uit deze uitgave is toegestaan mits met bronvermelding Vastgoedrapport Groningen Assen Foto s omslag: Fietsenstalling station Groningen Kantoorgebouw Eelderwolde

3 6821_H00 Vastgoedrapport :38 Pagina 1 Vastgoedrapport Groningen Assen 2006

4 6821_H00 Vastgoedrapport :38 Pagina 2 2 VASTGOEDRAPPORT

5 6821_H00 Vastgoedrapport :38 Pagina 3 Inhoud 1VOLGTNOG Bevolking 0 2 Infrastructuur 0 Voorwoord Het verschijnen van het Vastgoedrapport Groningen Assen 2006 is opnieuw een heuglijk feit. Het bestuur van de Stichting Vastgoedrapportage regio Groningen- Assen is bijzonder tevreden over het voorliggende resultaat dat na een jaar lang intensieve samenwerking tot stand is gebracht. Het streven naar kwaliteitsverbetering heeft de sponsoren overtuigd van de noodzaak van een financiële ondersteuning voor een langere periode, en het bestuur waardeert de toezegging van bijna alle sponsoren om zich voor een langere periode te binden aan de Stichting Vastgoedrapportage regio Groningen-Assen. Daarmee is de publicatie van het Vastgoedrapport Groningen Assen voor een aantal jaren gewaarborgd en stelt het de onderzoekers in staat het benodigde onderzoek uit te voeren. Ook dit jaar geven de sociaal-economische ontwikkelingen het onderzoeksteam onder leiding van prof. dr. Ed. F. Nozeman voldoende stof om de effecten hiervan op de regio Groningen-Assen te onderzoeken. Een in het oog springend knelpunt in regio en stad is de dichtslibbing van de A28 en de A7, en de ringweg van Groningen door de sterke stijging van het autoverkeer. Ook de verbinding met de Randstad blijft een grote zorg voor de regiobestuurders. De rijksoverheid toont zich echter niet erg ontvankelijk voor de problemen, terwijl voor de economische ontwikkeling en doorgroei van de stad en de regio Groningen-Assen een forse investering in de infrastructuur van levensbelang is. Het achterblijven van de marktconforme woningbouwproductie in de regio blijft eveneens een bron van zorg. Door afspraken tussen gemeente en woningcorporaties in de stad Groningen in het zogeheten Lokaal Akkoord, en door een verhoogde durf van de commerciële ontwikkelaars lijkt in 2006 het tij echter te keren. In Assen wordt de taakstelling in de woningproductie gehaald. Voldoende nieuwbouw leidt tot meer inwoners in stad en regio en tot economische groei die nog eens wordt versterkt door een groeiend consumentenvertrouwen. In Assen- Zuid is de komende jaren de grootschalige ontwikkeling van een recreatie- en evenementengebied tussen het TT-circuit en de A28 van groot belang voor de vastgoedsector. Tot slot kijkt de regio met grote belangstelling uit naar het bestuurlijk overleg dat de regiobestuurders in het vroege najaar zullen hebben met het demissionaire kabinet. Dan zal blijken of het kabinet de ruimte en de mogelijkheden geeft aan de regio Groningen-Assen om de ingezette economische groei kwalitatief te versterken. Voor de totstandkoming van dit tweede vastgoedrapport is hard gewerkt om hoogwaardige informatie bijeen te brengen. De dank van het bestuur van de Stichting Vastgoedrapportage regio Groningen-Assen gaat uit naar de heer Nozeman en de studenten van de faculteit Ruimtelijke Wetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast zijn wij dank verschuldigd aan de bestuurders en medewerkers van de Rijksuniversiteit Groningen, de Hanzehogeschool Groningen, de Regiovisie Groningen-Assen, en de adviseurs en begeleiders van dit rapport. Tot slot gaat de waardering uit naar de sponsoren en founders. Dankzij hen allen weerspiegelt het Vastgoedrapport regio Groningen Assen 2006 de dynamiek van onze regio. George Groote RT Voorzitter Stichting Vastgoedrapportage regio Groningen-Assen november 2006 GRONINGEN ASSEN 2006 Inhoud Voorwoord 3

6 6821_H00 Vastgoedrapport :38 Pagina 4 Samenvatting SOCIAAL-ECONOMISCH PERSPECTIEF De geringe bevolkingsgroei over het afgelopen jaar op landelijk niveau weerspiegelt zich ook in de regio Groningen-Assen. Het bevolkingsaantal stabiliseerde op circa inwoners. Prognoses wijzen echter op een groei naar inwoners in De regionale werkloosheid daalde in hetzelfde tempo als de landelijke daling. De vooruitzichten voor de werkgelegenheid in het noorden van het land zijn zelfs positiever dan voor Nederland als geheel. Dit herstel wordt mede mogelijk gemaakt door een sterk toegenomen producenten- en consumentenvertrouwen en de daarmee samenhangende investerings- en bestedingsbereidheid. INFRASTRUCTUUR Verbetering van de bereikbaarheid en verkeersveiligheid in de regio krijgt geleidelijk zijn beslag. Niet alleen gebeurt dat dankzij de samenwerkende decentrale overheden, maar ook door de gecoördineerde planuitvoering. De nadruk ligt op de verbetering van hoogwaardig openbaar vervoer en de reconstructie van de zuidelijke en westelijke ringweg rond Groningen. Helaas is de besluitvorming over de Zuiderzeelijn nog niet afgerond. Evenals de verbetering van Groningen Airport Eelde worden meer definitieve uitspraken op rijksniveau pas eind 2006 verwacht. De hoofdvaarweg Amsterdam-Delfzijl, die van belang is voor de aan- en afvoer van goederen in de regio, zal geschikt worden gemaakt voor schepen met grotere afmetingen en meer diepgang. WONINGMARKT De gemiddelde verkoopprijs van woningen in de regio steeg beduidend sterker (9,7%) dan het landelijk gemiddelde (4,7%) het afgelopen jaar. Het prijsniveau ligt echter nog steeds fors lager dan in Nederland als geheel (17,7%). De gemiddelde verkooptijd is in 2005 vrijwel stabiel gebleven (60 dagen). De oplevering van nieuwbouwwoningen in de regio steeg van in 2004 naar in Gezien de stijging van het aantal afgegeven bouwvergunningen valt een verdere toename van de woningproductie, in overeenstemming met de beleidsafspraken, te verwachten. Er is sprake van een groot verschil in vraag- en aanbodverhoudingen tussen de 12 regiogemeenten. Korte verkooptijden in de stad en langere tijden elders wijzen op duidelijke verschillen tussen de lokale woningmarkten. Groningen toonde zelfs een unieke score het afgelopen jaar: er werden meer woningen gesloopt dan nieuw gebouwd. WINKELMARKT De winkelmarkt laat een voorzichtig herstel zien dankzij de economische opleving. Een toename van de detailhandelsomzet deed zich voor het eerst sinds jaren weer voor. Vooral de non-food sector profiteerde daarvan. Dit herstel stimuleert nieuwe initiatieven, waardoor de leegstand op B- en C-locaties iets afneemt. In de stad Groningen is de leegstand gelijk aan het regionaal gemiddelde (6,2%), in Assen ligt die echter daaronder (5,9%). De huurontwikkeling op A1-locaties is stabiel ondanks de blijvende belangstelling van ketenbedrijven. Op andere locaties is nog steeds sprake van neerwaartse aanpassingen van de contracthuur ten opzichte van de vraaghuur. Beleidsmatig is er sprake van behoedzaam opereren ten aanzien van PDV- en GDV-locaties. KANTORENMARKT Hoewel 2005 een gematigd herstel van deze markt liet zien, met een stijging van de opname en een stabilisatie van het aanbod, is de situatie absoluut nog niet gezond. Dat geldt landelijk, maar in versterkte mate voor de regio. Steeg de kantorenmarktratio landelijk naar 35%, die van Assen daalde naar 17%, die van Groningen naar 20%, terwijl 60% als een acceptabel minimum geldt. Ondanks de langdurige leegstand onder de oudere kantoorpanden blijven eigenaren hardnekkig vasthouden aan de huidige bestemming. Korte contractperioden en 4 Samenvatting VASTGOEDRAPPORT

7 6821_H00 Vastgoedrapport :38 Pagina 5 Kerngegevens regio Groningen-Assen Bevolking Toe- of afname in % Inwonertal regio per onv. Aantal arbeidsplaatsen per mei ,8 Aantal bedrijven/instellingen per mei ,9 Woningen Woningvoorraad per ,4 Aantal transacties ,7 Gemiddelde koopsom ,7 Gemiddelde hypotheeksom ,7 Mediane verkooptijd 60 dagen -1,7 Woningproductie ,4 Detailhandel Aantal winkels per ,3 Voorraad winkelruimte in m 2 wvo ,5 Aantal verhuurtransacties ,8 Aanbod Assen en Groningen in m 2 per ,7 Opname Assen en Groningen ,3 Gem. huurprijs kernwinkelgebied Assen ,2 Gem. huurprijs kernwinkelgebied Groningen 208-7,7 Planvoorraad ( projecten > 2500 m 2 ) n.b. (alleen Assen en Groningen) Kantoren Voorraad kantoorruimte in m 2 bvo per ,0 Aanbod Assen per Aanbod Groningen ,7 Opname Assen ,5 Opname Groningen ,9 Tophuurprijs nieuwbouw Assen 125 onv. Gemiddelde huurprijs Assen 115 onv. Top huurprijs Groningen 140 onv. Gemiddelde huurprijs Groningen ,7 Planvoorraad in m 2 bvo per (alleen Groningen) ,4 Bedrijfsruimten Aanbod Assen in m 2 bvo per Aanbod Groningen ,4 Opname Assen Opname Groningen Huurprijsniveau bedrijfsruimte Assen Huurprijsniveau bedrijfsruimte Groningen ,3 Bedrijventerreinen Uitgifte in ha in ,2 +25,7 Terstond uitgeefbaar per ,4-22 Op termijn uitgeefbaar per ,6 +18,5 Uitgifteprijsniveau Assen ,4-7,3 Uitgifteprijsniveau Groningen ,7-6,5 incentives vormen de geëigende middelen. Toplocaties in Assen en Groningen leveren respectievelijk 125 en 140 per m 2 op. Initiatieven tot herbestemming, via verbouw of sloop/nieuwbouw, komen mondjesmaat op gang, terwijl veel forsere inspanningen vereist zijn. Langetermijnprognoses voor de regio wijzen op een opnameniveau dat nog niet de helft van het huidige bedraagt. BEDRIJFSRUIMTEMARKT Regionaal was er sprake van een sterke opnamestijging, die grotendeels voor rekening van de stad Groningen kwam. Het aanbod is echter ook gestegen zodat van een gezondmaking geen sprake is. Samenvoeging van activiteiten en de behoefte aan betere huisvesting vormen de belangrijkste verklaring voor het betrekken van nieuwe accommodaties. De huurprijzen stabiliseerden zich na de beperkte daling in 2004 op het niveau van 40 tot 60 per m 2. BEDRIJVENTERREINEN In 2004 is in de regio 35 ha bedrijventerrein uitgegeven, een lichte stijging ten opzichte van het voorgaande jaar. Per 1 januari 2005 was het aanbod aan terstond uitgeefbaar terrein ruim 87 ha, een daling van 22%, overwegend gelegen in Assen en Groningen. Landelijk gezien vormen de provincies Groningen en Drenthe de uitschieters wat de toename van uitgegeven bedrijventerrein betreft. TOEKOMSTSCENARIO S Experts werkzaam bij grote regionale instellingen behorend tot het care-, kennis- en curecluster schetsen een uitdagend toekomstperspectief. Elk cluster heeft te maken met uiteenlopende veranderingen in de bedrijfsomgeving. Deze veranderingen zijn deels van demografische en culturele aard, deels van technologische en politieke aard. De wijzigingen hebben niet alleen een aanwijsbare invloed op de kernactiviteit en de organisatie van de instellingen, maar ook op het eigen vastgoedbezit of op het vastgoed van hun clientèle. Toe- of afname ten opzichte van het voorafgaande jaar onv. = onveranderd n.b. = niet bekend Overzichtskaart regio Groningen-Assen Bron: Projectbureau Regiovisie Groningen-Assen GRONINGEN ASSEN 2006 Samenvatting 5

8 6821_H00 Vastgoedrapport :38 Pagina 6 Summary SOCIO-ECONOMIC PERSPECTIVE The limited population growth which took place nationally during the past year was evident in Groningen-Assen as well. The population remained stabilized at circa 446,000. Predictions, however, indicate an increase to 468,000 in Regional unemployment decreased at a rate consistent with the national average. Prospects for rates of employment in the north are, moreover, more favorable than for the nation as a whole. This recovery is partially made possible by an increase in producer and consumer confidence and the associated willingness to invest and spend. INFRASTRUCTURE Improvements in access and traffic safety in the region are beginning to be realized. These improvements are the result of both the cooperative efforts of decentralized governments and the coordinated implementation of plans and projects. The stress is on improving high-quality public transportation and the reconstruction of the southern and western ring-road around Groningen. Unfortunately a final decision has not yet been reached concerning the Zuiderzee rail line. Similarly, the central government is not expected to issue a definitive decision concerning improvements to Groningen Airport Eelde until the end of this year. The Amsterdam-Delfzijl main-canal, which is important for the import and export of goods to and from the region, will be expanded to allow for larger ships and ships with a deeper draft. THE HOUSING MARKET The average selling price for residential property in the region rose significantly more sharply in the region (9.7%) than in the nation as a whole (4.7%) during the past year. Price levels, however, continue to be considerably lower than in The Netherlands as a whole (17.7%). The average time on the market has remained virtually unchanged in 2005 (60 days). The number of new houses coming onto the market rose from 1,499 in 2004 to 1,880 in Considering the rise in the number of construction permits issued for residential housing, a further increase in housing construction, in accord with public sector decisions, can be expected. The relationship between supply and demand varies greatly among the twelve municipalities. Shorter time on the market in the city and longer times on the market elsewhere indicate clear differences among the local housing markets. Groningen even recorded a unique statistic last year: more houses were razed than built. THE RETAIL SPACE MARKET The market for retail space showed a modest recovery thanks to the improvement in general economic conditions last year. The region saw an increase in the retail turnover for the first time in years. The non-food sector was the principle beneficiary of this increase. This recovery is stimulating initiatives which are resulting in modest decreases in vacancies at B- and C-locations. In the city of Groningen vacancies are equal to the regional average (6.2%) and in Assen somewhat below (5.9%). The development of rental property at A1-locations is stable, despite the continuing interest of chain-businesses. At other locations there continues to be evidence of a negative adjustment of contractprice with respect to the asking price. In terms of management, there is evidence of cautious maneuvering with respect to PDV- and GDV-locations. THE OFFICE SPACE MARKET While this market showed a modest recovery in 2005 with an increase in office space rented and sold and a stabilization in supply, the situation is by no means healthy. That is true nationally, but it is especially true in this region. While the office space ratio rose nationally to 35%, that of Assen decreased to 17% and 6 Summary VASTGOEDRAPPORT

9 6821_H00 Vastgoedrapport :38 Pagina 7 Basic statistics of the Groningen-Assen region Population Increase and decrease in % Regional population as of unch. Total employment positions as of May Total businesses/institutions as of May Residences Housing stock as of Housing transactions in Average sale price in Average mortgage value in Median time on the market in days -1.7 Housing completion in Retail space Number of stores as of Retail stock in m Number of rental transactions in Supply retail space, Assen-Groningen in m 2 as of Uptake retail space in Assen and Groningen in Average rental price, central shopping district, Assen Average rental price, central shopping district, Groningen New space in planning (projects > 2500 m 2, Assen and Groningen only) n.a. Office space Office stock in m 2 as of Supply office space, Assen as of Supply office space, Groningen as of Uptake office space in Assen Uptake office space in Groningen Top rental price per m 2, offices Assen 125 unch. Average rental price per m 2, offices Assen 115 unch. Top rental price per m 2, offices Groningen 140 unch. Average rental price per m 2, offices Groningen New space in planning in m 2 (gross) as of (Groningen only) Industrial space Supply of industrial space, Assen in m 2 (gross) as of Supply of ind. space, Groningen (in m 2 (gross) as of ) Uptake industrial space in Assen Uptake industrial space in Groningen Rental price levels, industrial space Assen Rental price levels, industrial space Groningen Industrial land Sold in ha in , Immediately available as of ,4-22 To become available as of , Sales price level, Assen Sales price level, Groningen Increase or decrease in relation to the previous year unch. = unchanged n.a. = not available that of Groningen declined to 20%; 60% is considered to be an acceptable minimum. Despite long-standing vacancies among older office buildings, owners are holding stubbornly to the present designations of usage. Short contractperiods and incentives represent the customary instruments. Top locations in Assen and Groningen earn 125 and 140 per m 2 respectively. Initiatives for the re-designation of space, by means of reconstruction or razing/rebuilding, are slowly underway, at a time when much more decisive action is called for. Longterm predictions for the region indicate a level of renting and buying space which does not even amount to half of present transactions. THE BUSINESS SPACE MARKET The region showed a strong increase in the renting and buying of space, which was largely realized in the city of Groningen. Supply has, however, also increased, so the market cannot be said to have improved. Consolidation of activities and a need for improved facilities are the most important factors accounting for the acquisition of new business space. After a limited decrease in 2004 rental prices stabilized at the rate of 40 to 60 per m 2. THE INDUSTRIAL LAND MARKET In ha of industrial land were sold to the market in the region, a modest increase by comparison with the previous year. As of January 1, 2005, the supply of existing, immediately available land was approximately 87 ha, a decrease of 22%, largely located in Assen and Groningen. In terms of the nation as a whole, the provinces of Groningen and Drenthe are the leaders with respect to an increase in industrial land sold to the market. SCENARIOS FOR THE FUTURE Experts employed by large regional institutions, in the fields of research, care and cure, have produced a challenging vision of the future. Each cluster of institutions will be experiencing diverse changes in its business context. These changes are partly of a demographic and cultural nature and partly of a technological and political nature. The changes will not only have a demonstrable influence on the core activities and the organization of the institutions themselves, but also on the real estate that they own and on the real estate of their clients. General map of the Groningen-Assen region Bron: Projectbureau Regiovisie Groningen-Assen GRONINGEN ASSEN 2006 Summary 7

10 6821_H01 Vastgoedrapport :44 Pagina 8 1 Sociaaleconomische ontwikkelingen 8 VASTGOEDRAPPORT

11 6821_H01 Vastgoedrapport :44 Pagina 9 Tabel 1.1 Bevolkingsontwikkeling ( ) Jaar Nederland Index NL regio Groningen- Index regio Assen , , , , , , , , , , , ,9 Bron: CBS Figuur 1.1 Bevolkingssamenstelling naar leeftijd regio Groningen- Assen en Nederland per 1 januari 2005 regio Groningen-Assen Bron: CBS Nederland 0% 20% 40% 60% 80% 100% < >90 1 Sociaal-economische ontwikkelingen 1.1 Bevolking Op 1 januari 2006 telde Nederland 16,3 miljoen inwoners. Over 2005 valt een geringe bevolkingsgroei van circa personen waar te nemen. Deze laagste groei sinds decennia is het resultaat van een sterk toegenomen emigratie, een sterk afgenomen immigratie en een zeer bescheiden geboorteoverschot. De bevolking in de regio Groningen-Assen is de laatste vijf jaar sneller toegenomen dan het landelijke gemiddelde, maar in 2005 is ook daar nauwelijks sprake van groei. Op 1 januari 2006 hebben de twaalf gemeenten in de regio Groningen-Assen inwoners. Het bevolkingsaantal in de regio is nagenoeg gelijk gebleven aan dat van begin De regionale bevolkingsgroei lijkt zich te stabiliseren. Het rapport Structurele bevolkingdaling van W. Derks voorspelt dat in veel perifere Nederlandse regio s de bevolking zal krimpen en het advies aan beleidsmakers luidt terughoudend te zijn met investeringen in woningbouw, infrastructuur en bedrijventerreinen. Hoewel de jaarlijkse bevolkingsgroei de afgelopen jaren is afgenomen, is er geen reden om aan te nemen dat het bevolkingsaantal in de regio Groningen-Assen zal afnemen. De bevolkingsprognose van ABF Research voor de regio laat een bevolkingsgroei zien naar ongeveer inwoners tot Die groei zal grotendeels worden gerealiseerd in de gemeente Groningen. De kleinere gemeenten in de regio zijn wat de bevolkingsontwikkeling betreft stabiel, met uitzondering van de gemeenten Bedum en Ten Boer waar een dalende trend valt waar te nemen. Momenteel woont 40% van de bevolking in de regio in de gemeente Groningen. Van de twaalf gemeenten heeft Assen in de afgelopen jaren de grootste groei doorgemaakt en blijft daarmee de sterkste groeigemeente. Gezamenlijk vertonen Assen, Groningen en Hoogezand-Sappemeer een snellere groei dan het landelijke gemiddelde. In de regio Groningen-Assen moet verder rekening worden gehouden met een daling van de gemiddelde woningbezetting door vergrijzing en een voortgaande groei van het aantal huishoudens. Per saldo vergroot dit gegeven de vraag naar het aantal woningen. De belangrijkste factor in de bevolkingsgroei is het geboorteoverschot. Daarnaast heeft het grote aantal studenten in Groningen een belangrijke invloed op de bevolkingsontwikkeling. Groningen is in absolute aantallen de vierde studentenstad, na Amsterdam, Utrecht en Rotterdam. Vooral de leeftijdsgroep jarigen is in Groningen met 41% sterk vertegenwoordigd in vergelijking met een landelijk gemiddelde van 26%. 1.2 Werkgelegenheid LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN Figuur 1.2 Ontwikkeling beroepsbevolking Nederland ( ) Bron: CBS In de periode april tot juni 2006 telde Nederland gemiddeld werklozen. Na correctie voor seizoeninvloeden komt het aantal werklozen uit op Dit zijn er minder dan in de periode januari tot maart De daling van de werkloosheid, die zich al ruim een half jaar voordoet, houdt daarmee aan. In de eerste drie maanden van 2006 was 6,0% van de beroepsbevolking werkloos. In dezelfde periode in 2005 was dit nog 7%. In 2004 liep de werkloosheid op tot personen, dit is 6,4% van de beroepsbevolking. De voorspelling voor 2005 dat het percentage werklozen zou stijgen tot 7% is niet uitgekomen. De werkloosheid onder de beroepsbevolking steeg in 2005 naar personen, tot 6,5% van de beroepsbevolking. Over 2005 kan worden gezegd dat de vraag naar arbeid gelijk bleef aan het arbeidsaanbod. De daling van de werkloosheid houdt in 2006 aan. Na correctie voor seizoeninvloeden daalde de werkloosheid in april tot juni 2006 met bijna 2% ten opzichte van de periode maart tot mei In april tot juni waren gemiddeld mensen werkloos. Dit komt overeen met 5,5% van de beroepsbevolking. De werkloosheid is de afgelopen zes maanden sterk gedaald en kwam uit op het laagste aantal sinds de zomer van In de eerste drie kwartalen van 2005 schommelde de seizoengecorrigeerde werk- GRONINGEN ASSEN Sociaal-economische ontwikkelingen 9

12 6821_H01 Vastgoedrapport :44 Pagina 10 Opvallend is de stijging van het uitzendwerk loosheid nog rond de , het hoogste aantal werklozen van de afgelopen jaren. De daling van de jeugdwerkloosheid houdt aan. In het tweede kwartaal waren er werklozen van jaar minder dan een jaar eerder. In deze leeftijdscategorie komt dit overeen met een daling van 13,8% naar 10,3% van de beroepsbevolking. De werkloosheid onder jonge mannen daalde sterker dan die onder jonge vrouwen. Bij de andere leeftijdsgroepen nam het werkloosheidspercentage ook af, maar was de daling minder sterk. Voor het eerst sinds 2002 was de werkloosheid onder 45-plussers lager dan in het jaar daarvoor. In de periode februari tot april 2006 nam het aantal werklozen in deze leeftijdsgroep af met Onder jarigen was 5,2% van de beroepsbevolking werkloos. De afname van de werkloosheid onder 45-plussers begint daarmee ongeveer een jaar later dan bij de andere leeftijdsgroepen Sociaal-economische ontwikkelingen VASTGOEDRAPPORT

13 6821_H01 Vastgoedrapport :44 Pagina 11 Figuur 1.3 Ontwikkeling van de landelijke werkloosheid, seizoengecorrigeerd Bron: CBS jan-03 apr-03 aug-03 jan-04 apr-04 aug-04 jan-05 apr-05 aug-05 jan-06 apr-06 Figuur 1.4 Ontwikkeling openstaande vacatures ( ), niet gecorrigeerd op seizoeninvloeden (x 1.000) Aantal Bron: CBS VI 2003 I 2004 II 2004 III 2004 VI 2004 I 2005 II 2005 III 2005 VI 2005 Het aantal openstaande vacatures, gecorrigeerd voor seizoeninvloeden, kwam in het vierde kwartaal van 2005 uit op Dit zijn er minder dan een kwartaal eerder. In het derde kwartaal van 2005 steeg het aantal vacatures nog met Ondanks de lichte daling in het vierde kwartaal blijft het aantal vacatures op een hoog niveau. Ten opzichte van het dieptepunt in het derde kwartaal van 2003, met vacatures, is er bijna sprake van een verdubbeling. De lichte daling in het vierde kwartaal hoeft overigens niet te betekenen dat de ontwikkeling van het aantal vacatures een omslagpunt heeft bereikt. Ook in het tweede kwartaal van 2005 volgde een forse stijging op een lichte daling. Begin 2006 lijkt het erop dat de werkgelegenheid zich zal herstellen. In de loop van 2003 gingen er per kwartaal nog gemiddeld banen verloren. Daarvan is nu geen sprake meer. Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) nam het aantal banen in het derde kwartaal van 2005 weer toe met ten opzichte van het tweede kwartaal. Een lichte groei, die te danken is aan de zakelijke dienstverlening en de gezondheidszorg. Vooral de uitzendbranche, computerservicebureaus, reclamebureaus en economische dienstverlening doen het goed. In de collectieve sector komt de groei geheel voor rekening van de gezondheids- en welzijnszorg. In het onderwijs is de werkgelegenheid vrijwel stabiel, terwijl bij het openbaar bestuur gestaag banen verdwijnen. Het Centrum voor Werk en Inkomen (CWI) verwacht dat het aantal banen vanaf 2006 tot en met 2010 jaarlijks met gemiddeld zal toenemen. Voor het zevende kwartaal op rij is de dynamiek op de arbeidsmarkt groter dan in het jaar daarvoor. Dit blijkt uit de toename van de ontstane en vervulde vacatures. In het vierde kwartaal van 2005 zijn vacatures ontstaan: meer dan in het voorafgaande jaar. De toename is wel bijna gehalveerd vergeleken met het derde kwartaal. Toen ontstonden vacatures meer dan een jaar eerder. In het vierde kwartaal van 2005 zijn vacatures vervuld, meer dan in het jaar ervoor. Opvallend is de stijging van het aantal uren uitzendwerk. Werkgevers hebben een groter aanbod van werk, maar zien er voorlopig vanaf mensen in vaste dienst te nemen. Het lijkt erop dat de economie bezig is zich te herstellen. Volgens het Centraal Planbureau (CPB) zal de economische groei in 2006 naar verwachting versnellen tot 2,5%, de hoogste groei sinds Dit zou een opleving van de economie betekenen, en daarmee ook van de arbeidsmarkt. Het is een goed teken dat de stemming bij bedrijven en huishoudens de afgelopen maanden duidelijk is verbeterd. Het consumentenvertrouwen is de afgelopen vijf jaar zelfs niet zo groot geweest. Ook het producentenvertrouwen is opmerkelijk verbeterd. Medio 2006 is het op het hoogste niveau sinds de start van de metingen in Figuur 1.5 Ontwikkeling in uitzendwerk, seizoengecorrigeerd, index 2000 = Bron: CBS I 2002 II 2002 III 2002 VI 2002 I 2003 II 2003 III 2003 VI 2003 I 2004 II 2004 III 2004 VI 2004 I 2005 II 2005 III 2005 VI 2005 I 2006 REGIONALE ONTWIKKELINGEN De werkgelegenheid in Noord-Nederland zal de komende jaren naar verwachting sneller blijven groeien dan landelijk. De werkgelegenheidsachterstand, ook wel het noordelijke faseverschil genoemd, is geleidelijk teruggelopen van banen in 1994 tot in 2004 en zal bij een gunstige conjunctuur verder afnemen tot banen in Ook zal de bevolking in het Noorden in de nabije toekomst extra gaan groeien door pensioenmigratie en een toenemende druk op de beschikbare ruimte en de woningmarkt elders in Nederland. Voor 2006 wordt voor het Noorden een groei van de werkgelegenheid verwacht van 1,3%. Dit betekent een toename van banen en daarmee wordt de landelijke groei op de voet gevolgd. De werkgelegenheidsgroei ligt in Groningen iets hoger dan in Drenthe en Friesland, vooral door een gunstige ontwikkeling van commerciële diensten. De regionale werkloosheid neemt iets af: van 8% in 2005 tot 7,7% in Landelijk daalt de werkloosheid met hetzelfde tempo tot 6,6%. De regionale component het verschil met het landelijke werkloosheidscijfer blijft daarmee ten opzichte van 2005 gelijk (1,1 procentpunt), maar ligt wel lager dan in 2004 (1,4 procentpunt). GRONINGEN ASSEN Sociaal-economische ontwikkelingen 11

14 6821_H01 Vastgoedrapport :45 Pagina Verhuisbewegingen Export is de drijvende kracht LANDELIJK BEELD Migratie vindt vooral plaats in de leeftijdsgroep van jaar. Deelname aan het arbeidsproces en huisvesting zijn hierbij belangrijke motieven. Jaarlijks verhuizen binnen Nederland bijna 1,5 miljoen personen, circa 10% van de bevolking. Tweederde van hen verhuist binnen de eigen gemeente. Meestal is een verandering in de samenstelling van het huishouden het motief voor een verandering van woning en/of woonomgeving. Ongeveer eenderde van de verhuizende personen verhuist naar een andere gemeente. Het motief hiervoor is meestal gelegen in deelname aan het arbeidsproces of studie. REGIONAAL BEELD De dynamiek in vestiging en vertrek in de regio Groningen-Assen is groot vergeleken met die in de rest van Nederland. Dit geldt voor vanuit, naar en binnen de regio. Het merendeel van de verhuisbewegingen is regionaal georiënteerd. De grootste stroom is gericht op de stad Groningen, wat zich voor een deel laat verklaren door de toestroom van studenten. Het aandeel verhuisbewegingen van andere gemeenten in Nedeland naar gemeenten binnen de regio is het afgelopen jaar gestegen. 1.4 Bedrijfsleven LANDELIJKE ONTWIKKELINGEN Er is een verandering waarneembaar in de conjunctuur van Nederland. De Nederlandse economie herstelt zich langzaam van het dieptepunt in In 2005 is opnieuw een stijging te zien van de economische groei ten opzichte van Het aandeel winstgevende bedrijven steeg van 81% naar 83%. Met uitzondering van de detailhandel is in alle sectoren de winstgevendheid in 2005 toegenomen ten opzichte van Het Bruto Binnenlands Product (BBP) is in het eerste kwartaal van 2005 voor het eerst sinds 2003 gekrompen ten opzichte van hetzelfde kwartaal in De overige kwartalen van 2005 lieten echter een stijging van 1,6% zien ten opzichte van dezelfde kwartalen in De gemiddelde stijging van het BBP over 2005 komt uit op 1,1% in vergelijking met Daarmee zijn de verwachtingen voor het jaar 2005 uitgekomen. De index voor het ondernemersvertrouwen stijgt ten opzichte van 2005 met 21 punten en komt voor 2006 uit op 66 punten. De verwachtingen voor omzet, export, investeringen en werkgelegenheid vormen het ondernemersvertrouwen. Voor alle indicatoren wordt een stijging genoteerd. Figuur 1.6 Ontwikkeling beroepsbevolking in Groningen, Assen en Hoogezand-Sappemeer Bron: CBS Beroepsbevolking Werkzame beroepsbevolking 12 1 Sociaal-economische ontwikkelingen VASTGOEDRAPPORT

15 6821_H01 Vastgoedrapport :45 Pagina 13 Figuur 1.7 Totaal verhuisbewegingen gemeenten binnen de regio Groningen-Assen Bron: Kadaster Tabel 1.2 Economische groei Nederland 100,2 100,7 102,7 104,3 Groningen (PV) 102,8 104,1 106,5 106,7 Drenthe (PV) 100,5 99,8 100,0 102,3 Overig Groningen (CR) 103,0 104,1 107,0 107,1 Noord-Drenthe (CR) 99,4 99,6 99,2 101,9 Bron: CBS Verhuisbewegingen binnen gemeenten Verhuisbewegingen van andere gemeenten naar gemeenten in de regio Tabel 1.3 Kerncijfers bedrijfsleven landelijk Omzetindex 1 100,9 102,0 103,9 Exportindex 1 100,9 104,4 107,9 Bedrijfsresultaat in % 82,0 81,0 83,0 Werkgelegenheidsindex 1 98,7 98,1 97,7 1 Peildatum 2002 Bron: ETIN Adviseurs Sociaal-Economische Monitor Regio Groningen-Assen Tabel 1.4 Kerncijfers bedrijfsleven regio Groningen-Assen Omzetindex 1 99,4 98,6 102,3 Exportindex 1 97,0 99,8 111,1 Bedrijfsresultaat in % n.b. 84,3 83,9 Werkgelegenheidsindex 1 99,5 99,1 96,9 1 Peildatum 2002 Bron: ETIN Adviseurs Sociaal-Economische Monitor Regio Groningen-Assen De werkgelegenheid neemt licht toe. De groeiende vraag naar arbeidskrachten vervullen ondernemers in eerste instantie met tijdelijk personeel. Dit is een indicator voor een aantrekkende economie. Vorig jaar was er al meer werk voor uitzendkrachten. In 2005 waren er ongeveer uitzendkrachten meer aan het werk dan in De groei in het uitzendwerk voltrok zich vooral in de industrie, de zakelijke dienstverlening en het openbaar bestuur. De verwachtingen van de ondernemers voor 2006 zijn aanzienlijk positiever dan voor REGIONALE ONTWIKKELINGEN Van de noordelijke provincies is de regionale economische groei in Drenthe het sterkst. Drenthe deed het met een groei van 2,3% beter dan het landelijke gemiddelde van 1,6%. Een verklaring hiervoor is gelegen in de delfstoffenwinning. Groningen laat een geringe economische groei zien ten opzichte van De economische groei in de COROP-gebieden Overig Groningen en Noord-Drenthe bedraagt respectievelijk 0,1% en 2,7%. Daarmee sluit de ontwikkeling van deze gebieden aan bij die in de beide provincies. De omzetsom van het bedrijfsleven in Groningen stijgt dit jaar met 3%. Groningen doet het daarmee ogenschijnlijk beter dan Nederland als geheel, waar de omzetgroei op 2% blijft steken. Vooral in de categorie kleinere bedrijven met minder dan vijftig werkzame personen blijft Groningen achter bij de landelijke trend, waarin die bedrijven met een omzetstijging wel duidelijk de overhand hebben. De grote bedrijven doen het in Groningen juist beter. De kleinere bedrijven realiseren gezamenlijk een omzetgroei van 1,5%, de grotere van 4,8%. Grote bedrijven nemen het voortouw in de groei van de economie in de regio. Export is de drijvende kracht achter de economische groei. Er is sprake van een bovengemiddelde exportgroei van 11,3%. Landelijk bedraagt de exportgroei 3,5%. De exportgroei in de regio bleef in 2003 en 2004 nog achter ten opzichte van de rest van Nederland. Internationale oriëntatie van het bedrijfsleven in de regio neemt geleidelijk toe, maar blijft achter bij het landelijke gemiddelde. Het aandeel exporterende bedrijven ligt met 8,2% onder het landelijke gemiddelde van 12,7%. Groothandel en bouwnijverheid zijn groeisectoren in de regio. Deze sectoren realiseerden de grootste groei. De sector landbouw heeft het moeilijk. Opmerkelijk is dat de regio in de overige sectoren wat de omzetontwikkeling in 2005 betreft buitengewoon goede resultaten laat zien ten opzichte van de landelijke situatie. De groei van de economie in de regio wordt voornamelijk gerealiseerd door de grote bedrijven. In de categorie bedrijven met minder dan vijftig werkzame personen blijft de provincie Groningen achter bij de landelijke trend. Bedrijfstakken die goed hebben gepresteerd in 2005 zijn automatisering, voedingsindustrie en groothandel. De zakelijke dienstverleners stimuleren de groei in de regio. Detailhandel, horeca en vervoer zijn achterblijvende bedrijfstakken. Groningen gaat zich daarnaast steeds meer profileren als het ICT-knooppunt van Noord-Nederland. De activiteiten binnen de ICT-sector hebben een aanzuigende werking op nieuwe ICT-bedrijven, met als voordeel dat hooggeschoolden met hun technologische kennis in de regio blijven. Groningen komt zo steeds dichter bij haar ambitie om tot het belangrijkste kennisknooppunt van Nederland uit te groeien. De ondernemers in de regio Groningen-Assen zijn gematigd optimistisch over 2006, en tamelijk optimistisch gestemd over het komende jaar. Uit de antwoorden in de ERBO-enquête valt af te leiden dat het bedrijfsleven een toename verwacht van omzet, export en investeringen. Positief is ook dat meer bedrijven winst verwachten te maken. Het optimisme heerst in alle sectoren. Ook de detailhandel, die vorig jaar nog een uitzondering vormde, verwacht een opgaande lijn in Het aantrekkende consumentenvertrouwen van de laatste maanden en de positieve vooruitzichten voor de koopkrachtontwikkeling voeden die verwachting. De voorspellingen voor de werkgelegenheid zijn enigszins terughoudend: de negatieve en positieve antwoorden in de ERBO-enquête ontlopen elkaar in aantal niet veel. Het is opvallend dat veel grote bedrijven veronderstellen dat zij het komende jaar meer personeel nodig zullen hebben. GRONINGEN ASSEN Sociaal-economische ontwikkelingen 13

16 6821_H02 Vastgoedrapport :46 Pagina 14 2 Infrastructuur 14 VASTGOEDRAPPORT

17 6821_H02 Vastgoedrapport :46 Pagina 15 2 Infrastructuur De zes nationale stedelijke netwerken 2.1 Kansen en bedreigingen De rijksoverheid geeft in de Nota Ruimte aan dat het verstedelijking en infrastructuur zoveel mogelijk wil bundelen in nationale stedelijke netwerken, economische kerngebieden en hoofdverbindingsassen. De regio Groningen-Assen is daarbij aangewezen als een van de zes nationale stedelijke netwerken, met de stad Groningen als economisch kerngebied. Het rijk geeft een hoge prioriteit aan de ontwikkeling van die netwerken. In de nationale stedelijke netwerken zijn de verbetering van de bereikbaarheid en de ontwikkeling van aantrekkelijke stadscentra met diverse functies en voorzieningen van groot belang. De rijksoverheid draagt de eerste verantwoordelijkheid hiervoor over aan de samenwerkende gemeenten binnen deze nationale stedelijke netwerken. Het rijk heeft een stimulerende rol en zal bijdragen aan de benodigde investeringen. In de regio Groningen-Assen vindt deze regionale bestuurlijke samenwerking al plaats sinds 1996 door middel van het samenwerkingsverband tussen de provincies Groningen en Drenthe en de twaalf gemeenten in de regio Groningen-Assen. De regio Groningen-Assen vormt een van de zes nationale stedelijke netwerken van Nederland, omdat de belangrijkste concentratie van bevolking en werkgelegenheid van Noord-Nederland zich in deze regio bevindt. De regio Groningen-Assen vormt eveneens de verbinding tussen de Randstad en Noord-Duitsland. De luchthaven Groningen Airport Eelde en de vaarweg Lemmer-Delfzijl kunnen een belangrijke bijdrage leveren aan de internationale positionering van de regio. De aanleg van een snelle treinverbinding tussen het Noorden en de Randstad past ook binnen deze visie. In de Nota Mobiliteit wordt de strategie van de Nota Ruimte verder uitgewerkt. Bereikbaarheid speelt hierin een belangrijke rol. Door de aanhoudende groei van de mobiliteit neemt de bereikbaarheid af zonder nieuwe investeringen in de infrastructuur. De verwachting is dat het personenverkeer tussen 2000 en 2020 met ongeveer 20% zal toenemen. Het goederenverkeer groeit, afhankelijk van internationale en economische ontwikkelingen, in diezelfde periode tussen de 15% en 80%. De rijksoverheid tracht met de Nota Mobiliteit op deze verwachte toename in te spelen. Uit de nota blijkt dat de rijksoverheid het beleidsvormende en uitvoerende werk steeds meer overlaat aan de provincies. De decentrale overheden zijn beter in staat om de regionale bereikbaarheid te verbeteren. Bij het verbeteren van de bereikbaarheid en de verkeersveiligheid staat een goede samenwerking met andere regionale overheden en private partijen voorop. De A6/A7, de A28 en de vaarweg Lemmer-Delfzijl worden in de Nota Mobiliteit aangemerkt als internationale verbindingsassen die de poort naar Noordoost-Europa vormen en daarmee de basis leggen voor de ruimtelijk economische ontwikkelingen in Noord-Nederland. Julianaplein Groningen 2.2 Mobiliteit Per dag reizen circa personen naar de stad Groningen: 74% van hen komt per auto, 16% reist met het openbaar vervoer en 10% komt met de (brom-)fiets. Het aantal bezoekers groeit met enkele procenten per jaar. Deze jaarlijkse stijging komt voort uit de steeds sterkere concentratie van werkgelegenheid en voorzieningen in de stad Groningen, en veroorzaakt een toenemende druk op de bereikbaarheid van de stad. De gevolgen van deze drukte zijn iedere werkdag weer merkbaar op de ringweg, voornamelijk op het zuidelijke deel. Met steeds meer auto s in de stad groeit het capaciteitsprobleem uit tot ernstige proporties. Een verslechterende bereikbaarheid van de stad kan een belemmering gaan vormen voor de economische ontwikkeling van stad en regio. Wanneer de aanrijroutes naar de stad en de ringwegen een capaciteitsverhoging ondergaan, biedt dit voor het groeiende autoverkeer geen permanente oplossing. Uit de recent afgeronde analyse Nationaal stedelijk netwerk Groningen-Assen blijkt dat het maximale absorptievermogen van de (binnen)stad voor de auto ruim vóór 2020 zal worden bereikt. Als de eindbestemming zich in het compacte stadsgebied bevindt, biedt de auto niet of nauwelijks de mogelijkheid om van deur tot deur te kunnen reizen. GRONINGEN ASSEN Infrastructuur 15

18 6821_H02 Vastgoedrapport :46 Pagina 16 Autoverkeer: een groeiend capaciteitsprobleem voor de binnenstad OPENBAAR VERVOER Geconcludeerd kan worden dat een belangrijk deel van het aantal stadsbezoekers vanuit de regio op een andere manier moet worden opgevangen. Het openbaar vervoer speelt daarin een hoofdrol. Hiervoor is het regionaal Kolibri OV-Netwerk ontwikkeld. Doelstelling van Kolibri is het bieden van een reëel alternatief in de vorm van openbaar vervoer, zodat zoveel mogelijk forensen en bezoekers vanuit de regio met het openbaar vervoer naar de stad reizen. Kolibri heeft een belangrijke functie voor de bereikbaarheid van de stad Groningen. Tot 2020 is een aantal doelen gesteld om een kwaliteitsslag in het openbaar vervoer te realiseren. Het budget voor de maatregelen tot die tijd bedraagt grofweg 250 miljoen. Echter, om die kwaliteitsslag te behouden en verder te ontwikkelen, kijkt men vanzelfsprekend verder dan Het Kolibri OV-Netwerk bestaat uit een reeks samenhangende maatregelen in stad en regio, te weten: het ontwikkelen van transferia in de regio bij knooppunten van openbaar vervoer; een frequentieverhoging van het regionaal spoor; het openen van nieuwe stations; het verbeteren van bestaande stations; het heropenen van oude spoorverbindingen (reactivering spoor Groningen-Veendam); het rijden met kwalitatief betere treinen; een frequentieverhoging van hoogwaardige busverbindingen (Q-liners); het rijden met snellere bussen via directe routes; het verbeteren van de kwaliteit van haltevoorzieningen; het verbeteren van hoogwaardig openbaar vervoer in de stad Groningen (tram). De stand van zaken over Kolibri op dit moment is dat het busstation in Roden inmiddels gereed is en dat de eerste Q-linerroute met Kolibri-keurmerk wordt opgeleverd in Leek. Voor het station Europapark in Groningen en de transferia in Haren, Assen-West (Kloosterveen) en Assen-Noord (Marsdijk) zijn de werkzaamheden inmiddels gestart. Het plan voor het transferium in Hoogkerk wordt dit jaar afgerond. Eind dit jaar ondergaan de noordelijke treinstations een facelift. Momenteel wordt door middel van individuele ondernemingsplannen onderzocht of het spoor van Groningen naar Veendam kan worden gereactiveerd voor personenvervoer. Daarnaast wordt bestudeerd of de regionale spoorlijnen op het hoofdstation in Groningen kunnen worden doorgekoppeld. Eén van de maatregelen van het regionale Kolibri OV-netwerk is het verbeteren van het hoogwaardig openbaar vervoer in de stad Groningen. Volgens de regio en de stad Groningen lijkt de tram goede mogelijkheden te bieden om de benodigde kwaliteitsslag te kunnen maken in het openbaar vervoer Infrastructuur VASTGOEDRAPPORT

19 6821_H02 Vastgoedrapport :46 Pagina 17 De tram lijkt goede mogelijkheden te bieden voor de afwikkeling van grote reizigersstromen Dit blijkt uit de netwerkanalyse en de planstudie Hoogwaardig Openbaar Vervoer-as hoofdstation-zernike. Voor 2020 willen burgemeester en wethouders van de gemeente Groningen een tramlijn aanleggen tussen het hoofdstation en het Zernike Science Park. De mogelijkheden om deze lijn door te trekken naar de toekomstige woonwijk Meerstad worden onderzocht. Door de aanleg van de tram tracht men de bereikbaarheid in de stad te bevorderen en de ruimtelijke kwaliteit van de (binnen)stad te verbeteren. De aanleg van een tramlijn naar Zernike betekent dat er dagelijks ruim 400 dieselbussen minder over de Grote Markt zullen rijden. De tramlijnen naar Zernike en Meerstad vergen forse investeringen, maar voor de stedelijke bereikbaarheid worden ze van groot belang geacht en zijn daarmee, op de korte en lange termijn, essentieel voor de regionale economie. Verbetering van de kwaliteit van de haltevoorzieningen GRONINGEN ASSEN Infrastructuur 17

20 6821_H02 Vastgoedrapport :47 Pagina 18 RINGWEG GRONINGEN De komende jaren wordt fors geïnvesteerd in de infrastructuur rond de stad Groningen. Met behulp van de Langman-gelden worden maatregelen getroffen om de doorstroming, de veiligheid en de bereikbaarheid van de stad Groningen te verbeteren. Alle grote kruisingen zullen volgens het plan ongelijkvloers worden, waarmee de verkeerslichten op die kruisingen overbodig worden en het verkeer beter en veiliger kan doorstromen. Begin 2004 is begonnen met de ingrijpende werkzaamheden aan de ringweg van de stad Groningen. De werkzaamheden op het westelijk deel van de ringweg bij de kruising Hoendiep zijn inmiddels afgerond. De westelijke ringweg is in de nieuwe situatie verhoogd over het Hoendiep komen te liggen. De rest van de werkzaamheden aan de westelijke ringweg volgt de komende jaren. Het zuidelijke deel van de ringweg zal in 2009 voorzien zijn van diverse parallelwegen. Tevens wordt een nieuwe aansluiting van de A7 met de Laan Corpus den Hoorn gemaakt. Onder het Julianaplein komt een tunnel voor het verkeer vanaf de A28 richting centrum. Op het plein zelf komt er vanuit de richting Drachten de mogelijkheid om gebruik te maken van de linksafstrook naar het centrum van Groningen. Tussen het oostelijke deel van de ringweg en de A7 zal een nieuwe verbinding worden aangelegd, het zogenoemde Euvelgunnetracé. Deze doorgaande weg zonder verkeerslichten zal lopen vanaf het bedrijventerrein Driebond tot aan de A7. N33 ASSEN-ZUIDBROEK Een van de grootste knelpunten in de regio Groningen-Assen is de rijksweg N33 tussen de aansluiting A28 Assen-Zuid en de A7 Zuidbroek. De regio heeft toegezegd 50 miljoen te investeren in de gefaseerde verdubbeling van deze weg. Samen met de bijdrage van het Ministerie van Verkeer en Waterstaat is er een totaalbedrag van 140 miljoen beschikbaar. De rijksweg zal worden verdubbeld naar vier rijstroken met een snelheidslimiet van 100 km per uur. De aansluitingen op de autosnelwegen A28 en A7 worden volledig ongelijkvloers. Het rijk is inmiddels gestart met de planprocedures. Van Starkenborghkanaal: onderdeel van de hoofdvaarweg Amsterdam-Delfzijl ZUIDERZEELIJN Medio 2005 heeft de Tweede Kamer het kabinet de opdracht gegeven om nut en noodzaak van de Zuiderzeelijn opnieuw te onderzoeken. Dit onderzoek is deels gebaseerd op een structuurvisie van de Zuiderzeelijn waarin een effectbeoordeling is opgenomen voor de gehele regio Noordvleugel Randstad Flevoland Noord-Nederland. Het kabinet heeft op 13 april 2006 de ontwerpvisie en het daarop gebaseerde beleidsvoornemen gepresenteerd. Hieruit werd geconcludeerd dat de Noordvleugel Randstad en Noord-Nederland verschillende problemen kennen en daarom een aparte aanpak vereisen. De integrale bereikbaarheidsoplossing in de vorm van een Zuiderzeelijn werd niet als oplossing aangedragen. In de Noordvleugel Randstad staan de ontwikkeling van de dubbelstad Amsterdam-Almere en de verbetering van de bereikbaarheid in de corridor Schiphol Amsterdam Almere Lelystad centraal. Voor Noord-Nederland wordt gestreefd naar versterking van de ruimtelijk-economische structuur, onder meer door ontwikkelingen gericht op een meer op kennis georiënteerde economie en een pakket maatregelen ter verbetering van de regionale bereikbaarheid. Tijdens een hoofdlijnendebat over de ontwerpstructuurvisie betreffende de Zuiderzeelijn heeft de Tweede Kamer op 1 juni 2006 aangegeven dat nader onderzoek wenselijk is. Dit vervolgonderzoek richt zich hoofdzakelijk op de door verschillende partijen aangedragen varianten. Hiervan zijn de door de regio aangedragen Hogesnelheidstrein en de door de NS geïnitieerde Hanzelijn en Noordlink (verbetering van bestaand spoor via de route van de nieuwe Hanzelijn) de meest relevante alternatieven. Het vervolgonderzoek vindt plaats onder regie van het rijk en in nauwe samenwerking met de regio en wordt volgens planning eind september 2006 afgerond. Definitieve besluitvorming door de Tweede Kamer is voorzien in oktober Bij de planning geldt het voorbehoud van mogelijke wijzigingen als gevolg van de Tweede Kamerverkiezingen in november Een hoopvol research & development-project van de Technische Uni- Aan de vaarweg Lemmer-Delfzijl zal grootonderhoud worden gepleegd 18 2 Infrastructuur VASTGOEDRAPPORT