Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 5 DECEMBER 2014 C N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C N M.V.A. eiser, vertegenwoordigd door mr. Caroline De Baets, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 1050 Brussel, Louizalaan 149, bus 20, waar de eiser woonplaats kiest, tegen G.G. nv, met zetel te 2100 Antwerpen (Deurne), Van Baurscheitlaan 82, verweerster, vertegenwoordigd door mr. Bruno Maes, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 1000 Brussel, Central Plaza, Loksumstraat 25, waar de verweerster woonplaats kiest, in aanwezigheid van

2 5 DECEMBER 2014 C N/2 H.L. in gemeen- en bindendverklaring opgeroepen partij, vertegenwoordigd door mr. Johan Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie, met kantoor te 2000 Antwerpen, Amerikalei 187 bus 302. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het arrest van het hof van beroep te Antwerpen van 14 oktober Advocaat-generaal André Van Ingelgem heeft op 25 september 2014 een schriftelijke conclusie neergelegd. Raadsheer Bart Wylleman heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal André Van Ingelgem heeft geconcludeerd. II. CASSATIEMIDDELEN De eiser voert in zijn verzoekschrift dat aan dit arrest gehecht is, drie middelen aan. III. BESLISSING VAN HET HOF Beoordeling Eerste middel 1. Krachtens de artikelen 807 tot 810 en 1042 Gerechtelijk Wetboek kunnen tegenvorderingen voor het eerst in hoger beroep ingesteld worden indien zij berusten op een feit of handeling in de dagvaarding aangevoerd of een verweer op de hoofdvordering uitmaken of tot compensatie strekken. De rechter moet weliswaar over de bij hem aanhangige vordering uitspraak doen met inachtneming van de feiten die zich in de loop van het geding hebben voorgedaan en een weerslag hebben op het geschil, maar mag bij de beoordeling van

3 5 DECEMBER 2014 C N/3 nieuwe vorderingen de grenzen bepaald door artikel 807 Gerechtelijk Wetboek niet overschrijden. 2. De appelrechters stellen vast dat: - de hoofdvordering van de eiser zoals geformuleerd in de dagvaarding strekt tot het verlijden van de notariële verkoopakte, ter uitvoering in natura van de onderhandse verkoopovereenkomst van 3 mei 2000, en tot de vergoeding van de schade die de eiser geleden heeft wegens de onterechte weigering door de verweerster om haar medewerking te verlenen aan het verlijden van de notariële verkoopakte; - de tegenvordering van de verweerster, ingesteld na het tussenarrest van het hof van beroep van 29 november 2010, ertoe strekt te zeggen voor recht dat zij rechtsgeldig de ontbinding van rechtswege heeft gevorderd ten laste van de eiser van de onderhandse verkoopovereenkomst van 3 mei 2000 en dat deze ontbinding van rechtswege terugwerkt ex tunc tot 3 mei 2000, en de eiser te veroordelen tot betaling aan de verweerster van de contractueel bepaalde forfaitaire schadevergoeding. De appelrechters oordelen dat: - de tegenvordering van de verweerster gesteund is op een feit, de verkoopovereenkomst van 3 mei 2000, dat in de inleidende dagvaarding werd aangevoerd; - in de mate waarin zij ertoe strekt de ontbinding van rechtswege van de verkoopovereenkomst van 3 mei 2000 ten laste van de eiser te doen vaststellen, de tegenvordering van de verweerster ook een verweer uitmaakt tegen de hoofdvordering van de eiser; - de feitelijke grondslag ervan, namelijk de contractuele wanprestatie van de eiser en het zonder gevolg laten van de ingebrekestelling, zich pas gerealiseerd heeft in april-mei 2011, zodat de tegenvordering niet eerder kon worden ingesteld; - noch de inhoud van het tussenarrest van 20 november 2010 dat werd gewezen vooraleer de feitelijke evolutie waarvan sprake zich had voorgedaan, noch het voorwerp van de procedure hangende voor de rechtbank van eerste aanleg te

4 5 DECEMBER 2014 C N/4 Antwerpen en aldaar gekend onder het nummer 11/5029/A daaraan iets kunnen veranderen. 3. Met die redenen waaruit blijkt dat de tegenvordering van de verweerster, strekkende tot vaststelling van de ontbinding van rechtswege van de onderhandse verkoopovereenkomst, op een rechtshandeling berust die in de dagvaarding werd aangevoerd en een verweer uitmaakt op de hoofdvordering van de eiser, strekkende tot uitvoering in natura van de onderhandse verkoopovereenkomst en tot betaling van een bijkomende schadevergoeding, verantwoorden de appelrechters hun beslissing om de tegenvordering toelaatbaar te verklaren naar recht. Het middel kan niet worden aangenomen. Tweede middel 4. De eiser heeft voor de appelrechters aangevoerd dat de toepassing van het uitdrukkelijk ontbindend beding door de verweerster in de concrete omstandigheden rechtsmisbruik uitmaakte, aangezien bepaalde elementen een wanverhouding creëerden tussen het nadeel dat de eiser door de ontbinding zou ondervinden en het voordeel dat de verweerster uit de ontbinding zou halen. 5. De appelrechters stellen vast dat: - het hof van beroep in zijn arrest van 29 november 2010 geoordeeld heeft dat de onderhandse verkoopovereenkomst rechtsgeldig is en dat de verweerster uiterlijk binnen vier maanden vanaf de betekening van het arrest de notariële verkoopakte diende te verlijden, als uitvoering in natura van de onderhandse verkoopovereenkomst; - bij aangetekende brief van 18 april 2011 de contractpartijen, waaronder de eiser, door notaris E. M. te Antwerpen werden uitgenodigd om op 29 april 2011 de notariële verkoopakte te verlijden, onder de uitdrukkelijke vermelding dat de koper wordt verzocht alsdan voor betaling van de koopprijs te zorgen; - op 29 april 2011 de authentieke akte werd verleden tot neerlegging onder de minuut van het arrest van 29 november 2010 en van de verkoopovereenkomst, waarbij authentiek werd vastgesteld dat de eiser als koper noch is verschenen noch de koopprijs en de aktekosten heeft betaald;

5 5 DECEMBER 2014 C N/5 - bij gerechtsdeurwaardersexploot van 29 april 2011 de eiser op verzoek van de verweerster werd aangemaand om over te gaan tot onmiddellijk betaling van de verkoopprijs; - bij de onderhandse verkoopovereenkomst van 3 mei 2000 onder meer nadrukkelijk werd bedongen dat ingeval van niet-naleving door een der partijen van de aangegane verbintenissen en na ingebrekestelling bij aangetekend schrijven of deurwaardersexploot, welke zonder gevolg gelaten werd gedurende een periode van 15 dagen, de verkoping van rechtswege ontbonden zal zijn. Op die basis oordelen de appelrechters dat: - uit wat voorafgaat voortvloeit dat de contractuele wanprestatie van de eiser, bestaande in de niet-tijdige betaling van de verkoopprijs, vaststaat; - de bewarende derdenbeslagen van 15 juni 2009 door de vrijwillig tussenkomende partij en van 1 maart 2011 door H.B., beide ten laste van de eiser gelegd in handen van L.D.C. nv, niets ter zake doen; - hetzelfde geldt voor het feit dat het hof van beroep bij arrest van 29 november 2010 reeds heeft geoordeeld dat de verweerster een contractuele wanprestatie heeft begaan door in gebreke te blijven tijdig haar medewerking te verlenen aan het verlijden van de notariële akte; - door de eiser zelf immers werd geopteerd voor de sanctie van de gedwongen tenuitvoerlegging van de verkoopovereenkomst van 3 mei 2000; - dit voor hem de verplichting impliceerde tot betaling van de verkoopprijs, zoals uitdrukkelijk bevestigd in het tussenarrest; - al evenzeer vaststaat dat het exploot van aanmaning-ingebrekestelling van 29 april 2011 door de eiser zonder gevolg werd gelaten gedurende een periode van 15 dagen; - van rechtsmisbruik alleen sprake is wanneer een subjectief recht wordt uitgeoefend op een wijze die kennelijk de grenzen te buiten gaat van de normale uitoefening van dat recht door een voorzichtig en bezorgd persoon; - een dergelijk rechtsmisbruik veronderstelt dat, wanneer een partij, uitsluitend in haar eigen belang, gebruik maakt van een subjectief recht, zij daaruit een

6 5 DECEMBER 2014 C N/6 voordeel trekt dat buiten verhouding is met de correlatieve last van de andere partij; - uit niets blijkt dat ter zake zou zijn voldaan aan de toepassingsvoorwaarden voor rechtsmisbruik; - het lot van de verkoopovereenkomst van 11 april 2003 tussen de eiser en L.D.C. nv in dit verband irrelevant is. 6. Door aldus te oordelen, geven de appelrechters de feitelijke gegevens aan waarop zij hun beslissing laten steunen en verwerpen zij zodoende de door de eiser aangevoerde daarmee strijdige en andere feitelijke gegevens. Zij beantwoorden mitsdien het verweer van de eiser, en dit op een wijze die het Hof toelaat zijn wettigheidstoezicht uit te oefenen. In zoverre het middel de schending aanvoert van artikel 149 Grondwet, mist het feitelijke grondslag. 7. Krachtens artikel 1134, eerste lid, Burgerlijk Wetboek strekken alle overeenkomsten die wettig zijn aangegaan, degenen die deze hebben aangegaan, tot wet. Het in het derde lid van die bepaling vastgelegde beginsel, krachtens hetwelk de overeenkomst te goeder trouw ten uitvoer moet worden gebracht, verbiedt een partij om misbruik te maken van een hem door de overeenkomst toegekend recht. Rechtsmisbruik bestaat in de uitoefening van een recht op een wijze die kennelijk de grenzen te buiten gaat van de normale uitoefening van dat recht door een voorzichtig en bedachtzaam persoon. Dit is inzonderheid het geval wanneer de veroorzaakte schade niet in verhouding staat tot het voordeel dat de houder van dat recht beoogd of verkregen heeft. Bij de beoordeling van de belangen die in het geding zijn, moet de rechter rekening houden met alle omstandigheden van de zaak. 8. De appelrechters die, op grond van de hierboven weergegeven redenen en in het licht van alle omstandigheden van de zaak, onderzoeken of de verweerster uit de uitoefening van haar recht om zich op het uitdrukkelijk ontbindend beding te beroepen, een voordeel heeft gehaald dat niet in verhouding stond tot de daartegenover staande last van de eiser, verantwoorden hun beslissing naar recht.

7 5 DECEMBER 2014 C N/7 In zoverre het middel de schending aanvoert van de artikelen 1134, derde lid, 1382 en 1383 Burgerlijk Wetboek en van het algemeen rechtsbeginsel van het verbod op rechtsmisbruik, kan het niet worden aangenomen. Derde middel Tweede onderdeel 9. Krachtens artikel 1149 Burgerlijk Wetboek moet, in geval van een foutieve niet-uitvoering van een contractuele verbintenis, de schuldenaar van deze verbintenis, onder voorbehoud van de toepassing van de artikelen 1150 en 1151 Burgerlijk Wetboek, de schuldeiser volledig vergoeden voor het verlies dat hij heeft geleden en de winst die hij moet derven. 10. De ontbinding van een wederkerig contract met toepassing van artikel 1184 Burgerlijk Wetboek heeft, in beginsel, ex tunc uitwerking en heeft tot gevolg dat de partijen opnieuw in dezelfde toestand moeten worden geplaatst als die waarin zij zich zouden hebben bevonden indien zij niet hadden gecontracteerd. De ontbonden overeenkomst kan voor hen geen grondslag van rechten of verplichtingen zijn, behoudens het recht op schadevergoeding ten gevolge van de wanprestatie. 11. De ontbinding van de overeenkomst te laste van een contractspartij heeft niet tot gevolg dat deze partij het recht verbeurt om aanspraak te maken op vergoeding van de schade die zij heeft geleden wegens de wanprestatie van de wederpartij, ook al heeft zij zelf op grond hiervan niet de ontbinding van de overeenkomst gevorderd. 12. Uit het bestreden arrest blijken de volgende feiten: - de eiser (hierna: de koper) kocht bij onderhandse overeenkomst van 3 mei 2000 een onroerend goed van de verweerster (hierna: de verkoper); - de notariële koopakte kon niet worden verleden omdat de verkoper onder meer de nietigheid van de overeenkomst opwierp; - de koper vorderde daarop in rechte de uitvoering in natura van de overeenkomst en de veroordeling van de verkoper tot schadevergoeding wegens laattijdige uitvoering en de verkoper vorderde bij tegeneis de nietigverklaring van de overeenkomst;

8 5 DECEMBER 2014 C N/8 - de appelrechters besloten in hun tussenarrest van 29 november 2010 tot de rechtsgeldigheid van de koopovereenkomst; - de notariële akte kon niet worden verleden omdat de koper in gebreke bleef de prijs te betalen; - de koper schrijft deze onmogelijkheid toe aan het jarenlang getreuzel van de verkoper om de notariële akte te verlijden; - vervolgens vorderde de verkoper krachtens het uitdrukkelijk ontbindende beding in de verkoopovereenkomst van 3 mei 2000 de ontbinding van de overeenkomst en de veroordeling van de koper tot schadevergoeding. 13. In hun tussenarrest van 29 november 2010 oordelen de appelrechters dat de aanhoudende weigering van de verkoper om, ondanks herhaalde ingebrekestellingen, medewerking te verlenen aan het verlijden van de notariële verkoopakte te aanzien is als een contractuele wanprestatie en dat de koper principieel gerechtigd is op integrale vergoeding van de schade die hij ingevolge die contractuele wanprestatie van de verkoper heeft moeten ondergaan of nog moet ondergaan. In het bestreden eindarrest oordelen de appelrechters dat de ontbinding van een overeenkomst tot gevolg [heeft] dat het contract moet worden geacht nooit te hebben bestaan. De partijen moeten bijgevolg worden geplaatst in de toestand die zou hebben bestaan mocht er geen contract zijn geweest, dit met terugwerkende kracht. Een verkoopovereenkomst die wordt geacht nooit te hebben bestaan, kan geen grondslag vormen voor de vordering van [de koper] tot toekenning ten laste van [de verkoper] van schadevergoeding wegens vertraging in de uitvoering daarvan. De desbetreffende vordering van [de koper] is bijgevolg ongegrond. 14. De appelrechters die de eiser, op grond van die redenen, het recht ontzeggen om vergoeding van zijn schade te vorderen, schenden de artikelen 1149 en 1184 Burgerlijk Wetboek. Het onderdeel is gegrond. Overige grieven 15. De overige grieven kunnen niet tot ruimere cassatie leiden.

9 5 DECEMBER 2014 C N/9 Dictum Het Hof, Vernietigt het bestreden arrest in zoverre het recht doet over de vordering tot schadevergoeding en over de kosten. Beveelt dat van dit arrest melding zal worden gemaakt op de kant van het gedeeltelijk vernietigde arrest. Houdt de kosten aan en laat de beslissing daaromtrent over aan de feitenrechter. Verklaart het arrest bindend voor de tot bindendverklaring opgeroepen partij. Verwijst de aldus beperkte zaak naar het hof van beroep te Gent. Dit arrest is gewezen te Brussel door het Hof van Cassatie, eerste kamer, samengesteld uit afdelingsvoorzitter Eric Dirix, als voorzitter, afdelingsvoorzitter Beatrijs Deconinck, en de raadsheren Koen Mestdagh, Bart Wylleman en Koenraad Moens, en in openbare rechtszitting van 5 december 2014 uitgesproken door afdelingsvoorzitter Eric Dirix, in aanwezigheid van advocaat-generaal André Van Ingelgem, met bijstand van griffier Vanessa Van de Sijpe. V. Van de Sijpe K. Moens B. Wylleman K. Mestdagh B. Deconinck E. Dirix