DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL BRUINTJE BEER

Transcriptie

1 VVE-RAPPORT DEFINITIEF RAPPORT VAN HET ONDERZOEK IN HET KADER VAN DE VOOR- EN VROEGSCHOOLSE EDUCATIE PEUTERSPEELZAAL BRUINTJE BEER Locatie : Plaats : Rhenen Registratienummer : Onderzoeksnummer : Datum onderzoek : 30 oktober 2012 Datum vaststelling rapport : 19 december 2012 VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 1 van 9

2 1. INLEIDING Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in groep 3 van het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. Dit rapport maakt onderdeel uit van de bestandsopname in de gemeente Rhenen. In deze gemeente hebben alle voor- en vroegscholen die te maken hebben met VVE een vragenlijst ingevuld waarin zij de stand van zaken op hun (voor)school weergeven. Alle locaties krijgen automatisch een zelfrapportage. Enkele locaties zijn vervolgens bezocht door de Inspectie van het Onderwijs ter verificatie van deze zelfevaluaties. Alle bezochte locaties ontvangen een rapportage met de bevindingen van de Inspectie. Het definitieve rapport wordt gepubliceerd op de website van de Inspectie: De uitkomsten van alle zelfevaluaties en de bevindingen van de Inspectie van het Onderwijs naar aanleiding van de locatiebezoeken worden samengevat in een gemeentelijk rapport. Dit geeft een totaalbeeld weer van VVE in de gemeente Rhenen. Dit rapport wordt, als het definitief is vastgesteld, samen met de locatierapporten, gepubliceerd op de website van de Inspectie: Werkwijze onderzoek is een van de voorscholen die bezocht is door de Inspectie van het Onderwijs. Daarbij hebben de volgende activiteiten plaatsgevonden: groepsbezoeken gesprekken met leidsters en/of leerkrachten gesprekken met ouders gesprekken met locatieleiding, coördinatie en directie Dit rapport geeft de bevindingen van de Inspectie over de kwaliteit van VVE op deze locatie weer. Inhoud rapport In dit rapport worden de volgende onderwerpen besproken: De voorwaarden van VVE De ouders De kwaliteit van de educatie Het VVE-programma, zoals dat wordt aangeboden Het pedagogisch klimaat Het educatief handelen De ontwikkeling, zorg en begeleiding De kwaliteitszorg De doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool De resultaten van VVE Elk van de VVE-kwaliteitsaspecten is uiteengelegd in indicatoren. Als een indicator beoordeeld wordt, gebeurt dat doorgaans met de volgende oordelen: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig Deze kwalificatie geeft aan dat er écht iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn wenselijk Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 2 van 9

3 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat andere voor- en/of vroegscholen hiervan kunnen leren. Dit rapport is gebaseerd op het VVE-toezichtkader (zie de internetsite van de onderwijsinspectie). Opbouw van het rapport Hoofdstuk 2 beschrijft het totaalbeeld van het onderzoek. De beoordeelde onderwerpen (indicatoren) staan in hoofdstuk 3, met eerst de oordelen en daarna een toelichting als dat nodig is. Daarbij kunnen de overeenkomsten en verschillen tussen de zelfevaluatie van de locatie en de bevindingen van de Inspectie eveneens worden geduid. Als er op basis van dit onderzoek afspraken gemaakt zijn, staan die in hoofdstuk 4. Groepsinformatie peutergroepen: Aantal peuters in de dinsdagmiddaggroep: 14, waarvan 8 doelgroeppeuters VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 3 van 9

4 2. HET TOTAALBEELD Peuterspeelzaal (PSZ) van Stichting Peuterspeelzaal Rhenen (SPR) is samen met de speelzalen Panda en IJsbeertje ondergebracht aan de Acacialaan te Rhenen. In het gebouw is ook de buitenschoolse opvang (BSO) Pikobello van samenwerkingspartner Stichting Kinderopvang Rhenen (SKR) gevestigd. De peuterspeelzalen zijn voorscholen en werken sinds 2005 met Puk & Ko. voldoet aan alle VVE-basisvoorwaarden (zie ook het GGD-rapport van 21 juni 2012). PSZ telt op dit moment in het totaal 52 kinderen, die één of meerdere dagdelen per week komen. Daarvan zijn er 19 doelgroeppeuter. Deze kinderen komen minimaal 10 uur per week naar de PSZ. Er zijn gemengde groepen met een wisselende samenstelling. Er wordt met/volgens Puk & Ko gewerkt, zowel in de grote als in de kleine groep. Stichting Peuterspeelzaal Rhenen (SPR) vangt via PSZ, Panda, IJsbeertje en Olifant 125 kinderen op waarvan er 38 (30,4%) tot de doelgroep behoren. De SPR beschikt over 40 doelgroepplekken, een paar worden "in reserve" gehouden voor urgente gevallen. Spraak-/taalproblemen zijn bij het merendeel van de kinderen (tweederde deel) de aanleiding voor het consultatiebureau (CB) om een kind te indiceren voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE). VVE-ontwikkelpunten zijn er op dit moment bij de onderwerpen de ouders, de kwaliteitszorg en de doorgaande lijn tussen voor- en vroegschool. Over de resultaten van VVE kan nog niet veel gezegd worden. De ontwikkelingen rond VVE binnen de gemeente Rhenen zijn van recente datum. Zo is in september 2012 een convenant door alle betrokken partijen ondertekend, waarin onder andere een (verbrede) doelgroepdefinitie is opgenomen en ambities over de te behalen resultaten zijn vastgelegd. De gemeente heeft in 2011 een zorgcoördinator VVE aangesteld. Tot nu toe heeft dat echter bijvoorbeeld niet geleid tot één overdrachtsformulier voor heel de gemeente van voor- naar vroegschool. De effectmeting van VVE in Rhenen en meer speciaal op PSZ staat nog in de kinderschoenen. De SPR wil dit schooljaar, na scholing, het peutervolgsysteem Kijk gaan invoeren. Op dit moment werkt men met een (niet genormeerd) observatie-/overdrachtsformulier dat wordt ingevuld als de kinderen 3 jaar en opnieuw als ze 3 jaar en 9 maanden zijn. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 4 van 9

5 3. DE OORDELEN MET EEN TOELICHTING ALS DAT NODIG IS 3 Naam gemeente Rhenen A0.0 Samenwerking met vroegschool Ja A CONDITIES A0.1 Er is een recent GGD-rapport beschikbaar 3 A0.2 In het rapport zijn de basisvoorwaarden voor voorschoolse educatie 3 getoetst A1 Een integraal VVE-programma A1.1 Naam/namen van programma(s) Puk & Ko A2 De groepsgrootte voldoet aan de maximumeisen (voorschool) 3 A3 Leidster - kind ratio ("dubbele bezetting") 3 A4 Voldoende VVE-tijd A4.1 De peuters bezoeken de voorschool gedurende voldoende tijd (per week) 3 A4.2 Wat is doorgaans de beginleeftijd voor VVE? 2 jaar en 3 maanden. A5 Kwaliteit leidsters/leerkrachten A5.2 Alle leidsters/leerkrachten zijn toereikend gekwalificeerd (opleiding) 3 A5.3 Alle leidsters spreken voldoende Nederlands 3 A5.4 Alle leidsters zijn toereikend geschoold (voor het VVE-programma) 3 A5.5 Er is een jaarlijks VVE-opleidingsplan 3 In principe werkt de SPR samen met alle 9 basisscholen in de gemeente wat betreft de overdracht en het bespreken van kinderen in casusoverleggen van het CJG (Centrum Jeugd en Gezin). In de praktijk gaan veel kinderen van naar De Springplank en de Ericaschool. Van de VVEkinderen gaan de meesten naar De Springplank. Sommigen gaan naar de Bantuin- en Montessorischool (A0.0). Ook naar de Eben Haezer- en de Cuneraschool vindt overdracht plaats, ondanks het feit dat de ene basisschool een specifieke identiteit heeft en de andere wat verder weg ligt. Het Visnet (met een eigen PC-voorschool) en OBS De Woudmees liggen in Elst. De PC Willem Teellinckschool (met een eigen voorschool) ligt in Achterberg. Recent in juni 2012 heeft de GGD bij haar inspectie van PSZ ook het 8 ste domein (voorschoolse educatie) beoordeeld. Daarbij is vastgesteld dat de voorschool aan alle gestelde eisen ten aanzien van de basiskwaliteit voldoet. Na verificatie heeft de onderwijsinspectie alle oordelen van de GGD in dit onderzoek overgenomen (A0.1 A5.5): Het VVE-programma is vanaf 2005 in gebruik. Naast de Puk & Ko-materialen en handleidingen, heeft men in de loop van de jaren per thema allerlei aanvullende materialen verzameld (zie de themadozen); Er zitten maximaal 16 kinderen in een groep; De begeleiding bestaat uit twee leidsters; De doelgroepkinderen komen drie ochtenden of vier middagen per week en halen daarmee het voor de subsidie vereiste minimum van tien uur per week; Vanaf twee jaar kunnen kinderen komen. De gemiddelde aanvangsleeftijd is 2 jaar en 3 maanden; De leidsters hebben doorgaans MBO-3-niveau. Een enkeling heeft HBO gedaan; In 2007 zijn 4 leidsters na een tweejarige training VVE-gecertificeerd. In 2011 zijn er nog 3 gecertificeerd. Momenteel volgt 1 (nieuwe) leidster de cursus, zij hoopt in 2013 gecertificeerd te zijn. B OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 2 B2 Ouders zijn vooraf adequaat geïnformeerd 2 B3 Intake 3 VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 5 van 9

6 B4 Stimuleren om thuis ontwikkelingsstimulerende activiteiten te doen 2 B5 Participatie in VVE-activiteiten in de voor-/vroegschool 2 B6 Informeren over de ontwikkeling van hun kind 3 B7 Rekening houden met de thuistaal 3 De ouders waarmee de inspectie heeft gesproken, zijn tevreden. De kinderen gaan volgens hen met plezier naar de voorschool en ontwikkelen zich naar verwachting. Ouders geven aan dat zij met vragen altijd bij de leidsters terecht kunnen. De informatie die ouders vooraf krijgen over de voorschoolse educatie, beperkt zich veelal tot het programma en de werkwijze op de peuterspeelzaal en een ouderbrief met algemene informatie over VVE. De verwachtingen ten aanzien van de ouderbetrokkenheid bij VVE-activiteiten, zowel op de PSZ als thuis, en de ambities die daarbij nastreeft, zijn nog niet geformuleerd en aan ouders voorgelegd. Er is geen gericht VVE-ouderbeleid en ouders kunnen daarover dus ook niet geïnformeerd worden (B1 en B2). Ook de indicatoren B4 en B5 zijn ontwikkelpunten. Weliswaar gaat er bij elk thema een nieuwsbrief uit met uitgebreide informatie over het thema en de bijbehorende woorden/begrippen, liedjes, en ook tips en spelsuggesties voor ouders. Deze activiteiten worden echter niet met de ouders doorgenomen en de daadwerkelijke uitvoering van de activiteiten wordt niet gecontroleerd. Er is in die zin geen sprake van gerichte stimulatie om activiteiten thuis uit te voeren. Wel blijkt een programma als Boekstart en het bibliotheekbezoek met peuters voor ouders soms stimulerend te werken. Er is daarnaast geen sprake van georganiseerde VVE-activiteiten op de PSZ. In het verleden zijn er koffie-ochtenden voor ouders georganiseerd. Door geld- en ruimtegebrek zijn deze verdwenen. Men probeert eenmaal per jaar een thematische ouderavond te organiseren, maar de opkomst is vaak gering. Zelfs bij de inloop s morgens en s middags is het nog geen regel dat (doelgroep-)ouders blijven om met hun kinderen te spelen en/of te lezen. Na een paar maanden op de PSZ is er een oudergesprek en tweemaal wordt het observatie-/ overdrachtsformulier ingevuld: rond 3 jaar en bij 3 jaar en 9 maanden. Dit overdrachtsformulier wordt gebruikt bij de daarop volgende oudergesprekken en bij de overdracht naar de basisschool. De twee leidsters vullen de peuterontwikkelingsvolglijst samen in. De SPR en de SKR willen Kijk in gaan voeren. Binnenkort start de cursus voor PSZ en KDV. Als de kinderen 4 jaar zijn krijgen ze ook hun eigen map mee die in de loop van de jaren is opgebouwd: met werkjes, tekeningen, foto's van het kind, handafdrukken etcetera (B6). Een enkele ouder is de taal niet of nauwelijks machtig. Gezocht wordt dan naar "tolken/vertalers" in eigen kring. Als naar de indicatiestellingen gekeken wordt, is spraak/taal weliswaar verreweg de meest voorkomende aanleiding om naar een voorschool te verwijzen. Van de 48 kinderen kregen er 32 (2/3 deel) een VVE-indicatie vanwege spraak/taal. Niemand van die 48 kinderen heeft echter een VVE-indicatie omdat er thuis geen Nederlands wordt gesproken volgens het op 30 oktober gekregen overzicht indicatiestelling (B7). C KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1 Kwaliteit van de educatie: het aangeboden programma C1.1 Een integraal VVE-programma 3 C1.2 Werken met een doelgerichte planning 3 C1.3 Het aanbod gericht op de taalontwikkeling is voldoende dekkend 3 C1.4 Het aanbod klimt op in moeilijkheidsgraad en er wordt gedifferentieerd 3 C2 Kwaliteit van de educatie: het pedagogisch klimaat C2.1 Het pedagogisch handelen van de leidsters/leerkrachten is respectvol 3 C2.2 De leidsters/leerkrachten hanteren duidelijke pedagogische 3 gedragsgrenzen C2.3 De leidsters/leerkrachten stimuleren de sociale vaardigheden en de 3 persoonlijke competenties van de kinderen C2.4 De leidsters/leerkrachten tonen respect voor de autonomie van het kind 3 C2.5 De inrichting van de ruimte is aantrekkelijk, uitdagend en spel- en taaluitlokkend 3 VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 6 van 9

7 C3 Kwaliteit van de educatie: het educatief handelen C3.1 Het educatief handelen van beide leidsters/leerkrachten is goed op elkaar 3 afgestemd C3.2 Er worden de hele 'dag' effectieve en gerichte activiteiten voor de 3 taalontwikkeling uitgevoerd C3.3 De leidsters/leerkrachten bevorderen de interactie met en tussen kinderen 3 C3.4 De leidsters/leerkrachten stimuleren actieve betrokkenheid van de 3 kinderen en verrijken het spelen en werken C3.5 De leidsters/leerkrachten bevorderen de ontwikkeling van aanpakgedrag 3 (strategieën) bij de kinderen C3.6 Het gedrag van de leidsters/leerkrachten met de kinderen is responsief 3 C3.7 De leidsters/leerkrachten stemmen de activiteiten af op verschillen in de 3 ontwikkeling van de individuele kinderen De leidsters op werken al jaren met Ko-Totaal (Puk & Ko). Aanvankelijk deden ook een paar basisscholen aan dit programma mee, maar die kozen tenslotte voor andere programma's als Bas, Startblokken en Schatkist. De PSZ beschikt over een mooie (gerenoveerde) speelzaal en binnenkort wordt het peuterplein opgeknapt, waarbij er onder andere aandacht besteed zal worden aan de schooltuin- en ontdekmogelijkheden. Voor (extra) boeken en materialen (materialenbank) wordt een beroep gedaan op de bibliotheek. De leidsters werken volgens Puk & Ko: er is een jaarplanning van de thema's; er zijn weekplanningen met activiteiten, doelen en woorden/begrippen; per dagdeel splitst men de groep een uur in twee kleine groepen met elk één leidster. Er is ook samenwerking met de inwonende BSO: de BSO hanteert dezelfde thema's (al is het soms in aangepaste vorm) door het jaar heen als de PSZ. Men probeert ook binnen de setting van het gebouw één lijn te hanteren wat betreft het pedagogisch handelen. De kwaliteit van het pedagogisch handelen voldoet aan de gestelde eisen (C1 en C2). Uit de educatieve aanpak van de leidsters is op te maken dat ze weet hebben van de uitgangspunten van het gehanteerde programma en de achterliggende visie op ontwikkeling. Het handelen van de leidsters is door jarenlange ervaring goed op elkaar afgestemd. Er zijn vaste duo's, men wisselt af wie de VVE-kleine groep doet, wie de grote groep (C3). D ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1 Ontwikkeling, begeleiding en zorg binnen de groep D1.1 Volgen van de brede ontwikkeling van alle kinderen 3 D1.2 De begeleiding is planmatig voor: de hele groep, de kleine (tutor)groep en 3 het individuele kind D1.3 De evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg 3 D1.4 Specifieke aandacht bij de begeleiding en zorg voor de taalontwikkeling 3 D2 Ontwikkeling, begeleiding en zorg in de bredere zorgketen D2.1 Leidsters/leerkrachten hebben een overzicht van de kinderen die zorg 2 nodig hebben die de voor- resp. vroegschool niet kan leveren, en van de aard van die zorg D2.2 Leidsters/leerkrachten melden kinderen aan voor externe zorg wanneer de 3 voor- resp. vroegschool de gewenste zorg niet kan leveren D2.3 De leidsters/leerkrachten blijven de ontwikkeling van kinderen met extra 3 zorg bijhouden Zoals gezegd werken de leidsters op al jaren met het VVE-programma Puk & Ko en volgens de bijbehorende planning. Per thema stellen de leidsters gezamenlijk een bij de groepen passende planning op. Er worden kruisjeslijsten van de activiteiten bijgehouden en per kind worden persoonlijke aantekeningen gemaakt. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 7 van 9

8 Naast de planning voor de grote groep is er een planning voor de kleine groep, waarbij een enkele leerling "opvalt". Bij zorgen over een leerling overleggen leidsters met de ouders, bij de inloop of bij de terugkomst van de logeer-puk of in een regulier oudergesprek. Oudergesprekken vinden in elk geval plaats wanneer een kind een paar maanden op de PSZ is, en wanneer het drie jaar en drie jaar en negen maanden wordt (aan de hand van het overdrachtsformulier). Eenmaal per twee maanden vindt er bovendien met de VVE-coördinator een zorgoverleg plaats over de kinderen met een VVE-indicatie. Leidsters overleggen tussendoor ook veel. Men weet voldoende van de kinderen. Dat kan alleen maar verbeteren als Kijk ook nog ingevoerd wordt. Waar nodig wordt een plan van aanpak gemaakt. Tot nu toe vond men op het schrijven van een individueel handelingsplan nog niet nodig (D1). Er zijn goede contacten met het CB en met het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) en via deze instellingen/ketenpartners met specialisten als logopedisten. De zorgcoördinator ondersteunt de ouders zo nodig bij de aanmelding voor externe zorg. Men weet op welke kinderen externe zorg ontvangen. Een overzicht van deze leerlingen en hun vorderingen bij de externe hulp (D2.1) is er echter niet. Het reguliere programma op de PSZ wordt tot nu toe nog niet afgestemd op de externe hulp (en visa versa). E KWALITEITSZORG BINNEN DE VOORSCHOOL E1 Er is VVE-coördinatie in de voorschool 3 E2 De voorschool evalueert de kwaliteit van VVE regelmatig 3 E3 De voorschool evalueert de VVE-resultaten van alle kinderen 2 E4 De voorschool werkt planmatig aan VVE-verbetermaatregelen 3 E5 De voorschool borgt de kwaliteit van haar VVE-educatie 3 Er is op iemand die tot taak heeft de voorschoolse educatie te coördineren (E1). Evaluatie van de kwaliteit van VVE vindt plaats via onder andere de groeps-/teamvergaderingen (eenmaal per 2 maanden) met de coördinator en het overleg (eenmaal per maand) directeur en coördinator SPR (E2). Er is een begin gemaakt met de evaluatie van de VVE-resultaten. Men ontbeert een adequaat peutervolgsysteem en hoopt dat met Kijk te krijgen. Het is nu lastig om overzicht te krijgen en resultaten te vergelijken, aldus de leidsters. Daarbij zou het helpen als de ambities/doelen voor VVE op gemeentelijk niveau duidelijker zouden zijn: het streven is nu dat van de doelgroepkinderen bijvoorbeeld voor taal eind groep 2 in het basisonderwijs 95% niveau D haalt. Dat lijkt als ambitie aan de lage kant. De ambities blijken ook niet bekend te zijn bij de leidsters. Het recent gesloten convenant moet nog verder uitgewerkt worden voor de praktijk (E3). Gezien het pedagogisch beleidsplan, het zorgplan, het stappenplan en de notulen van de verschillende overleggen werkt de voorschool planmatig aan de VVE-verbetermaatregelen. De financiering is wel steeds vaker een probleem, mede omdat het afgelopen jaar het aantal kinderen in de gemeente is gedaald. Dat roept de vraag op wat haalbaar is van alle (VVE-)plannen de komende jaren en welke keuzes gemaakt (moeten) gaan worden (E4). Uit vastgelegde afspraken, de bezoeken van de zorgcoördinator aan de groepen, de periodieke verantwoordingen aan de gemeente en aan de algemene VVE-coördinator en het geobserveerde handelen van de leidsters, blijkt dat er sprake is van voldoende borging van de wijze waarop voorschoolse educatie wordt aangeboden (E5). VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 8 van 9

9 F DOORGAANDE LIJN F1 Er is VVE-coördinatie tussen de voor- en vroegschool 3 F2 Er is concreet beleid om zoveel mogelijk kinderen te laten doorstromen naar 3 een vroegschool F3 De voor- en vroegschool zorgen voor een warme overdracht 3 F4 Het aanbod van de voor- en de vroegschool zijn op elkaar afgestemd 2 F5 Het pedagogisch klimaat en het educatief handelen van de voor- en 2 vroegschool is op elkaar afgestemd F6 De manier om met ouders om te gaan op de voor- en de vroegschool is op 2 elkaar afgestemd F7 De interne begeleiding en zorg op de voor- en vroegschool zijn op elkaar 2 afgestemd Er is in Rhenen een VVE-werkgroep, vallend onder de beleidsgroep jeugd en onderwijs, met vertegenwoordigers van de peuterspeelzalen, de kinderopvang, de basisscholen en het consultatiebureau. De werkgroep c.q. de gemeente heeft een coördinator VVE aangesteld bij de organisatie van het CB (Vitras). Zij speelt met name een belangrijke rol in de toeleiding van doelgroepkinderen naar de voorschoolse educatie. Daarnaast is er de coördinator van Bruintje Beer van de Stichting Peuterspeelzaal Rhenen (SPR). Zij heeft structureel overleg met het CB en incidenteel met de betrokken scholen. De meeste kinderen van gaan naar De Springplank en de Ericaschool. In 2011/2012 ging het om een twintigtal kinderen. De meeste VVE-kinderen gaan naar De Springplank. Daarnaast gingen in schooljaar 2011/2012 vijf kinderen naar de Montessorischool en vier naar de Cuneraschool. In alle gevallen vindt bij zorg over een leerling overleg plaats tussen voor- en vroegschool, tussen en de desbetreffende basisschool (F1-F3). Recent zijn er tussen PSZ en KDV enerzijds en de basisscholen anderzijds afspraken gemaakt over VVE (het convenant VVE). Een en ander moet echter nog nader uitgewerkt en ingevuld worden. Daarbij moet rekening gehouden worden met het gegeven dat Rhenen drie kernen heeft (Rhenen, Elst en Achterberg) en dat de identiteit van een instelling een rol kan spelen. Het maken van nadere afspraken tussen voor- en vroegschool wat betreft de afstemming van het aanbod, het pedagogisch klimaat, het educatief handelen, het ouderbeleid en de zorg moet dus nog gebeuren (F4 F7). 4. VERVOLGAFSPRAKEN Het bezoek heeft geen aanleiding gegeven voor het maken van vervolgafspraken. VVE-rapport Onderzoeksdatum: Pagina 9 van 9