Quickscan Strategische Notitie Energie & Klimaat

Transcriptie

1 Quickscan Strategische Notitie Energie & Klimaat April 2010

2

3 Inhoudsopgave QUICKSCAN STRATEGISCHE NOTITIE ENERGIE & KLIMAAT 1 HOOFDRAPPORT INTRODUCTIE ACHTERGROND & AANLEIDING AMBITIE & OPGAVE HAALBAARHEID DOELSTELLING HERFORMULEREN ONTWIKKELINGEN & SCENARIO S SCENARIO 1: HUIDIG KLIMAAT BELEID SCENARIO 2: NIJMEGEN KLIMAAT NEUTRAAL SCENARIO 3: NIJMEGEN ENERGIE NEUTRAAL TRANSITIE EN ALLIANTIES CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 21 2 ACHTERGRONDRAPPORT DE NATURAL STEP METHODIEK RELATIE MET ANDERE OVERHEDEN MOBILITEIT PRIJSONTWIKKELINGEN VAN FOSSIELE BRANDSTOFFEN MOGELIJKE AMBITIES 39 3 BIJLAGE 1: SCENARIO 1HUIDIG KLIMAAT BELEID 43 4 BIJLAGE 2: SCENARIO 2 NIJMEGEN KLIMAAT NEUTRAAL 47 Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

4 fototekst

5 1 Hoofdrapport 1.1 Introductie De voorliggende notitie is het resultaat van een quickscan naar de efficiency van huidige en toekomstige maatregelen om (met name) CO 2 reductie te realiseren. Tevens zijn een aantal bouwstenen voor de op te stellen strategische klimaat- en energievisie aangereikt. Royal Haskoning heeft in de periode februari - april 2010 deze quickscan uitegevoerd op basis van bestaande rapporten, studies en notities van de gemeente. Er heeft geen afzonderlijk onderzoek plaatsgevonden. De nadruk ligt op maatregelen in de mitigerende sfeer, om een integrale afweging te maken zijn adaptieve maatregelen zeker relevant. Echter de integrale afweging zal in de strategische visie plaatsvinden. In dit hoofdrapport zijn de hoofdconclusies en aanbevelingen van deze quickscan gepresenteerd, in het achtergronddocument zijn de bouwstenen voor het vervolg traject die de revue hebben gepasseerd opgenomen. 1.2 Achtergrond & Aanleiding Wereldwijd is er een sterke toename in de vraag naar duurzame energie. De belangrijkste drivers achter deze ontwikkeling zijn de negatieve effecten van de sterke afhankelijkheid van fossiele brandstoffen: klimaatverandering, de stijging van de kosten van de energievoorziening en de voorzieningszekerheid (olie- en gasvoorraden bevinden zich in een beperkt aantal landen). De gemeente Nijmegen onderkent dit en heeft mede daarom in 2007 de Kadernotitie klimaat opgesteld. Aanleiding voor deze quickscan is een vraag van het College van B&W om inzichtelijk te maken in hoeverre klimaatregelen bijdragen aan de doelstellingen van de Raad. In 2007 heeft de Raad een ambitie uitgesproken en een maatregelenprogramma vastgesteld. Daarnaast dient een strategische visie energie & klimaat inzicht geven in de inspanningen die op korte en lange termijn nodig zijn om de doelstellingen uit de Kadernotitie Klimaat (Nijmegen 2007) daadwerkelijk te realiseren. Deze quickscan is de inhoudelijke voorbereiding van deze visie. De efficiency van mogelijke maatregelen is beoordeeld en onderzoeksvragen voor de toekomst zijn geformuleerd. Het vormt daarmee een eerste aanzet tot een strategische visie voor wat betreft het inhoudelijke deel. De procesmatige kant wordt (later; in de strategische visie) apart uitgewerkt. 1.3 Ambitie & Opgave Ambitie Het startpunt van deze quickscan vormt het Raadsdocument Kadernotitie Klimaat Een goed klimaat voor verandering (23 januari 2008). Daarin is onderstaande doelstelling genoemd: Nijmegen is klimaatneutraal in 2032 De meest recente definitie hiervan is onderstaande: Klimaatneutraal betekent dat de uitstoot van broeikasgassen (van de stad Nijmegen), en alle bewoners, bedrijven en instellingen geen negatieve invloed meer uitoefent op het klimaat. Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

6 fototekst

7 Klimaatbeïnvloeding ontstaat voornamelijk door het verbranden van fossiele brandstoffen waarbij het broeikasgas CO 2 vrijkomt. Daarnaast zijn er ook nog andere broeikasgassen, zoals methaan (bv intensieve veeteelt) die ook een negatieve invloed hebben op het klimaat. Opgemerkt dient te worden dat energieneutraliteit bijdraagt aan klimaatneutraliteit. Deze termen worden veelal doorelkaar gebruikt. Bij energieneutraliteit is je energie productie binnen de gemeente grenzen tenminsten gelijk aan je verbruik. Bij klimaatneutraal: kun je buiten de gemeente grenzen compenseren cq groen inkopen. Kort kun je stellen dat het verbranden van fossiele brandstoffen in de stad direct leidt tot een directe beïnvloeding van het klimaat, maar dat er daarnaast ook nog een secundaire invloed is door het gebruik van voedsel en producten door bewoners van de stad, waarvan de productie en transport elders leiden tot CO 2 uitstoot. Onderstaand schema geeft inzicht in de bronnen die in een stad (met haar bewoners en activiteiten) bijdragen aan klimaatbeïnvloeding. Bijdragen stad aan klimaatbeïnvloeding: Scope 1 (directe emissies) Scope 2 (indirecte emissies) Scope 3 (overige indirecte emissies) Bron: GHG protocol emissies door de eigen organisatie, zoals emissies door eigen gasverbruik en emissies door eigen wagenpark emissies tengevolge van elektriciteit die de organisatie gebruikt (geleverd door elektriciteitcentrales) emissies veroorzaakt door activiteiten van de eigen organisatie bijv. zakelijk verkeer, woon-werkverkeer papierverbruik, afvalverwerking, verbruiksgoederen, emissies van toeleveranciers Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

8 fototekst

9 1.3.2 Opgave Gekwantificeerd en uitgedrukt in Kton te reduceren CO 2 uitstoot is de klimaatopgave voor de gemeente Nijmegen de volgende. Tabel 1: klimaatopgave, bron: gemeente Nijmegen In onderstaande tabel is de CO 2 opgave (uitgedrukt in Kton) in 2035 per doelgroep opgenomen. Tabel 2: Opgave per doelgroep in verschillende jaren, bron: gemeente Nijmegen Invloed op klimaat Opgave Energie CO2 Jaar Doelgroep footprint energievoorziening 10 PJ 831 Kton 2. toename footprint door nieuwbouw 2 PJ 166 Kton 3. uitstoot overige broeikasgassen (opgave 2003) 200 Kton 4. directe uitstoot automobiliteit 150 Kton 5. indirecte uitstoot producten /afval 6. indirecte uitstoot voedselproductie niet kwantificeerbaar op stedelijk nivo niet kwantificeerbaar op stedelijk nivo Totale opgave stad Nijmegen 12 PJ Kton Verkeer en Vervoer Huishoudens Nieuwbouw Bedrijven* SoHo s Onbekend Totaal * Inclusief overige broeikasgassen; 200 Kton CO 2 Bron: Gemeente Nijmegen Ter vergelijking: 7. Energiecentrale Electrabel (2007) Kton Bron: Gemeente Nijmegen (2010); concept notitie Klimaat en Energie Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

10 1.4 Haalbaarheid 1.5 Doelstelling herformuleren Voor volledige klimaatneutraliteit moet je de secundaire uitstoot en diffuse bronnen feitelijk ook meenemen. Nadeel is dat een gemeente hierop slechts beperkt invloed kan uitoefenen. Een stad niet statisch, maar een dynamisch geheel met in- en utgaande stromen van producten die de hele wereld omspannen. In die zin is het bijna onmogelijk om als stad 100% klimaatneutraal te zijn als dat niet elders in de wereld bij productie en transport van goederen ook gebeurt. De CO 2 uitstoot van één product is net zo groot als de hele uitstoot van de gehele productieketen die bij de vervaardiging, opslag en verkoop van dit product, transport naar de eindgebruiker en de afvalverwerking ervan geproduceerd wordt. Dit draagt indirect (maar overigens wel zeer fors!) bij aan de CO 2 -footprint van de stad waar de eindgebruikers zitten. Eén intercontinentaal vliegreisje kan qua CO2 uitstoot alle energiebesparende maatregelen die een gezin neemt, overtreffen. analyse van de opbrengst van alle mogelijke maatregelen laat zien dat de maximaal haalbare reductie van CO 2 ongeveer 70% (922 van 1,351) is ten opzichte van de autonome ontwikkeling. Echter dit brengt zeer forse investeringen met zich mee. Dit betekent dat wanneer de gemeente alle maatregelen die op dit moment bekend zijn uitgevoerd, er een beperkte restopgave blijft bestaan van ongeveer 30%. Het is mogelijk om deze restopgave aan CO 2 jaarlijks te compenseren (ongeveer 250 tot 300 Kton). Echter dit brengt aanzienlijke kosten met zich mee. Indien er bijvoorbeeld met 50,- per ton CO, 2 wordt gerekend, betekent dit een jaarlijkse investering van ongeveer 10 tot 15 miljoen euro. En dat zijn investeringen naast de forse investering in maatregelen om de 70% reductie te realiseren. Omdat je als gemeente slechts op een deel van de klimaatneutraliteit invloed hebt is het stellen van het doel klimaatneutrale stad niet realistisch. Het schept te hoge verachtingen. Maar wat is dan wel een goed einddoel? Zoals aangegeven is het klimaatneutraal maken van de energievoorziening van de stad veruit de grootste klimaatopgave, maar niet de enige! Door de aanwezigheid van indirecte klimaatinvloeden kun je ook stellen dat volledige klimaatneutraliteit eigenlijk niet haalbaar is op middellange termijn. Daarvoor is een mondiaal duurzame samenleving / economie noodzakelijk. Een gemeentelijke doelstelling dat meer recht doet aan de realiteit is: Een duurzame en klimaatbestendige stad die streeft naar klimaatneutraliteit in 2032 en naar energie neutraliteit in 2050 Voor Nijmegen is in beeld gebracht in hoeverre het mogelijk is om volledig klimaatneutraal te zijn in Een 10

11 De concreetheid van deze doelstelling moet komen uit de verdere concretisering van het begrip afrekenbare subdoelen. Een klimaatneutrale organisatie in 2015; Een klimaatneutrale stad in 2032; 20% duurzame energie in 2020; Energie neutrale gemeente in % besparing - 40 % opwekking In hoeverre deze subdoelstellingen worden gerealiseerd is beschreven in paragraaf Ontwikkelingen & scenario s neutraal: in dit scenario wordt theoretisch bepaald wat mogelijke maatregelen maximaal kunnen bijdragen aan het reduceren van de uitstoot van CO 2. Daarnaast is er, met name vanuit een economische invalshoek, een voorwaarden scheppend pakket van mogelijke maatregelen geïdentificeerd. Dit is scenario 3; Nijmegen energie neutral. Daarin staat de gemeente als facilitator centraal in de energietransitie. Aan de hand van de scenario s kan de gemeente het tempo bepalen van het doelbereik. Daarbij horen de volgende mogelijke maatregelen: KTM: gericht op besparing, Energie efficiency; MLT: gericht op Energie transitie LTM: gericht op een duurzame samenleving met een nieuw evenwicht, zelfvoorzienendheid, gebruikmakend van nieuwe opslagtechnieken, etc. Het een en ander is visueel weergegeven in figuur 1. Om inzichtelijk te maken wat verschillende ambitieniveaus inhoudelijk betekenen zijn in deze quickscan twee scenario s onderscheiden. Aangegeven is wat de maatregelen, kosten, doelgroepen en CO 2 -reductie is. De scenario s hebben een verschillend karakter: - I Scenario huidige klimaatbeleid; dit betreft een scenario gebaseerd op het huidige maatregelpakket; - II Maximaal scenario 2; Nijmegen klimaat Figuur 1: weergave investeringstempo Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat maart

12 1.7 Scenario 1; Huidig klimaat beleid In dit scenario worden de maatregelen uitgevoerd zoals opgenomen in het actieplan Klimaat In bijlage 1; Tabel Huidig klimaat beleid is een overzicht van de maatregelen opgenomen. Met dit scenario wordt de oorspronkelijke doelstelling zoals geformuleerd niet gerealiseerd, echter een aantal subdoelstellingen wel. Doelstelling 1: een klimaatneutrale organisatie zijn in 2015 Met het volledig inkopen van groene stroom en groen gas, zal de gemeentelijke organisatie wat betreft het elektriciteitsverbruik en het gasgebruik klimaatneutraal opereren. Alleen het wagenpark zal nog CO 2 - emissie met zich meebrengen. Met het overschakelen op groen gas of op duurzaam opgewekte electriciteit zal de emissie van het wagenpark met circa 70% reduceren. De resterende 0,05 kton CO 2 -uitstoot zou, net als de vliegkilometers, gecompenseerd kunnen worden. Doelstelling 2: een klimaatneutrale stad in 2032 De maatregelen uit het Actieplan resulteren in een emissiereductie van bijna 20% ten opzichte van de autonome ontwikkeling. Nijmegen is met de maatregelen uit het 12

13 Actieplan zeer goed op weg om de doelstelling van een klimaatneutrale stad in 2032 te behalen. Het grootste effect van de maatregelen vindt plaats op relatief korte termijn, omdat het Actieplan Klimaat zich voornamelijk richt op de periode tot Indien Nijmegen in de komende raadsperioden dezelfde lijn door zet, zal de emissiereductie ook op langere termijn plaatsvinden. Doelstelling 3: 20 procent duurzame energie in 2020 Het percentage duurzaam opgewekte elektriciteit bedroeg in ,3% van het totale elektriciteitsgebruik in Nijmegen. Zonder het nemen van aanvullende maatregelen zal het percentage duurzaam opgewekte elektriciteit in 2020 naar schatting 5,8% van het totale elektriciteitsgebruik in Nijmegen bedragen. Met de maatregelen uit het Actieplan zal in 2020 circa 21 miljoen kwh elektriciteit worden opgewekt met behulp van zonne-energie en windmolens. Daarnaast zal de gemeente het eigen verbruik van ruim 22 miljoen kwh groen inkopen. Het percentage groene stroom ligt daarmee op circa 9,7% van het totale elektriciteitsverbruik. Met de inkoop van groen gas voor de gemeentelijke organisatie zal het percentage duurzaam opgewekt gas 0,8% van het totale gasverbruik beslaan. Nijmegen is op de goede weg om meer duurzame energie te gebruiken, maar er zullen nog wel aanvullende maatregelen genomen moeten worden om de derde doelstelling te behalen. Uit onderstaande figuur wordt duidelijk dat de oorspronkelijke ambitie van de gemeente Nijmegen, namelijk klimaatneutraal in 2032 niet wordt gehaald. Met deze maatregelen wordt een maximale CO 2 reductie gehaald van 282 Kton in Uitgaande van een huidige uitstoot van 1181 Kton, blijft er een restopgave van ongeveer 900 Kton CO 2 over. CO 2 Kton Figuur 2: opbrengst huidig maatregelpakket (bron: DHV nulmeting / Royal Haskoning 2010) Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

14 fototekst

15 1.8 Scenario 2: Nijmegen klimaat neutraal In dit scenario zet de gemeente fors in op haar streven naar klimaat neutraliteit in In de hier volgende tekst zijn diverse (technisch) mogelijke maatregelen gepresenteerd, de haalbaarheid van al deze maatregelen zal meer gedegen onderzocht moeten worden. Dit maatregelpakket maakt slechts inzichtelijk welke CO 2 reductie er op papier te halen is. Let wel de gebruikte informatie is afkomstig uit bestaande bronnen van met name de gemeente Nijmegen. Dit theoretisch meest ambitieuze scenario bestaat naast de bestaande maatregelen uit scenario 1 uit: 22 grote windturbines op Nijmeegs grondgebied in zonne panelen boilers woningen op restwarmte/ aardwarmte woning eq. aan KWO / warmtepompen 30% energiereductie huishoudens en bedrijven Zero-emission overige broeikasgassen Ook de facilterende maatregelen, zie paragraaf 1.9, maken deel uit van het maatregelenpakket in dit scenario. Naast bovengenoemde mogelijke maatregelen die gekwantificeerd zijn, kan de gemeente denken aan maatregelen als: Kleinere windturbines (techniek gaat snel, efficiency stijgt) generatoren aan de brughoofden in de Waal Als gemeente inzetten op schone mobiliteit Indirecte uitstoot verminderen: producten (C2C), voedsel, afval, kringlopen sluiten Adaptatie maatregelen. Onder andere: -- Eisen inrichting nieuwe wijken; -- Eisen herstructurering opgave; CO 2 Kton Indien bovenstaande maatregelen worden uitgevoerd kan dit een forse theoretische reductie van CO 2 uitstoot betekenen. Zie de gele lijn in onderstaande figuur. Opgemerkt dient te worden dat hierbij is uitgegaan dat de bestaande maatregelen ook worden uitgevoerd. Uit onderstaande grafiek, en dan met name de gele lijn, blijkt dus dat bij inzet van alle maatregelen klimaatneutraliteit erg dicht bij komt. In de tabel in bijlage 2 wordt inzichtelijk welke maatregelen het meest bijdragen aan deze realisatie. Figuur 3: autonoom scenario, opbrengst huidig maatregelpakket & maximaal scenario (bron: Royal Haskoning) Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

16 1.9 Scenario 3: Nijmegen energie neutraal Naast CO 2 reductie is het ook belangrijk te kijken in hoeverre energieneutraliteit op eigen grondgebied mogelijk is en wanneer deze bereikt wordt. Naast de eigen berekeningen die reiken tot 2035, is hierbij gebruik gemaakt van de inzichten uit het EOS-LT onderzoek Duurzame Gebiedsontwikkeling, waarin Nijmegen één van de pilotgemeenten is. Op basis van de uitkomsten van de tussenrapportage van deze studie is het scenario vanaf 2035 vormgegeven. NB: De energiebelasting van vervoer is buiten de berekening gehouden omdat deze erg moeilijk te bepalen is en scenario s uit verschillende rekenmodellen / rapporten elkaar hier ver ontlopen. Conclusie: Energieneutraliteit in 2032 is niet haalbaar, zelfs niet met een maximaal scenario. Er is een 2032 nog een restvraag van 4 PJ die geïmporteerd moet worden Energieneutraliteit komt in beeld vanaf Op de lange termijn (2050) Figuur 4: Energieverbruik vs. duurzame energie is er zelfs lokaal een energieoverschot mogelijk van 146% van de danmalige vraag. Daarbij is er van uitgegaan dat de energiebesparing ook na 2032 doorzet tot 60% energiebesparing in 2050 t.o.v. het autonome scenario (bron: EOS-LT onderzoek). Volgens het EOS-LT onderzoek zal in 2050 nog 65-70% van de woningen van voor 2010 zijn en 25% van alle gebouwen stammen uit de periode (energetisch meest slechte woningen). De nieuwbouw vlakt (tgv van demografische ontwikkelingen - vergrijzing) na 2020 af. Om de 60% besparing te bereiken vereist dit per gebouw in de periode tot 2050 minimaal 2x een ingreep om het gebouw qua energieprestatie te verbeteren. De duurzame stedelijke energieopwekking wordt bereikt via het principe van de energy-hub: dwz een mix van alles bestaande duurzame energiebronnen die via intelligente netwerken verbonden zijn. Echte innovaties in technieken zijn er niet in in dit scenario. Wel vindt toepassing van geo-thermie plaats (inclusief regeneratie van de doublets 16

17 middels zonne-warmte) en hebben PV panelen een veel hogere opbrengst dan nu. In 2050 zijn er naar verwachting ook systemen waarmee bestaande woningen in de woning zelf zonnewarmte kunnen bufferen voor verwarming in de winter. Daarbij is het belangrijk op te merken dat het hier om een theoretische exercitie gaat. Met de verdeling tussen de vraag naar elektriciteit en warmte is hierin geen rekening gehouden. Daarnaast is er ook geen rekening gehouden met piekbelastingen. Bv. een grote industrie kan in één keer een vermogen vragen dat met deze duurzame bronnen niet rechtstreeks te leveren is. Ook leveren duurzame bronnen niet altijd energie als er een vraag is. Mn. opslag van energie zal in de toekomst een belangrijk issue worden. Om iets neer inzicht te geven in het opwekvermogen mbt elektriciteit en warmte irt de vraag zijn onderstaande grafieken opgesteld. Figuur 5: Electriciteit Wat uit de bovenstaande grafiek opvalt, is dat de autonome elektriciteitsvraag de komende jaren nog fors zal groeien tgv het gebruik van steeds meer apparaten. Hierop heeft de gemeente weinig invloed. Een verdere besparing kan alleen bereikt worden tgv landelijk en Europees productenbeleid. Naast lokale opwekking zal voor het voldoen van de elektriciteitsvraag voorlopig nog het merendeel van de energie extern moeten worden ingekocht. Bij voorkeur natuurlijk uit groene bronnen. Het lokale opwekkingspotentieel kan verder vergroot worden door: inzet van geïmporteerde biomassa in biomassacen- trale inkoop van groen opgewekte energie van elders inzet micro-wkk s (KT) elektriciteitsopwekking uit geothermie (LT) Europees supergrid Wat betreft de warmtevraag ziet het plaatje tot 2032 er meer rooskleurig uit. Hierin spelen warmtenetten, thermische zonne-energie, KWO en geothermie een belangrijke rol. Uitdaging voor de toekomst zal zijn deze verschillende bronnen zo aan elkaar te linken (energy-hub) dat een maximaal rendement ontstaat. Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

18 18

19 Figuur 6: Europees supergrid Figuur 7: Warmte Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

20 1.10 Transitie en allianties Energietransitie Vanuit economisch perspectief is het onvermijdelijk op den duur over te stappen op duurzame energie. De prijzen van duurzame energie zullen op een bepaald moment onder de prijzen van grijze energie komen te liggen. Daarnaast raken fossiele brandstoffen ooit uitgeput, dus is er geen keuze. Verwacht wordt dat dit moment voor gas ergens rond 2070 en voor olie rond 2050 wordt bereikt. Het snijpunt waar de prijzen van groene en grijze energie elkaar snijden wordt het grid parity punt genoemd. De gemeente kan op verschillende manieren proberen dit punt naar voren te halen. Een bijbehorende gemeentelijke ambitie kan zijn; het faciliteren van huishoudens, bedrijven en instellingen om eerder over te stappen op duurzame energie. Deze ambitie is echter lastig te kwantificeren, omdat het met name indirecte maatregelen betreft. Het idee is de grid parity naar voren proberen te verschuiven, de gedachte die hier achter zit is dat wanneer de prijs van duurzame energie lager is dan van grijze energie er voldoende stimulans is om een transitie in gang te zetten. Momenteel wordt er van uitgegaan dat het grid parity punt ergens tussen de ligt. Voor achtergrond informatie van de verwachte ontwikkelingen in groene en grijze energieprijzen, zie hoofdstuk 2.4). Mogelijke beinvloedingsmogelijkheden voor de gemeente zijn maatregelen als: Het opstellen van een bestemmingsplan voor de ondergrond; Het afstemmen van vraag en aanbod (mogelijkheden van Smart Grids onderzoeken); Creëren van een subsidie / fonds voor lokale initiatieven (Voer een subsidiescan energie en klimaat uit. Denk aan investeringsaftrekken: EIA, MIA, Groenfinanciering versneld fiscaal afschrijven); Bundeling van kennis, informatie en voorlichting door het oprichten van een lokaal / regionaal energie bedrijf / platform; Het stimuleren van de inkoop van groene energie; Mogelijkheden van vergroening van WOZ onderzoeken. Daarnaast is het betaalbaar houden van de energierekening voor burgers, bedrijven, etc een belangrijk aspect van dit vraagstuk. Deze sociale component, de 4de stap van de natural step methode, lijkt voor de gemeente een belangrijke reden om hier op in te zetten (zie hoofdstuk 2.1) Allianties Nijmegen zal voor het klimaatneutraal maken van de energievoorziening voor een deel altijd afhankelijk zal zijn van duurzame energieopwekking buiten de eigen gemeentegrenzen. Voor een aantal mogelijke maatregelen is er daarom een opschaling nodig van gemeentelijk naar bovenregionaal niveau. Hiervoor is samenwerking met andere actoren dus onvermijdelijk en zou het regionale potentieel aan duurzame energieopwekking in kaart moeten worden gebracht. 20

21 1.11 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Afgelopen weken hebben de gemeente Nijmegen en Royal Haskoning intensief gewerkt aan de Quick Scan Energie en Klimaat. De Quick Scan geeft, in de vorm van twee overzichtelijke tabellen, een eerste idee van de bijdrage van maatregelen aan de CO 2 -reductiedoelstellingen. Deze tabellen zijn een compilatie van informatie uit diverse Nijmeegse bronnen. Terugkijkend valt op dat de technisch-inhoudelijke onderbouwing van de verschillende maatregelen nog dun is en omgeven met vragen en onzekerheden. Een cruciale stap in het vervolg is om meer zekerheid en inzcht te krijgen in de haalbaarheid en effectiviteit van maatregelen in de Nijmeegse situatie Tegelijk groeit -in de discussie- de overtuiging dat de financieel-economische dimensie van het energievraagstuk de komende jaren een dominante rol zal gaan spelen. De prijsstijging door olie- en energieschaarste zal doorwerken in de lokale economie en de portemonnee van de burger. Dit is een grote kans (!) op weg naar een duurzame samenleving. De quickscan heeft de efficiency van bestaande en mogelijke toekomstige maatregelen in beeld gebracht, op basis daarvan kunnen de volgende conclusies worden getrokken: Klimaat neutraliteit is realiseerbaar in 2032, maar vereist inspanning buiten gemeente grenzen. Met het huidige maatregelenpakket wordt de ambitie energieneutraal in 2032 niet gehaald. Daarnaast loopt het huidige maatregelpakket tot 2015 vrijwel gelijk op met de te verwachten CO 2 reductie als het maximale scenario. Dat betekent echter niet dat er gewacht kan worden met maatregelen voor de periode na Om de doelstellingen te realiseren dient er in de huidige college periode al actie te worden ondernomen. Zelfvoorzienendheid in de lokale energiebehoefte lijkt realiseerbaar in Er is een forse versterking van beleid noodzakelijk om de ambities om middellange en lange termijn te realiseren. Het realiseren van klimaat neutraliteit in 2032 en energie neutraliteit in 2050 vereissen grofweg dezelfde inspanning binnen de gemeente Aanbevelingen Vooruitkijkend tekenen zich twee parallelle sporen af: het ene spoor zet in op kaders en gaat de komende 6 maanden op weg naar een Strategische Energie- en Klimaatvisie, het andere spoor zet in op actie en start nu al met een concrete verkenning van (lokale en regionale) samenwerking voor uitvoering van energietransitie. Figuur 8: Spoor en kaders Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

22 Strategische Visie Energie en Klimaat zeker bij aan een gedragsverandering bij andere -- Het sluiten van lokale kringlopen; maak de moge- actoren. Te denken valt aan succesvolle, aansprekende lijke CO 2 winst inzichtelijk; Om een strategische visie op te kunnen stellen dient voorbeelden (CO 2 -boekhoudsysteem, voldoen aan -- Mobiliteit; de uitgangsituatie helder te zijn. Hiervoor is het nodig ISO norm) en het scheppen van de juiste -- De relatie tussen adaptatie en mitigatie maatre- de onbekende aansluitingen inzichtelijk te krijgen en randvoorwaarden (bestemmingsplan ondergrond, gelen; de overige broeikasgassen in beeld te brengen. lokaal platform (energiebedrijf), slimme meters, proef -- Nieuwe opslag methoden; bv. waterstof, maar Ook dient inzicht te komen in de toekomstige vraag hybride warmtenet, onderzoek aardwarmte etc). Door ook batterijen. Wind en zonenergie is namelijk naar warmte en energie en hoe deze aan te sluiten op duurzaam in te kopen, aan te besteden en duurzaam- niet constant; potentiële bronnen. heidscriteria te formuleren, weet het bedrijfsleven -- Onderzoek de mogelijkheden van nieuwe waar ze aan toe zijn. energie communicatie systemen (slimme meters, Op korte termijn dient de gemeente Nijmegen in smart grids, etc); te steken op energiebesparing, -efficiency (aanpak Om een integrale afweging tussen verschillende -- Per techniek dient een specifieke businesscase te bestaande voorraad, huishoudens (gedrag) en maatregelen te kunnen maken een middellange worden opgesteld; neem daar ook de afschrijving bedrijven) en uitvoering van de bestaande maatre- en lange termijn ambitie vast te kunnen stellen, is en terugverdienperiode mee; gelen. Dit levert tot 2015 veel winst op. Dus doorgaan het noodzakelijk om op gemeentelijk niveau een -- Potentiële thema s zijn rest- en aardwarmte, op de ingeslagen weg en daarnaast het voorbereiden strategische visie Klimaat & Energie op te stellen. grootschalige windenergie en zonne energie en versnellen van de transitie. Dit sluit ook mooi aan Hierin komen de adaptatie en mitigatie stappen van bij de 4 jarige bestuurlijke cycli en de noodzaak om de Natural Step samen en dient er aansluiting bij op korte termijn (binnen 4 jaar) voortgang te kunnen andere thema s: bv. grondstoffen & energieproblema- In het traject naar deze visie dient voor de verschil- laten zien. tiek, werkgelegenheid, economie te worden gezocht. lende doelgroepen in de stad eigen beleid te worden Energie heeft namelijk de potentie meerdere beleids- bepaald: De gemeente Nijmegen kan het niet zelf, ook andere velden te intergeren. Tevens bepaalt een dergelijk -- Eigen organisatie; schoon wagen park op groen actoren dienen in actie te komen. Echter zelf (als document de agenda vast voor de business case gas of elektrisch in 2015, duurzaam aanbesteden, gemeente) het goede voorbeeld geven door de Energietransitie. aandachtspunten zijn: subsidies en bijdragen aan derden vergroenen, gemeentelijke organisatie te verduurzamen draagt MVO. 22

23 -- Stedelijke energiebesparing; inzetten op huis- kan en moet spelen. Belangrijke vragen die vanuit houdende met de Trias Energetica: energie besparen, houdens en bedrijven. Gebiedsgerichte aanpak dit perspectief dan de komende maanden moeten energie verduurzamen, energie verschonen. is een kansrijke strategie, aandacht voor overige worden besproken zijn dan: Procesmatig gaat het om inspiratie en facilitatie van broeikasgassen. Groene energiecontracten; samenwerking en om de institutionele verankering -- Bedrijven; onderzoek het mogelijk regionaliseren Welke stappen moeten we zetten om de allianties in (juridische, financiële, organisatorische) van initia- van het NEC. het zadel te helpen? tieven. Allianties / Verkenning Businesscase Energietransitie Op welke thema s en gebieden moet deze alliantie zich richten? Hoe kunnen lokale initiatieven opschalen naar een Twee belangrijke voorwaarden voor succes, die nu al moeten worden onderkend zijn: gemeentebrede aanpak? -- a. politieke en bestuurlijke borging (> inspireren, Vooruitkijkend is de conclusie dat de Nijmeegse Welke thema s (bv. rest- en aardwarmte, en grootscha- masseren, legitimeren) en; doelstellingen, zowel voor de eigen organisatie als lige windenergie) en vraagstukken lenen zich voor -- b. focus in de opgave (> concretiseren, mobili- voor de gemeente als geheel, een enorme inspanning een regionale benadering? seren, optimaliseren (geld met geld)). zullen vergen. Deze doelstellingen zullen -los van de Wie (mensen, organisaties) zijn de dragers en ambas- hoogte van de ambitie- alleen haalbaar zijn als een sadeurs van deze allianties? Per saldo geven we in overweging om te gaan werken brede alliantie uit alle maatschappelijke geledingen Welke rol en bijdrage levert de gemeente? vanuit de gedachte van een lokaal duurzaam energie- zich daarvoor gaat inzetten. De gemeente is nu al op Welke financiële constructies mogelijk zijn om duur- bedrijf. Deze benadering vergt politieke en bestuur- diverse fronten actief met deze alliantievorming (o.a. zame investeringen bij derden te bevorderen. lijke betrokkenheid, brengt focus aan in het denken het energieconvenant). en werken; er ontstaat een doel en loket dat mensen Op hoofdlijnen kunnen een inhoudelijke en een inspireert en verbindt. Eerste stappen richten zich op Een van de centrale vragen voor het vervolg is procesmatige lijn worden onderscheiden, die elkaar de inhoudelijke kansen en focus, de verkenning van daarom hoe een actieve alliantie van overheden, versterken. Inhoudelijk vormt een goed inzicht in de ambitie en wil van actoren; bijvoorbeeld onder de ondernemers en onderzoekers kan worden bevorderd (toekomstige ontwikkeling van) vraag en aanbod paraplu van een voorbereiding van een businesscase. en verstevigd, en welke rol de gemeente daar in van energie (warmte, elektrisch,..) de basis, rekening Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

24 fototekst

25 2 Achtergrondrapport Diverse onderwerpen, die een belangrijke onderlegger vormen voor de strategische visie, hebben tijdens het uitvoeren van de quickscan de revue gepasseerd. In dit deel van de rapportage zijn deze opgenomen, achtereenvolgens zijn dit: De Natural Step methodiek; De relatie met andere overheden; Mobiliteit; Prijsontwikkelingen groene en grijze energie hoe duurzaamheidsdoelen gerealiseerd kunnen worden. The Natural Step Methode ervan uit dat vanuit een eindbeeld (toekomstscenario) wordt teruggeredeneerd naar de stappen die nodig zijn om dit te bereiken. Via continue feedback wordt gekeken of men nog op de juiste weg zit. De doelstellingen uit de Kadernotitie Klimaat zijn als volgt te ordenen volgens de principes van de Natural Step. Mitigatie Adaptatie 2.1 De Natural Step Methodiek De Natural Step Methode kan dienen als kapstok voor de Strategische Visie Energie en Klimaat, maar omdat deze quickscan de inhoudelijke voorbereiding daarvan is, hanteren wij deze Methode ook in deze quickscan om beeld te schetsen van de klimaatopgave voor Nijmegen en welke maatregelen daar een bijdrage aan kunnen leveren. De Natural Step Methode vormt een krachtig denkkader om het klimaatprobleem in samenhang te beschouwen met het energievraagstuk en grondstoffenprobleem. Daarnaast biedt het ook procesmatige handvatten over Figuur 9: Natural Step Methode (bron: gemeente Nijmegen / Inhoudelijke opgave: de 4 principes van The Natural Step 1. Voorkom uitputting van de Aarde (grondstoffen / fossiele energie) 2. Voorkom uitstoot van schadelijke stoffen (zero emission) 3. Voorkom aantasting van de leefomgeving / natuurwaarden 4. Voorkom uitbuiting / deprivatie van mensen (sociale component) Figuur 10: De 4 principes van The Natural Step Mitigatie Principe 1 Voorkom uitputting van grondstoffen / fossiele energie A. Sluit energiekringlopen Terugdringen van het gebruik van fossiele brandstoffen voor de energievoorziening (met gemiddeld 4% per jaar tot 2032). Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

26 De energietransitie is verreweg de meest belangrijke opgave uit het klimaatplan. Deze kan bereikt worden via de paden van energie-efficiency (minder verbruik) en energietransitie (groene opwekking). Bij elkaar moet dit leiden tot een duurzame en klimaatneutrale energiehuishouding in Voor lokale duurzame energieopwekking stelt de Nijmeegse Raad als tussendoel 20% duurzame opwekking in Hiermee wordt bedoeld: wind, zon, restwarmte, biomassa, KWO en op termijn aardwarmte. Of 2020 daarbij een realistisch en haalbaar doel is en, of de focus hierbij vooraal lokaal of regionaal moet zijn en welke inspanning dit vereist is zal deze notitie moeten uitwijzen. Daarbij moet lokaal gebruik van de decentraal opgewekte energie ook gefaciliteerd kunnen worden door smart grids, bestemmingsplannen voor de ondergrond ( bij KWO) en lokale of regionale energiebedrijven. B. Sluit kringlopen in de bouwketen Via principes van energie zuinig bouwen, duurzaam bouwen, passief bouwen en cradle-to-cradle kan de directe en indirecte CO 2 footprint van nieuwbouw worden teruggedrongen. Bv. door het gebruik van duurzame bouwmaterialen, gebruik van FSC hout etc. Door energiezuinig of energieneutraal te bouwen wordt de groei van de CO2 footprint van de stad voorkomen. C. Sluit product- en afval kringlopen zoveel mogelijk Het gebruik van grondstoffen, halffabrikaten en producten, transport hiervan en de verwerking van afval leidt tot een indirecte CO 2 footprint van de stad. Om echt klimaatneutraal te zijn en om ook het grondstoffenprobleem recht te doen, dient de aanpak hiervan aandacht te krijgen via bijvoorbeeld: CO 2 footprints van bedrijven, toepassen van duurzame inkoop, recyclen van afval. Het Cradle-to Cradle principe kan hierbij in de toekomst een zeer belangrijke rol spelen. D. Sluit voedselkringlopen In de moderne globale markteconomie kost het produceren van 1 calorie voedsel 100 calorieën fossiele brandstof. Deze indirecte footprint van de stad kan verminderd worden door de productie en het gebruik van streekproducten uit de regio te stimuleren en door consumenten bewuster te maken van energie en CO 2 footprints van voeding. E. Sluit kringlopen in de waterketen Water en energieverbruik hangen op een aantal punten samen. Water in de waterketen vereist energie voor transport en verwarming. Water dat niet in de waterketen thuishoort, kan daaruit gelaten worden en hoeft dan ook niet getransporteerd en gezuiverd te worden. Dat scheelt energie. Daarnaast kan grondwater het medium zijn voor opslag van energie en kan uit afvalwater straks mogelijk energie worden teruggewonnen. Principe 2 Voorkom uitstoot van schadelijke stoffen Naast CO 2 emissie veroorzaakt door fossiel energieverbruik en grondstoffengebruik zijn er ook nog een aantal directe emittenten van broeikasgassen in Nijmegen die een rol spelen bij het klimaatprobleem A. directe CO2 emissie energiecentrale Electrabel Energiecentrale Electrabel is gevestigd in Nijmegen, maar is een landelijke elektriciteitsproducent. Voor de totale CO 2 uitstoot op het grondgebied van Nijmegen is Electrabel een relevante speler. De CO 2 uitstoot van Electrabel is groter dan die van de rest van Nijmegen. De stad heeft slechts in beperkte mate invloed op de verdere vergroening van Electrabel als private onderneming. Daarom is het verstandig om Electrabel als een aparte eenheid te beschouwen naast de stad Nijmegen en deze hierin niet mee te tellen. B. directe uitstoot van overige broeikasgassen 26

27 Dit betreft de uitstoot van overige broeikasgassen zoals methaan (CH4), lachgas (N2O), en de fluorverbindingen HFK s, PFK s en SF6. Dit zijn veelal stoffen die in geringe mate worden uitgestoten, in Nijmegen m.n. door industrie, maar die per saldo een zeer sterke invloed kunnen hebben op het broeikaseffect en daarom zeker relevant zijn bij de aanpak van het klimaatprobleem. C. directe uitstoot van automobiliteit Door automobiliteit wordt uitstoot van schadelijke stoffen veroorzaakt, waaronder CO 2, PM10, NOx etc. veroorzaakt. Naast het beïnvloeden van de modal split, waardoor het aandeel automobiliteit binnen de perken gehouden kan worden. Om mobiliteit echt klimaatneutraal en schoon te krijgen is het daarnaast een visie nodig zijn over hoe het gebruik van fossiele brandstoffen voor automobiliteit wordt teruggedrongen en vervangen door alternatieven. Om een dergelijke visie heeft het College van B&W ook specifiek gevraagd. Uiteraard speelt ook hier naast het klimaatprobleem het mondiale energievoorzieningvraagstuk een belangrijke rol. D. indirecte uitstoot van reizen buiten de stad Hierbij gaat het om reizen van Nijmegaren naar andere plekken buiten de stad en vice versa. De CO 2 uitstoot hiervan kan aardig oplopen. M.n. als het om vliegreizen gaat. Bedrijven en evenementen kunnen hiervoor een compensatiebeleid of ontmoedigingsbeleid voeren en zo invloed uitoefenen. Bij burgers kan voorlichting een rol spelen. Omdat het om een indirecte vorm van CO 2 uitstoot gaat is monitoring alleen mogelijk op het niveau van bedrijven en instellingen E. directe uitstoot van zgn. diffuse bronnen als vuurwerk, scheepvaart, gasbranders. Gezien de omvang van de huidige CO 2 uitstoot zijn dit vooral de hekkensluiters en zullen deze mogelijk pas op lange termijn een beeld komen bij het streven naar klimaatneutraliteit. Adaptatie Principe 3 en 4 hebben voornamelijk betrekking op adaptatie: het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering. Op hoofdlijnen zijn de opgaven voor adaptatie: Meer water Hogere temperaturen Meer kans op droogte Deze opgaven spelen op diverse beleidsterreinen. In de Nationale adaptatiestrategie worden veiligheid, leefklimaat, biodiversiteit en economie genoemd als de belangrijkste maatschappelijk thema s waarvoor ruimtelijke aanpassingen noodzakelijk zijn. Niet-ruimtelijke maatregelen zijn bijvoorbeeld de introductie van nieuwe vaccinatieprogramma s met het oog op nieuwe ziekten of het instellen van een verbod op de besproeiing van tuinen (Nationale adaptatiestrategie, 2007). In de Kadernotitie van de Raad (23 januari 2008) wordt aangegeven dat er verder niet wordt ingegaan op adaptatie. Met name vanuit de veronderstelling dat het Rijk het initiatief heeft genomen om te komen tot een adaptatiestrategie. En omdat het waterbeleid als in sterke mate gericht is op het aanpassen van Nederland op de mogelijke gevolgen van klimaatverandering. Het College is gevraagd hier aandacht voor te houden en waar het gaat om maatregelen Nijmegen klaar te maken voor de gevolgen van klimaatverandering hoge ambities te hanteren. Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

28 fototekst

29 De initatieven op rijksniveau hebben tot op heden niet geleid tot een kader waarbinnen lagere overheden activiteiten kunnen ondernemen. Het is daarom van groot belang dat de gemeenten hun eigen rol goed invullen. Voor de gemeente Nijmegen liggen hier (zoals in veel Nederlandse gemeenten) nog vele kansen. In deze notitie schetsen we een beeld van de maatregelen die Nijmegen al getroffen heeft in het kader van adaptatie en welke mogelijkheden er nog zijn. De gemeente wordt aanbevolen om als onderdeel van de Strategische Notitie Energie & Klimaat een meer uitgebreide inventarisatie te maken van adaptatiemaatregelen. In vervolg daarop is het mogelijk om een lokale adaptatiestrategie of visie op hoofdlijnen te ontwikkelen waardoor de gemeente gezamenlijk met andere overheden invulling kan geven aan haar rol. Principe 3 Beschermen leefomgeving / natuur waarden Het eerste duurzaamheidprincipe gericht op adaptatie heeft betrekking op leefomgeving en natuurwaarden. Hieronder wordt een beeld geschetst van de gevolgen van klimaatveranderingen waar adaptatie zich op zou moeten richten. (Deze gegevens zijn gebaseerd op een nog uit te brengen publicatie van CROW Aanpassen openbare ruimte aan klimaatverandering waar de gemeente Nijmegen ook een bijdrage aan heeft geleverd). Daarbij wordt aangegeven wat de gemeente Nijmegen in de afgelopen jaren op dit gebied heeft ondernomen. Meer water Winters worden gemiddeld natter Extreme neerslag-hoeveelheden en neerslagintensiteiten nemen toe Stijging van de zeespiegel Toename van rivierafvoer in de winter De maatregelen van de gemeente Nijmegen die hierop betrekking hebben zijn: Grondwaterbeleidsplan Nieuw verbreed Gemeentelijk Riolerings Plan (GRP) Afkoppelbeleid Herinrichting vijvers Ruimte voor de Rivier / dijkteruglegging Lent Ophogen Waalkade Peilverhoging MW-Kanaal Toename van kans op wateroverlast bij extreme en langdurige regenval Fluctuatie van grondwaterpeil Vergrote kans op overstroming langs rivieren (en kust) Toename van kans op watervervuiling door overstort van rioolwater Aqua RO Risicocommunicatie hoogwater Kennisopbouw, innovatie informatie-voorzieningen Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

30 Hogere temperaturen Meer kans op droogte Opwarming zet door: zachte winters en warme zomers komen vaker voor Toename van het aantal tropische dagen Hitte-eilanden effect (urban-heat-island effect) Afname van de luchtkwaliteit tijdens hittegolven (zomersmog) Gevolgen voor flora & fauna: toename van insecten, verdroging van groen, mogelijke migratie van soorten en een verhoging van het bacteriële leven Meer en langere perioden van weinig of geen regen tijdens de zomer. Verzilting Daling van grondwaterstanden Opwaaien van stof Droogstaan van putten (stankoverlast) Paalrot als indirect gevolg van verlaagd grondwaterpeil Schade aan stedelijke begroeiing De maatregelen van de gemeente Nijmegen die hierop betrekking hebben zijn: Fase 1: Onderzoek en Fase 2 : haalbaarheidsstudie groene structuren Fase 3a: Implementatie projecten groenstructuren Fase 3b: vergroening stadshofjes Dakthermografie Monitoring projecten groene structuren/klimaat Communicatie over duurzame en klimaatbestendige stad Klimaattoets RO plannen De gemeente Nijmegen heeft nog geen maatregelen genomen die hier specifiek betrekking op hebben. Programma Future Cities Naast bovengenoemde maatregelen participeert de gemeente Nijmegen in het onderzoeksprogramma Future Cities. Dit programma onderzoekt hoe het vasthouden van (regen)water en de inzet van groen ingezet kan worden om de oververhitting van steden tegen te gaan en de luchtkwaliteit te verbeteren 30

31 Principe 4 Voorkom uitbuiting / deprivatie van mensen C. Klimaateducatie Betrekken en mobiliseren van jongeren bij het klimaat- en energievraagstuk Het tweede duurzaamheidprincipe gericht op adaptatie richt zich op mensen. Hierbij gaat het om het voorkomen van uitputting en deprivatie van mensen. Gezondheidseffecten spelen daarbij een belangrijke rol. De gemeente heeft al een aantal maatregelen getroffen op dit vlak, maar er liggen nog kansen die dit principe kunnen versterken. D. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Bedrijven kunnen hun verantwoordelijkheid nemen door ook oog te hebben voor d omstandigheden waaronder producten tot stand zijn gekomen en hierover aan consumenten te rapporteren. Het Fair Trade principe is hier een voorbeeld van. A. zorg voor een betaalbare energierekening Door stijging van de fossiele energieprijzen in wordt in de toekomst energie naar verwachting duurder. De overheid en woningcorporaties hebben een taak om haar burgers te beschermen door voorlichting te geven over energiebesparing en deze te faciliteren waar mogelijk. B. Betrekken van burgers bij het klimaat- en energieprobleem Door publiekscampagnes als bv. Ons Groen Hert, Warme Truiendag etc. worden burgers aangemoedigd om zelf actie te ondernemen. E. Oog hebben voor het mondiale verdelingsvraagstuk De grootste gevolgen van het klimaatprobleem ondervinden de arme landen. Naast een klimaat-, energie en grondstoffenvraagstuk is er vooraal ook een verdelingsvraagstuk. Nijmegen geeft hieraan invulling als Milleniumgemeente door de Milleniumdoelstellingen te onderschrijven en actief uit te dragen. Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

32 2.2 Relatie met andere overheden Er liggen voor de gemeente Nijmegen verschillende kansen om aan te sluiten bij klimaatbeleid van andere partijen, zoals de Stadsregio, de Provincie Gelderland, Ministerie VROM en op Europees niveau. Zowel om inhoudelijke doelstellingen en maatregelen af te stemmen, maar ook om financiële voordelen te behalen. Hieronder worden deze opgesomd. Stadsregio Arnhem-Nijmegen In het kader van de strategische notitie Klimaat en Energie wordt overleg gevoerd met de Stadsregio Arnhem- Nijmegen. Het is momenteel nog niet duidelijk welke initiatieven de Stadsregio gaat ontplooien. De verwachting is dat daar rond de zomer meer duidelijkheid over is. Provincie Gelderland In de uitvoeringsagenda van het klimaat en energieprogramma van de provincie staan de volgende doelen: stabilisering van het fossiele energieverbruik in 2015, daarna afname toename van het aandeel duurzame energie van 6% in 2010 tot 10% in 2015 en richting 20% in 2020 naar een klimaatneutrale energiehuishouding in 2050 via steun aan energietransities bijdragen aan het klimaatbestendig maken van Gelderland door maatregelen op het gebied van water, natuur en stedelijke kwaliteit. Gelderse Energieprijs 2009 Ook dit jaar kunnen gemeenten, waterschappen en maatschappelijke instellingen dingen naar de Gelderse energieprijs. De prijs wordt toegekend aan een project waarmee veel energie is bespaard of duurzame energie is opgewekt en gebruikt. Het project moet een voorbeeld zijn voor andere organisaties. Aan de prijs is een trofee verbonden en een geldprijs van vijfduizend euro. Klimaatpareltjes De wedstrijd Klimaatparels 2009 is een publieksactie waarmee aan de inwoners van Gelderland gevraagd wordt om samen met de provincie te werken aan een klimaatbestendig Gelderland. Dit jaar zijn er vier prijzen van euro te verdienen voor de uitvoering van een plan dat kan rekenen op de steun van een groep en de gemeente waarin het plan moet worden uitgevoerd. Klimaat- & energiesubsidie De Provincie Gelderland heeft een klimaat- en energiesubsidie die subsidie biedt voor: haalbaarheidsstudies, planontwikkeling en kennisuitwisseling innovatieve projecten en projecten die substantieel bijdragen aan onze doelstellingen voor energiebesparing, duurzame energie en aanpassing aan klimaatverandering investering in energie-infrastructuur (warmtevoorziening) projecten die bijdragen aan een klimaatbestendige inrichting De gemeente Nijmegen maakt hier al gebruik van. Ook maakt de gemeente Nijmegen gebruik van de SLOK subsidie. In onderstaand kader wordt uitgelegd wat dit betekent. 32

33 Medio juli 2008 is de uitkering SLOK geopend: Stimulering Lokale Klimaatinitiatieven. Met deze uitkering levert de Rijksoverheid een bijdrage aan de kabinetsdoelstellingen: 2 % energiebesparing per jaar, 20% duurzame energie in 2020 en 30% reductie van broeikasgassen in Deze doelstellingen staan beschreven in het werkprogramma Schoon & Zuinig. De uitkering Stimulering van Lokale Klimaatinitiatieven is een vervolg op de BANS subsidieregeling. De SLOK-regeling richt zich naast CO 2 -reductie ook op het verminderen van andere broeikasgassen die op lokaal gebied worden uitgestoten, zoals lachgas en methaan. De SLOK ondersteunt het met de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) gesloten Klimaatakkoord SLOK is een decentrale uitkering. Rijk Er is nog geen rijkskader waarbinnen de lagere overheden activiteiten kunnen uitvoeren. Het is mogelijk dat dit opgezet wordt in het kader van de uitwerking van het Deltaprogramma. Hier is nog op dit moment echter nog geen duidelijkheid over te geven (indicatie eind 2011). Actuele informatie verschijnt op de website Eén van de onderdelen die uitgewerkt gaat worden is een Klimaatwijzer, waarin handreikingen worden gedaan over hoe rekening gehouden kan worden met klimaatadaptatie. Op rijksniveau is tevens een aanzet gedaan tot een adaptatiestrategie en agenda. Dit heeft echter tot op heden niet geleid tot concrete projecten of programma s. De nationale adaptatiestrategie omvat de maatschappelijke, bestuurlijke en ruimtelijke aanpassingen die nodig zijn om Nederland klimaatbestendig te maken. De strategie richt zich met name op veiligheid, biodiversiteit, economie en kwaliteit van de leefomgeving. Het benoemt knelpunten en bedreigingen en de kansen, die kunnen ontstaan bij klimaatbestendig ruimtegebruik. Het geeft ook aan waar op korte termijn resultaten zijn te halen en welke meer studie behoeven. Samenwerking tussen overheden, maatschappelijke organisaties, wetenschap en bedrijfsleven is van groot belang om de strategie uit te voeren. Daarnaast is er gewerkt aan een Nationale Adaptatieagenda. Hierin worden de afspraken die met de betrokken partijen zijn gemaakt over de individuele en gezamenlijke inspanningen om Nederland klimaatbestendig te maken vastgesteld. In 2007 is er een klimaatakkoord gesloten tussen het Rijk en de VNG. In dit kader worden ook activiteiten ondernomen op bovengemeentelijk niveau. Europese Unie Op Europees niveau is er nog weinig concreet beleid waar de gemeente bij kan aansluiten. Wel heeft de gemeente Nijmegen in 2009 het Burgemeestersconvenant ondertekend waarin het aangeeft in % CO 2 reductie na te streven. Vanuit de Europese Unie zijn met name onderzoeksgelden beschikbaar die deze ambitie ondersteunen. Er is een Witboek Aanpassing aan de klimaatverandering: naar een Europees actiekader opgesteld. In vervolg daarop wordt toegewerkt naar een EU-aanpassingskader waarin EU-lidstaten hun activiteiten kunnen bundelen. Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

34 fototekst

35 De doelstelling van het EU-aanpassingskader bestaat erin de EU beter in staat te stellen met de gevolgen van de klimaatverandering om te gaan. Het kader respecteert het subsidiariteitsbeginsel en ondersteunt de overkoepelende EU-doelstellingen inzake duurzame ontwikkeling. Het EU-kader omvat een aantal fasen. Het is de bedoeling dat tijdens fase 1 ( ) de basis wordt gelegd voor de ontwikkeling van een alomvattende EU-aanpassingsstrategie die tijdens fase 2 (vanaf 2013) zal worden uitgevoerd. Tijdens fase 1 staan vier thema s centraal: 1) een solide kennisbestand opbouwen over de effecten en gevolgen van klimaatverandering voor de EU; 2) het thema aanpassing in cruciale EU-beleidsgebieden integreren; 3) een combinatie van beleidsinstrumenten gebruiken (op de markt gebaseerde instrumenten, richtsnoeren, publiekprivate partnerschappen) om het aanpassingsproces doeltreffend te laten verlopen; en 4) de internationale samenwerking rond aanpassing versterken. Fase 1 kan alleen een succes worden als de EU en de nationale, regionale en plaatselijke autoriteiten nauw samenwerken. De voorstellen in deze mededeling hebben betrekking op de eerste fase en prejudiciëren niet op de toekomstige structuur van de EU-begroting en het huidige en toekomstige meerjarige financiële kader. 2.3 Mobiliteit Het Platform Duurzame Mobiliteit van Agentschap NL heeft onderzocht welke mogelijkheden voor CO2 besparing er zijn op het gebied van mobiliteit. Onderstaande transitiepaden zijn hierbij onderscheiden: 1. hybridisering en elektrisch rijden 2. toepassing van biobrandstoffen 3. rijden op waterstof 4. Intelligente Transport Systemen: massa-individualisering van automobiliteit De impact van de transitie Duurzame Mobiliteit is becijferd op een besparing van 186 PJ (35%) en 21 Mton CO 2 (52%) in 2030 ten opzichte van de trendprognose, en een besparing van 449 PJ (64%) en 51 Mton CO 2 (94%) in 2050 ten opzichte van de trend. Van de CO 2 -reductie in 2030 wordt 11 Mton gehaald dankzij energiebesparing en 10 Mton wordt gereduceerd door toepassing van CO 2 -neutrale energiebronnen. In 2050 gaat het om resp. 14 en 37 Mton. (Deze impact-berekening betreft alleen wegverkeer). Naast Ruimtelijk Ordenings en Mobiliteits beleid van de gemeente gericht op het beïnvloeden van de modal split, is het ook vanuit klimaat belangrijke om een gemeentelijke visie op mobiliteit te hebben. Beinvloedingsmogelijkheden op gemeentelijk niveau zijn: voorbeeld projecten (stimuleren en uitvoeren); Informeren en stimuleren in concessies en aanbestedingen. 2.4 Prijsontwikkelingen van fossiele branstoffen In deze quickscan is op basis van bestaande literatuur geprobeerd een inschatting te maken van waar het grid parity punt ligt en op welk niveau de prijzen voor groene en grijze energie zich bevinden. Hierbij dient te worden opgemerkt dat deze getallen met de nodige voorzichtigheid dienen te worden behandeld, omdat stijging van energieprijzen erg lastig zijn te voorspellen. Desondanks is er een voorzichtige aanzet voor gedaan. Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

36 fototekst

37 Voor het bepalen van de grid parity kan op basis van de prijs ontwikkelingen van de fossiele brandstoffen iets gezegd worden over de trend voor de komende jaren. Gezien de grillige prijs ontwikkelingen in het verleden van de olie door een oververhitte economie, gevolgd door een krediet crisis zijn gegevens over voor prijs voorspellingen zeer schaars en redelijk moeilijk te voorspellen. Bij het Internationaal Energy Agency (IEA) is een scenario van de olieprijs ontwikkeling tot 2030 te vinden in de World Energy Outlook In deze Outlook wordt ook een voorspelling gedaan over de uitputting van de fossiele brandstoffen in 2050 voor olie en in 2070 voor gas. De uitputting van kolen verwacht men in Voor de berekening van de prijs ontwikkeling van elektriciteit is uitgegaan van de stijging van de prijs voor olie zoals aangegeven door de Outlook van IEA. In de tabel is de prijsontwikkeling aangegeven in $/barrel voor een maximum en minimum scenario voor Maximum Minimum Gemiddeld Jaar $/Barrel Voor de prijsontwikkeling van de KWh prijs voor elektriciteit is gebruik gemaakt van de prijsontwikkeling van olie voor de maximum en gemiddelde voorspelling, omdat Dit economische scenario moet met grote terughoudendheid worden bezien en geeft alleen een mogelijke trend aan voor de ontwikkeling van de KWh prijs in de toekomst. te verwachten is dat in 2030 de invloed van de uitputting merkbaar zal worden. De gasprijs volgt in de regel de KWh prijs ontwikkeling grijze stroom tot 2030 ontwikkelingen van de olieprijs. Uitgegaan wordt dat er een directe relatie aanwezig is tussen de prijs ontwikkeling van de olieprijs en de KWh prijs. De huidige KWh prijs is ongeveer 7 eurocent met daar bovenop een bedrag aan energie belasting van 11 eurocent, dus totaal betaalt de consument 18 eurocent voor 1 KWh. De verwachting is dat de energie belasting voor de grijze stroom vanaf 2013 zal toenemen tot 15 eurocent in 2020 en tot 20 eurocent in 2030, dat is ongeveer 4% jaar. In deze tabel zijn twee prijsontwikkelingen van de KWh uitgerekend, namelijk de maximum en gemiddelde prijs ontwikkeling waarbij is uitgegaan van een belasting verhoging vanaf 2012 met 4% per jaar. Figuur 11: Prijsontwikkeling Figuur 12: Prijsontwikkeling KWh Grijze stroom Jaar max imum 7,0 8,2 10,0 15,0 19,0 gemiddeld 7,0 8,2 10,0 13,0 15,5 belasting 11,0 11,0 12,3 15,0 20,0 KWh prijs max. 18,0 19,2 25,0 30,0 39,0 KWh prijs gem. 18,0 19,2 25,0 28,0 35,5 Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

38 KWh prijs ontwikkeling voor groene stroom Voor deze berekening is uitgegaan van een energie mix van zon, wind en biomassa. Elk van deze energie bronnen hebben een eigen KWh prijs zoals die ook wordt gehanteerd in de SDE regelingen, namelijk 31 eurocent voor zonenergie, 9,5 eurocent voor wind energie en 20 eurocent voor biomassa. Op basis van het maximum scenario 3 is de energiemix uitgerekend voor 2015, 2020 en De KWh prijs is gebaseerd op een gewogen gemiddelde % % % zon 3,0 7,1 46,1 w ind 69,6 66,7 48,2 biomassa 27,4 26,3 5,7 100,0 100,0 100,0 Figuur 13: Prijsontwikkeling groene stroom van de energie mix zoals die is aangegeven in de bovenstaande tabel. Figuur 14: Duurzame energie mix Voor de periode voor 2015 is de KWh prijs van 2015 aangehouden en er wordt geen extra belasting geheven in In de onderstaande grafiek zijn de prijs ontwikkelingen van de grijze en groen stroom weer gegeven De groene stroomprijs per KWh is in 2015 al lager dan de grijze stroomprijs na de belasting verhoging in Door de toename van de zonenergie tussen 2020 en 2030 stijgt de gewogen KWh prijs voor groene stroomprijs sneller dan voorgaande jaren. De grid parity ligt dus ergens voor het jaar De invloed van de overheid op de KWh prijs van Groene stroom subsidie KWh prijs 2010 Jaar Gewogen KWh prijs 0,310 10,2 0,9 2,2 14,3 0,095 3,1 6,6 6,3 4,6 0,200 6,6 5,5 5,3 1,1 20,0 13,0 13,8 20,0 belasting 11,0 11,0 11,0 11,0 KWh prijs 24,0 24,0 24,0 24,8 31,0 Figuur 15: Energie prijs ontwikkeling 38

39 2.5 Mogelijke Ambities groene stroom is duidelijk te zien in de toename van de KWh prijs na Uit deze grafiek blijkt dat de overheid door het belasten van de grijze stroom de grid parity nog verder naar voren kan halen. Voor verschillende doelgroepen (huishoudens, bedrijven en mobiliteit) is voor verschillende termijnen een aanzet gedaan voor mogelijke ambities / doelstellingen. Deze dienen in een strategische notitie uitgewerkt te worden. A. Huishoudens Korte Termijn Middellange Termijn Lange Termijn Energie-efficiency Energie-transitie Duurzame samenleving CO 2 besparen bestaande woningvoorraad (30%) Inzet warmte/koude opslag, restwarmte en KWO bij nieuwbouw, onderzoek naar geothermie Ontwikkeling energiezuinige gebouwen en wijken Grootschalig plan zonnedaken bestaande bouw Levering energie vanuit nieuwbouw Onderzoek aanleg warmtenetten bij bestaande bouw Energie neutrale nieuwbouwwijken Oudbouw voor 2020 verwarmd via geothermie Energie producerende bebouwing Projecten duurzame energie: zon, wind, biomassa, huur daken door derden, leaseconstructies particulieren Grootschalige introductie duurzame energie 100% duurzame energieopwekking Invoering slimme meters en concepten smart grids realiseren 50% decentrale opwekking 100% decentrale opwekking Oprichten lokaal/regionaal energiebedrijf lokale energiebedrijven per wijk/buurt self sufficiënt communities Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

40 B. Mogelijke doelstellingen / ambities voor de doelgroep, bedrijven Korte Termijn Energie- efficiency CO 2 footprints alle bedrijven + besparingsacties 30% Middellange Termijn Energie-transitie Uitruil energie via smart-grids en lokale warmtenetten (time sharing) Lange Termijn Duurzame samenleving Duurzame bedrijvigheid Programma tegengaan overige broeikasgassen 100% reductie nvt Opzetten smart grids op bedrijventerreinen energie-communities bedrijven: vergaande uitruil 100% sluiten lokale (energie) kringlopen Projecten duurzame energie 100% zonnedaken (folies) Energiedaken bedrijven als energieleverancier Groene energiecontracten stimuleren Electrabel 25% biomassa bijstook Rechtsreekse inkoop energie uit CSP- Plants en windparken, biomassa centrales Onderzoek Electrabel 100% klimaatneutraal via C.C.S. 80% regionale opwekking Lokale biomassa-plant voor restvraag?? Duurzaam inkopen en aanbesteden Sluiten kringlopen Volledig C2C productie Biologische catering 100% inkoop streekproducten Eigen moestuin / kas (?) 40

41 C. Mogelijke doelstellingen / ambities voor de doelgroep, mobiliteit Korte Termijn Energie- efficiency Middellange Termijn Energie-transitie Lange Termijn Duurzame samenleving Bussen, bedrijfswagens op biogas Nieuwe HOV vormen-elektrisch of H2 Losse modules die samen OV kunnen vormen Beprijzen, thuiswerken, transferia, vervoermanagement Introductie nieuwe digitale werkvormen decentraal en lokaal werken Opmars elektrische fiets, scooter Meer toepassingen Supersonische fiets (?) Introductie elektrische auto: 15% Elektrisch / H2: 50% Elektrisch / H2 : 100% Introductie auto oplaadpunten zonneenergie 25% oplaadpunten zonne-energie bij openbare P-plaatsen 100% duurzame oplaadinfrastructuur lokaal/ regionaal Stedelijke distributie, fietskoeriers Digitaal winkelcentrum / stad als etalage Slimme fysieke en digitale distributiesystemen Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

42

43 Bijlage 1: SCENARIO 1 HUIDIG KLIMAAT BELEID Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

44 fototekst

45 Bijlage 3: Scenario 1: Inzet huidige maatregelen Thema / maatregel Beschrijving Tekst Natural Step Niveau Regio Gemeente Gebouw Opbrengst (in Kton CO 2 ) / termijn (Jaarlijks) KT (2015) MT (2020) LT (2032) Investering / (gemeentelijk; eenmalig) Gemeente Bedrijven Overig Opbrengst in Kton CO 2 (Totale inv. vanaf 2010) / Euro Energiebesparing Afgerond op 1-10den in Kton per jaar in Kton CO 2 per Euro Doelgroep Gemeentelijke organisatie Bedrijven Huishoudens Mobiliteit Etc Programma Economie & werkgelegenheid Wonen Milieu Groen en Recreatie Openbare Ruimte Ruimte en Bouw Mobiliteit facilitaire diensten Energiebesparingsmaatregelen gemeentelijke gebouwen 3% besparing op jaarbasis op het eigen energieverbruik 2,1 2,4 Gemeente: (in 3 jaar) 1,38 3,47 Gemeentelijke organisatie Facilitaire Diensten Energiebesparing openbare verlichting Vervangen openbare verlichting door energiezuinige verlichting 0,9 1,0 Gemeente: ,44 1,07 Gemeentelijke organisatie Openbare ruimte Duurzaam inkopen energie 100% duurzame inkoop in ,7 Gemeente: Marn pm ,17 Gemeentelijke organisatie Facilitaire Diensten / Milieu Energiebesparing bedrijven NEC*, Energiescans, handhaven 152,5 162,7 Bedrijven: p.m. Gemeente: (in 10 jaar) 203,38 477,2 Bedrijven Milieu Duurzame bedrijvigheid Evenementen 0,1 0,1 Bedrijven: p.m. Gemeente: (in 5 jaar) 0,53 1,32 Bedrijven Milieu Maatregelen nieuwbouw Energieprestatie Waalsprong, Waalfront 1,2 1,6 Gemeente: Provincie: (Woonpark Gelderland) 4,86 14,2 Gemeentelijke organisatie Ruimte en Bouw / Milieu Maatregelen bestaande bouw E-novatie woningbouwcorporaties, Campagne wonen 12,9 12,9 Woningbouwcorporaties: in 10 jaar Gemeente: (in 4 jaar) Particulieren: p.m. 6,47 13,04 Woningbouwcorporaties Wonen / Milieu Klimaatcampagne 3% energiebesparing 0,5 0,6 Gemeente: in 4 jaar 1,74 4,31 Huishoudens Milieu Maatregelen fiets, OV, stadsdistributie Schoon OV 0,1 0,1 Gemeente: Bedrijven: p.m. Stadsregio: p.m. 0,13 0,13 Bedrijven, huishoudens Mobiliteit / Milieu Zonnekracht & windenergie Gebruik zonne-energie en realisatie windturbines Ressen Plaatsen panelen en turbines 10,4 10,4 Gemeente: ,7 19,14 Eigen panden, bedrijven, corporaties, huishoudens Milieu Restwarmte / aardwarmte Biomassa Biomassa centrale ARN Met name GFT, snoeiafval regio 5,8 5,8 ARN pm Nog onbekend, mogelijk stadsbussen Openbare ruimte Overige maatregelen Reductie overige broeikasgassen Verminderen uitstoot broeikasgassen met 3% per jaar Gemeente ( per jaar) Bedrijven Milieu Totaal 269,5 282,1 Gemeente (tot 2020) * Hierbij is de maximale haalbare CO2 reductie via het NEC op per jaar gezet Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

46

47 Bijlage 2: SCENARIO 2 NIJMEGEN KLIMAAT NEUTRAAL Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

48 zscenario 3: Koploper; maximale inzet Thema / maatregel Beschrijving Natural Step Niveau Opbrengst (in tonnen CO 2 ) / termijn Investering / Opbrengst in Kton CO 2 (inv. vanaf 2010) / Euro Doelgroep Programma Tekst Regio Gemeente Gebouw KT (2015) MT (2020) LT (2032) / 2035 Gemeente Andere actoren Subsidie mogelijk? Gemeentelijke organisatie Bedrijven Huishoudens Mobiliteit Etc Economie & werkgelegenheid Wonen Milieu Groen en Recreatie Openbare Ruimte Ruimte en Bouw Mobiliteit facilitaire diensten Energiebesparing Afgerond op 1-10den in Kton per jaar in Kton CO 2 per Euro Energiebesparingsmaatregelen gemeentelijke gebouwen 3% besparing op jaarbasis op het eigen energieverbruik 2,1 2,4 Gemeente: (in 3 jaar) 1,38 3,47 Gemeentelijke organisatie Facilitaire Diensten Energiebesparing openbare verlichting Vervangen openbare verlichting door energiezuinige verlichting 0,9 1,0 Gemeente: ,44 1,07 Gemeentelijke organisatie Openbare ruimte Duurzaam inkopen energie 100% duurzame inkoop in ,0 17,7 Gemeente: Marn pm 74,62 973,17 Gemeentelijke organisatie Facilitaire Diensten / Milieu Energiebesparing bedrijven NEC*, Energiescans, handhaven + SoHo s 6,6 165,7 175,9 Bedrijven: p.m. Gemeente: (in 10 jaar) 203,38 477,2 Bedrijven Milieu Duurzame bedrijvigheid Evenementen 0,1 0,1 Bedrijven: p.m. Gemeente: (in 5 jaar) 0,53 1,32 Bedrijven Milieu Maatregelen fiets, OV, stadsdistributie Schoon OV 0,1 0,1 Gemeente: Bedrijven: p.m. Stadsregio: p.m. 0,13 0,13 Bedrijven, huishoudens Mobiliteit / Milieu Maatregelen nieuwbouw (Passief bouwen + zonnenergie) Isolatie maatregelen Ontwikkelaars Gemeente per jaar Ontwikkelaars Ruimte en Bouw Energie besparing huishoudens (zowel isolatie als energiezuinige apparatuur) 30% energiereductie huishoudens (label B) Aantal huishoudens: Woningbouwcorporaties Gemeente ,29 0,86 Woningeigenaren Wonen Zonnekracht PV panelen Aantal panelen 200 WP = ,5 Woningeigenaren (corporaties, eigenaren, VVE) Gemeente Huishoudens Ruimte en Bouw, Wonen, Milieu Aantal panelen 200 WP = ,4 Aantal panelen 200 WP = Woningeigenaren (corporaties, eigenaren, VVE) Gemeente Woningeigenaren (corporaties, eigenaren, VVE) Gemeente ,15 Huishoudens Ruimte en Bouw, Wonen, Milieu 0,64 Huishoudens Ruimte en Bouw, Wonen, Milieu Zonneboilers Aantal boilers: = = 7500 = ,6 2,3 12,5 Woningeigenaren (corporaties, eigenaren, VVE) ,44 0,68 Huishoudens Wonen

49 Windenergie Plaatsen windturbines 5 Turbines van 3 MW in Andere actoren Gemeente ,1 Bedrijven Ruimte en Bouw, Milieu 22 turbines van 5 MW in Andere actoren ,5 Bedrijven Ruimte en Bouw, Milieu Plaatsen kleine windturbines op diverse locaties in de stedelijke omgeving 1000 kleine turbines 1,5 MW ,1 0,9 1,8 Bedrijven, woningeigenaren, Gemeente ,1 0,22 Bedrijven, woningeigenaren Ruimte en Bouw Restwarmte / aardwarmte Warmtenet restwarmte ARN Aantal huishoudens: ,7 11,5 15,8 ARN?? / Prov Gemeente ,95 Huishoudens, Bedrijven Wonen, Ruimte en Bouw, Milieu Gebruik aardwarmte Aantal huishoudens: ,6 51,6 Lokaal / reg. energiebedrijf? Warmtenet ,03 0,36 Huishoudens, Bedrijven Milieu, Economie KWO / warmtepompen Opstellen bestemmingsplan voor de ondergrond (hele gemeente) Aantal woning eq. = = = ,1 10,2 40,7 Woningbouwcorporaties, huishoudens pm Gemeente ,07 2,35 Huishoudens Milieu Biomassa Biomassa centrale ARN Met name GFT, snoeiafval regio 5,8 5,8 ARN pm Nog onbekend, mogelijk stadsbussen Openbare ruimte Overige maatregelen Reductie overige broeikasgassen Zero-emission van overige broeikasgassen in Gemeente ( per jaar) Bedrijven Milieu Energie transitie mobiliteit Conform landelijke prognose; Elektrisch rijden, bio brandstoffen, waterstof en ITS Totaal 51,6 425,6 922, Gemeente Andere gebruikers pm Alle mobiliteit Mobiliteit Uitgangspunt: Mobiliteit: uitgaan is van 150 Kton in % groei tot Kton, daarvan 50% duurzaam ten gevolge van transitie (elektrisch rijden, bio brandstoffen, waterstof en ITS). Dus 90 Kton CO2 reductie mogelijk in Uitgangspunt: Biomassa: 2MW schoon hout, 13,5 M u per jaar, MW uur, 5200 mw uur per jaar Quickscan stategische notitie Energie & Klimaat april

50

51 Barbarossastraat 35 Postbus AD Nijmegen +31 (0) telefoon e-m a i l internet gemeente Nijmegen k lant 9V8218.A0 definitief april 2010 n u m m e r status datum Paul Jansen Consultant Energie & Klimaat +31 (0) (0) p.jansen@royalhaskoning.com naam func tie telefoon m o b i e l e-m a i l Collegiale toets Femke Veldhuizen, Leo Korving april 2009 naam datum Vrijgegeven door: Paul Jansen april 2009 naam datum