Onderzoekslocatie: Voorlandkering sectie 10 Waddenzeedijk Texel

Transcriptie

1 Projectnummer: GPR5879 Onderzoekslocatie: Voorlandkering sectie 10 Waddenzeedijk Teel

2

3 Inhoudsopgave Lijst van bijlagen Het onderzoek Achtergrond Projectdoel Praktijkgericht gebruiken rapportage Het onderzoeksgebied Gegevens onderzoekslocatie Informatie van opdrachtgever Fase 1: Inventarisatie van het bronnenmateriaal Literatuurstudie Archiefonderzoek Gemeentelijk en provinciaal archief Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Nederlands Instituut voor Militaire Historie Nationaal Archief Den Haag Archief van de MMOD Archief van de EOD Overige Nederlandse archieven Buitenlandse archieven Informatie van internet Luchtfoto interpretatie Samenvatting en conclusie van inventarisatiefase en advies Samenvatting van de inventarisatie Conclusie van de inventarisatie Fase 2: Analyse bronnenmateriaal Analyse bronnenmateriaal dat niet geleid heeft tot een verdacht gebied Aanbevelingen met betrekking tot de geplande werkzaamheden T&A en kwaliteit...18 T&A Survey Pagina 2 van 56

4 Lijst van bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3a Bijlage 3b Bijlage 3c Bijlage 3d Bijlage 3e Bijlage 3f Bijlage 3g Bijlage 3h Bijlage 3i Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Bijlage 10 Bijlage 11 Bijlage 12 CE bodembelastingkaart met onderzoeksgebied Overzichtslijst gebruikte literatuur en uitwerking resultaten Overzicht archiefbezoek Overzicht gemeente en provinciale archief en uitwerking resultaten Overzicht archief NIOD en uitwerking resultaten Overzicht archief NIMH en uitwerking resultaten Overzicht Nationaal Archief Den Haag en uitwerking resultaten Overzicht archief MMOD en uitwerking resultaten Overzicht archief van de EOD en uitwerking resultaten Overzicht overige Nederlandse archieven en uitwerking resultaten Overzicht buitenlandse archieven en uitwerking resultaten Overzicht gebruikte websites en uitwerking resultaten Overzicht gebruikte luchtfoto s en uitwerking resultaten Overzichtskaart probleeminventarisatie Algemene evaluatie van de risico s van eplosieven Wetgeving en subsidiemogelijkheden voor eplosievenonderzoek Procedure risicoanalyse WSCS-OCE richtlijnen horizontale afbakening verdacht gebied Beoordeling van de betrouwbaarheid van bronnen Distributielijst T&A Survey Pagina 3 van 56

5 1 Het onderzoek Sweco ( opdrachtgever ) heeft T&A Survey ( T&A ) op 28 april 2016 schriftelijk opdracht verleend voor het uitvoeren van het historisch vooronderzoek naar de aanwezigheid van conventionele eplosieven (verder eplosieven ) ter plaatse van voorlandkering sectie 10 Waddenzeedijk Teel. 1.1 Achtergrond Ter plaatse zal een dijkversterking worden gerealiseerd, hierbij zullen grondroerende werkzaamheden worden uitgevoerd. Het mogelijk voorkomen van eplosieven in de ondergrond houdt over het algemeen in Nederland verband met oorlogshandelingen gedurende de Tweede Wereldoorlog ( WOII ). Voorbeelden hiervan zijn bombardementen (zowel geallieerde als Duitse), gevechten (meidagen 1940, bevrijding ), verdedigingswerken (mijnenvelden) en dumpingen (verborgen voor vijand, achterlaten van munitie bij overgave of terugtrekking). Aangezien eventueel aanwezige, niet gesprongen eplosieven een risico vormen voor de uit te voeren werkzaamheden, is het van belang dat de kans op het aantreffen van eplosieven in het onderzoeksgebied onderzocht wordt. 1.2 Projectdoel Doel van het historisch vooronderzoek is het vaststellen van de risico s op de aanwezigheid van eplosieven in de bodem van het onderzoeksgebied op basis van verzameld en geanalyseerd (historisch) feitenmateriaal. Een volledig vooronderzoek bestaat overeenkomstig het Werkveldspecifiek certificatieschema voor het systeemcertificaat Opsporen Conventionele Eplosieven (WSCS-OCE) uit twee fasen: 1. Inventarisatie van bronnenmateriaal 2. Analyseren van bronnenmateriaal De inventarisatie van het bronnenmateriaal betreft het verzamelen van historisch feitenmateriaal. Voordat de inventarisatie van start kan gaan, dient het onderzoeksgebied eerst duidelijk omschreven te zijn. De analyse betreft het analyseren van het aangetroffen feitenmateriaal. Op basis van de analyse kan worden vastgesteld of het onderzoeksgebied onverdacht of (deels) verdacht is. Als het gebied (deels) verdacht is, zullen soort, aantal en verschijningsvorm van mogelijke eplosieven worden vastgesteld. Daarnaast wordt het verdachte gebied horizontaal en verticaal afgebakend. Indien na de inventarisatie en analyse van het bronnenmateriaal (een deel van) het onderzoeksgebied verdacht is verklaard, wordt het opsporingsgebied afgebakend, vindt er een risicoanalyse plaats en wordt er een aanbeveling gedaan met betrekking tot de geplande werkzaamheden. T&A Survey Pagina 4 van 56

6 Deze rapportage is uitgevoerd conform de meest recente richtlijnen van de WSCS-OCE, namelijk het wijzigingsvoorstel dat in 2016 van kracht zal worden. Om aan de WSCS- OCE te voldoen, dienen alle volgens de richtlijnen van de WSCS-OCE, verplichte bronnen geraadpleegd te worden. In onderstaande tabel is een overzicht van de verplichte en tevens aanvullende bronnen opgenomen. Hierin is aangegeven welke bronnen door T&A geraadpleegd zijn voor het onderhavig onderzoek. Bron Raadplegen Geraadpleegd door T&A Verplicht Aanvullend Literatuur Gemeentelijk en provinciaal archief Nederlands Instituut voor Militaire Historie Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Nationaal Archief Den Haag Eplosieven Opruimings Dienst Defensie Luchtfotocollectie Bibliotheek Wageningen Luchtfotocollectie Topografische Dienst (Zwolle) Luchtfotocollectie The Aerial Reconnaissance Archives The National Archives (Londen) Bundesarchiv-Militararchiv (Freiburg) The National Archives (Washington DC) Getuigen 1.3 Praktijkgericht gebruiken rapportage De inventarisatie heeft feiten opgeleverd die de aanwezigheid van eplosieven deed vermoeden. Analyse van deze feiten heeft echter tot de conclusie geleid dat ze niet (meer) in het onderzoeksgebied te verwachten zijn. Het onderzoeksgebied is daarmee onverdacht gebied. Grondroerende werkzaamheden binnen het onderzoeksgebied kunnen op reguliere wijze worden uitgevoerd. Op de CE bodembelastingkaart in bijlage 1 staat het resultaat van het onderzoek, waarbij het onderzochte en onverdacht verklaarde gebied in groen is aangegeven. In is het feitenmateriaal samengevat op basis waarvan in eerste instantie de aanwezigheid van eplosieven werd vermoed. In 4.1 is voor deze feiten een analyse uitgevoerd, op basis waarvan gesteld is dat ze niet in het onderzoeksgebied te verwachten zijn. In hoofdstuk 5 is het advies verwoord. In de bijlagen zijn de geraadpleegde bronnen weergegeven en is de aangetroffen informatie uitgewerkt. T&A Survey Pagina 5 van 56

7 2 Het onderzoeksgebied 2.1 Gegevens onderzoekslocatie Geografische ligging en grootte Het onderzoeksgebied is gelegen aan de Zuider Haaks te Teel. Het onderzoeksgebied heeft een lengte van circa 1200 meter. Het onderzoeksgebied betreft de Waddenzeedijk parallel aan de Zuiderhaaks vanaf de oostelijke havenhoofd van de veerhaven west van het NIOZ tot aan waar de Zuiderhaaks samenkomt met De Rede (zie bijlage 1 voor een overzichtskaart). Bodemopbouw Voor gegevens over de bodemopbouw is de website van Dinoloket geraadpleegd. Boring(B) RD coördinaten Bodemopbouw Sondering (S) B19D , Tot 10 m-mv zand B09D , Tot 10 m-mv zand B09D , Tot 10 m-mv zand B09D , Tot 10 m-mv zand B09D , Tot 0,55 m-mv klei, tot 6,9 m-mv zand, tot 7,0 m-mv klei en tot 10 m-mv zand B09D , Tot 4,25 m-mv zand, tot 6,1 m-mv klei en tot 10 m-mv zand B09D , Tot 10 m-mv afwisselend klei- en zandlagen B09D , Tot 10 m-mv zand T&A Survey Pagina 6 van 56

8 2.2 Informatie van opdrachtgever Opdrachtgever heeft onderstaande informatie geleverd aan T&A. Kaartmateriaal Opdrachtgever heeft T&A een digitale topografische kaart met RD-coördinaten (AutoCAD dwg ter beschikking gesteld. Hierop staat het onderzoeksgebied aangegeven. Aanwezige informatie over de bodemgesteldheid Opdrachtgever had geen informatie beschikbaar gesteld over de bodemopbouw in het onderzoeksgebied. Naoorlogse werkzaamheden Opdrachtgever had geen informatie beschikbaar gesteld over naoorlogse werkzaamheden binnen het onderzoeksgebied. T&A Survey Pagina 7 van 56

9 3 Fase 1: Inventarisatie van het bronnenmateriaal Het bronnenmateriaal (literatuur, archiefstukken etc.) wordt bestudeerd op relevante feiten en aanwijzingen die onder meer worden gebruikt voor een goede keuze uit de beschikbare luchtfoto s. Alle betrouwbare bronnen met toegevoegde waarde zijn van belang voor verdere analyse, conclusies en afbakening van (on)verdachte gebieden. In de volgende paragrafen is een algemene toelichting gegeven over de bronnen die geraadpleegd (kunnen) worden voor historisch vooronderzoek. De voor onderhavig onderzoek geraadpleegde bronnen staan in de bijlagen vermeld met de uitwerking van de resultaten van het onderzoek in onderstaande paragrafen is per bron naar de respectievelijke bijlage verwezen. De bronnen zijn beoordeeld op betrouwbaarheid conform de richtlijnen zoals opgenomen in bijlage 11. Algemene informatie over de uitwerking van de bronnen Op basis van de geraadpleegde bronnen zijn per onderzochte bron, indien van toepassing, in de bijlagen overzichtstabellen opgesteld van de oorlogshandelingen in (de omgeving van) het onderzoeksgebied gedurende WOII. De kolom bron verwijst met de juiste annotatie naar de herkomst van de informatie. Markeringsnummers Elke relevante oorlogshandeling is voorzien van een markeringsnummer die is weergegeven in de overzichtstabel en in de inventarisatiekaart in bijlage 6. De toevoeging indicatief bij het markeringsnummer geeft weer dat de melding niet nauwkeurig geplaatst kan worden en dus indicatief in de inventarisatiekaart is ingetekend. Een indicatief markeringsnummer kan ook als tekstvlak in de kaart staan. Geen toevoeging geeft aan dat de melding (redelijk) nauwkeurig ingetekend kon worden. De markering BOL (buiten onderzoekslocatie) laat zien dat de melding zich buiten het onderzoeksgebied bevindt, maar wel van belang is voor een algemeen beeld van de omgeving. De markering NIK (niet in kaart) geeft weer dat de eacte locatie van de melding op basis van de beschikbare gegevens niet nader te bepalen was en dat de melding dus niet in de kaart kon worden gezet. 3.1 Literatuurstudie De eerste stap in een historisch vooronderzoek is in de regel het raadplegen van de literatuur. Middels de literatuurstudie is een beeld te verkrijgen van algemene oorlogshandelingen in een gebied, meestal met data van deze gebeurtenissen en soms met zeer relevante details die niet in andere bronnen te vinden zijn. Deze studie levert zodoende een overzicht op van gebeurtenissen op basis waarvan gericht gezocht kan worden in diverse nationale en internationale archiefinstellingen. Voor de literatuurstudie bestaat een aantal standaardwerken dat geraadpleegd wordt, aangevuld met regionale en plaatselijke literatuur. Deze literatuur is deels in bezit van T&A en wordt aangevuld met literatuur uit de Koninklijke Bibliotheek ( KB ), het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie ( NIOD ), het gemeentearchief en/of plaatselijke bibliotheken en historische verenigingen. De geraadpleegde literatuur en uitwerking van de aangetroffen relevante feiten is in bijlage 2 terug te vinden. T&A Survey Pagina 8 van 56

10 3.2 Archiefonderzoek Archiefstukken zijn de meest belangrijke informatiebron voor een historisch onderzoek. Ze hebben doorgaans de meest accurate en betrouwbare gegevens die voor een onderzoek nodig zijn, omdat het vaak primaire bronnen betreffen waarvoor de informatie is vastgelegd korte tijd nadat een gebeurtenis plaatsvond. De stukken bestaan onder meer uit processen-verbaal en dagrapporten, maar soms ook uit foto s van oorlogsvoorvallen en militaire verslagen waarin planning en uitvoering alsmede resultaten en gebruikte eplosieven zijn vastgelegd. Archiefstukken voor historisch onderzoek liggen in verschillende archieven in Nederland en in enkele buitenlandse archiefinstellingen. Aan hand van de richtlijnen in de WSCS- OCE en door de onderzoeker is bepaald welke archieven geraadpleegd dienen te worden voor het onderzoek en of de aangetroffen informatie relevant is of niet. Per archief is een inventarisatie opgemaakt van de dossiers waarin relevante informatie verwacht mag worden. Deze dossiers zijn ingezien en de inhoud is beoordeeld op relevantie. Een stuk is niet relevant indien het geen indicaties of contra-indicaties voor de mogelijke aanwezigheid van eplosieven in het onderzoeksgebied of de directe nabijheid ervan bevat. De relevante stukken zijn verder uitgewerkt en geanalyseerd. De inventarisatie van geraadpleegde archieven, inventarissen en de uitwerking van de relevante informatie is terug te vinden in de bijlagen 3a tot en met 3i Gemeentelijk en provinciaal archief Archiefstukken uit gemeentearchieven bevatten in de regel de meest gedetailleerde en betrouwbare informatie voor oorlogshandelingen in de gemeente, getroffen locaties, afhandelingen betreffen het zoeken en/of ruimen van eplosieven en naoorlogse werkzaamheden. Meestal zijn deze stukken in een lokaal gemeentearchief terug te vinden, maar in andere gevallen liggen dergelijke stukken in provinciale of regionale archieven. Bij het raadplegen van het gemeentelijke en provinciale archief worden conform de WSCS-OCE ten minste stukken van de luchtbeschermingsdienst, de stukken over aangetroffen/geruimde CE en oorlogsschaderapporten geraadpleegd. Tevens is bij de gemeente nagevraagd of er in het verleden reeds onderzoeken zijn uitgevoerd naar de aanwezigheid van eplosieven. De resultaten van het onderzoek in het gemeentelijk en het provinciaal archief zijn uitgewerkt in bijlage 3b Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie Het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie ( NIOD ) is een kennis- en informatiecentrum over oorlog en bevat diverse (dag)boeken en archiefstukken over WOII. Hiertoe behoren ondermeer: Collectie Departement van Justitie Collectie Generalkommissatiat für das Sicherheitswesen - Höhere SS- und Polizeiführer Nord-West Beide collecties zijn geraadpleegd voor dit onderzoek. De uitwerking hiervan is terug te vinden in bijlage 3c. T&A Survey Pagina 9 van 56

11 3.2.3 Nederlands Instituut voor Militaire Historie Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie ( NIMH ) is een gespecialiseerd kennisen onderzoekscentrum op het gebied van de Nederlandse militaire geschiedenis en beschikt onder andere over de volgende collecties: Collectie 409 Gevechtsverslagen en rapporten mei 1940 Collectie 575 Duitse verdedigingswerken in Nederland en rapporten van het Bureau Inlichtingen te Londen ( ) Waar noodzakelijk zijn collectie 409 en/of collectie 575 geraadpleegd voor dit onderzoek. De uitwerking hiervan is terug te vinden in bijlage 3d Nationaal Archief Den Haag In het Nationaal Archief van Den Haag is onder toegang Binnenlandse Zaken een collectie berichten beschikbaar van gemeentes gericht aan Rijksinspectie Luchtbescherming te Den Haag. Dit zijn meldingen van de gemeentes en provincies betreffende gebeurtenissen waarbij voorwerpen vanuit de lucht in de gemeente terecht zijn gekomen, vliegtuigbeschietingen en bombardementen. De stukken betreffen voornamelijk de periode Deze stukken voegen weinig tot niets toe aan de processen-verbaal van de Luchtbeschermingsdienst van de gemeentes zelf, maar wanneer die stukken verloren zijn gegaan, zijn de stukken uit het Nationaal Archief een waardevolle bron van informatie. De resultaten van het onderzoek in het Nationaal Archief zijn uitgewerkt in bijlage 3e Archief van de MMOD In de periode van werden de munitieruimingen uitgevoerd door verschillende instanties, die de ruiminggegevens zelf bijhielden. De gegevens, indien nog voorhanden, zijn nooit centraal gearchiveerd en ontsloten. Een klein deel bevindt zich in het Archief Mijn- en Munitie Opruimings Dienst ( MMOD ) van het Semistatisch archief van het Ministerie van Defensie te Rijswijk, waarin de ruimingen in de periode zijn ontsloten. Soms worden in andere archieven ook ruiminggegevens aangetroffen, maar het overgrote deel van deze gegevens is niet meer te achterhalen. Daarom bestaat er een hiaat in de informatie over munitieruimingen voor de periode De resultaten van het onderzoek in de stukken van de MMOD zijn uitgewerkt in bijlage 3f Archief van de EOD Vanaf de jaren zeventig heeft de Eplosieven Opruimingsdienst Defensie ( EOD ) de ruimingen van eplosieven uitgevoerd, gerapporteerd en gearchiveerd. Deze munitie opruimingsrapporten ( MORA s ) van de EOD zijn de belangrijkste bron van informatie voor het achterhalen van munitieruimingen vanaf Tevens beschikt de EOD over mijnenkaarten, waarin de bekende geregistreerde mijnenvelden zijn opgenomen met bijbehorende rapportages betreffende de ruimingen van deze velden. Zowel de MORA s als de mijnenkaarten zijn geraadpleegd. In bijlage 3g zijn de resultaten uitgewerkt. T&A Survey Pagina 10 van 56

12 3.2.7 Overige Nederlandse archieven Overige Nederlandse archieven Naast de reeds vermelde archiefinstellingen, zijn er nog andere uiteenlopende archiefinstellingen in Nederland die relevante informatie voor historisch vooronderzoek (kunnen) bevatten. Dit betreft vaak kleinere archieven van bijvoorbeeld lokale musea, heemkundige en geschiedkundige kringen en soms zelfs privé archieven. Getuigenverklaringen Interviews met ooggetuigen, die informatie hebben over de eventuele aanwezigheid van neergestorte vliegtuigen, afgeworpen bommen en andere gevechtshandelingen binnen het gebied, kan veel bruikbare informatie opleveren. Ruim 70 jaar na dato is het aantal ooggetuigen echter zeer beperkt en bovendien waren deze mensen ten tijde van WOII vaak erg jong. Ooggetuigenverklaringen hebben daarom niet altijd een toegevoegde waarde. In bijlage 3h zijn de resultaten van getuigenverklaringen en deze archieven uitgewerkt Buitenlandse archieven In het buitenland zijn diverse archieven met uitgebreide informatie over WOII. Deze bevatten archiefstukken, boeken en foto s van oorlogshandelingen gemaakt of buitgemaakt door de troepen van het land waar het betreffende archief staat. Aangezien eenheden van diverse nationaliteiten op Nederlands grondgebied hebben gevochten, bevatten deze archieven vaak informatie over het voorkomen van eplosieven in Nederland. The National Archives te Londen The National Archives te Londen is het officiële archief van Groot-Brittannië, met informatie over de Britse geschiedenis tot meer dan jaar geleden. Hier zijn ondermeer Flight Reports te vinden met informatie over luchtaanvallen van de RAF tijdens WOII. The National Archives te College Park (VS) The National Archives te College Park is het officiële archief van de Verenigde Staten. Hier zijn o.a. vluchtgegevens van luchtaanvallen en (lucht)foto s van WOII te vinden. Bundesarchiv-Militärarchiv te Freiburg Het Bundesarchiv-Militärarchiv te Freiburg bevat de informatie van de Duitse militaire geschiedenis vanaf De resultaten van onderzoeken in de buitenlandse archieven zijn uitgewerkt in bijlage 3i Informatie van internet Tegenwoordig is ook internet een goede bron voor informatie, ook voor historisch vooronderzoek. Hoewel op internet informatie staat waarvan de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid in twijfel getrokken kunnen worden, zijn er tegenwoordig ook veel archiefinstellingen die foto s, archiefstukken, dagboeken en meer gedigitaliseerd materiaal beschikbaar hebben gesteld via hun website. Daarnaast is er informatie te vinden van amateur historici, krantenberichten van de afgelopen decennia, contactgegevens van mogelijke getuigen en locatiedeskundigen en meer. De resultaten van de informatie van internet zijn uitgewerkt in bijlage 4. T&A Survey Pagina 11 van 56

13 3.3 Luchtfoto interpretatie In WOII zijn door de geallieerden diverse fotoverkenningsvluchten boven Nederland uitgevoerd. Deze luchtfoto s zijn grotendeels terug te vinden in de Speciale Collecties van de bibliotheek van Wageningen UR ( Wag ) en bij het Kadaster in Zwolle ( Zwolle ). Ook de luchtfotocollectie van de Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Scotland te Edinburgh ( ACIU/JARIC ) en the National Archives te College Park ( NARA ) hebben (een grote hoeveelheid) luchtfoto s van Nederland beschikbaar. The National Archives te Londen ( NAL ), de National Air Photo Library Ottawa ( Canada ), het Bundesarchiv/Militärarchiv te Freiburg ( BAF ) en het spoorwegmuseum te Utrecht ( SMU ) beschikken over een aantal luchtfoto s van Nederland. De archiefinstellingen in Nederland en de BAF zijn door T&A geraadpleegd. Waar nodig zijn de overige archieven geraadpleegd Criteria luchtfoto selectie Luchtfoto s worden geselecteerd op basis van enkele criteria. De beeldkwaliteit is daarbij van belang. De voorkeur gaat uit naar een scherpe foto, van de juiste schaal, die zo kort mogelijk genomen is na een oorlogshandeling. Beperkende factoren op luchtfoto s komen vanzelfsprekend voor, zoals bewolking, inundaties binnen je gebied of een beschadiging aan de foto zelf. Desondanks zijn deze opnames goed bruikbaar al kan het resultaat van de interpretatie mogelijk wat minder zijn als de foto niet optimaal is. Luchtfoto interpretatie Foto s worden door deskundigen met ervaring in de interpretatie van luchtfoto s uit het tijdvak onafhankelijk van elkaar geïnterpreteerd. Eén van deze deskundigen doet dit met de kennis van informatie uit het overige bronnenmateriaal, de andere zonder deze aanvullende kennis. Verschillen in interpretatie worden besproken en opnieuw beoordeeld. De resultaten van de luchtfoto-interpretatie zijn uitgewerkt in bijlage 5. Vergelijking van de luchtfoto s met de huidige situatie Door de luchtfoto s uit te vergelijken met recente luchtfoto s en satellietbeelden, kan een goed beeld verkregen worden van de naoorlogse ontwikkelingen in het gebied. Aanvullend zijn diverse topografische kaarten van de afgelopen 70 jaar (waaronder uit de Grote Atlas van Nederland en met elkaar en de luchtfoto s vergeleken. De resultaten van de vergelijking van de luchtfoto s zijn uitgewerkt in bijlage 5. T&A Survey Pagina 12 van 56

14 3.4 Samenvatting en conclusie van inventarisatiefase en advies De aangetroffen feiten zijn weergegeven in bijlagen. Op basis van de inventarisatie van het historisch feitenmateriaal kan de volgende samenvatting van de relevante gebeurtenissen in en nabij het onderzoeksgebied worden opgesteld: Samenvatting van de inventarisatie Literatuuronderzoek 1. Er hebben binnen het onderzoeksgebied geen grondgevechten plaatsgevonden bij de Georgische opstand in april 1945; 2. Op Teel hebben door de oorlog heen vele bombardementen plaatsgevonden, de meeste op de vliegvelden; 3. Bij De Mok, t Horntje bevonden zich militaire terreinen en stellingen; 4. Op en om Teel zijn verschillende vliegtuigen neergekomen. Bij de Pontweg, nabij het onderzoeksgebied is een Halifa neergestort; Gemeentearchief 5. In het gemeentearchief van Teel zijn foto s van mei 1945 gevonden waarop schade aan de gebouwen van vliegkamp De Mok is te zien. Het is niet duidelijk wanneer de schade aan de gebouwen is ontstaan; Provinciaal archief 6. In het provinciale archief zijn stukken ingezien, waarin melding wordt gemaakt van bommen nabij het onderzoeksgebied. Geen van de meldingen is eact te plaatsen; Archief NIOD 7. Uit stukken van het NIOD blijkt dat er op Teel verschillende malen bommen zijn neergekomen, waaronder bommen in het water in de buurt van vliegveld De Mok; Archief NIMH 8. Uit stukken van het NIMH blijkt dat er stellingen aanwezig zijn geweest bij De Mok en t Horntje; Nationaal Archief Den Haag 9. In het Nationaal Archief Den Haag is een melding van een luchtaanval op vliegkamp De Mok aangetroffen, die mogelijk ook het onderzoeksgebied heeft getroffen; Archief van de MMOD 10. In het archief van de MMOD zijn geen stukken aangetroffen met betrekking het onderzoeksgebied; Archief van de EOD 11. Er is door de EOD één eplosief, een granaat van 40 bij 10 cm, geruimd nabij het onderzoeksgebied; 12. Er hebben volgens de mijnenkaarten geen mijnenvelden gelegen in het onderzoeksgebied; Buitenlandse archieven 13. In het National Archive te London is geen feitenmateriaal aangetroffen dat duidt op de mogelijke aanwezigheid van eplosieven binnen het onderzoeksgebied; T&A Survey Pagina 13 van 56

15 Internet 14. Op het internet is informatie aangetroffen, waaruit op te maken valt dat er een vliegtuig nabij het onderzoeksgebied is neergestort; 15. Op het internet is informatie aangetroffen, waaruit op te maken valt dat er naoorlogs werkzaamheden hebben plaats gevonden binnen het onderzoeksgebied; Interpretatie van de luchtfoto s van Op luchtfoto 4083 van 19 april 1945 zijn duidelijk verschillende inslaglocaties zichtbaar nabij het onderzoeksgebied; Vergelijking van de luchtfoto s met de huidige situatie 17. Uit de vergelijking van de luchtfoto s uit 1944 en 1945 met huidige satellietbeelden blijkt dat er een nieuwe Waddendijk is aangelegd in de jaren zestig en zeventig; 18. Bij t Horntje is een nieuwe haven voor de veerboten aangelegd welke in 1964 in gebruik is genomen Conclusie van de inventarisatie Het historisch feitenmateriaal afkomstig van de inventarisatie doet de aanwezigheid van eplosieven vermoeden. Het onderzoeksgebied is daarmee mogelijk (deels) verdacht gebied. In het volgende hoofdstuk wordt het bronnenmateriaal verder geanalyseerd om het verdachte gebied af te bakenen en soort, hoeveelheid en verschijningsvorm van de vermoede eplosieven te bepalen. T&A Survey Pagina 14 van 56

16 4 Fase 2: Analyse bronnenmateriaal In deze fase wordt het historisch feitenmateriaal afkomstig van de inventarisatiefase gedetailleerd geanalyseerd. Op basis hiervan wordt vastgesteld of er sprake is van de vermoedelijke aanwezigheid van eplosieven. Een belangrijk aspect van deze analyse is het beoordelen van de betrouwbaarheid van de bronnen. In bijlage 11 zijn de richtlijnen weergegeven die T&A hanteert bij het beoordelen van deze betrouwbaarheid. Waar de beoordeling van een bron afwijkt van deze richtlijn of anderzijds een nadere toelichting noodzakelijk wordt geacht, zal deze in onderstaande analyse beschreven worden. Als na de analyse van het bronnenmateriaal geen feiten duiden op de vermoedelijke aanwezigheid van eplosieven, wordt de conclusie onverdacht getrokken. Als er sprake is van de vermoedelijke aanwezigheid van eplosieven, wordt de conclusie (deels) verdacht getrokken. In dit geval wordt aangeraden om een analyse uit te laten voeren voor de verdachte gebieden, om te bepalen wat de afbakening hiervan is (horizontaal en/of verticaal), welke (sub)soort eplosieven mogelijk aanwezig zijn en van welk kaliber, nationaliteit en verschijningsvorm ze zijn. 4.1 Analyse bronnenmateriaal dat niet geleid heeft tot een verdacht gebied De volgende feiten hebben na analyse niet geleid tot een verdacht gebied binnen het onderzoeksgebied. Bombardementen op vliegkamp De Mok Uit markeringsnummer tot en met markeringsnummer kan opgemaakt worden dat er in de periode 10 mei 1940 tot en met 29 augustus 1941 vliegkamp De Mok meerdere keren door bommen is getroffen. Er zijn geen aanwijzingen dat afzwaaiers de huidige onderzoekslocatie getroffen hebben. Er is dus geen nauwkeurige informatie beschikbaar waarop een deel van het onderzoeksgebied als verdacht kan worden aangemerkt. Gesteld kan worden dat er aan hand van deze meldingen geen eplosieven in het onderzoeksgebied liggen. Bombardement in de Prins Hendrikpolder Markeringsnummer meldt in een brief van 31 mei 1940 dat er een vijftal vliegtuigbommen terechtgekomen waren in de Prins Hendrikpolder in het land van een arme boer De Visser. De eacte locatie waar de bommen zijn gevallen, is niet te achterhalen. Op de luchtfoto s van na dit bombardement zijn geen eenduidige sporen van een bombardement zichtbaar in of nabij het onderzoeksgebied. Er is dus geen nauwkeurige informatie beschikbaar waarop een deel van het onderzoeksgebied als verdacht kan worden aangemerkt. Vliegtuigcrash Uit markeringsnummer kan opgemaakt worden dat op een Halifa was neergekomen bij de Pontweg ten noorden van t Horntje. Uit de beschikbare informatie is af te leiden dat de crashlocatie zich ver van het onderzoeksgebied bevindt. Er kan gesteld worden dat er geen wrakresten of munitie afkomstig van dit toestel binnen het onderzoeksgebied terecht gekomen zijn. T&A Survey Pagina 15 van 56

17 Militair terrein Op luchtfoto 4083 is een militair terrein zichtbaar in het onderzoeksgebied. Dit terrein is naoorlogs echter grootschalig geroerd de haven in t Horntje is gegraven, het onderzoekscentrum NIOZ is aangelegd, dijken en wegen aangelegd. Hierbij is geen melding gedaan van aangetroffen eplosieven. Er zijn daarmee geen aanwijzingen dat er op dit terrein eplosieven zijn achtergelaten. Het onderzoeksgebied is daarmee onverdacht op basis van deze feiten. Bomkraters luchtfoto eind WOII Uit markeringsnummer kan opgemaakt worden dat er op 17 januari 1945 een aanval werd uitgevoerd op flakstellingen bij o.a. De Mok. Uit Zwanenburg blijkt dat er in het begin van de middag door Spitfires en Beaufighters aanvallen op o.a. schepen bij Den Helder werden uitgevoerd. Op de luchtfoto van het gebied zijn duidelijk vijf verschillende sets kraters zichtbaar en aansluitend in het zuiden één enkele krater. Uit de gegevens van de literatuur kan opgemaakt worden dat de aanvallen in duikvlucht werden uitgevoerd. Hierdoor kan afgeleid worden dat bij de vijf complete sets van twee kraters geen blindgangers worden verwacht. De enige blindganger die word verwacht is die horende bij de zichtbare enkele bomkrater welke zich nog net in de duinen bevond, nabij het onderzoeksgebied. Deze eventuele blindganger bevind zich echter te ver van het onderzoeksgebied om hiervan op invloed te zijn. De krater bevindt zich namelijk op een grotere afstand dan 75 meter van het onderzoeksgebied. Op basis van ruime ervaring van T&A in onderzoek naar duikbombardementsaanvallen en de daarbij vastgestelde maimale onderlinge afstand tussen afgeworpen bommen van een toestel, kan gesteld worden dat een blindganger bij een dergelijk aanval binnen een straal van 75 meter 1 zal liggen. Er kan daarom gesteld worden dat het onderzoeksgebied onverdacht is met betrekking tot deze eplosieven. Ruimingen EOD De EOD heeft één eplosief nabij het onderzoeksgebied geruimd, te weten een granaat van 40 bij 10 cm. Er zijn geen aanwijzingen dat deze granaat bewust op het onderzoeksgebied is afgevuurd. Het betreft hier waarschijnlijk een incidentele vondst of is van elders aangevoerd, mogelijk als verzamelobject. De conclusie is dat het onderzoeksgebied daarmee in z n geheel onverdacht is. 1 De straal van 75 meter bestaat uit de maimale onderlinge afstand van de inslaglocaties van de bommen plus de ondergrondse offset van een blindganger en een foutenmarge van 5 meter i.v.m. de nauwkeurigheid van het plaatsen van luchtfoto s. T&A Survey Pagina 16 van 56

18 5 Aanbevelingen met betrekking tot de geplande werkzaamheden Grondroerende werkzaamheden binnen het onderzoeksgebied kunnen op reguliere wijze worden uitgevoerd. T&A Survey Pagina 17 van 56

19 6 T&A en kwaliteit Het historisch vooronderzoek behandeld in deze rapportage is op zorgvuldige wijze uitgevoerd volgens algemeen gebruikelijke inzichten en methoden. Door een ISO-9001, VCA** en WSCS-OCE gecertificeerd kwaliteitssysteem waarborgt T&A de kwaliteit en veiligheid van haar diensten. T&A vindt het belangrijk om de CO2 emissie van haar activiteiten te monitoren en te reduceren. Daarom beschikt T&A over het CO2-bewust certificaat 3. T&A streeft naar een zo groot mogelijke representativiteit van het onderzoek. Een inventarisatie is echter gebaseerd op een (relatief) beperkt archiefonderzoek. Zodoende blijft het mogelijk dat relevante informatie niet wordt achterhaald. T&A is niet aansprakelijk voor de schade die mogelijk voortvloeit uit het gebruik van haar onderzoeksresultaten T&A Survey Pagina 18 van 56

20 Bijlage 1 CE bodembelastingkaart met onderzoeksgebied T&A Survey Pagina 19 van 56

21 Legenda Onderzoeksgebied Status met verwijzing naar deelgebieden Onverdacht ³ Meter Esri Nederland & Community Maps Contributors T&A Survey BV Dynamostraat 48 Postbus NR Amsterdam Telefoon: Fa: info@ta-survey.nl Internet: Bijlage1. CE-Bodembelastingkaart Project: HO CE Waddenzeedijk Teel Opdrachtgever: Sweco Tekenaar: R.F. Assendorp Projectnummer: GPR5879 Formaat: A3 Akkoord: Schaal: 1: M. van Oers Datum: Onverdacht

22 Bijlage 2 Overzichtslijst gebruikte literatuur en uitwerking resultaten Overzichtslijst gebruikte literatuur Voor de literatuurstudie zijn de onderstaande boeken uit het archief van T&A, de Koninklijke Bibliotheek, het Nederlandse Instituut voor Oorlogsdocumentatie, de bibliotheek van het Luchtvaart- en Oorlogsmuseum Teel en het gemeentearchief geraadpleegd. In de kolom bronverwijzing staat de afkorting die in het overzicht van de relevante gebeurtenissen gebruikt is om naar het betreffende boek te verwijzen. Auteur Titel Uitgegeven Bronverwijzing Amersfoort, H. e.a., Mei 1940, de strijd op Nederlands Den Haag 2005 Amersfoort (2005) grondgebied Bartels, J.A.C. Muiterij aan het Marsdiep: de tragedie van Amsterdam 1986 Bartels (1986) de Georgiërs op Teel Bartels, J.A.C. & e.a. Teel, Nederlands laatste slagveld. De Zutphen 1980 Bartels (1980) muiterij der Georgiërs april 1945 Grimm, p., e.a. Vliegvelden in oorlogstijd, Nederlandse vliegvelden tijdens bezetting en bevrijding Amsterdam 2009 Grimm (2009) Helder, A.J.P. aanvullend bodem- en waterbodemonderzoek Deventer 2012, Helder (2012 ten behoeve van de versterking van de Waddenzeedijk op Teel kenmerk EDM /tutr/005 Klep, C. (red.), De bevrijding van Nederland , Den Haag 1995 Klep (1995) oorlog op de flank Korthals Altes, A., Luchtgevaar, luchtaanvallen op Nederland Amsterdam 1984 Korthals Altes (1984) LOMT nieuwsbrief luchtvaart- en oorlogsmuseum Teel 2009 LOMT (2009) Teel jaargang 7 nummer 2 LOMT Bommen op Teel (2) Den Burg mei 2010 LOMT (2010) Pater, de B.C., De Grote Atlas van Nederland Utrecht 2011 Pater (2011) Schoenmaker, B., e.a., Reij, C.J., e.a. Boerderijen boek, geschiedenis en Schoorl 1998 Reij (1998) naamgeving van alle boerderijen op Teel hun eigenaars en bewoners Saricon Studiegroep luchtoorlog Zwanenburg, G.J., Vooronderzoek Conventionele Eplosieven Noordelijk waterkering Mokbaai, Stuiifdijk- Bolwerk en t Buitenveldje te Teel Verliesregister En nooit was het stil Kroniek van een luchtoorlog delen I en II kenmerk VO-02, d.d. 29 oktober 2008 z.p., z.j. Saricon (2008) Verliesregister NIMH Zwanenburg (z.j.) Teel Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron mei 1940 Tijdens de Duitse aanval op Nederland in mei 1940 werd op Teel onder ander het marinevliegkamp De Mok aangevallen door Duitse vliegtuigen. Bartels (1986) Op 10 en 11 mei 1940 vielen BF 109 s van de II.(J)/186 en BF 110 s van de 2./ZG het vliegkamp (De Mok) enkele malen aan, waardoor 11 van de 23 aanwezige vliegtuigen werden vernield Op 10 en 11 mei 1940 vielen BF 109 s van de II.(J)/186 en BF 110 s van de 2./ZG het vliegkamp (De Mok) enkele malen aan, waardoor 11 van de 23 aanwezige vliegtuigen werden vernield Een Swordfish op patrouille bij Den Helder rapporteerde een hangar op Teel gezien te hebben die geheel kapot was en de wrakken van zes watervliegtuigen er dicht bij in het water lagen. Vier bommen werden door de Swordfish op een ronde hangar geworpen. Geen resultaat waargenomen Een Swordfish op patrouille bij Den Helder bombardeerde de watervliegtuigbasis de Mok. Hierbij viel 1 slachtoffer Een Hudson deed rond 04:00 een aanval op de watervliegtuigbasis op Teel. Er braken branden uit. Een andere Hudson viel rond 02:40 een watervliegtuigbasis aan bij Den Helder, maar aangezien die niet bestaat, is het mogelijk ook op Teel geweest. Grimm (2009) Grimm (2009) Zwanenburg (z.j.) LOMT (2009) Zwanenburg (z.j.) / Hampdens deden aanvallen op o.a. vliegveld De Mok. Zwanenburg (z.j.) T&A Survey Pagina 20 van 56

23 Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron / AD. Een Hampden naar De Mok op Teel. Zwanenburg (z.j.) / AD. Hampdens deden met succes aanvallen op Schiphol en De Mok Zwanenburg (z.j.) op Teel / Ad. Wellingtons naar De Mok op Teel, met treffers op de slipway. Zwanenburg (z.j.) indicatief indicatief 21/ AD. Een Hampden naar De Mok op Teel. Treffer op de slipway. Zwanenburg (z.j.) / Een Wellington naar De Mok op Teel, geen resultaat waargenomenburg Zwanen- indicatief (z.j.) indicatief Blenheim naar De Mok. Treffer op de slipway, maar geen verdere resultaten waargenomen. Hangars leken zwaar beschadigd. 1 Blenheim naar vliegveld Teel van een hoogte van 30 meter. Voltreffers op een hangar en op administratiegebouwen. Zwanenburg (z.j.) / AD. Een Hampden deed een aanval op De Mok (Teel). Zwanenburg (z.j.) / AD. Whitleys deden individuele aanvallen op de watervliegtuigbasis Zwanenburg (z.j.) op Teel. Er werden eplosies gezien bij gebouwen, maar geen branden waargenomen Een Blenheim deed om 19:28 een aanval op De Mok, waar twee Zwanenburg (z.j.) branden uitbraken / Een Hampden deed een aanval op de watervliegtuigbasis op Teel, Zwanenburg (z.j.) zonder resultaten waar te nemen / Hampden naar De Mok, na de aanval rook op het veld. Zwanenburg (z.j.) / AD. Twee Blenheims naar De Mok, maar geen resultaten waargenomen.. burg (z.j.) Zwanen / AD. Een Wellington naar De Mok waar na de aanval een grote, witte Zwanenburg (z.j.) eplosieplaats vond, gevolgd door brand / AD. Een Wellington naar De Mok en vermoedelijk naar vliegveld De Zwanenburg (z.j.) 40 Vlijt. Geen bijzonderheden / AD. Een Wellington naar De Mok. Inslagen op de wal tussen de Zwanenburg (z.j.) 40 grote baai en de watervliegtuigenbasis / AD. Een Wellington deed een aanval op De Mok. Er ontstond brand. Zwanenburg (z.j.) Een Beaufort deed om 13:25 een aanval op De Mok, maar treffers Zwanenburg (z.j.) werden niet geplaatst / AD, de watervliegtuigbasis De Mok op Teel. Geen resultaat Zwanenburg (z.j.) waargenomen / AD, een Hampden vermoedelijk op Teel en De Mok. Zwanenburg (z.j.) / AD, enkele vliegtuigen deden een aanval op onder andere Teel en Zwanenburg (z.j.) De Mok. Geen resultaten waargenomen / AD, aanval door enkele vliegtuigen op vliegvelden waaronder het Zwanenburg (z.j.) vliegveld Teel en de watervliegtuigbasis De Mok De laatste door de geallieerden uitgevoerde bomaanval op de Mok. LOMT Verder geen gegevens. (2009) Indicatief Op 23 en 25 september 1944 en 17 januari 1945 wierpen Mustangs en Spitfires in duikvlucht hun bommen af op de flak batterijen bij De Mok en het Loodsmanduin. Van schade is niks bekend ussen 14:00 en 15:05 zorgden 24 Spirfires voor escorte van 32 Beaufighters van Coastal Command, uitgestuurd voor een aanval op schepen bij de Nederlandse kust ter hoogte van Den Helder. 22 van de 24 Spitfires voerden in de omgeving van Den Helder aanvallen uit op flakstellingen, waarbij in een duik van naar 4000 voet, 42 bommen van 250 lbs MC met goed gevolg werden afgeworpen en tevens werd er met boordwapens gevuurd Om uur werden 32 Beaufighters, waarvan 16 bewapend met raketten en geëscorteerd door 24 Spitfires van Fighter Command, uitgestuurd voor een aanval op vijandelijke schepen, die eerder in het Marsdiep waren gesignaleerd door een Spitfire van Fighter Command. Schepen in het Marsdiep werden aangevallen met raketten en boordwapens. Ook werd een brug over een kanaal, een geschutsopstelling en een radartoren onder vuur genomen. Noot. Den Helder melde over deze aanval o.a. dat er bommen in de haven en op de wadden waren neergekomen. LOMT (nov 2010) Zwanenburg (z.j.) Zwanenburg (z.j.) In het kader van de Deltawet werden de Teelse dijken verhoogd. Reij (1998) De huidige Waddendijk werd in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw aangelegd. Helder (2012) T&A Survey Pagina 21 van 56

24 Bijlage 3a Overzicht archiefbezoek Bij het raadplegen van archieven is door de onderzoeker bepaald of informatie relevant is of niet. Per archief is een inventarisatie opgemaakt van de dossiers waarin relevante informatie verwacht mag worden. Deze dossiers zijn ingezien en de inhoud is beoordeeld op relevantie. Een stuk is niet relevant indien het geen indicaties of contra-indicaties voor de mogelijke aanwezigheid van eplosieven in het onderzoeksgebied of de directe nabijheid ervan bevat. De relevante stukken zijn verder uitgewerkt en geanalyseerd. De inventaris en uitwerking is per Nederlands archief te vinden in de bijlagen 3b tot en met 3h, voor de buitenlandse archieven in bijlage 3i en voor de luchtfoto-archieven in bijlage 5. Voor al deze archieven geldt, dat in de laatste kolom van de tabel van de inventarisatie middels een nummer aangeduid is waarom een inventaris niet relevant is bevonden. De vermelde nummers in de tabel van de inventarisatie van elk archief staan voor het volgende: 1. De in de stukken gemelde gebeurtenissen zijn te ver van het onderzoeksgebied om relevant te zijn; 2. De stukken melden geen (aan) eplosieven (gerelateerde gebeurtenissen); 3. De stukken melden geen relevante naoorlogse werkzaamheden; 4. De stukken missen in het archief; In onderstaande tabel staat aangegeven welke archieven zijn geraadpleegd en in welke bijlage de uitwerking van de resultaten terug te vinden zijn. Archiefinstellingen Geraadpleegd Resultaten te vinden in bijlage Gemeentearchief Teel Stukken betreffende de luchtbeschermingsdienst Stukken betreffende aangetroffen/geruimde CE Stukken betreffende oorlogsschaderapporten Ja Bijlage 3b Stukken betreffende reeds uitgevoerde onderzoeken naar aanwezige eplosieven Stukken betreffende relevante naoorlogse ontwikkelingen Overige stukken Provinciaal archief Noord-Holland: Stukken betreffende de luchtbeschermingsdienst Stukken betreffende aangetroffen/geruimde CE Stukken betreffende oorlogsschaderapporten Ja Bijlage 3b Stukken betreffende reeds uitgevoerde onderzoeken naar aanwezige eplosieven Stukken betreffende relevante naoorlogse ontwikkelingen Overige stukken Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) Toegangsnummer 216K Ja Bijlage 3c Toegangsnummer 077 Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) Collectie 409 Ja Bijlage 3d Collectie 575 Overige collecties Nationaal Archief Den Haag Ja Bijlage 3e Semistatisch archief van het Ministerie van Defensie te Rijswijk Archiefstukken van de MMOD Ja Bijlage 3f Archief van de EOD Ja Bijlage 3g Overige Nederlandse archiefinstellingen Nee Bijlage 3h The National Archives te Londen Ja Bijlage 3i The National Archives te College Park Nee, want er was reeds voldoende informatie aanwezig in Bijlage 3i andere archieven. Bundesarchiv-Militärarchiv te Freiburg Nee, want er was reeds voldoende informatie aanwezig in Bijlage 3i andere archieven. Speciale Collectie van de Bibliotheek van Wageningen UR Ja Bijlage 5 Luchtfotocollectie Kadaster te Zwolle Ja Bijlage 5 Luchtfotocollectie The Aerial Reconnaissance Archives Ja Bijlage 5 T&A Survey Pagina 22 van 56

25 Archiefinstellingen Geraadpleegd Resultaten te vinden in bijlage (ACIU/JARIC) Luftbild Datenbank te Estenfeld Ja Bijlage 5 T&A Survey Pagina 23 van 56

26 Bijlage 3b Overzicht gemeente en provinciale archief en uitwerking resultaten Overzichtslijst geraadpleegde gemeentearchieven en inventarissen Teel De archiefstukken van gemeente Teel liggen in het gemeentearchief. Hiervan zijn de volgende archieven geraadpleegd: Bescherming en hulpverlening Inv. Nr. Omschrijving archiefstuk(ken) Relevant 5841 Benoeming van personeel van de luchtbescherming, vaststelling van instructies voor het personeel en indeling van het luchtbeschermingsgebied, Stukken betreffende de eventuele verwijdering van bunkers en andere gevaarlijke obstakels van het Noordzeestrand Brand Inv. Nr. Omschrijving archiefstuk(ken) Relevant 5853 Correspondentie betreffende het bestrijden van bos- en heidebranden, Rapportages betreffende diverse branden, Landsverdediging en Tweede Wereldoorlog Inv. Nr. Omschrijving archiefstuk(ken) Relevant 7004 Correspondentie betreffende oorlogshandelingen op Teel, Correspondentie, declaraties en betalingstaten betreffende het vergoeden van oorlogsschade, Collectie Bartels Inv. Nr. Omschrijving archiefstuk(ken) Relevant 7182 Van de opgravingen bij De Mok. 22 mei 1945 en fort Erfprins te Den Helder, 23 juli 1945, Van de aanslag op een Duitse munitiewagen aan de Kogerweg te Den Burg op 18 mei 1945, Van de Interregnumperiode tussen 5 mei en 20 mei Foto s van de verwoestingen in de Eierlandse polder 7197 Foto s van vliegveld De Mok, mei 1940 Ja 7198 Van diverse Duitse en Russische militaire zaken 7199 Van het noodziekenhuis te Den Burg, na het bombardement van 6 april Overige foto s zonder bijschrift 7254 Luchtfoto s van Teel noord en zuid gemaakt door de Luftwaffe op 21 september Afschrift van het dagboek van Gunter Ditsch over de laatste oorlogsdagen op Teel 7258 Kopie van aantekeningen gemaakt tijdens de oorlog, door A of S Daalder 7259 Afschrift van een incompleet dagboekfragment van een onbekende schrijver over de aprildagen te Teel 7260 Afschrift van het dagboek van Gunter Ditsch over de laatste oorlogsdagen op Teel 7263 Lijsten met overzichten betreffende door oorlogshandelingen ontstane schade 7265 Geweld en vuur over de Eierlandsche polder, boek door A. Dros Dzn, L. van Hoorn en K. Stienstra 7266 Afdrukken van luchtfoto s van Teel genomen door de RAF op 12 en 21 maart en 10 oktober Afschrift van een dagboekfragment van Dirk de Vries over de oorlog op Teel 7355 Lijst met Teelse oorlogsslachtoffers, samengesteld door de gemeente, Snoek, Bartels, de historische vereniging en door vergelijking met de oorlogsgraven op het eiland 7356 Afschrift van een ooggetuigenverslag van de oorlogsdagen in april 1945 door J.C. Visser 7357 Kaart met daarop aangegeven de locaties van beschadigd panden vanwege de gevechten in de periode van 6 april tot 5 mei 1945, in polder Eierland 7359 Kopieën van artikelen over Teel in de Tweede Wereldoorlog waarvan de herkomst niet duidelijk is Uitwerking resultaten informatie van gemeente Teel 7197 Foto s van vliegveld De Mok, mei 1940 Foto s betreffende vliegbasis De Mok. Een paar foto s zijn van mei 1945 waarop schade te zien is. Verder geen uitleg over hoe de schade is ontstaan. Markeringsnummer T&A Survey Pagina 24 van 56

27 Beschadigde hangar In de beschadigde hangar Puin tussen de gebouwen Gebouwen van vliegkamp De Mok Beschadigde loods Dak van de hangar is ingestort T&A Survey Pagina 25 van 56

28 Overzichtslijst geraadpleegde provinciale archieven en inventarissen Noord-Holland De archiefstukken van provincie Noord-Holland liggen in het Noord-Hollands Archief te Haarlem. Hiervan zijn de volgende archieven geraadpleegd: 18 Provinciaal Bestuur van Noord-Holland Inv. Nr. Omschrijving archiefstukken Relevant 1792 Stukken betreffende brand-, molest- en stormschadeverzekeringen van provinciale eigendommen van de griffie, met inventaris, en van diensten en bedrijven, Stukken betreffende vordering van provinciale eigendommen door de Duitse autoriteiten en defensie- en oorlogsschade en schade als gevolg van evacuatie, in het bijzonder bij het PEN, het PWN en het Provinciaal Ziekenhuis Duinenbosch te Bakkum, Ingekomen stukken bij en minuten van uitgaande stukken van mr. G.A. van der Brugghen, administrateur 3e afdeling B, leider beschermingsdienst van de griffie, G.J.A. van Asch, hoofdcommies idem en de griffier inzake luchtbescherming, schuilplaatsen, verduistering, legitimatie, deelneming brandploegen en bestellingen in verband daarmee, met reclamefolders, monsters en documentatie Stukken betreffende branden en brandgevaar en schade door militaire maatregelen in provinciale duinterreinen Stukken betreffende de luchtbescherming bij de provinciale ziekenhuizen, in het bijzonder bij het Provinciaal Ziekenhuis te Medemblik, Stukken betreffende aanvragen om toekenning van bijdragen van het Rijk ten behoeve van de wederopbouw en het herstel van door oorlogsgeweld beschadigd eigendommen van waterschappen, veenschappen en veenpolders Stukken betreffende het verlenen bij K.B. van vergunningen op basis van de Hinderwet aan de ministeries van Oorlog en Marine, vanaf september 1928 van Defensie voor onder andere munitieopslagplaatsen en kustlichttorens, Stukken betreffende de onteigening van percelen met het ook op sanering van de buurt het Rozenprieel te Haarlem, die op 3 oktober 1940 door een bombardement was getroffen Stukken betreffende de organisatie van de brandweer in de gemeenten en de goedkeuring van raadsbesluiten tot het aangaan door gemeentebesturen van gemeenschappelijke regelingen tot hulpverlening bij brand, Stukken betreffende de behandeling van een verzoek van de Aetsveldsche polder om tussenkomst wegens het opruimen van de in die polder aanwezige veldversterkingen Stukken betreffende de betaling uit de provinciale kas van leveringen en werkzaamheden, ingevolge de wet van 4 april 1940 (Stbl. 520), ten behoeve van het droogmalen van de door oorlogsgeweld ondergelopen Gemeenschapspolder, Stukken betreffende de afrekening met aannemers van provinciale werken wegens door hen geleden schade door oorlogsgevaar en oorlog Stukken betreffende de verstrekking van een opgave van vernielde bruggen en van veren aan de secretaris-generaal, waarnemend hoofd van het departement van Waterstaat Stukken betreffende het treffen van maatregelen door Rijkswaterstaat bij de eventuele vernieling van de sluiswerken te IJmuiden doorbombardementen, Stukken betreffende de vaststelling van voorschriften en aanwijzingen voor de scheepvaart in tijd van oorlog of oorlogsgevaar, Stukken betreffende het beschikbaar stellen van een bijdrage voor het herstel van door bommen aan Artis toegebrachte schade Stukken betreffende het geven van richtlijnen voor het voeren van de administratie en in het bijzonder inzake de houding van burgerlijke bestuursorganen en ambtenaren in tijden van oorlog, , , Stukken betreffende het nemen van maatregelen tegen luchtaanvallen, vooral in de gemeenten, en de oprichting van luchtbeschermingsdiensten, Ingekomen stukken van de Rijksinspectie voor de bescherming van de bevolking tegen luchtaanvallen, houdende de maandoverzichten van de ongevallen ten gevolge van het gebruik van luchtstrijdkrachten voor Nederland in het algemeen en Noord-Holland in het bijzonder Stukken betreffende het vervoer van ontplofbare stoffen en het Korps Geleiders van Ontplofbare Stoffen, alsmede stukken betreffende de veiligheidsmaatregelen waaraan springstoffabrieken moeten voldoen, , 1914, Stukken betreffende het voorzien van een merkteken van een vliegtuigwrak in de Westeinderplassen door de Provinciale Waterstaat Ja Ja T&A Survey Pagina 26 van 56