Twee calamiteiten bogen in Beverwijk en Velsen

Transcriptie

1 Projectnummer: Onderzoekslocatie: 0213GPR3529 Twee calamiteiten bogen in Beverwijk en Velsen

2

3 Inhoudsopgave Lijst van bijlagen Het onderzoek Achtergrond Projectdoel Praktijkgericht gebruiken rapportage Het onderzoeksgebied Gegevens onderzoekslocatie Informatie van opdrachtgever Fase 1: Inventarisatie van het bronnenmateriaal Literatuurstudie Archiefonderzoek Gemeentearchief Nederlands Instituut voor Militaire Historie Nationaal Archief Den Haag Archief van de MMOD Archief van de EODD Overige Nederlandse archieven Buitenlandse archieven Informatie van internet Luchtfoto interpretatie Samenvatting en conclusie van inventarisatiefase en advies Samenvatting van de inventarisatie Conclusie van de inventarisatie Fase 2: Analyse bronnenmateriaal Analyse bronnenmateriaal onverdachte gebieden Conclusie T&A en kwaliteit...15 T&A Survey Pagina 2 van 53

4 Lijst van bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3a Bijlage 3b Bijlage 3c Bijlage 3d Bijlage 3e Bijlage 3f Bijlage 3g Bijlage 3h Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Bijlage 10 Bijlage 11 Overzichtskaart onderzoeksgebieden en (on)verdachte gebieden Overzichtslijst gebruikte literatuur en uitwerking resultaten Overzicht archiefbezoek Overzichtslijst gemeentearchief en uitwerking resultaten Overzicht archief en uitwerking resultaten Overzicht Nationaal Archief Den Haag en uitwerking resultaten Overzicht archief MMOD en uitwerking resultaten Overzicht archief van de EODD en uitwerking resultaten Overzicht overige Nederlandse archieven en uitwerking resultaten Overzicht buitenlandse archieven en uitwerking resultaten Overzicht gebruikte websites en uitwerking resultaten Overzicht gebruikte luchtfoto s en uitwerking resultaten Overzichtskaarten probleeminventarisatie Algemene evaluatie van de risico s van eplosieven Wetgeving en subsidiemogelijkheden voor eplosievenonderzoek Procedure risicoanalyse WSCS-OCE richtlijnen horizontale afbakening verdacht gebied Distributielijst T&A Survey Pagina 3 van 53

5 1 Het onderzoek Rijkswaterstaat Noord-Holland gevestigd te Haarlem ( opdrachtgever ) heeft T&A Survey ( T&A ) op 28 februari 2013 schriftelijk opdracht verleend voor het uitvoeren van het historisch vooronderzoek naar de aanwezigheid van conventionele eplosieven (verder eplosieven ) ter plaatse van twee calamiteiten bogen in Beverwijk en Velsen. 1.1 Achtergrond Ter plekke van knooppunt Velsen en knooppunt Beverwijk zullen twee calamiteitenbogen aangelegd worden tussen de A9 en de A22. De calamiteitenbogen (Noord en Zuid) die aangelegd zullen worden, maken onderdeel uit van het Beter Benutten Programma. Het mogelijk voorkomen van eplosieven in de ondergrond houdt over het algemeen in Nederland verband met oorlogshandelingen gedurende de Tweede Wereldoorlog ( WOII ). Voorbeelden hiervan zijn bombardementen (zowel geallieerde als Duitse), gevechten (meidagen 1940, bevrijding ), verdedigingswerken (mijnenvelden) en dumpingen (verborgen voor vijand, achterlaten van munitie bij overgave of terugtrekking). Aangezien eventueel aanwezige niet gesprongen eplosieven een risico vormen voor de uit te voeren werkzaamheden, is het van belang dat de kans op het aantreffen van eplosieven in het onderzoeksgebied onderzocht wordt. 1.2 Projectdoel Doel van het historisch vooronderzoek is het vaststellen van de risico s van de aanwezigheid van eplosieven in de bodem van het onderzoeksgebied op basis van verzameld en geanalyseerd (historisch) feitenmateriaal. Een volledig vooronderzoek bestaat overeenkomstig het Werkveldspecifiek certificatieschema voor het systeemcertificaat Opsporen Conventionele Eplosieven (WSCS-OCE) uit twee fasen: 1. Inventarisatie van bronnenmateriaal (hoofdstuk 3 en bijlagen 2 t/m 7) 2. Analyseren van bronnenmateriaal (hoofdstuk 4) De inventarisatie van het bronnenmateriaal betreft het verzamelen van historisch feitenmateriaal. Voordat de inventarisatie van start kan gaan, dient het onderzoeksgebied eerst duidelijk omschreven te zijn. De analyse betreft het analyseren van het aangetroffen feitenmateriaal. Op basis van de analyse kan worden vastgesteld of het onderzoeksgebied onverdacht of (deels) verdacht is. Als het gebied (deels) verdacht is, zullen soort, aantal en de verschijningsvorm van mogelijke eplosieven worden vastgesteld. Daarnaast wordt het verdachte gebied horizontaal en verticaal afgebakend. Na de inventarisatie en analyse van het bronnenmateriaal wordt het opsporingsgebied afgebakend, vindt er een risicoanalyse plaats en wordt er een aanbeveling gedaan met betrekking tot de geplande werkzaamheden (hoofdstuk 5). T&A Survey Pagina 4 van 53

6 1.3 Praktijkgericht gebruiken rapportage Via de kaart in bijlage 1 kan bekeken worden of het gebied verdacht is op de mogelijke aanwezigheid van niet gesprongen conventionele eplosieven. Dit is herkenbaar aan een rode of roze arcering, waarbij roze staat voor een gebied waarvan bekend is dat de bovenlaag naoorlogs geroerd is. Verdacht Indien er sprake is van een verdacht gebied kan in hoofdstuk 7 worden teruggevonden welke consequenties dit heeft voor de geplande werkzaamheden. Nadere toelichtingen hiervoor kunnen in hoofdstuk 5 worden gevonden. In hoofdstuk 6 kan worden teruggevonden, tot welke diepte en op welk soort eplosieven het gebied verdacht is. In hoofdstuk 4.2 is de onderbouwing van deze verdachte gebieden terug te vinden en aan de hand van de vermelde markeringsnummers kunnen desgewenst vervolgens de achterliggende feiten worden achterhaald, waarop het gebied verdacht is verklaard. Deze achterliggende feiten zijn weer te herleiden tot de individuele archiefstukken. Onverdacht Indien het gehele onderzoeksgebied onverdacht is dan vervallen de hoofdstukken 4.2, 5, 6 en 7 in de bovenstaande vorm. In hoofdstuk 5 staat dan de conclusie. Een onverdacht gebied is herkenbaar met een groene arcering. Binnen onverdacht gebied kunnen de werkzaamheden regulier worden uitgevoerd. T&A Survey Pagina 5 van 53

7 2 Het onderzoeksgebied 2.1 Gegevens onderzoekslocatie Geografische ligging en grootte De onderzoekslocaties betreffen twee calamiteitenbogen ter plekke van knooppunt Velsen en Knooppunt Beverwijk tussen de A9 en de A22 (zie bijlage 1 voor een overzichtskaart). De onderzoekslocaties vallen binnen de gemeenten Velsen en Beverwijk. Bodemopbouw Voor gegevens over de bodemopbouw is de website van Dinoloket geraadpleegd. Beverwijk Boring(B) RD coördinaten Bodemopbouw Sondering (S) B25A , Klei en zand B25A , Klei en zand Velsen Boring(B) RD coördinaten Bodemopbouw Sondering (S) B25A , Klei en veenlaag B25A , Klei en zand 2.2 Informatie van opdrachtgever Opdrachtgever heeft onderstaande informatie geleverd aan T&A. Kaartmateriaal Opdrachtgever heeft T&A een digitale topografische kaart met RD-coördinaten (in dwgformaat) ter beschikking gesteld. Hierop staan de onderzoekslocaties aangegeven. Aanwezige informatie over de bodemgesteldheid Opdrachtgever had geen informatie beschikbaar over de bodemopbouw in het onderzoeksgebied. Naoorlogse werkzaamheden Opdrachtgever had geen informatie beschikbaar over naoorlogse werkzaamheden binnen het onderzoeksgebied. T&A Survey Pagina 6 van 53

8 3 Fase 1: Inventarisatie van het bronnenmateriaal Met behulp van de geraadpleegde literatuur en archiefstukken is een overzicht opgesteld van oorlogshandelingen tijdens WOII in de omgeving van het onderzoeksgebied. Elke oorlogshandeling is voorzien van een markeringsnummer en weergegeven in de inventarisatiekaart in bijlage 6 (inclusief markeringsnummer). Aan hand van aangetroffen feiten is bepaald welke van de in de archieven beschikbare luchtfoto s een toegevoegde waarde zouden kunnen hebben voor de conclusies en afbakening van (on)verdachte gebieden. In de volgende paragrafen is een algemene toelichting gegeven voor de bronnen die geraadpleegd (kunnen) worden voor historisch vooronderzoek. De voor onderhavig onderzoek geraadpleegde bronnen staan in de bijlagen vermeld met daarbij de uitwerking van de resultaten van het onderzoek in onderstaande paragrafen wordt naar de bijbehorende bijlage verwezen. 3.1 Literatuurstudie De eerste stap in een historisch vooronderzoek is in de regel het raadplegen van de literatuur. Middels een literatuurstudie is een beeld te verkrijgen van algemene oorlogshandelingen van een gebied, meestal met data van deze gebeurtenissen en soms met zeer relevante details die niet in andere bronnen te vinden zijn. Op basis van de literatuur kan daarmee een algemeen overzicht worden opgesteld met data van gebeurtenissen, op basis waarvan gericht gezocht kan worden in diverse nationale en internationale archiefinstellingen. Voor de literatuurstudie bestaat een aantal standaardwerken dat geraadpleegd wordt, aangevuld met regionale en plaatselijke literatuur. Deze literatuur is deels in bezit van T&A en wordt aangevuld met literatuur uit de Koninklijke Bibliotheek ( KB ), het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie ( NIOD ), het gemeentearchief en/of plaatselijke bibliotheken en historische verenigingen. De geraadpleegde literatuur en uitwerking van de aangetroffen relevante feiten is in bijlage 2 terug te vinden. 3.2 Archiefonderzoek De meest belangrijke bronnen van informatie voor een historisch vooronderzoek zijn in de regel de (archief)stukken die gebeurtenissen hebben vastgelegd tijdens en vlak nadat ze plaatsvonden. Dit zijn ondermeer processen-verbaal en dagrapporten, die binnen enkele dagen na de gebeurtenis zijn opgesteld en omschrijven wat er heeft plaatsgevonden, foto s die een gebeurtenis of de resultaten ervan vastleggen en militaire verslagen waarin plannen, uitvoering, resultaten en gebruikte eplosieven zijn vastgelegd. Archiefstukken hebben in de regel de meeste accurate en betrouwbare gegevens die voor een onderzoek gebruikt kunnen worden, omdat het meestal primaire bronnen betreft die de informatie hebben vastgelegd korte tijd nadat een gebeurtenis plaatsvond. Archiefstukken liggen in verschillende archieven verspreid door het land en in enkele buitenlandse archiefinstellingen. Aan hand van de richtlijnen in de WSCS-OCE en door de onderzoeker is bepaald welke archieven geraadpleegd dienden te worden voor het onderzoek en of de aangetroffen informatie relevant is of niet. Per archief is een inventarisatie opgemaakt van de dossiers waarin relevante informatie verwacht mag worden. Deze dossiers zijn ingezien en de inhoud is beoordeeld op relevantie. Een stuk is niet relevant indien het geen indicaties of contra-indicaties voor de mogelijke aanwezigheid van eplosieven in het onderzoeksgebied of de directe nabijheid ervan bevat. De relevante stukken zijn verder uitgewerkt en geanalyseerd. De inventarisatie van geraadpleegde archieven, inventarissen en de uitwerking van de relevante informatie is terug te vinden in de bijlagen 3a tot en met 3h. T&A Survey Pagina 7 van 53

9 3.2.1 Gemeentearchief Archiefstukken uit gemeentearchieven bevatten in de regel de meest gedetailleerde en betrouwbare informatie voor oorlogshandelingen in de gemeente, getroffen locaties, afhandelingen betreffen het zoeken en/of ruimen van eplosieven en naoorlogse werkzaamheden. Archiefstukken van gemeentes zijn terug te vinden in een lokaal gemeentearchief en/of in regionale archieven. Bij het raadplegen van het gemeentearchief worden conform de WSCS-OCE ten minste stukken van de luchtbeschermingsdienst, de stukken over aangetroffen/geruimde CE en oorlogsschaderapporten geraadpleegd. De resultaten van het onderzoek in het gemeentearchief zijn uitgewerkt in bijlage 3b Nederlands Instituut voor Militaire Historie Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie ( ) is een gespecialiseerd kennisen onderzoekscentrum op het gebied van de Nederlandse militaire geschiedenis en beschikt onder andere over de volgende collecties: Collectie 409 Gevechtsverslagen en rapporten mei 1940 Collectie 575 Duitse verdedigingswerken in Nederland en rapporten van het Bureau Inlichtingen te Londen ( ) Waar noodzakelijk zijn collectie 409 en/of collectie 575 geraadpleegd voor dit onderzoek. De uitwerking hiervan is terug te vinden in bijlage 3c Nationaal Archief Den Haag In het Nationaal Archief van Den Haag is een onder toegang Binnenlandse Zaken een collectie berichten beschikbaar van gemeentes gericht aan Rijksinspectie Luchtbescherming te Den Haag. Dit zijn meldingen van de gemeentes en provincies betreffende gebeurtenissen waarbij voorwerpen vanuit de lucht in de gemeente terecht zijn gekomen, vliegtuigbeschietingen en bombardementen. De stukken betreffen voornamelijk de periode Deze stukken voegen weinig tot niets toe aan de processen-verbaal van de Luchtbeschermingsdienst van de gemeentes zelf, maar wanneer die stukken verloren zijn gegaan, zijn de stukken uit het Nationaal Archief een waardevolle bron van informatie. De resultaten van het onderzoek in het Nationaal Archief zijn uitgewerkt in bijlage 3d Archief van de MMOD In de periode van werden de munitieruimingen uitgevoerd door verschillende instanties, die de ruiminggegevens zelf bijhielden. De gegevens, indien nog voorhanden, zijn nooit centraal gearchiveerd en ontsloten. Een klein deel bevindt zich in het Archief Mijn- en Munitie Opruimings Dienst ( MMOD ) van het Centraal Archieven Depot Ministerie van Defensie, waarin de ruimingen in de periode zijn ontsloten. Soms worden in andere archieven ook ruiminggegevens aangetroffen, maar het overgrote deel van deze gegevens is niet meer te achterhalen. Daarom bestaat er een hiaat in de informatie over munitieruimingen voor de periode De resultaten van het onderzoek in de stukken van de MMOD zijn uitgewerkt in bijlage 3e. T&A Survey Pagina 8 van 53

10 3.2.5 Archief van de EODD Vanaf de jaren zeventig heeft de Eplosieven Opruimingsdienst Defensie ( EODD ) de ruimingen van eplosieven uitgevoerd, gerapporteerd en gearchiveerd. Deze munitie opruimingsrapporten ( MORA s ) van de EODD zijn de belangrijkste bron van informatie voor het achterhalen van munitieruimingen vanaf Tevens beschikt de EODD over mijnenkaarten, waarin de bekende geregistreerde mijnenvelden zijn opgenomen met bijbehorende rapportages betreffende de ruimingen van deze velden. Zowel de MORA s als de mijnenkaarten zijn geraadpleegd. In bijlage 3f zijn de resultaten uitgewerkt Overige Nederlandse archieven Overige Nederlandse archieven Naast de reeds vermelde archiefinstellingen, zijn er nog andere uiteenlopende archiefinstellingen in Nederland die relevante informatie voor historisch vooronderzoek (kunnen) bevatten. Dit betreft vaak kleinere archieven van bijvoorbeeld locale musea, heemkundige en geschiedkundige kringen en soms zelfs privé archieven. Getuigenverklaringen Interviews met ooggetuigen die informatie hebben over de eventuele aanwezigheid van neergestorte vliegtuigen, afgeworpen bommen en andere gevechtshandelingen binnen het gebied, kan veel bruikbare informatie opleveren. Ruim 65 jaar na dato is het aantal ooggetuigen echter zeer beperkt en bovendien waren deze mensen ten tijde van WOII vaak erg jong. Ooggetuigen verklaring hebben daarom niet altijd een toegevoegde waarde. In bijlage 3g zijn de resultaten van getuigenverklaringen en deze archieven uitgewerkt Buitenlandse archieven In het buitenland zijn diverse archieven met uitgebreide informatie over WOII. Deze bevatten archiefstukken, boeken en foto s van oorlogshandelingen gemaakt of buitgemaakt door de troepen van het land waar het betreffende archief staat. Aangezien eenheden van diverse nationaliteiten op Nederlands grondgebied hebben gevochten, bevatten deze archieven vaak informatie over het voorkomen van eplosieven in Nederland. The National Archives te Londen The National Archives te Londen is het officiële archief van Groot-Brittannië, met informatie over de Britse geschiedenis tot meer dan jaar geleden. Hier zijn ondermeer Flight Reports te vinden met gedetailleerde informatie over luchtaanvallen van de RAF tijdens WOII. The National Archives te Washington DC The National Archives te Washington DC is het officiële archief van de Verenigde Staten. Hier zijn ondermeer vluchtgegevens van luchtaanvallen en (lucht)foto s van WOII te vinden. Bundesarchiv-Militärarchiv te Freiburg Het Bundesarchiv-Militärarchiv te Freiburg bevat de informatie van de Duitse militaire geschiedenis vanaf De resultaten van onderzoeken in de buitenlandse archieven zijn uitgewerkt in bijlage 3h. T&A Survey Pagina 9 van 53

11 3.2.8 Informatie van internet Tegenwoordig is ook internet een goede bron voor informatie, ook voor historisch vooronderzoek. Hoewel op internet informatie staat waarvan de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid in twijfel getrokken kunnen worden, zijn er tegenwoordig ook veel archiefinstellingen die foto s, archiefstukken, dagboeken en meer gedigitaliseerd materiaal beschikbaar hebben gesteld via hun website. Daarnaast is er informatie te vinden van amateur historici, krantenberichten van de afgelopen decennia, contactgegevens van mogelijke getuigen en locatiedeskundigen en meer. De resultaten van de informatie van internet zijn uitgewerkt in bijlage Luchtfoto interpretatie In WOII zijn door de geallieerden diverse fotoverkenningsvluchten boven Nederland uitgevoerd. Deze luchtfoto s zijn grotendeels terug te vinden in de Speciale Collecties van de bibliotheek van de Universiteit Wageningen ( Wag ) en in bij het Topografische Dienst Kadaster in Zwolle ( Zwolle ). Ook The Aerial Reconnaissance Archives ( ACIU/JARIC ), ondergebracht bij de Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Scotland te Edinburgh en the National Archives te Washington DC ( NARA ) hebben (een grote hoeveelheid) luchtfoto s van Nederland beschikbaar. The National Archives te Londen ( NAL ), de National Air Photo Library Ottawa ( Canada ), het Bundesarchiv/Militärarchiv te Freiburg ( BAF ) en het spoorwegmuseum te Utrecht ( SMU ) beschikken over een beperkt aantal luchtfoto s van Nederland. De archiefinstellingen in Nederland en de BAF zijn door T&A geraadpleegd. Waar nodig zijn de overige archieven geraadpleegd middels de Luftbilddatenbank te Würzburg ( LBDB ), die een volledige inventarisatie van bovenstaande archieven met uitzondering van de BAF en de SMU beschikbaar heeft. Luchtfoto s worden geselecteerd op kwaliteit en datum van opname. Als van een gebied twee achterelkaar genomen foto s beschikbaar zijn, kunnen deze met behulp van een stereoscoop worden geanalyseerd. Hiermee kunnen de luchtfoto s 3D/drie dimensionaal bekeken worden. De resultaten van de luchtfoto-interpretatie zijn uitgewerkt in bijlage 5. Vergelijking van de luchtfoto s met de huidige situatie Door de luchtfoto s uit te vergelijken met recente luchtfoto s en satellietbeelden, kan een goed beeld verkregen worden van de naoorlogse ontwikkelingen in het gebied. Aanvullend zijn diverse topografische kaarten van de afgelopen 70 jaar (waaronder uit de Grote Atlas van Nederland en met elkaar en de luchtfoto s vergeleken. De resultaten van de vergelijking van de luchtfoto s zijn uitgewerkt in bijlage 5. T&A Survey Pagina 10 van 53

12 3.4 Samenvatting en conclusie van inventarisatiefase en advies De aangetroffen feiten zijn weergegeven in bijlagen. Op basis van de inventarisatie van het historisch feitenmateriaal kan de volgende samenvatting van de relevante gebeurtenissen in en nabij het onderzoeksgebied worden opgesteld: Samenvatting van de inventarisatie Literatuuronderzoek 1. De binnen het onderzoekgebied gelegen polder de Wijkerbroek bij Beverwijk werd gedurende de oorlogsdagen geïnundeerd; 2. Een munitieopslagplaats heeft in de buurt van het onderzoeksgebied bij Beverwijk gelegen; 3. Naoorlogs werd munitie geruimd in de buurt van het onderzoeksgebied nabij de munitieopslagplaats te Beverwijk; Gemeentearchief 4. Een bom kwam terecht in de polder de Wijkerbroek, mogelijk binnen het onderzoeksgebied bij Beverwijk; 5. Bommen werden afgeworpen in de buurt van het onderzoeksgebied bij Velsen; 6. Een munitieopslagplaats heeft in de buurt van het onderzoeksgebied bij Beverwijk gelegen; 7. Naoorlogs werd munitie geruimd in de buurt van het onderzoeksgebied nabij munitieopslagplaats bij Beverwijk; 8. Gedurende de oorlogsdagen werden de binnen het onderzoeksgebied gelegen polder de Wijkerbroek bij Beverwijk en polder de Velserbroek bij Velsen geïnundeerd; Archief 9. In de buurt van maar niet binnen het onderzoeksgebied bij Velsen bevonden zich militaire structuren; Nationaal Archief Den Haag 10. In het Nationaal Archief Den Haag is geen feitenmateriaal aangetroffen dat duidt op de mogelijke aanwezigheid van eplosieven binnen het onderzoeksgebied; Archief van de MMOD 11. In het archief van de MMOD zijn geen stukken aangetroffen met betrekking tot het onderzoeksgebied; Archief van de EODD 12. Er zijn door de EODD geen eplosieven geruimd binnen of nabij het onderzoeksgebied; 13. Er hebben volgens de archieven van de EODD geen mijnenveleden binnen of in de buurt van het onderzoeksgebied gelegen; Overige Nederlandse archieven 14. In overige Nederlandse archieven is geen feitenmateriaal aangetroffen dat duidt op de mogelijke aanwezigheid van eplosieven binnen de onderzoeksgebieden; Buitenlandse archieven 15. In buitenlandse archieven is geen feitenmateriaal aangetroffen dat duidt op de mogelijke aanwezigheid van eplosieven binnen de onderzoeksgebieden; Internet 16. In bronnen op internet zijn geen stukken aangetroffen die duiden op de aanwezigheid van eplosieven binnen onderzoeksgebied; T&A Survey Pagina 11 van 53

13 Interpretatie van de luchtfoto s van Op de luchtfoto s van het onderzoeksgebied bij Velsen zijn in de buurt van het onderzoeksgebied onregelmatigheden (mogelijk bomkraters) zichtbaar; 18. Op de luchtfoto s van het onderzoeksgebied bij Velsen is in de buurt van het onderzoeksgebied een militaire structuur zichtbaar; 19. Op de luchtfoto s van het onderzoeksgebied bij Beverwijk zijn geen sporen van oorlogshandelingen binnen onderzoeksgebied waarneembaar; Vergelijking van de luchtfoto s met de huidige situatie 20. Uit vergelijking van de luchtfoto s van 1944 en de huidige situatie, kan worden opgemaakt dat binnen onderzoeksgebied de snelwegen A22 en A9 zijn aangelegd Conclusie van de inventarisatie Het historisch feitenmateriaal afkomstig van de inventarisatie doet de aanwezigheid van eplosieven vermoeden. Het onderzoeksgebied is daarmee mogelijk (deels) verdacht gebied. In het volgende hoofdstuk wordt het bronnenmateriaal verder geanalyseerd om het verdachte gebied af te bakenen en soort, hoeveelheid en verschijningsvorm van de vermoede eplosieven te bepalen. T&A Survey Pagina 12 van 53

14 4 Fase 2: Analyse bronnenmateriaal In deze fase wordt het historisch feitenmateriaal afkomstig van de inventarisatiefase gedetailleerd geanalyseerd. Op basis hiervan wordt vastgesteld of er sprake is van de vermoedelijke aanwezigheid van eplosieven. Als na de analyse van het bronnenmateriaal geen feiten duiden op de vermoedelijke aanwezigheid van eplosieven, wordt de conclusie onverdacht getrokken. Als er sprake is van de vermoedelijke aanwezigheid van eplosieven, wordt de conclusie (deels) verdacht getrokken. In dit geval wordt aangeraden om een uitgebreide analyse uit te laten voeren. 4.1 Analyse bronnenmateriaal onverdachte gebieden Bominslag polder de Wijkerbroek op Uit de archiefstukken blijkt dat een bominslag in de polder de Wijkerbroek heeft plaatsgevonden (markeringsnummer ). Om de bom eact te kunnen plaatsen is een luchtfoto van het onderzoeksgebied met een datum zo dicht mogelijk volgend op de gebeurtenis ingezien. Op luchtfoto 994, van 23 juni 1941, zijn geen sporen van een mogelijk bombardement zichtbaar in of nabij het onderzoeksgebied. Er zijn geen aanwijzingen op basis van de beschikbare gegevens dat de bom binnen het onderzoeksgebied is gevallen, het bombardement is niet eact te plaatsen. Het onderzoeksgebied kan daarom niet verdacht worden verklaard met betrekking tot aan dit feit gerelateerde eplosieven. Bomkraters luchtfoto s bij Velsen Op de luchtfoto s van 30 november 1944, foto s 4082 t/m 4085, bij Huis t Spijk bij onderzoekslocatie Velsen zijn structuren zichtbaar van Duits afweergeschut, dit blijkt ook uit stukken van het, markeringsnummer De militaire structuren zelf vallen buiten het onderzoeksgebied. In de buurt van het onderzoeksgebied bij Huis t Spijk zijn vlekken zichtbaar, mogelijk bomkraters. Om een vergelijk te maken is een luchtfoto ingezien van hetzelfde gebied van 29 september Ook op deze foto zijn deze vlekken zichtbaar. De vlekken, niet duidelijke kraters zijnde, zijn gelijk in september en november. Er zijn geen aanwijzingen uit de beschikbare informatie dat Huis t Spijk doelwit is geweest van bombardementen. De conclusie is daarom dat de onregelmatigheden in het landschap niet zijn veroorzaakt door bominslagen. Het onderzoeksgebied is daarom niet verdacht met betrekking tot bommen. Het onderzoeksgebied is daarmee in zijn geheel onverdacht. T&A Survey Pagina 13 van 53

15 5 Conclusie De inventarisatie heeft geen feiten opgeleverd die de aanwezigheid van eplosieven doet vermoeden. Het onderzoeksgebied is daarmee onverdacht gebied. Grondroerende werkzaamheden binnen het onderzoeksgebied kunnen op reguliere wijze worden uitgevoerd. T&A Survey Pagina 14 van 53

16 6 T&A en kwaliteit Het historisch vooronderzoek behandeld in deze rapportage is op zorgvuldige wijze uitgevoerd volgens algemeen gebruikelijke inzichten en methoden. Door een ISO-9001, VCA** en WSCS-OCE gecertificeerd kwaliteitssysteem waarborgt T&A de kwaliteit en veiligheid van haar diensten. T&A streeft naar een zo groot mogelijke representativiteit van het onderzoek. Een probleeminventarisatie is echter gebaseerd op een (relatief) beperkt archiefonderzoek. Zodoende blijft het mogelijk dat relevante informatie niet wordt achterhaald. T&A is niet aansprakelijk voor de schade die mogelijk voortvloeit uit het gebruik van haar onderzoeksresultaten T&A Survey Pagina 15 van 53

17 Bijlage 1 Overzichtskaart onderzoeksgebieden en (on)verdachte gebieden T&A Survey Pagina 16 van 53

18 : Uit een document blijkt dat midden maart 1944 onder andere de polders de Wijkerbroek en de Zuid en Noord Spaarndammerpolder geïnundeerd zouden worden. #* #* T Legenda Onderzoeksgebied Eplosievenvondsten met WO-nummer #* EODD vondst ( ) Archiefstukken #* Eplosievenvondst ( ) Luchtfotointerpretaties Militair terrein Loopgraaf Geinnudeerd gebied Kaders luchtfoto's met bestandsnaam #* :5000 Meters ³ Bijlage: Opdrachtgever: Schaal: Tekenaar: Bronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS en Rijkswaterstaat <PROJECT NAAM> Historisch vooronderzoek NGCE Project: Calamiteitenboog Beverwijk 6. Overzichtskaart probleeminventarisatie RWS Noord-Holland 1:5000 BZ T&A Survey BV Dynamostraat 48 Postbus NR Amsterdam Formaat: Telefoon: Fa: info@ta-survey.nl Internet: Projectnummer: Datum: A3 0213GPR

19 #* o Uit een document blijkt dat midden maart 1944 onder andere de polders de Wijkerbroek en de Zuid en Noord Spaarndammerpolder geïnundeerd zouden worden D #* Moranummer Fromaatweg, Velsebroek: 1 bom phosphorrubber v. 30lb m/buis nr In de Spaarndammerpolder aan de Genieweg werd door een onbekend aantal vliegtuigen zes brisantbommen afgeworpen, waarbij twee woningen en een stal gedeeltelijk vernield werden. H #* Legenda #* Onderzoeksgebied Bronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS en Rijkswaterstaat Eplosievenvondsten met WO-nummer #* EODD vondst ( ) Luchtfotointerpretaties Tankgracht Militair terrein Beschadigd gebouw Meters 1:7500 ³ Bijlage: Opdrachtgever: <PROJECT NAAM> Historisch vooronderzoek NGCE Project: Calamiteitenboog Velsen 6. Overzichtskaart probleeminventarisatie RWS Noord-Holland T&A Survey BV Dynamostraat 48 Postbus NR Amsterdam Formaat: Telefoon: Fa: info@ta-survey.nl Internet: A3 Kaders luchtfoto's met bestandsnaam Schaal: Tekenaar: 1:7500 BZ Projectnummer: Datum: 0213GPR

20 Bijlage 2 Overzichtslijst gebruikte literatuur en uitwerking resultaten Overzichtslijst gebruikte literatuur Voor de literatuurstudie zijn de onderstaande boeken uit het archief van T&A, de Koninklijke Bibliotheek en het Nederlandse Instituut voor Oorlogsdocumentatie geraadpleegd. In de kolom bronverwijzing staat de afkorting die in het overzicht van de relevante gebeurtenissen gebruikt is om naar het betreffende boek te verwijzen. Auteur Titel Uitgegeven Bronverwijzing Amersfoort, H. Mei 1940, de strijd op Nederlands grondgebied Den Haag 2005 Amersfoort e.a., (2005) Camfferman, J. Beverwijk s zwarte jaren Herinneringen, Beverwijk 1985 Camfferman opstellen en foto s uit de jaren (1985) Hartendorf, G. Velsen bezet en bevrijd Velserbroek 2000 Hartendorf (2000) Hartendorf, G. De Velser affaire. Bezettingstijd in Kennemerland Haarlem 2001 Hartendorf (2001) Historisch Beverwijk. Bezetting - Bevrijding Beverwijk 1995 HGMK (1995) Genootschap Midden- Kennemerland Historische Kring Een gemeente in oorlogstijd. Velsen Santpoort 1995 HKV (1995) Velsen Klep, C. (red.), De bevrijding van Nederland , oorlog Den Haag 1995 Klep (1995) op de flank Korthals Altes, A., Luchtgevaar, luchtaanvallen op Nederland Amsterdam 1984 Korthals Altes (1984) Linden, J. van der Bromsnor tussen de aardbeienvelden: de Beverwijk 2006 Van der Linden geschiedenis van de Beverwijkse politie en het (2006) handhaven van de openbare orde in Beverwijk Rolle, S. De Velsense buitenplaatsen in oorlogstijd: de Velsen 1995 Rolle (1995) gebeurtenissen in de periode Rolle, S. De bevrijding van Velsen van uur tot uur! IJmuiden 1985 Rolle (1985) Zwanenburg, G.J. En nooit was het stil Kroniek van een luchtoorlog delen I en II z.p., z.j. Zwanenburg (z.j.) Uitwerking resultaten literatuurstudie Op basis van de genoemde literatuur is onderstaand overzicht van de oorlogshandelingen opgesteld. De kolom bron verwijzen naar de bovenstaande boeken. Wanneer er geen paginanummer is aangegeven, houdt dit normaal gesproken in, dat de melding op basis van datum en/of locatie eenvoudig in het betreffende boek terug te vinden is. Elke relevante oorlogshandeling is voorzien van een markeringsnummer en weergegeven in de inventarisatiekaart in bijlage 6. De toevoeging indicatief bij het markeringsnummer geeft weer dat de melding niet nauwkeurig geplaatst kan worden en dus indicatief in de inventarisatiekaart ingetekend is of er als tekstvlak in staat. De toevoeging BOL (buiten onderzoekslocatie) laat zien dat de melding zich buiten het onderzoeksgebied bevindt, maar wel van belang is voor een algemeen beeld van de omgeving. De toevoeging NIK (niet in kaart) geeft weer dat de eacte locatie van de melding op basis van de beschikbare gegevens niet nader te bepalen was en dat de melding dus niet in de kaart kon worden gezet. Geen toevoeging geeft aan dat de melding (redelijk) nauwkeurig ingetekend kon worden. Beverwijk Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron Pagina s BOL In de meidagen van 1940 had Beverwijk niet onder oorlogshandelingen Camfferman te lijden, op het inunderen van de polders, waaronder de Wijkermeer, na. Op 28 mei viel de polder wederom droog. (1985) NIK Om uur kwam een Duitse jager, Junker Ju-88 A-5 (werknummer 0279), neer bij Beverwijk BOL In de nacht van 9 op 10 maart 1942 werd een Engelse bommenwerper door Duits luchtafweergeschut neergeschoten, waarop het toestel aan de Kagerweg te Beverwijk terecht kwam. Van der Linden (2006) BOL Om uur kwam een Engelse bommenwerper, Wellington II T&A Survey Pagina 17 van 53

21 (serienummer W5442), neer bij Beverwijk aan de Kagerweg BOL Elektriciteitscentrale P.E.N. In IJmuiden/Velsen aangevallen. Om 9.52 uur werden twaalf B-26's uitgestuurd voor een aanval. Elf voerden die bij goed zicht met enige nevel uit, waarbij negen ton brisantbommen werd afgeworpen. Resultaten worden beschreven als goed. De flak in het doelgebied was hevig. Hoewel ze zelf de resultaten als goed omschreven, was dat in werkelijkheid anders. Van de in totaal 43 afgeworpen bommen viel maar ongeveer 50% in het doelgebied en dat waren dan nog voor de helft blindgangers. Het korte Duitse bericht spreekt voor zichzelf: "In de morgen een aanval van twaalf Bostons van meter hoogte op de Hoogovens en de electrische centrale van IJmuiden/Velsen. Bommen met tijdontsteking. In de centrale slechts geringe schade aan gebouwen en geen onderbreking in de stroomvoorziening. De spoorlijn Velsen-Beverwijk werd versperd. Ongeveer 75 huizen moesten worden ontruimd. De plaats Beverwijk werd met boordwapens beschoten, maar er was slechts geringe schade aan glas en gebouwen." NIK Tijdens een terugvlucht van 60 Boeings via het IJsselmeer, werden zeven bommen afgeworpen op Beverwijk, waarbij geen grote materiële schade werd aangericht BOL 2-44 Eind februari 1944 gingen de Duitse troepen zich meer voorbereiden op verdediging van het gebied rond Beverwijk. Hierop werd de Zuidwijkermeerpolder wederom geïnundeerd. Tevens werden de forten en de Vuurlinie in staat van paraatheid gebracht. NIK In Duitse berichten werd vermeld dat er enkele bommen, afgeworpen in een noodafworp, in Beverwijk terecht kwamen In Beverwijk lagen, na de Duitse capitulatie op 5 mei 1945, nog grote hoeveelheden munitie opgeslagen. Dit was onder andere het geval op Fort Velsen, Fort St. Aagtendijk en de luchtdoelbatterij achter het station. Pas op januari 1949 was volgens de correspondentie alle munitie, welke nog opgeslagen lag, geruimd. BOL - Achter het station van Beverwijk, op het huidige fabrieksterrein ten zuiden van De Pijp, stond een luchtdoelbatterij. Deze batterij, stelling Batterie Bahnhof, bestond uit vier luchtdoelkanonnen van 10,5 cm, omringd door bunkers en zoeklichten. Tevens waren er snelvuurkanonnen opgesteld tegen laagvliegende vliegtuigen. Zwanenburg (z.j.) Zwanenburg (z.j.) Camfferman (1985) Zwanenburg (z.j.) Van der Linden (2006) HGMK (1995) Velsen Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron Pagina s NIK Er kwam een Ju52/3m neer bij IJmuiden. BOL Luftwaffe. Onder de 9.Fl.Division moest III/KG4, samen met KGr126, geëscorteerd door jagers en jachtkruisers mijnen leggen in [ ] en de binnen- en buitenhaven van IJmuiden. Deze operatie zou 's nachts nog een keer moeten worden herhaald. Door weersomstandigheden en andere oorzaken kon de operatie niet overdag worden uitgevoerd. Om uur startten van 9.Fl.Division zoals gepland 23 He-115's van KFlGr 106 en 12 ju-88's van III/KG4 voor het leggen van mijnen. In totaal werden hierbij 24 LM/A en 24 LM/B mijnen afgeworpen in het zeegebied bij Teel, Den Helder en IJmuiden. BOL Coastal Command. Een Hudson zag een passagiersschip van ca ton dat de haven van IJmuiden bijna blokkeerde. Enkele bommen werden afgeworpen die evenwel zo'n 30 meter voor het schip vielen en geen schade veroorzaakten. BOL Coastal Command.... Tevens een aanval op motortorpedoboten in de haven van IJmuiden door vijf Beauforts. De Beau- forts zagen in de haven van IJmuiden geen motortorpedoboten, maar wel een schip van ca ton dat op zijn kant tegen de noordkant van de Buitenhaven lag. Drie Beauforts wierpen hierop hun bommen af waarbij twee treffers werden gezien. Twee van deze Beauforts wierpen eveneens bommen af op enkele kleine schepen in de Buitenhaven. De vierde wierp de bommen op een passagiersschip in het oostelijk deel van de haven en de vijfde in het midden van de haven. Door slecht zicht werden geen resultaten waargenomen. BOL Coastal Command. Een Hudson deed een aanval op een T&A Survey Pagina 18 van 53

22 torpedobootjager die in de haven van IJmuiden NO van de pier langszij een werf lag. De bommen vielen ca. 150 meter achter het schip in de haven zonder schade aan te richten. BOL s Nachts. Coastal Command. Zes Hudsons deden een aanval op de Binnenhaven van IJmuiden en rapporteerden bommen op de kades en op de westkant van de bruggen en op loodsen aan de zuidelijke oever van het kanaal. Noot. Hoewel volgens sommige publicaties Albacores een aanval op IJmuiden zouden hebben gedaan, werd dit door deze rapporten niet bevestigd. BOL s Nachts. Bomber Command. Wellingtons. Tevens werden aanvallen gedaan en op IJmuiden waar brand op een pier uitbrak. BOL s Nachts. Coastal Command. Zes Swordfishes legden mijnen bij Boulogne en IJmuiden. BOL s Nachts. Coastal Command. Vijf Blenheims wierpen "W"- bommen af in het Noordzeekanaal. NIK s Nachts. Coastal Command. Zes Swordfishes legden mijnen bij IJmuiden. BOL s Nachts. Coastal Command. een derde Hudson deed een aanval op de Buitenhaven van IJmuiden. NIK s Nachts. Bomber Command. De derde Fairey Battle kon door het slechte weer het doel niet vinden en loste zijn bommen op twee zoeklichten bij IJmuiden. NIK s Nachts. Coastal Command. Blenheims en de zesde wierp zijn bommen af bij IJmuiden. NIK s Nachts. Coastal Command. Blenheims... een andere ging naar IJmuiden. NIK s Nachts. Coastal Command. één Blenheim kon het doel niet vinden en deed een aanval op IJmuiden. Noot. de Blenheims waren van No. 53 Squadron BOL s Nachts. Bomber Command. Geen Blenheims in Nederland, maar: Tevens aanvallen op twee schepen van ca ton in IJmuiden, met treffers of near misses NIK Coastal Command. Tijdens een tweede vlucht rapporteerde de piloot een brand in IJmuiden. BOL s Nachts. Bomber Command. Ook ging een Wellington naar IJmuiden waar enkele bommen ± 50 meter naast twee vrachtschepen van ca ton vielen en andere tussen enkele binnenschepen. Ook werden eplosies waargenomen op de haven en sluizen. BOL Coastal Command. Deze Beaufort (van No 22 Squadron, met Captain F/Lt. "Fanny" Francis) zag in de Binnenhaven van IJmuiden een vrachtschip van 3 tot 4000 ton en liet om uur een torpedo los, die het schip aan stuurboord raakte. Er volgde een geweldige eplosie en wrakstukken vlogen hoog in de lucht. Het vliegtuig werd door zoeklichten opgepikt, maar de schutter schoot langs de straal naar beneden, met als gevolg dat het zoeklicht werd gedoofd. Een Blenheim deed in de late avond een aanval op IJmuiden in een poging de sluizen te raken. De bommen vielen evenwel vóór het doel, drie in het Kanaal en één net buiten de sluisdeur. BOL s Nachts. Bomber Command. Een andere Whitley loste zijn bommen op Potsdam en haven en sluizen van IJmuiden, maar kon in beide gevallen geen resultaten waarnemen. BOL Bomber Command. Dertig Blenheims en als AD weren in Nederland aangevallen een groot schip in de haven van IJmuiden, elk door één Blenheim, alle zonder resultaat te kunnen waarnemen. BOL Er kwam een Beaufort I (met serienummer L4488) neer bij Noordzee bij IJmuiden. BOL s Nachts. Coastal Command. Van de vijf Swordfishes legden vier mijnen bij IJmuiden. NIK s Nachts. Bomber Command. AD's. Blenheims. Twee naar IJmuiden maar in al deze gevallen werden geen resultaten waargenomen. BOL s Nachts. Bomber Command. Ook deed een Blenheim een aanval op de haven van IJmuiden, waar eveneens inslagen dwars over de haven werden waargenomen en branden ontstonden. NIK Er kwam een Ju88A-5 (met serienummer 0279) neer bij IJmuiden. BOL s Nachts. Bomber Command. Blenheims voor aanvallen in T&A Survey Pagina 19 van 53

23 Nederland, Eén vliegtuig naar de haven van IJmuiden, Bij deze aanvallen werden geen bijzonderheden gerapporteerd. BOL s Nachts. Coastal Command. Blenheim kon Haamstede niet vinden en deed een aanval op vijf kleine schepen aan de noordzijde van de ingang naar het Noordzeekanaal bij IJmuiden. Slechts twee inslagen werden waargenomen. BOL Bomber Command. Blenheims één deed een aanval op ca. 60 kleine schepen in de haven van IJmuiden, zonder resultaat en BOL s Nachts. Bomber Command. Twee Blenheims namen IJmuiden als alternatief doel, waarbij branden ontstonden op schepen midden in de haven BOL Bomber Command. Een Blenheim met als doel de olieraffinaderij in Oostermoor (Dld) deed als alternatief een aanval op de haven van IJmuiden. De inslagen werden niet waargenomen, maar er ontstond een grote brand met zwarte rook, die uit een tank of gashouder kwam. BOL Coastal Command. Vier Beauforts. de derde deed een aanval op het vliegveld Haamstede, waar schade werd toegebracht aan stenen gebouwen en op de sluizen van IJmuiden, die evenwel niet werden geraakt. BOL s Nachts. Bomber Command. AD's. O.a. een Blenheim naar IJmuiden, maar resultaten werden niet waargenomen. BOL Coastal Command. Een Blenheim op patrouille deed om een aanval op een schip van 5000 ton in de haven van IJmuiden en rapporteerde inslagen 30 meter van het schip. BOL Coastal Command. Een Wellington op patrouille deed om 5.50 een aanval op de haven van IJmuiden met inslagen op het doelgebied. BOL Bomber Command. Zes Blenheims op schepen. Er werden 15 schepen in een konvooi bij IJmuiden gezien, die door één Blenheim werden aangevallen, waarbij de bommen dwars over één van de schepen vielen. BOL Coastal Command. Om zag een Beaufort op een Rover een konvooi van zes vrachtschepen, geëscorteerd door 3 flakschepen de haven van IJmuiden binnenlopen. De Beaufort deed een torpedo-aanval op het grootste schip (6000 ton) en plaatste een voltreffer die resulteerde in een geweldige eplosie.... Een ander schip in het konvooi, van 2000 ton, werd met de boordwapens beschoten. BOL Bomber Command. Veertien Blenheims Bij IJmuiden werden individuele aanvallen uitgevoerd op de Hoogovens, schepen in de havens en een spoorwegbrug. Noot. De Hoogovens rapporteerden twee aanvallen en in totaal 13 bommen. BOL Bomber Command. Vijf Blenheims met als opdracht een aanval op de Hoogovens bij IJmuiden en drie voor een aanval op een elektriciteitscentrale daar. De vijf Blenheims en één van de drie die naar de centrale moest, deden een aanval op de Hoogovens en inslagen werden gezien bij de pers en voltreffers op gebouwen die zwaar werden beschadigd. Eén Blenheim deed een aanval op de centrale en rapporteerde dat er aan de westkant van de centrale rook uit de gebouwen kwam. Eén Blenheim wordt vermist. Noot. De Hoogovens rapporteerden 23 bommen. BOL Om uur kwam een Blenheim IV (met serienummer L9386) neer bij Noordzee, 25km ten westen van IJmuiden. NIK s Nachts. Coastal Command. Zes Blenheims voor een aanval op de E-bootbasis in IJmuiden. Noot. Mogelijk is deze aanval afgelast, omdat in het geheel geen bijzonderheden werden gemeld. BOL Bomber Command. Vier Blenheims voeren een aanval uit op de Hoogovens bij IJmuiden. Noot. De Hoogovens rapporteerden 14 bommen. BOL s Nachts. Coastal Command. Vijf Blenheims opgestegen voor een aanval op de E-bootbasis in IJmuiden. Slechts één voerde de aanval uit. Noot. Deze Blenheims waren van No. 59 Squadron. BOL s Nachts. Coastal Command. Vier Blenheims voerden een aanval uit op de E-bootbasis in IJmuiden. Ten zuiden van de middensluis werd een grote eplosie gerapporteerd. NIK Bomber Command. Eén Hampden voerde een aanval uit op IJmuiden. T&A Survey Pagina 20 van 53

24 BOL Coastal Command. Tussen en uur deden twee Beauforts een aanval op de E-bootbasis in IJmuiden. Ze rapporteerden dat alle bommen in het doelgebied moesten zijn gevallen met als gevolg enkele grote branden. BOL Coastal Command. Om uur deden drie Blenheims een aanval op de E-bootbasis in IJmuiden. Inslagen werden gezien in het doelgebied waar enkele branden uitbraken. BOL Coastal Command. Tussen en uur (van 15 op 16 mei) wierpen vier Beauforts hun bommen af op de E-bootbasis in IJmuiden. Resultaten konden wegens bewolking niet worden waargenomen, maar er werden inslagen in het doelgebied gezien en er braken enkele branden uit. BOL Bomber Command. Een Blenheim deed een aanval op de haven van IJmuiden waar inslagen werden gezien tussen de loodsen op de kades bij havens no. 2 en 3. de loodsen werden tevens met boordwapens onder vuur genomen. BOL Coastal Command. Een Beaufort liet om uur zijn bommen vallen op de haven van IJmuiden. Geen resultaten waargenomen. BOL Bomber Command. AD's. Doelen bij o.a. een vliegveld bij IJmuiden. Geen resultaat gerapporteerd. BOL Om uur kwam een Blenheim IV (met serienummer Z7487) neer bij Noordzee bij IJmuiden. NIK Bomber Command. AD's. Een aanval op een radiostation bij IJmuiden. BOL Bomber Command. Twaalf Blenheims met jagerescorte voor een aanval op de hoogovens bij IJmuiden. Resultaten. De Blenheims vielen aan in twee golven. De eerste formatie viel aan op ca. 17 meter hoogte, waarbij inslagen werden gezien op de walserij aan de noordkant van het doel. Andere inslagen bij de koeltoren en dicht bij de vuuroven. De tweede golf viel vijf minuten later aan met inslagen tussen twee rijen schoorstenen, in het midden van het terrein. Deze veroorzaakten veel rook. Na het verlaten van het doel deden de Blenheims met boordwapens een aanval op de barakken in de duinen ten zuiden van de haveningang. Slachtoffers werden gemaakt bij de cavalerie in die barakken. De tweede golf zag veel Bf-109's kort na het opvliegen van de kust op weg naar huis. Noot. De hoogovens rapporteerde het afwerpen van 24 bommen binnen het terrein. Aanvalsanalyse Bomber Command (26 sept 1941). Bij de aanvallen op de Hoogovens werden een van de kantoren en een schip volledig vernield. Jammer genoeg waren er ook enige Nederlandse slachtoffers. Ook een aantal Duitse militairen kwam om het leven, samen met een belangrijk Duitse architect. BOL Om 9.20 uur kwam een Spitfire II (met serienummer P7904) neer bij Noordzee bij IJmuiden. BOL Om 8.25 uur kwam een Spitfire II 9met serienummer P8370) neer bij Noordzee, 20km ten westen van Noordzee. BOL Er kwam een Blenheim IV (met serienummer L8788) neer bij Noordzee voor IJmuiden. BOL Om uur kwam een Blenheim IV (met serienummer Z7483) neer bij Noordzee ten westen van IJmuiden. BOL Om uur kwam een Beaufighter IC (met serienummer T4786) neer bij Noordzee bij IJmuiden. BOL Om uur kwam een Hudson V (met serienummer AE649) neer bij IJmuiden nabij Pieren. BOL Om uur kwam een Wellington IC (met serienummer R1590) neer bij IJmuiden bij Duinen en Kruitberg. BOL Om uur kwam een Hudson III (met serienummer AM878) neer bij Noordzee, 16km ten westen van IJmuiden. BOL Om 1.35 uur kwam een Do217E-4 (met serienummer 3567*) neer bij Noordzee bij IJmuiden. BOL Een Engelse jager, Whirlwind I (serienummer P7122), kwam om uur neer in het Noordzeekanaal bij de veerpont in Velsen BOL Om 2.41 uur kwam een Halifa II (met serienummer R9372) neer bij IJmuiden, 1km ten ZW in de Duinen. BOL Om 1.30 uur kwam een Ju88A-4 (met serienummer ) neer bij Noordzee bij IJmuiden. BOL Bomber Command. Twee Mosquito's voerden van een hoogte van 18 meter een aanval uit op de Hoogovens, waarbij zes T&A Survey Pagina 21 van 53

25 500 en twee 250 ponders brisant werden afgeworpen. De bommen van het voorste vliegtuig vielen in de richting van de gasfabriek aan de noordoostkant van het terrein; er volgde een rode flits. De wolkenbasis was 100 meter, verdere resultaten konden niet worden waargenomen. Noot: De Duitse troepen rapporteerden dat een hoofdgasleiding en een hoofdkabelverbinding werden vernield, dat de salpeterzuurfabriek zwaar werd beschadigd en dat een ammoniaktank was ontploft. De Hoogovens meldden zeven bommen. BOL Om uur kwam een Boston III (met serienummer AL690) neer bij Noordzee, 7km WZW van IJmuiden. NIK Er kwam een Do217E-4 (met serienummer 4296*) neer bij IJmuiden. BOL Om uur kwam een Lancaster I (met serienummer R5762) neer bij IJmuiden bij duinen bij Visserijschool. BOL Om 9.32 uur kwam een Spitfire VB (met serienummer EN932) neer bij Noordzee, 15 NW van IJmuiden. BOL Om uur kwam een Stirling I (met serienummer BK662) neer bij Noordzee, 30 NNw van IJmuiden. BOL Er kwam een Fw190A-4 (met serienummer 7026*) neer bij Noordzee ten westen van IJmuiden. BOL Om uur kwam een Wellington X (met serienummer HE148) neer bij Noordzee, 20 km ten westen van IJmuiden. BOL Om uur kwam een Typhoon IB (met serienummer R7714) neer bij Noordzee, 1km ten westen van IJmuiden. BOL Om uur werden zes Bostons met jagerescorte uitgestuurd naar Velsen (IJmuiden) electriciteitscentrale en Hoogovens. Drie deden met twaalf 500 ponders MC een aanval op de centrale; inslagen werden gezien op het transformatorhuis aan de zuidkant van de schakelafdeling. De drie anderen voerden met elf 500 ponders MC een aanval op Hoogovens uit. Daar werden inslagen waargenomen op of bij de cokesoven. Beide aanvallen werden om uur uitgevoerd, laagvliegend bij zeer goed zicht. Vrij veel flak zowel bij de centrale als bij de Hoogovens. BOL Om uur kwam een Boston III (met serienummer BZ227) neer bij Noordzee, 8km ten westen van IJmuiden. BOL Om uur kwam een Ventura II (met serienummer Aj478) neer bij Noordzee, 19km ten westen van IJmuiden. BOL Electriciteitscentrale P.E.N. In IJmuiden/Velsen aangevallen. Om 9.52 uur werden twaalf B-26's uitgestuurd voor een aanval. Elf voerden die bij goed zicht met enige nevel uit, waarbij negen ton brisantbommen werd afgeworpen. Resultaten worden beschreven als goed. De flak in het doelgebied was hevig. Hoewel ze zelf de resultaten als goed omschreven, was dat in werkelijkheid anders. Van de in totaal 43 afgeworpen bommen viel maar ongeveer 50% in het doelgebied en dat waren dan nog voor de helft blindgangers. Het korte Duitse bericht spreekt voor zichzelf: "In de morgen een aanval van twaalf Bostons van meter hoogte op de Hoogovens en de electrische centrale van IJmuiden/Velsen. Bommen met tijdontsteking. In de centrale slechts geringe schade aan gebouwen en geen onderbreking in de stroomvoorziening. De spoorlijn Velsen-Beverwijk werd versperd. Ongeveer 75 huizen moesten worden ontruimd. De plaats Beverwijk werd met boordwapens beschoten, maar er was slechts geringe schade aan glas en gebouwen." BOL Om uur kwam een B-26B (met serienummer ) neer bij Noordzee, 3km ten westen van IJmuiden. BOL Om uur kwam een B-26B (met serienummer ) neer bij Noordzee, 8km ten westen van IJmuiden. BOL Fighter Command. Vier Spitfires voerden een aanval uit op een locomotief en een binnenvaartuig bij IJmuiden. Een Spitfire ging verloren. BOL Om 2.50 uur kwam een Lancaster III (met serienummer DV157) neer bij IJmuiden in zee bij de pieren. BOL Om 2.35 uur kwam een Wellington X (met serienummer HE327) neer bij Noordzee, 65km ten westen van IJmuiden. NIK Fighter Command. Acht squadrons P-47's maakten een sweep boven IJmuiden. Geen bijzonderheden. Noot. De P-47 Thunderbolds, 130 vliegtuigen, waren van de ath, 56th en 78th Fighter Groups van de 8th Air Force. T&A Survey Pagina 22 van 53