Projectnummer: 0413GPR3666 Onderzoekslocatie: Project Albano 4. Gemeente Halderberge

Transcriptie

1 Projectnummer: 0413GPR3666 Onderzoekslocatie: Project Albano 4. Gemeente Halderberge

2

3 Inhoudsopgave Lijst van bijlagen Het onderzoek Achtergrond Projectdoel Praktijkgericht gebruiken rapportage Het onderzoeksgebied Gegevens onderzoekslocatie Informatie van opdrachtgever Fase 1: Inventarisatie van het bronnenmateriaal Literatuurstudie Archiefonderzoek Gemeentearchief Nederlands Instituut voor Militaire Historie Nationaal Archief Den Haag Archief van de MMOD Archief van de EODD Overige Nederlandse archieven Buitenlandse archieven Informatie van internet Luchtfoto interpretatie Samenvatting en conclusie van inventarisatiefase en advies Samenvatting van de inventarisatie Conclusie van de inventarisatie T&A en kwaliteit...13 T&A Survey Pagina 2 van 36

4 Lijst van bijlagen Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3a Bijlage 3b Bijlage 3c Bijlage 3d Bijlage 3e Bijlage 3f Bijlage 3g Bijlage 3h Bijlage 4 Bijlage 5 Bijlage 6 Bijlage 7 Bijlage 8 Bijlage 9 Overzichtskaart onderzoeksgebied en (on)verdachte gebied Overzichtslijst gebruikte literatuur en uitwerking resultaten Overzicht archiefbezoek Overzichtslijst gemeentearchief en uitwerking resultaten Overzicht archief NIMH en uitwerking resultaten Overzicht Nationaal Archief Den Haag en uitwerking resultaten Overzicht archief MMOD en uitwerking resultaten Overzicht archief van de EODD en uitwerking resultaten Overzicht overige Nederlandse archieven en uitwerking resultaten Overzicht buitenlandse archieven en uitwerking resultaten Overzicht gebruikte websites en uitwerking resultaten Overzicht gebruikte luchtfoto s en uitwerking resultaten Overzichtskaart probleeminventarisatie Wetgeving en subsidiemogelijkheden voor explosievenonderzoek Beoordeling van de betrouwbaarheid van bronnen Distributielijst T&A Survey Pagina 3 van 36

5 1 Het onderzoek Advies- en Ingenieursbureau Oranjewoud gevestigd te Oosterhout ( opdrachtgever ) heeft T&A Survey ( T&A ) op 24 april 2013 schriftelijk opdracht verleend voor het uitvoeren van het historisch vooronderzoek naar de aanwezigheid van conventionele explosieven (verder explosieven ) ter plaatse van Project Albano 4. Gemeente Halderberge. 1.1 Achtergrond De opdrachtgever wenst, in verband met eventueel toekomstige werkzaamheden, inzicht te verkrijgen welke gebieden binnen het project Albano 4 verdacht zijn op het aantreffen van explosieven. Het mogelijk voorkomen van explosieven in de ondergrond houdt over het algemeen in Nederland verband met oorlogshandelingen gedurende de Tweede Wereldoorlog ( WOII ). Voorbeelden hiervan zijn bombardementen (zowel geallieerde als Duitse), gevechten (meidagen 1940, bevrijding ), verdedigingswerken (mijnenvelden) en dumpingen (verborgen voor vijand, achterlaten van munitie bij overgave of terugtrekking). Aangezien eventueel aanwezige niet gesprongen explosieven een risico vormen voor de uit te voeren werkzaamheden, is het van belang dat de kans op het aantreffen van explosieven in het onderzoeksgebied onderzocht wordt. 1.2 Projectdoel Doel van het historisch vooronderzoek is het vaststellen van de risico s van de aanwezigheid van explosieven in de bodem van het onderzoeksgebied op basis van verzameld en geanalyseerd (historisch) feitenmateriaal. Een volledig vooronderzoek bestaat overeenkomstig het Werkveldspecifiek certificatieschema voor het systeemcertificaat Opsporen Conventionele Explosieven (WSCS-OCE) uit twee fasen: 1. Inventarisatie van bronnenmateriaal (hoofdstuk 3 en bijlagen 2 t/m 7) 2. Analyseren van bronnenmateriaal De inventarisatie van het bronnenmateriaal betreft het verzamelen van historisch feitenmateriaal. Voordat de inventarisatie van start kan gaan, dient het onderzoeksgebied eerst duidelijk omschreven te zijn. De analyse betreft het analyseren van het aangetroffen feitenmateriaal. Op basis van de analyse kan worden vastgesteld of het onderzoeksgebied onverdacht of (deels) verdacht is. Als het gebied (deels) verdacht is, zullen soort, aantal en de verschijningsvorm van mogelijke explosieven worden vastgesteld. Daarnaast wordt het verdachte gebied horizontaal en verticaal afgebakend. Na de inventarisatie en analyse van het bronnenmateriaal wordt het opsporingsgebied afgebakend, vindt er een risicoanalyse plaats en wordt er een aanbeveling gedaan met betrekking tot de geplande werkzaamheden. T&A Survey Pagina 4 van 36

6 1.3 Praktijkgericht gebruiken rapportage Via de kaart in bijlage 1 kan bekeken worden of het gebied verdacht is op de mogelijke aanwezigheid van niet gesprongen conventionele explosieven. Dit is herkenbaar aan een rode of roze arcering, waarbij roze staat voor een gebied waarvan bekend is dat de bovenlaag naoorlogs geroerd is. Verdacht Indien er sprake is van een verdacht gebied kan in hoofdstuk 7 worden teruggevonden welke consequenties dit heeft voor de geplande werkzaamheden. Nadere toelichtingen hiervoor kunnen in hoofdstuk 5 worden gevonden. In hoofdstuk 6 kan worden teruggevonden, tot welke diepte en op welk soort explosieven het gebied verdacht is. In hoofdstuk 4.2 is de onderbouwing van deze verdachte gebieden terug te vinden en aan de hand van de vermelde markeringsnummers kunnen desgewenst vervolgens de achterliggende feiten worden achterhaald, waarop het gebied verdacht is verklaard. Deze achterliggende feiten zijn weer te herleiden tot de individuele archiefstukken. Onverdacht Indien het gehele onderzoeksgebied onverdacht is dan vervallen de hoofdstukken 4, 5, 6 en 7 in de bovenstaande vorm. In hoofdstuk 3 staat dan de conclusie. Een onverdacht gebied is herkenbaar met een groene arcering. Binnen onverdacht gebied kunnen de werkzaamheden regulier worden uitgevoerd. T&A Survey Pagina 5 van 36

7 2 Het onderzoeksgebied 2.1 Gegevens onderzoekslocatie Geografische ligging en grootte De onderzoekslocatie betreft het project Albano 4. Meer specifiek betreft het gebied conform de overzichtskaart zoals door de opdrachtgever is aangeleverd. De onderzoekslocatie valt binnen de gemeente Halderberge. Bodemopbouw Voor gegevens over de bodemopbouw is de website van Dinoloket geraadpleegd. Boring(B) RD coördinaten Bodemopbouw Sondering (S) B49F , Eerst 0.40 m-mv zand, gevolgd door een laag van 0.20 m veen en 0.40 m gyttja. Voorts is er een zandlaag tot 2.8 m-mv en een kleilaag tot de einddiepte van 3.0 m-mv B49F , Zand tot 0.60 m-nap gevolgd door een laag leem van 0.2 meter. Daaronder is tot 1.50 m-nap weer zand. B49F , Zand tot 2.0 m-nap gevolgd door een laag klei (0.05 m), zand (0.15 m) en klei (0.05 m). De rest van de boring is zand tot op een diepte van 3.0 m-nap 2.2 Informatie van opdrachtgever Opdrachtgever heeft onderstaande informatie geleverd aan T&A. Kaartmateriaal T&A heeft een digitale topografische kaart met RD-coördinaten waarop staat het onderzoeksgebied is aangegeven overlegd met de opdrachtgever. Aanwezige informatie over de bodemgesteldheid Opdrachtgever had geen informatie beschikbaar over de bodemopbouw in het onderzoeksgebied. Naoorlogse werkzaamheden Opdrachtgever had geen informatie beschikbaar over naoorlogse werkzaamheden binnen het onderzoeksgebied. T&A Survey Pagina 6 van 36

8 3 Fase 1: Inventarisatie van het bronnenmateriaal Met behulp van de geraadpleegde literatuur en archiefstukken is een overzicht opgesteld van oorlogshandelingen tijdens WOII in de omgeving van het onderzoeksgebied. Elke oorlogshandeling is voorzien van een markeringsnummer en weergegeven in de inventarisatiekaart in bijlage 6 (inclusief markeringsnummer). Aan hand van aangetroffen feiten is bepaald welke van de in de archieven beschikbare luchtfoto s een toegevoegde waarde zouden kunnen hebben voor de conclusies en afbakening van (on)verdachte gebieden. In de volgende paragrafen is een algemene toelichting gegeven voor de bronnen die geraadpleegd (kunnen) worden voor historisch vooronderzoek. De voor onderhavig onderzoek geraadpleegde bronnen staan in de bijlagen vermeld met daarbij de uitwerking van de resultaten van het onderzoek in onderstaande paragrafen wordt naar de bijbehorende bijlage verwezen. De bronnen zijn beoordeeld op betrouwbaarheid conform bijlage Literatuurstudie De eerste stap in een historisch vooronderzoek is in de regel het raadplegen van de literatuur. Middels een literatuurstudie is een beeld te verkrijgen van algemene oorlogshandelingen van een gebied, meestal met data van deze gebeurtenissen en soms met zeer relevante details die niet in andere bronnen te vinden zijn. Op basis van de literatuur kan daarmee een algemeen overzicht worden opgesteld met data van gebeurtenissen, op basis waarvan gericht gezocht kan worden in diverse nationale en internationale archiefinstellingen. Voor de literatuurstudie bestaat een aantal standaardwerken dat geraadpleegd wordt, aangevuld met regionale en plaatselijke literatuur. Deze literatuur is deels in bezit van T&A en wordt aangevuld met literatuur uit de Koninklijke Bibliotheek ( KB ), het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie ( NIOD ), het gemeentearchief en/of plaatselijke bibliotheken en historische verenigingen. De geraadpleegde literatuur en uitwerking van de aangetroffen relevante feiten is in bijlage 2 terug te vinden. 3.2 Archiefonderzoek De meest belangrijke bronnen van informatie voor een historisch vooronderzoek zijn in de regel de (archief)stukken die gebeurtenissen hebben vastgelegd tijdens en vlak nadat ze plaatsvonden. Dit zijn ondermeer processen-verbaal en dagrapporten, die binnen enkele dagen na de gebeurtenis zijn opgesteld en omschrijven wat er heeft plaatsgevonden, foto s die een gebeurtenis of de resultaten ervan vastleggen en militaire verslagen waarin plannen, uitvoering, resultaten en gebruikte explosieven zijn vastgelegd. Archiefstukken hebben in de regel de meeste accurate en betrouwbare gegevens die voor een onderzoek gebruikt kunnen worden, omdat het meestal primaire bronnen betreft die de informatie hebben vastgelegd korte tijd nadat een gebeurtenis plaatsvond. Archiefstukken liggen in verschillende archieven verspreid door het land en in enkele buitenlandse archiefinstellingen. Aan hand van de richtlijnen in de WSCS-OCE en door de onderzoeker is bepaald welke archieven geraadpleegd dienden te worden voor het onderzoek en of de aangetroffen informatie relevant is of niet. Per archief is een inventarisatie opgemaakt van de dossiers waarin relevante informatie verwacht mag worden. Deze dossiers zijn ingezien en de inhoud is beoordeeld op relevantie. Een stuk is niet relevant indien het geen indicaties of contra-indicaties voor de mogelijke aanwezigheid van explosieven in het onderzoeksgebied of de directe nabijheid ervan bevat. De relevante stukken zijn verder uitgewerkt en geanalyseerd. De inventarisatie van geraadpleegde archieven, inventarissen en de uitwerking van de relevante informatie is terug te vinden in de bijlagen 3a tot en met 3h. T&A Survey Pagina 7 van 36

9 3.2.1 Gemeentearchief Archiefstukken uit gemeentearchieven bevatten in de regel de meest gedetailleerde en betrouwbare informatie voor oorlogshandelingen in de gemeente, getroffen locaties, afhandelingen betreffen het zoeken en/of ruimen van explosieven en naoorlogse werkzaamheden. Archiefstukken van gemeentes zijn terug te vinden in een lokaal gemeentearchief en/of in regionale archieven. Bij het raadplegen van het gemeentearchief worden conform de WSCS-OCE ten minste stukken van de luchtbeschermingsdienst, de stukken over aangetroffen/geruimde CE en oorlogsschaderapporten geraadpleegd. De resultaten van het onderzoek in het gemeentearchief zijn uitgewerkt in bijlage 3b Nederlands Instituut voor Militaire Historie Het Nederlands Instituut voor Militaire Historie ( NIMH ) is een gespecialiseerd kennisen onderzoekscentrum op het gebied van de Nederlandse militaire geschiedenis en beschikt onder andere over de volgende collecties: Collectie 409 Gevechtsverslagen en rapporten mei 1940 Collectie 575 Duitse verdedigingswerken in Nederland en rapporten van het Bureau Inlichtingen te Londen ( ) Waar noodzakelijk zijn collectie 409 en/of collectie 575 geraadpleegd voor dit onderzoek. De uitwerking hiervan is terug te vinden in bijlage 3c Nationaal Archief Den Haag In het Nationaal Archief van Den Haag is een onder toegang Binnenlandse Zaken een collectie berichten beschikbaar van gemeentes gericht aan Rijksinspectie Luchtbescherming te Den Haag. Dit zijn meldingen van de gemeentes en provincies betreffende gebeurtenissen waarbij voorwerpen vanuit de lucht in de gemeente terecht zijn gekomen, vliegtuigbeschietingen en bombardementen. De stukken betreffen voornamelijk de periode Deze stukken voegen weinig tot niets toe aan de processen-verbaal van de Luchtbeschermingsdienst van de gemeentes zelf, maar wanneer die stukken verloren zijn gegaan, zijn de stukken uit het Nationaal Archief een waardevolle bron van informatie. De resultaten van het onderzoek in het Nationaal Archief zijn uitgewerkt in bijlage 3d Archief van de MMOD In de periode van werden de munitieruimingen uitgevoerd door verschillende instanties, die de ruiminggegevens zelf bijhielden. De gegevens, indien nog voorhanden, zijn nooit centraal gearchiveerd en ontsloten. Een klein deel bevindt zich in het Archief Mijn- en Munitie Opruimings Dienst ( MMOD ) van het Centraal Archieven Depot Ministerie van Defensie, waarin de ruimingen in de periode zijn ontsloten. Soms worden in andere archieven ook ruiminggegevens aangetroffen, maar het overgrote deel van deze gegevens is niet meer te achterhalen. Daarom bestaat er een hiaat in de informatie over munitieruimingen voor de periode De resultaten van het onderzoek in de stukken van de MMOD zijn uitgewerkt in bijlage 3e. T&A Survey Pagina 8 van 36

10 3.2.5 Archief van de EODD Vanaf de jaren zeventig heeft de Explosieven Opruimingsdienst Defensie ( EODD ) de ruimingen van explosieven uitgevoerd, gerapporteerd en gearchiveerd. Deze munitie opruimingsrapporten ( MORA s ) van de EODD zijn de belangrijkste bron van informatie voor het achterhalen van munitieruimingen vanaf Tevens beschikt de EODD over mijnenkaarten, waarin de bekende geregistreerde mijnenvelden zijn opgenomen met bijbehorende rapportages betreffende de ruimingen van deze velden. Zowel de MORA s als de mijnenkaarten zijn geraadpleegd. In bijlage 3f zijn de resultaten uitgewerkt Overige Nederlandse archieven Overige Nederlandse archieven Naast de reeds vermelde archiefinstellingen, zijn er nog andere uiteenlopende archiefinstellingen in Nederland die relevante informatie voor historisch vooronderzoek (kunnen) bevatten. Dit betreft vaak kleinere archieven van bijvoorbeeld locale musea, heemkundige en geschiedkundige kringen en soms zelfs privé archieven. Getuigenverklaringen Interviews met ooggetuigen die informatie hebben over de eventuele aanwezigheid van neergestorte vliegtuigen, afgeworpen bommen en andere gevechtshandelingen binnen het gebied, kan veel bruikbare informatie opleveren. Ruim 65 jaar na dato is het aantal ooggetuigen echter zeer beperkt en bovendien waren deze mensen ten tijde van WOII vaak erg jong. Ooggetuigen verklaring hebben daarom niet altijd een toegevoegde waarde. In bijlage 3g zijn de resultaten van getuigenverklaringen en deze archieven uitgewerkt Buitenlandse archieven In het buitenland zijn diverse archieven met uitgebreide informatie over WOII. Deze bevatten archiefstukken, boeken en foto s van oorlogshandelingen gemaakt of buitgemaakt door de troepen van het land waar het betreffende archief staat. Aangezien eenheden van diverse nationaliteiten op Nederlands grondgebied hebben gevochten, bevatten deze archieven vaak informatie over het voorkomen van explosieven in Nederland. The National Archives te Londen The National Archives te Londen is het officiële archief van Groot-Brittannië, met informatie over de Britse geschiedenis tot meer dan jaar geleden. Hier zijn ondermeer Flight Reports te vinden met gedetailleerde informatie over luchtaanvallen van de RAF tijdens WOII. The National Archives te Washington DC The National Archives te Washington DC is het officiële archief van de Verenigde Staten. Hier zijn ondermeer vluchtgegevens van luchtaanvallen en (lucht)foto s van WOII te vinden. Bundesarchiv-Militärarchiv te Freiburg Het Bundesarchiv-Militärarchiv te Freiburg bevat de informatie van de Duitse militaire geschiedenis vanaf De resultaten van onderzoeken in de buitenlandse archieven zijn uitgewerkt in bijlage 3h. T&A Survey Pagina 9 van 36

11 3.2.8 Informatie van internet Tegenwoordig is ook internet een goede bron voor informatie, ook voor historisch vooronderzoek. Hoewel op internet informatie staat waarvan de betrouwbaarheid en nauwkeurigheid in twijfel getrokken kunnen worden, zijn er tegenwoordig ook veel archiefinstellingen die foto s, archiefstukken, dagboeken en meer gedigitaliseerd materiaal beschikbaar hebben gesteld via hun website. Daarnaast is er informatie te vinden van amateur historici, krantenberichten van de afgelopen decennia, contactgegevens van mogelijke getuigen en locatiedeskundigen en meer. De resultaten van de informatie van internet zijn uitgewerkt in bijlage Luchtfoto interpretatie In WOII zijn door de geallieerden diverse fotoverkenningsvluchten boven Nederland uitgevoerd. Deze luchtfoto s zijn grotendeels terug te vinden in de Speciale Collecties van de bibliotheek van de Universiteit Wageningen ( Wag ) en in bij het Topografische Dienst Kadaster in Zwolle ( Zwolle ). Ook The Aerial Reconnaissance Archives ( ACIU/JARIC ), ondergebracht bij de Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Scotland te Edinburgh en the National Archives te Washington DC ( NARA ) hebben (een grote hoeveelheid) luchtfoto s van Nederland beschikbaar. The National Archives te Londen ( NAL ), de National Air Photo Library Ottawa ( Canada ), het Bundesarchiv/Militärarchiv te Freiburg ( BAF ) en het spoorwegmuseum te Utrecht ( SMU ) beschikken over een beperkt aantal luchtfoto s van Nederland. De archiefinstellingen in Nederland en de BAF zijn door T&A geraadpleegd. Waar nodig zijn de overige archieven geraadpleegd middels de Luftbilddatenbank te Würzburg ( LBDB ), die een volledige inventarisatie van bovenstaande archieven met uitzondering van de BAF en de SMU beschikbaar heeft. Luchtfoto s worden geselecteerd op kwaliteit en datum van opname. Als van een gebied twee achterelkaar genomen foto s beschikbaar zijn, kunnen deze met behulp van een stereoscoop worden geanalyseerd. Hiermee kunnen de luchtfoto s 3D/drie dimensionaal bekeken worden. De resultaten van de luchtfoto-interpretatie zijn uitgewerkt in bijlage 5. Vergelijking van de luchtfoto s met de huidige situatie Door de luchtfoto s uit te vergelijken met recente luchtfoto s en satellietbeelden, kan een goed beeld verkregen worden van de naoorlogse ontwikkelingen in het gebied. Aanvullend zijn diverse topografische kaarten van de afgelopen 70 jaar (waaronder uit de Grote Atlas van Nederland en met elkaar en de luchtfoto s vergeleken. De resultaten van de vergelijking van de luchtfoto s zijn uitgewerkt in bijlage 5. T&A Survey Pagina 10 van 36

12 3.4 Samenvatting en conclusie van inventarisatiefase en advies De aangetroffen feiten zijn weergegeven in bijlagen. Op basis van de inventarisatie van het historisch feitenmateriaal kan de volgende samenvatting van de relevante gebeurtenissen in en nabij het onderzoeksgebied worden opgesteld: Samenvatting van de inventarisatie Literatuuronderzoek 1. Oudenbosch en omgeving werden zonder gevechten ingenomen tijdens de Meidagen van De geallieerde opmars in oktober 1944 liep over een hoofdweg (Vaartweg) die door het onderzoeksgebied liep; Gemeentearchief 3. In het gemeentearchief van Oudenbosch zijn geen aanwijzingen gevonden voor de mogelijke aanwezigheid van explosieven binnen het onderzoeksgebied; Archief NIMH 4. In het NIMH is geen feitenmateriaal aangetroffen dat duidt op de mogelijke aanwezigheid van explosieven binnen het onderzoeksgebied; Nationaal Archief Den Haag 5. In het Nationaal Archief Den Haag is geen feitenmateriaal aangetroffen dat duidt op de mogelijke aanwezigheid van explosieven binnen het onderzoeksgebied; Archief van de MMOD 6. In het archief van de MMOD zijn geen stukken aangetroffen met betrekking tot het onderzoeksgebied; Archief van de EODD 7. Er zijn door de EODD geen explosieven geruimd in het onderzoeksgebied, wel in de directe omgeving; 8. Er heeft een mijnenveld gelegen nabij het onderzoeksgebied. Deze is echter met grote zekerheid helemaal geruimd; Buitenlandse archieven 9. In de National Archives is geen feitenmateriaal aangetroffen dat duidt op de mogelijke aanwezigheid van explosieven binnen het onderzoeksgebied; Internet 10. Op de website van het Brabants Historisch Informatie Centrum is geen relevante informatie gevonden; 11. Op de website van watwaswaar is te zien dat er in de jaren 60 een hoogspanningslijn nabij het onderzoeksgebied gekomen is. Interpretatie van de luchtfoto s van Op de luchtfoto s van het onderzoeksgebied zijn geen sporen van oorlogshandelingen zichtbaar; Vergelijking van de luchtfoto s met de huidige situatie 13. Uit vergelijking van de luchtfoto s van 1944 en de huidige situatie in Oudenbosch, kan opgemaakt worden dat een deel van het onderzoeksgebied nog altijd grasland is en dat binnen het grootste deel van het onderzoeksgebied retentievijvers zijn aangelegd; 14. Een deel van het sportcomplex valt binnen het onderzoeksgebied. Daar is naoorlogs een pad aangelegd en zijn enkele bomen geplant. T&A Survey Pagina 11 van 36

13 3.4.2 Conclusie van de inventarisatie De inventarisatie heeft geen feiten opgeleverd die de aanwezigheid van explosieven doet vermoeden. Het onderzoeksgebied is daarmee onverdacht gebied. Er moet wel rekening gehouden worden met het feit dat door het onderzoeksgebied een geallieerde opmars is getrokken. Er zijn in de omgeving enkele munitievondsten gemeld (zowel Duits als geallieerd), deze zijn echter niet te relateren aan de oorlogshandelingen. T&A adviseert daarom om grondroerende werkzaamheden binnen het onderzoeksgebied uit te voeren onder een werkprotocol onverwacht aantreffen conventionele explosieven. Werkprotocol Een werkprotocol wordt gehanteerd indien er geen wezenlijk verhoogd risico aanwezig is aangezien de werkzaamheden worden uitgevoerd in onverdacht gebied. Ter plaatse is een achtergrond risico aanwezig. In het werkprotocol wordt beschreven hoe men dient te handelen bij het spontaan aantreffen van een explosief. Tevens zal een toolbox voor de aannemer worden verzorgd. Dit verhoogt de veiligheid op de werkplek en voorkomt mogelijk stagnatie tijdens de werkzaamheden en verkleind daarmee financiële risico s. T&A Survey Pagina 12 van 36

14 4 T&A en kwaliteit Het historisch vooronderzoek behandeld in deze rapportage is op zorgvuldige wijze uitgevoerd volgens algemeen gebruikelijke inzichten en methoden. Door een ISO-9001, VCA** en WSCS-OCE gecertificeerd kwaliteitssysteem waarborgt T&A de kwaliteit en veiligheid van haar diensten. T&A streeft naar een zo groot mogelijke representativiteit van het onderzoek. Een probleeminventarisatie is echter gebaseerd op een (relatief) beperkt archiefonderzoek. Zodoende blijft het mogelijk dat relevante informatie niet wordt achterhaald. T&A is niet aansprakelijk voor de schade die mogelijk voortvloeit uit het gebruik van haar onderzoeksresultaten T&A Survey Pagina 13 van 36

15 Bijlage 1 Overzichtskaart onderzoeksgebied en (on)verdachte gebieden T&A Survey Pagina 14 van 36

16 Legenda Onderzoeksgebied Status Onverdacht :5000 Meter ³ T&A Survey BV Telefoon: Dynamostraat 48 Fax: Postbus info@ta-survey.nl 1001 NR Amsterdam Internet: <PROJECT NAAM> Project: Historisch vooronder zoek NGCE Albano 4 Bijlage: 1. Overzichtskaart onderzoeksgebied en (on)verdachte gebieden Schaal: 1:5000 Opdrachtgever: Oranjewoud Tekenaar: BZ Formaat: A3 Datum: Projectnummer: 0413GPR3666

17 Bijlage 2 Overzichtslijst gebruikte literatuur en uitwerking resultaten Overzichtslijst gebruikte literatuur Voor de literatuurstudie zijn de onderstaande boeken uit het archief van T&A, de Koninklijke Bibliotheek, plaatselijke bibliotheek en gemeentearchief geraadpleegd. In de kolom bronverwijzing staat de afkorting die in het overzicht van de relevante gebeurtenissen gebruikt is om naar het betreffende boek te verwijzen. Auteur Titel Uitgegeven Bronverwijzing Amersfoort, H. e.a., Mei 1940, de strijd op Nederlands Den Haag 2005 Amersfoort (2005) grondgebied Aperen, J. van, Uit een dagboek van Dolle dinsdag tot en Oudenbosch 1995 Aperen (1995) met de bevrijding in Oudenbosch Brans, J.C.W., M'n herinneringen aan de bevrijding: van Oudenbosch 2003 Brans (2003) september tot en met november 1944 Didden, J. e.a., Einddoel Maas, de strijd in zuidelijk Weesp 1984 Didden (1984) Nederland tussen september en december 1944 Doorn, J. van, Operatie 'Rebound': bevrijding van de Willemstad 1994 Doorn (1994) Westhoek, oktober / november 1944 Foreman, J., The Fighter Commang War Diaries, Surrey 1998 Foreman (1998) Volume Two en Volume Five Hoedelmans, P., De bevrijding van West-Brabant, september 1944-mei 1945: een streek en haar Roosendaal 1994 Hoedelmans (1994) bewoners te midden van verwoesting en oorlogsgeweld Huurman, C. Het spoorwegbedrijf in oorlogstijd, 1939 Eindhoven 2001 Huurman (2001) 1945 Klep, C. (red.), De bevrijding van Nederland , Den Haag 1995 Klep (1995) oorlog op de flank Korthals Altes, A., Luchtgevaar, luchtaanvallen op Nederland Amsterdam 1984 Korthals Altes (1984) Middelbrook, M., The Bomber Command War Diaries, an operational reference book z.p., 2000 Middelbrook (2000) Suijkerbuijk, B., De Tweede Wereldoorlog: Oudenbosch z.p. z.j. Suijkerbuijk (z.j.) vertelt, Oudenbosch: Heemkundige Kring Broeder Christofoor Wilson, S., Aircraft of World War II Buckingham 1998 Wilson (1998) Zwanenburg, G.J., En nooit was het stil Kroniek van een luchtoorlog delen I en II z.p., z.j. Zwanenburg (z.j.) Uitwerking resultaten literatuurstudie Op basis van de genoemde literatuur is onderstaand overzicht van de oorlogshandelingen opgesteld. De kolom bron verwijzen naar de bovenstaande boeken. Wanneer er geen paginanummer is aangegeven, houdt dit normaal gesproken in, dat de melding op basis van datum en/of locatie eenvoudig in het betreffende boek terug te vinden is. Elke relevante oorlogshandeling is voorzien van een markeringsnummer en weergegeven in de inventarisatiekaart in bijlage 6. De toevoeging indicatief bij het markeringsnummer geeft weer dat de melding niet nauwkeurig geplaatst kan worden en dus indicatief in de inventarisatiekaart ingetekend is of er als tekstvlak in staat. De toevoeging BOL (buiten onderzoekslocatie) laat zien dat de melding zich buiten het onderzoeksgebied bevindt, maar wel van belang is voor een algemeen beeld van de omgeving. De toevoeging NIK (niet in kaart) geeft weer dat de exacte locatie van de melding op basis van de beschikbare gegevens niet nader te bepalen was en dat de melding dus niet in de kaart kon worden gezet. Geen toevoeging geeft aan dat de melding (redelijk) nauwkeurig ingetekend kon worden. Oudenbosch Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron indicatief 12/ Duitse opmars in Noord-Brabant verliep snel. Op 12 mei trok het te hulp gesnelde Franse leger zich terug in de richting van Antwerpen. Er vonden in westelijk Noord- Amersfoort (2005) Brabant slechts enkele achterhoedegevechten plaats. Oudenbosch zelf werd op 13 mei zonder gevechten ingenomen. T&A Survey Pagina 15 van 36

18 Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron BOL 13 mei 40 Duitse jager, He-111, neergestort bij de Koedijk-St. Maartenspolder. Volgens archiefstukken is het vliegtuig nadien geheel gedemonteerd Verliesregister NIMH BOL 22 juni 43 Engelse bommenwerper, Wellington X, neergestort in een veld 500 meter van Langeweg 4. De bommenlast van het vliegtuig kwam ter plekke tot ontploffing door het brandende vliegtuig BOL 18/19 feb 44 Duitse jagerbommenwerper, Ju-88, neergestort in de polder Oudland, 200 meter ten westen van de Maasstraat. Bij het wrak lagen 2 middelgrote bommen, 5 à 6 kleine bommen en resten van brandbommen BOL 25 mei 44 Beschieting trein op station Oudenbosch. 3 man gewond geraakt. BOL 21 juli 44 Beschieting trein 700 meter ten oosten van het station Oudenbosch BOL 24 juli 44 Beschieting trein door 700 meter ten oosten van station Oudenbosch t.h.v. Groene Woud. 2 man gedood. BOL 31 juli 44 Twee brandbommen kwamen terecht in de spoorsloot 60 à 70 meter van de spoorwegovergang BOL 8/9 sept Beschieting trein op station Oudenbosch. Locomotief 44 uitgeschakeld, tevens kwamen er 6 metalen benzinetanks in de omgeving van het station terecht BOL 17 sept 44 Geallieerd vliegtuig stortte brandend neer in een veld achter de Kruisstraat BOL 18 sept 44 Een zwaar geallieerd vliegtuig (een Stirling bommenwerper) stortte, komend uit de richting van de Mark, neer in Oudland, ergens in een hei achter Pagnevaart. Dit vliegtuig is geheel ontmanteld. BOL 11 okt 44 Twee bombardementen werden uitgevoerd op de Heinsberg. Met bommen en boordgeschutsmunitie werd het doel bestookt, in de middag werd de aanval nogmaals herhaald. De bommen kwamen de tweede keer enkele honderden meters van het eerste bombardement terecht. De Engelsen zagen opstaande takken aan voor artilleriegeschut. Op de Heinsberg was een grote ravage aangericht, overal lagen bomscherven en er waren gaten geslagen van 6 meter doorsnede en 4 meter diep. Tevens stond een grote schuur in brand. BOL 11/ In de nacht, die erop volgde, vielen er in een korte tijd granaten dichtbij het Gors. Er werd waarschijnlijk geschoten op het Duitse geschut welke was opgesteld bij een boerderij in de buurt. De Duitse troepen trokken deze nacht snel weg van het Gors. Om 4 uur die nacht kwamen de granaten nog eenmaal dichterbij, maar trok snel weer weg. Enkele huizen op het Gors hadden inslagen te verwerken gekregen, hierdoor was er enige schade. NIK Op 24 oktober kwam het kanonnengebulder dichter bij het dorp BOL Op 29 oktober kwamen enkele granaten in het dorp terecht, waaronder in de omgeving van de kerk en op het Doelpad. Er sloeg een granaat in op Ulocour, in de buurt van de grote kapel. Voor de voorbouw werd een niet ontplofte granaat gevonden, er kwam een granaat terecht op de voorgevel, welke weinig schade aanrichtte en een granaat van 50 kg in het straatje achter de Huishoudschool / Wegens de dreigende omsingeling van de Duitse troepen, 44 trokken deze zich terug achter de Dintel en de Mark. De geallieerden troffen daardoor een verlaten Roosendaal aan in de ochtend van 30 oktober. Tegen de avond stonden de geallieerde troepen voor het nieuwe front bij het riviertje de Mark. Daar ondervonden de Amerikanen felle weerstand van Duitse troepen bij Standdaarbuiten en de Polen bij Nieuwe Veer de twee locaties waar de zwaartepunten van de aanval op de nieuwe Duitse linie kwam te liggen. Door de intensieve beschietingen van Duitse zijde slaagden de geallieerden er niet zondermeer in de Mark over te steken Op 30 oktober werden explosies en steekvlammen bij het station waargenomen, de Duitse troepen lieten om de 10 meter de rails en tevens de spoorduiker springen. Daarna trokken zij zich terug achter de rivier de Mark om een betere verdedigingslinie op te kunnen bouwen. Enkele granaten sloegen nog in het dorp in en zo nu en dan klonk Verliesregister NIMH Verliesregister NIMH Zwanenburg (z.j.) Verliesregister NIMH Zwanenburg (z.j.) Verliesregister NIMH Zwanenburg (z.j.) Aperen (1995) Aperen (1995) Brans (2003) Suijkerbuijk (z.j.) Brans (2003) Aperen (1995) Aperen (1995) Didden (1984) Aperen (1995) T&A Survey Pagina 16 van 36

19 Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron er een explosie van een handgranaat. Niet veel later trokken Amerikaanse troepen vergezeld van geschut, via de zuidelijke hoofdweg Vaartweg, de Lollestraat en de Markt, het dorp binnen en was Oudenbosch bevrijd. BOL t/m De Amerikaanse troepen stelde op het Gors kanonnen op en begonnen de Duitse troepen in de polder te bestoken. Deze vuurden op hun beurt granaten af in de richting van de Amerikanen. De St. Maartenspolder kwam hierdoor midden in de vuurlinie te liggen. De polder, welke gedeeltelijk geïnundeerd was, werd van twee kanten onder vuur gehouden. In het dorp waren de kerktoren en de molen van Buijs een mikpunt voor Duitse artillerie, zo nu en dan sloegen er granaten op in. Er vielen nog enkele Duitse granaten op het Kruisstraatstraatje en op 3 november sloegen granaten in rond de gasfabriek en het ziekenhuis. In het Oudland en in de St. Maartenspolder vielen er aanhoudend granaten. Na enkele dagen werd het op het Gors ook weer rustiger en rukten de Amerikanen verder op. Oudenbosch zelf heeft, op de uitzonderingen hierboven genoemd na, niet veel van het oorlogsgeweld te lijden gehad. BOL Oudenbosch wordt net als Roosendaal, Wouw, Oud-Gastel, Rucphen, Zegge, Bosschenhoofd, Hoeve en Etten-Leur op 30 oktober 1944 bevrijd.' 'De koepelstad is samen met Etten-Leur en Sprundel een van de weinige plaatsen in West-Brabant die relatief weinig onder het oorlogsgeweld hebben geleden.' BOL 16 dec 44 Een V-1 sloeg in op een perceel aan de Bornhemweg en ontplofte Aperen (1995) Brans (2003) Hoedelmans (1994) Verliesregister NIMH BOL 1 jan 45 Duitse jager, Fw-190, neergestort aan de Oudlandsedijk Verliesregister NIMH T&A Survey Pagina 17 van 36

20 Bijlage 3a Overzicht archiefbezoek Bij het raadplegen van archieven is door de onderzoeker bepaald of informatie relevant is of niet. Per archief is een inventarisatie opgemaakt van de dossiers waarin relevante informatie verwacht mag worden. Deze dossiers zijn ingezien en de inhoud is beoordeeld op relevantie. Een stuk is niet relevant indien het geen indicaties of contra-indicaties voor de mogelijke aanwezigheid van explosieven in het onderzoeksgebied of de directe nabijheid ervan bevat. De relevante stukken zijn verder uitgewerkt en geanalyseerd. De inventaris en uitwerking is per Nederlands archief te vinden in de bijlagen 3b tot en met 3g, voor de buitenlandse archieven in bijlage 3h en voor de luchtfoto-archieven in bijlage 4. Voor al deze archieven geldt, dat in de laatste kolom van de tabel van de inventarisatie middels een nummer aangeduid is waarom een inventaris niet relevant is bevonden. De vermelde nummers in de tabel van de inventarisatie van elk archief staan voor het volgende: 1. De in de stukken gemelde gebeurtenissen zijn te ver van het onderzoeksgebied om relevant te zijn; 2. De stukken melden geen (aan) explosieven (gerelateerde gebeurtenissen); 3. De stukken melden geen relevante naoorlogse werkzaamheden; 4. De stukken missen in het archief; In onderstaande tabel staat aangegeven welke archieven zijn geraadpleegd en in welke bijlage de uitwerking van de resultaten terug te vinden zijn. Archiefinstellingen Geraadpleegd Resultaten te vinden in bijlage Gemeentearchief Halderberge (Oudenbosch) Stukken betreffende de luchtbeschermingsdienst Stukken betreffende aangetroffen/geruimde CE Ja Bijlage 3b Stukken betreffende oorlogsschaderapporten Stukken betreffende relevante naoorlogse ontwikkelingen Overige stukken Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) Ja Collectie 409 Collectie 575 Ja Bijlage 3c Overige collecties Ja Nationaal Archief Den Haag Ja Bijlage 3d Centraal Archieven Depot Ministerie van Defensie Archiefstukken van de MMOD Ja Bijlage 3e Archief van de EODD te Culemborg Ja Bijlage 3f Overige Nederlandse archiefinstellingen, namelijk: Nee Bijlage 3g The National Archives te Londen Ja Bijlage 3h The National Archives te Washington Nee, want er was reeds voldoende informatie aanwezig Bijlage 3h in andere archieven. Bundesarchiv-Militärarchiv te Freiburg Nee, want er was reeds voldoende informatie aanwezig Bijlage 3h in andere archieven. Speciale Collectie van de Bibliotheek van de Universiteit Wageningen Ja Bijlage 4 Luchtfotocollectie Topografische Dienst te Zwolle Ja Bijlage 4 Luchtfotocollectie The Aerial Reconnaissance Archives (ACIU/JARIC) Ja Bijlage 4 T&A Survey Pagina 18 van 36

21 Bijlage 3b Overzichtslijst gemeentearchief en uitwerking resultaten Overzichtslijst geraadpleegde archieven en inventarissen Oudenbosch Gemeentebestuur van Oudenbosch, Inv. Nr. Omschrijving archiefstukken Relevant 3767 Oorlogsschade algemeen Nee, Rapporten oorlogshandelingen Ja 4271 LBD algemeen Nee, 2 Uitwerking resultaten archiefstudie van gemeentearchief Oudenbosch Op basis van de aangetroffen archiefstukken in genoemde archieven en inventarissen is onderstaand overzicht van de oorlogshandelingen opgesteld. De kolom bron verwijzen naar de bovenstaande archief- en inventarisnummers, waarbij het deel voor de streep verwijst naar het archiefnummer en het deel achter de streep naar het inventarisnummer. Elke relevante oorlogshandeling is voorzien van een markeringsnummer en weergegeven in de inventarisatiekaart in bijlage 6. De toevoeging indicatief bij het markeringsnummer geeft weer dat de melding niet nauwkeurig geplaatst kan worden en dus indicatief in de inventarisatiekaart ingetekend is of er als tekstvlak in staat. De toevoeging BOL (buiten onderzoekslocatie) laat zien dat de melding zich buiten het onderzoeksgebied bevindt, maar wel van belang is voor een algemeen beeld van de omgeving. De toevoeging NIK (niet in kaart) geeft weer dat de exacte locatie van de melding op basis van de beschikbare gegevens niet nader te bepalen was en dat de melding dus niet in de kaart kon worden gezet. Geen toevoeging geeft aan dat de melding (redelijk) nauwkeurig ingetekend kon worden. Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron NIK Kind gedood bij het exploderen van een mitrailleurkogel 4270 BOL 18/19-2- Omstreeks 0.30 uur was een vliegtuig brandend neergestort op een perceel bouwland, gelegen op ongeveer 200 meter afstand ten westen van de Maasstraat te Oudenbosch en op naar schatting 300 meter afstand van de boerderij gelegen te Maasstraat 2 te Oudenbosch. Het vliegtuig was vermoedelijk van Duitse nationaliteit. Later werden op twee locaties restanten van brandbommen aangetroffen. Het brandend vliegtuig lag in een gat in de grond van ten minste tien vierkante meter. Bij dit gat lagen nog twee niet tot ontploffing gekomen bommen van groot kaliber, zij hadden een middellijn van naar schatting 15 centimeter en een lengte van naar schatting centimeter. Op het erf van de boerderij lagen nog vijf à zes bommen van klein formaat. Over de afstand tussen de boerderij en de plaats waar het vliegtuig lag en ook rond de plaats van het brandend vliegtuig lagen wrakstukken van het vliegtuig verspreid NIK Er werd binnen de gemeente Oudenbosch een onderdeel van 4170 een vliegtuig gevonden NIK Er werd binnen de gemeente Oudenbosch een onderdeel van 4270 een vliegtuig gevonden BOL Gemeld werd dat een locomotief was beschoten bij de 4270 gemeente Oudenbosch. BOL Omstreeks werd op de spoorweg Lage-Zwaluwe 4270 Roosendaal, te Oudenbosch op ongeveer zevenhonderd meter ten oosten van het spoorwegstation, de locomotief van een stilstaande goederentrein beschoten door een vliegtuig van onbekende nationaliteit. De machine bleek door tweeëntwintig kogels te zijn geraakt. BOL Omstreeks uur werd te Oudenbosch, ter plaatse 4270 genaamd Groene Woud ongeveer zeven- à achthonderd meter ten oosten van het station van de NS op het baanvak Roosendaal Lage Zwaluwe een personentrein door een vliegtuig van onbekende nationaliteit beschoten. Er werden tientallen schietgaten aangetroffen. BOL Omstreeks uur vielen twee zwavelbrandbommen in de gemeente Oudenbosch. Een viel in een aardappelveld gelegen nabij de spoorweg Roosendaal Lage Zwaluwe en een op ongeveer zestig à zeventig meter ten westen van de spoor T&A Survey Pagina 19 van 36

22 wegovergang Bosschevaart. De bommen waren vermoedelijk afkomstig van een vliegtuig van onbekende nationaliteit. BOL Omstreeks 5.45 uur werd bij Oudenbosch op het perron van het station van de NS te Oudenbosch werd een personentrein door vliegtuigen van onbekende nationaliteit met boordwapens beschoten. BOL In polder Oudland, binnen de gemeente Oudenbosch kwam een V1 neer. Onderdelen van de raket waren terechtgekomen in een stuk land aan de Bornhemweg, zo'n 200 meter ten westen van die weg. BOL In de polder nabij de Oudlandschedijk te Hoeven kwam een Duitse jager neer indicatief Melding werd gemaakt van het neerkomen van een V1 kwam terecht in de gemeente Oudenbosch Leemte in kennis De stukken betreffende de luchtbeschermingsdienst bevatten geen relevante stukken; Er zijn geen relevante stukken aangetroffen betreffende aangetroffen/geruimde explosieven; T&A Survey Pagina 20 van 36

23 Bijlage 3c Overzicht archief NIMH en uitwerking resultaten Overzichtslijst geraadpleegde collecties en inventarissen In het Nederlands Instituut voor Militaire Historie zijn de volgende archieven geraadpleegd: Er is in de collecties 409 en 575 geen feitenmateriaal met betrekking tot oorlogshandelingen in het onderzoeksgebied gevonden. T&A Survey Pagina 21 van 36

24 Bijlage 3d Overzicht Nationaal Archief Den Haag en uitwerking resultaten Overzichtslijst geraadpleegde toegang en inventarissen Toegang Binnenlandse Zaken Inv. Nr. Omschrijving archiefstuk(ken) Relevant 78 Meldingen en processen -verbaal ontvangen van gemeenten over geallieerde Luchtactiviteiten : Noord-Brabant Nee, 1 Uitwerking resultaten archiefstudie Nationaal Archief Den Haag Er is in de geraadpleegde stukken geen relevante informatie aangetroffen. T&A Survey Pagina 22 van 36

25 Bijlage 3e Overzicht archief MMOD en uitwerking resultaten Uitwerking resultaten archiefstudie MMOD-archief Er is in de geraadpleegde stukken geen relevante informatie aangetroffen. T&A Survey Pagina 23 van 36

26 Bijlage 3f Overzicht archief van de EODD en uitwerking resultaten Overzichtslijst geraadpleegde MORA s In onderstaande tabel zijn de EODD-vondsten in en nabij het onderzoeksgebied opgenomen. In bijlage 6 zijn deze in kaart gebracht met bijbehorend WO-nummer. Gemeente Halderberge (Oudenbosch) WO nr Locatie Vondst Vaartweg 1x 3,7 cm bg m/buis Galgestraat 8 1x huls 105 mm m/lading Lagestraat (150 m van woning) 1x 500 lbs GP (USA) neusbuis m 103, staartbuis AN Geijzestraat/Lagestraat 2x 500 lbs GP (USA) neusbuis m 103, staartbuis AN Wijk Albano 1x art schokbuis Albinoweg 7 (Albanoweg) 1x 90 mm USA Koestraat 2 kg KKM diversen Uitwerking resultaten bestudering mijnenkaarten Volgens de mijnenkaart van de EODD heeft er mijnenveld nabij het onderzoeksgebied gelegen. Het veld is naoorlogs geruimd. Het mijnenveld is voorzien van een markeringsnummer en weergegeven in de inventarisatiekaart in bijlage 6. Markering Veld Locatie Ruimingsrapport Mijnenveld aan de Op 8 oktober 1945 werd een zoekactie uitgevoerd in het Vaartweg, net ten mijnenveld. Er werden geen mijnen aangetroffen. Volgens noorden van het het rapport werden ze al eerder geruimd. onderzoeksgebied T&A Survey Pagina 24 van 36

27 Bijlage 3g Overzicht overige Nederlandse archieven en uitwerking resultaten Proces-verbaal getuigenverklaring Voor dit onderzoek zijn geen getuigen gehoord. De reeds beschikbare informatie uit de literatuur, archieven en luchtfoto s geeft een duidelijk beeld van de gebeurtenissen tijdens WOII, waardoor verwacht wordt dat eventuele getuigen geen toegevoegde waarde hebben. T&A Survey Pagina 25 van 36

28 Bijlage 3h Overzicht buitenlandse archieven en uitwerking resultaten Overzicht geraadpleegde inventarissen van the National Archives te London De Operational Records van de 2nd Tactical Air Force (Air 37) zijn gecontroleerd op aanvallen op of nabij het onderzoeksgebied. Er zijn hierin geen relevante meldingen gevonden. T&A Survey Pagina 26 van 36

29 Bijlage 4 Overzicht gebruikte websites en uitwerking resultaten Overzicht geraadpleegde websites Voor het onderzoek zijn de onderstaande websites geraadpleegd. In de kolom bronverwijzing staat de afkorting die in het overzicht van de relevante gebeurtenissen gebruikt is om naar de betreffende website te verwijzen. Website Korte toelichting Bronverwijzing Kaarten over verschillende perioden watwaswaar Over neergestorte vliegtuigen boven Oudenbosch en omgeving BHIC Uitwerking resultaten websites Op basis van de genoemde websites is onderstaand overzicht van de oorlogshandelingen opgesteld. De kolom bron verwijzen naar de bovenstaande websites. Elke relevante oorlogshandeling is voorzien van een markeringsnummer en weergegeven in de inventarisatiekaart in bijlage 6. De toevoeging indicatief bij het markeringsnummer geeft weer dat de melding niet nauwkeurig geplaatst kan worden en dus indicatief in de inventarisatiekaart ingetekend is of er als tekstvlak in staat. De toevoeging BOL (buiten onderzoekslocatie) laat zien dat de melding zich buiten het onderzoeksgebied bevindt, maar wel van belang is voor een algemeen beeld van de omgeving. De toevoeging NIK (niet in kaart) geeft weer dat de exacte locatie van de melding op basis van de beschikbare gegevens niet nader te bepalen was en dat de melding dus niet in de kaart kon worden gezet. Geen toevoeging geeft aan dat de melding (redelijk) nauwkeurig ingetekend kon worden. Markering Datum Gebeurtenis/locatie Bron BOL Diverse Meerdere neergestorte vliegtuigen BHIC Diverse Meerdere kaarten van het onderzoeksgebied. Op de kaart van de 1960 is te zien dat er een hoogspanning langs het onderzoeksgebied loopt watwaswaar T&A Survey Pagina 27 van 36

30 Bijlage 5 Overzicht gebruikte luchtfoto s en uitwerking resultaten Overzichtslijst geraadpleegde luchtfoto s In onderstaande tabel staan alle luchtfoto s van het onderzoeksgebied die geraadpleegd voor onderhavig onderzoek. De afkortingen in de kolom archief verwijzen naar de volgende archiefinstellingen: de Speciale Collecties van de bibliotheek van de Universiteit Wageningen ( Wag ), het Topografische Dienst Kadaster in Zwolle ( Zwolle ), The Aerial Reconnaissance Archives ( ACIU/JARIC ), ondergebracht bij de Royal Commission on the Ancient and Historical Monuments of Scotland te Edinburgh, the National Archives te Washington DC ( NARA ), The National Archives te Londen ( NAL ), de National Air Photo Library Ottawa ( Canada ), het Bundesarchiv/Militärarchiv te Freiburg ( BAF ), het spoorwegmuseum te Utrecht ( SMU ) en de Luftbilddatenbank ( LBDB ). Onder de tabel staat een uitvoerige omschrijving van de interpretatie van de geanalyseerde luchtfoto s. De resultaten van de luchtfoto-interpretatie zijn verwerkt in de kaart in bijlage 6. Datum Fotonr Sortie/Doos Schaal (1:x) Relevant Archief Ca Ja, zie beschrijving onder tabel LBDB Ja, zie beschrijving onder tabel LBDB Ja, zie beschrijving onder tabel LBDB Uitwerking resultaten luchtfoto-analyse 21 oktober 1944 foto 3164 Deze opname is gemaakt tijdens de geallieerde bevrijdingsgevechten in West-Brabant. Op de foto zijn geen sporen van oorlogshandelingen te zien. Er is geen schade aan gebouwen en ook geen sporen van inslagen. Het gebied was akkerland met sloten en relatief weinig bebouwing. 19 juni 1945 foto 2001 Deze hoog genomen luchtfoto is van na de oorlog. Door de hoogte zijn details moeilijk te onderscheiden. Maar desondanks kan wel opgemaakt worden dat er geen oorlogssporen zijn in het gebied. 09 juli 1945 foto 5047 Deze luchtfoto is van na de oorlog en is van zeer grote hoogte genomen. Op de foto zijn geen bijzonderheden te zien. Leemte in kennis: Een luchtfoto van het gebied, van net na de gevechten is niet voorhanden. Uitwerking resultaten vergelijking van luchtfoto s tijdens en na WOII Uit vergelijking van de luchtfoto s van 1944 en de huidige situatie in Oudenbosch, kan opgemaakt worden dat een deel van het onderzoeksgebied nog altijd grasland is en dat binnen het grootste deel van het onderzoeksgebied retentievijvers zijn aangelegd (markeringsnummer ). De bebouwing in de hoek langs de Vaartweg was tijdens de oorlog ook al aanwezig; Een deel van het sportcomplex valt binnen het onderzoeksgebied. Daar is naoorlogs een pad aangelegd en zijn bomen geplant (markeringsnummer ). T&A Survey Pagina 28 van 36

31 Bijlage 6 Overzichtskaart probleeminventarisatie T&A Survey Pagina 29 van 36

32 # * # * : Er vonden geen gevechten plaats bij de inname van Oudenbosch op 13 mei : Er is een V1 neergekomen in de gemeente Oudenbosch # * # * Legenda Onderzoeksgebied Explosievenvondsten met WO-nummer # * # * * # *# # * Vondst afwerp/submunitie EODD vondst ( ) Archiefstukken Geruimd mijnenveld Geallieerde opmars okt/nov 1944 Naoorlogs geroerd Luchtfotointerpretaties Kaders luchtfoto's met bestandsnaam :5000 Meter ³ T&A Survey BV Telefoon: Dynamostraat 48 Fax: Postbus info@ta-survey.nl 1001 NR Amsterdam Internet: <PROJECT NAAM> Project: Historisch vooronder zoek NGCE Albano 4 Bijlage: 6. Overzichtskaart probleeminventarisatie Schaal: 1:5000 Opdrachtgever: Oranjewoud Tekenaar: BZ Formaat: A3 Datum: Projectnummer: 0413GPR3666

33 Bijlage 7 Wetgeving en subsidiemogelijkheden voor explosievenonderzoek Wet- en regelgeving De BeoordelingsRichtLijn Opsporen Conventionele Explosieven (BRL OCE) versie d.d. 8 februari 2007 is vanaf heden niet meer van kracht. Vanaf 1 juli 2012 dienen bedrijven die Conventionele Explosieven opsporen conform het Arbobesluit (artikel 4.10) in het bezit te zijn van een Systeemcertificaat Opsporen Conventionele Explosieven. Dit certificaat wordt uitgegeven op basis van het Werkveld- Specifieke CertificatieSchema Opsporen Conventionele Explosieven (WSCS-OCE), 2012, versie 1. Dit is vastgelegd en aangekondigd in het besluit van 5 maart 2012 zoals vermeld in staatsblad 108, jaargang Het toepassingsgebied van de WSCS-OCE is onderverdeeld in twee deelgebieden, te weten: Deelgebied A: Opsporing (inclusief vooronderzoek, detectie en handmatige benadering) Deelgebied B: Civieltechnisch opsporingsproces (civieltechnische assistentie bij benadering) De aanwezigheid van explosieven kan de Openbare Orde en Veiligheid in gevaar brengen. Op basis van de gemeentewet (artikelen 175, 176) is de burgemeester verantwoordelijk voor het handhaven van de Openbare Orde en Veiligheid en is deze bevoegd hier handelend op te treden. Conform van de WSCS-OCE dient het bevoegd gezag geïnformeerd te worden over opsporingswerkzaamheden middels het indienen van het projectplan en in het geval van benaderingswerkzaamheden hier ook actief haar goedkeuring aan te verlenen (middels een verklaring van geen bezwaar). Bedrijven die opsporingswerkzaamheden uitvoeren en hierbij explosieven voor handen kunnen krijgen, dienen op basis van de Wet Wapens en Munitie (artikel 4) te beschikken over een ontheffing. Subsidie explosievenopsporing en ruiming Gemeentes kunnen vanuit het gemeentefonds een bijdrage voor het opsporen en ruimen van explosieven ontvangen. De wijze van bijdrage verschilt per gemeente. Gemeentes die een jaarlijkse vaste bijdrage ontvangen: Amsterdam, Den Haag, Rotterdam Gemeentes die jaarlijks een bijdrage ontvangen van per nieuwbouwwoning: Aalburg, Aalsmeer, Alphen-Chaam, Apeldoorn, Arnhem, Beverwijk, Bloemendaal, Eindhoven, Gouda, Groesbeek, Hengelo, Houten, Lansingerland, Lingewaard, Loon op Zand, Neder-Betuwe, Nijmegen, Noorderveld, Overbetuwe, Pijnacker-Nootdorp, Rijssen-Holten, Oosterhout, Roermond, Schijndel, s-hertogenbosch, Sluis, Tiel, Tilburg, Veere, Veldhoven, Venray, Vlissingen, Wassenaar, Westland, Westvoorne, Winterswijk, Woensdrecht en Zwolle. Overige gemeentes: Deze gemeentes kunnen 70% van de gemaakte kosten vergoed krijgen middels het indienen van een gemeenteraadsbesluit bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, waarin blijkt dat opsporing uit veiligheidsoverwegingen noodzakelijk is. Tevens dienen hierin de te verwachten uitgaven te worden vermeld. T&A Survey Pagina 30 van 36