Inhoud Blz. Inleiding 1. Heel vroeger 2. Tarwe wordt een huisplant 3. De tarweplant 4. Van tarwe tot meel 5. Tarweproducten 6.

Transcriptie

1 Tarwe

2 Inhoud Blz. Inleiding 3 1. Heel vroeger 4 2. Tarwe wordt een huisplant 5 3. De tarweplant 6 4. Van tarwe tot meel 8 5. Tarweproducten Tarweweetjes Filmpjes 15 Pluskaarten 16 Bronnen en foto s 18 Colofon en voorwaarden 19

3 inleiding Tarwe groeit op de akker van de boer. Het is een belangrijke graansoort. De gemalen tarwe kan voor alles gebruikt worden. In dit boek lees je daar meer over. Je leest ook hoe de eerste mensen tarwe ontdekten. Tarwe veranderde de wereld. Vooral toen het een huisplant werd. Ook lees je over hoe een tarweplant precies in elkaar zit. En je leest over het werk van de boer, voordat de tarwe in de meelfabriek terechtkomt. En natuurlijk krijg je antwoord op de vraag: Wat wordt er allemaal van tarwe gemaakt? Het boek eindigt met tarweweetjes.

4 1. Heel vroeger Voedsel uit de natuur De eerste mensen ontstaan ongeveer jaar geleden. Ze woonden in het werelddeel Afrika. Vanuit Afrika trok de mens jaar gelden verder de wereld over. Mensen aten planten en vlees. Alle voedsel kwam gelijk uit de natuur. Je hoefde niet naar de winkel. Je moest het alleen zoeken en verzamelen. De natuur was rijk en er waren nog niet veel mensen. Er was eten in overvloed jr. geleden: eerste mens Afrika De mens trok vanuit Afrika de wereld in Tarwezaden waren voedzaam Wilde tarwe In die natuur groeiden ook allerlei grassoorten. Zo groeiden er haver, tarwe, gerst, mais en rijst zomaar in de vrije natuur. Het waren allemaal wilde soorten. Er waren korte en lange soorten gras. De zaden van de lange soorten waren goed te eten. Die zaden waren voedzaam. Je raakte snel het gevoel van honger kwijt.

5 2. Tarwe wordt een huisplant Bewaren Heel vroeger trokken mensen door de natuur. Als het voedsel op een plek op was, trokken de mensen verder op zoek naar nieuw voedsel. Er komen steeds meer mensen op aarde. Er zijn plekken waar mensen dicht bij elkaar leven. Daar is soms een tekort aan voedsel. Enkele slimmeriken ontdekken dat uit de zaden van grassen weer nieuwe planten groeien. Mensen eten niet alle zaden op. Ze bewaren nu een deel en stoppen die in de grond. Niet alle zaden worden opgegeten. Vaste plaats Ongeveer jaar geleden kunnen mensen daardoor op een vaste plaats blijven wonen. Er zijn mensen die alleen maar granen gaan verbouwen. Ze bewaren de grootste zaden, zodat ze steeds betere tarweplanten krijgen. Zo worden de oogsten steeds groter. Ze ruilen hun graan weer tegen vlees, vruchten of andere dingen. Dat noem je ruilhandel, want er bestaat nog geen geld. Mensen blijven op één plaats wonen.

6 Malen en bakken Ook ontdekken mensen dat je steeds meer kunt doen met die graankorrels. Eén van die ontdekkingen is, dat je de korrels fijn kunt malen met een steen. Er blijft een poeder over. Het wordt meel genoemd. Van dat meel kan een pap gemaakt worden. Ook wordt van het meel deeg gemaakt. Dat deeg kan gebakken worden in een oven, De eerste broden zijn meer platte koeken. Tarwe kun je malen. 3. De tarweplant tarwe bamboe haver mais Grassen Je hebt al gelezen dat tarwe een grassoort is. Alle grassoorten zien er een beetje hetzelfde uit. Als je naar de plaatjes hiernaast kijkt kun je zien dat al die grassen een lange steel hebben. Dat geldt voor tarwe, mais, bamboe, rogge, haver en alle andere grassen. En alle zaden zitten bovenaan die steel. Die zaden zien er meestal wel iets anders uit.

7 De delen van de tarweplant In de aar vind je de graankorrels of de zaden van de plant. Die zaden zijn ons voedsel, maar zaden zorgen ook voor nieuwe tarweplanten. meel de aar de steel of stengel het blad Het reservevoedsel Dit is het eten voor de plant voordat de wortels eten uit de grond gaan halen. Wij eten dit deel en noemen het meel. tarwekorrel De zaadhuid Dit worden ook wel zemelen genoemd. De huid zit vast aan het binnenste deel van de korrel. In dit deel zitten de meeste vitaminen. de wortels De tarwekiem Een graankorrel gaat in de grond groeien. Dat gebeurt bij de kiem. Uit de kiem gaan de wortels van de nieuwe plant groeien. kiem

8 4. Van tarwe tot meel Ploegen De boer gaat eerst zijn akker ploegen. Dat gebeurt met een ploeg achter de trekker van de boer. Aan de ploeg zitten kromme messen. Die messen keren de grond om. Zo wordt de grond luchtig. Zo kan later het regenwater bij de plantenwortels komen. ploegen eggen Eggen Na het ploegen gaat de boer eggen. Achter de trekker zit nu een eg. De eg is een soort grote hark. Die hark maakt de grote klompen grond fijn. De kale akker ligt er nu mooi glad bij. De grond is los genoeg om te kunnen zaaien. Zaaien Zaaien gebeurde heel vroeger met de hand. Nu gaat het veel sneller met een zaaimachine. De zaden zitten in een grote bak. Ze rollen één voor éen door een rij buisjes de grond in. In de vochtige grond gaat het zaad kiemen (1): Uit het zaad gaat een wortel groeien. zaaien 1

9 Groeien Na het kiemen van het zaad begint er ook een piepklein steeltje te groeien. Voorzichtig komt het boven de grond uit kijken. Door regen en zon groeit de tarweplant sneller. De plant gaat bloeien en krijgt piepkleine bloemen. (1) De bloemen zijn nodig om nieuwe zaden te krijgen. De bloemen gaan dood en de zaden (2) blijven over. 2 1 Oogsten met een maaidorser Malen De boer verkoopt zijn graan aan de meelfabriek. Daar worden alle korrels in machines fijngemalen. Er ontstaat een wit poeder: meel. Tarwe kan op verschillende manieren gemalen worden. Je leest daar nog meer over bij tarweweetjes. Oogsten Dan komt eindelijk de dag dat de boer zijn tarwe kan oogsten. Dat gebeurt met een maaidorser. Deze machine maait de tarweplanten, maar doet nog meer. De machine dorst de tarwe. Dat betekent dat alle korrels uit de aar gehaald worden. Het zaad valt door een zeef. Zo blijft het apart van de rest van de tarweplant. malen meel

10 5. Tarweproducten Allemaal meel Tarwemeel wordt in Europa en in Amerika voor heel veel dingen gebruikt. Op deze en de volgende bladzijde lees je daar meer over. Brood Tarwemeel wordt gebruikt voor het maken van brood. Brood is er in heel veel soorten: bruin, wit, hard, zacht, bolletjes, hoog brood, plat brood, stokbrood... teveel om op te noemen. Het enige dat die broden hetzelfde hebben, is het meel van de tarweplant. Pasta Het geboorteland van de pasta is Italië. Pasta is het Italiaanse woord voor deegwaar. Het wordt allemaal gemaakt van tarwemeel, maar niet hetzelfde meel als broodmeel. Dit meel komt van de harde tarweplant. Die harde pasta s moeten om zacht te worden gekookt worden in water. Pasta heb je in allerlei soorten: lange slierten (spaghetti), boogjes (macaroni) zijn het bekendst. Pizza Pizzadeeg is ook gemaakt van tarwemeel. Het is eigenlijk een soort brood. Heel vroeger was het in Italië eigenlijk een soort rond bord van brood voor boeren. Ze schepten er hun eten op. Daarna aten ze het eten samen met hun bord op.

11 Gebak, koekjes en pannenkoeken Tarwemeel wordt ook gebruikt in het beslag voor het maken van allerlei soorten koekjes. Een banketbakker gebruikt het meel voor het maken van zijn taarten en gebak. En als je moeder thuis pannenkoeken bakt, maakt ze ook een beslag met tarwemeel. Muesli (zeg: muus-lie) Veel mensen eten voor hun ontbijt muesli. Ze mengen het met melk of yoghurt. In muesli zitten haver en tarwevlokken, gedroogde vruchten en noten. Het is een gezond ontbijt. Lijm Als een schilder een kamer gaat behangen, gebruikt hij lijm. Die lijm is een poeder dat gemengd wordt met water. In dat poeder zit ook meel. Dat meel komt van tarwe. Sterke drank In sommige soorten bier of whisky zit ook tarwe. Van tarwe kan alcohol gemaakt worden. Brandstof Aardolie wordt gebruikt om benzine te maken. Aardolie raakt op. Geleerden zoeken naar nieuwe brandstoffen voor auto s. Zo n nieuwe brandstof is een soort alcohol. En daar wordt o.a. tarwe voor gebruikt.

12 6. Tarweweetjes Bloem (1) Het malen van tarwe kan op verschillende manieren gebeuren. Soms wordt alleen het binnenste van de korrel (1) gebruikt. Het buitenste deel wordt niet gebruikt. Na het malen blijft een wit, fijn poeder over. Dit wordt bloem genoemd. Dit bloem wordt gebruikt voor het maken van witbrood, pannenkoeken, gebak en koekjes. In bloem zitten weinig voedingsstoffen. witbrood volkorenbrood 1 Volkorenmeel (1) en (2) Bij dit meel wordt de hele korrel gemaken. Maar er zitten soms nog hele of halve korrels in. Dit meel is grof. De kleur is lichtbruin. Van dit meel wordt volkorenbrood gebakken. Hier zitten de meeste voedingsstoffen en vitamines in. Dit brood is het gezondst. 2 Tarwemeel (1) en (2) Voor tarwemeel wordt het binnenste deel gebruikt, maar ook het buitenste deel. Alleen niet alles van de buitenkant. Een deel gaat weg. Als je goed kijkt, zie je dat de buitenkant allemaal dunne laagjes over elkaar zijn. Een deel van de buitenkant wordt eruit gezeefd. Dit meel is lichtbruin. Het wordt gebruikt voor bruinbrood. Er zitten meer voedingstoofen in dan witbrood. bruimbrood

13 Wintertarwe Normaal groeien planten niet in de winter. De natuur is in de winter in rust. Toch heeft de mens een tarwesoort gekweekt die in de winter groeit. Deze wintertarwe kan van september tot februari worden gezaaid. Heel vroeger had een boer in de winter weinig te doen. De akkers waren leeg. Nu er wintertarwe is, gaat het verbouwen van tarwe het hele jaar door. Tarwe in de winter Baktarwe, vultarwe, voertarwe Je hebt heel veel soorten tarwe. De beste soort, baktarwe, wordt gebruikt in bakkerijen. Vultarwe is een andere soort. Uit vultarwe wordt zetmeel gehaald. Van dat zetmeel worden suikers gemaakt. Die suikers worden gebruikt in frisdranken, toetjes en allerlei zoetigheid. Voertarwe is een tarwe van minder goede kwaliteit. Deze tarwe wordt gebruikt als veevoer. baktarwe vultarwe voertarwe

14 Wist je dat... een boterham besmeerd met boter altijd op de kant valt waar de boter zit. een maaidorser tijdens de oogst in negen seconden genoeg graan dorst voor maar liefst 70 broden. volgens een oud bijgeloof een stuk brood in de wieg van een baby er voor zorgt, dat de baby niet ziek wordt. Er wel 30 verschillende soorten tarwe zijn. Tarwe van alle graan(gras)soorten over de hele wereld het meest gegeten wordt. Pasta komt van het Italiaanse woord paste. Dat betekent een mengsel van meel en water. Het eten van vers stokbrood in Frankrijk zorgt voor een pijnlijk verhemelte in je mond. Het komt, omdat het brood gemaakt is van een harde tarwesoort. Daardoor is de korst veel harder. In Nederland een persoon gemiddeld ongeveer 60 kilo brood in een jaar eet. Boterham met boter de maaidorser pasta stokbrood

15 Filmpjes Klokhuis: Pasta De boer aan het werk Bekijk het filmpje Bekijk het filmpje

16

17

18 Bronnen en foto s

19 Dit is een uitgave van E-duboek Website: Copyright Age Cnossen 2013 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Ondanks alle aan de samenstelling van dit e-boek bestede zorg kan noch de auteur, noch de uitgever aansprakelijkheid aanvaarden voor schade die het gevolg is van enige fout in deze uitgave.