Lesproject voor de bovenbouw van de basisschool
|
|
- Anke Smet
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Lesproject voor de bovenbouw van de basisschool DOCENTENHANDLEIDING
2 2 Alles draait om graan Graan is het belangrijkste gewas ter wereld. Het is het voedsel voor mens en dier. Van graan maak je brood, bier, pasta, drop en ook diervoeder. Ook in papier en spijkerbroeken is graan verwerkt. Een voordeel van graan is dat je het in droge toestand heel lang kunt bewaren, langer dan bijvoorbeeld aardappelen of groenten. En van graan kun je biobrandstof maken voor in de auto. Graan betekent ook stro. Van stro wordt karton gemaakt. En het is vloerbedekking in de stal. Voor de akkerbouwer is graan ook om een andere reden belangrijk: hij heeft het nodig voor zijn bouwplan, want graan is goed voor de bodemvruchtbaarheid en de structuur van de bodem. De graanplant brengt rust in de bodem. De graanstoppels die de akkerbouwer na de oogst onderploegt, brengen humus en luchtigheid in de grond. Alles, kortom, draait om graan. Didactische aanpak Dit lesproject gaat over graan voor brood. Het vormt één geheel met de wandplaat Graan voor brood, een dvd met educatieve filmpjes en een zakje tarwekorrels. Op de kaart in dit zakje staan tips hoe u deze korrels als lesmateriaal kunt gebruiken. In deze docentenhandleiding staan opdrachten die de leerlingen klassikaal of in groepjes kunnen uitvoeren. Ook zijn er werkbladen. In deze handleiding wordt uitgelegd wat graan is, hoe de graanplant groeit en hoe graan wordt geoogst en verwerkt tot meel en brood. Ook wordt duidelijk gemaakt dat graan ook andere bestemmingen dan brood kan hebben. Door de leerlingen de vraag voor te leggen waarvoor graan allemaal wordt gebruikt en welke graanproducten ze kennen, heeft u een goede klassikale entree voor het project. Leg daarna aan de hand van de illustraties op de schoolwandplaat uit hoe uit één graankorrel een plant groeit die vele korrels voortbrengt. U kunt in de klas ook een uitstalling maken van graanproducten (pannenkoekenmeel, cornflakes, (rogge)brood, pasta (macaroni en spaghetti), cake, biscuit, beschuit, knäckebröd, ontbijtkoek, havermoutpap, rijstwafels) en dat als lesbegin gebruiken. Doe er ook enkele niet-graanproducten bij, zoals bijvoorbeeld chips of snoepjes, en laat de leerlingen raden welke producten van graan zijn gemaakt. Een andere mogelijkheid is de vertoning, ter introductie of als afsluiting van het lesproject, van de filmpjes op de dvd Graan voor brood. Op deze dvd staan twee korte filmpjes uit de televisiereeks Voor jou een vraag, gevolgd door de educatieve speelfilm Brood en het wonder van de tarwe van het Voorlichtingsbureau Brood. Deze 34 minuten durende onderwijsfilm vertelt de historie van het broodbakken. In Brood en het wonder van de tarwe onderneemt Jeroen (gespeeld door televisiepresentator Jeroen Kramer) een spannende zoektocht naar de oorsprong van ons brood. Op zijn reis door de tijd wordt Jeroen vergezeld door de 19 e eeuwse bakker Jan van Hattem (gespeeld door televisieacteur Ton Pompert) die hij als eerste op zijn tijdreis ontmoet. De film heeft een eigen navigatiemenu voor het maken van tijdsprongen. Twee eerste, korte filmpjes zijn gebaseerd op vragen van leerlingen. Als de leerlingen de filmpjes hebben gezien, kunnen zij antwoord geven op de volgende vragen: FILMPJE 1. Is koren hetzelfde als graan? Noem vier verschillende soorten graan. Wat kun je ervan maken? Van welke graansoort wordt brood meestal gebakken? FILMPJE 2. Waarvan bakt een bakker brood? Hoeveel korrels zitten in een tarweaar? Hoe heet de machine waarmee de tarwe wordt geoogst? Wat gebeurt er met het overgebleven stro en de snippers? LESTIP Dit lesproject sluit aan op het lesproject Brood aan de basis van het Voorlichtingsbureau Brood. Bij deze organisatie is ook de gratis leerlingenkrant Met brood bak je er meer van verkrijgbaar. Gebruik dit aanvullend lesmateriaal om de leerlingen te laten kennismaken met allerlei specifieke aspecten van brood. Kijk voor dit lesmateriaal op Nodig in het kader van dit project eens een bakker uit om in de klas over zijn werk te vertellen. Of koppel het lesproject aan een excursie naar een bakkerij.
3 Zo groeit graan 3 Zaadplanten zijn er al zo n 120 miljoen jaar. Zaad is het voornaamste middel waarmee planten, maar ook mensen en dieren, hun soort in stand houden. Via het zaad planten ze zich voort. Ook graan doet dat. Een graankorrel is zaad. Als je dat weer in de grond stopt, groeit er een nieuwe plant uit. Mens en dier eten die graankorrels, omdat ze de voedingsstoffen (zetmeel, eiwitten) in het graan nodig hebben om te groeien en om sterk en gezond te blijven. Graan lijkt in zijn opbouw op de meeste andere plantenzaden. In zaad zit een kiemworteltje. Daarmee zet het jonge plantje zich vast in de grond. Ook is er een soort groeipuntje, dat uitgroeit tot een stengeltje met blad. Het kiemworteltje komt het eerst uit het zaad. Het groeit snel de bodem in, neemt daaruit water en voedingsstoffen op en krijgt zijworteltjes om nog meer te kunnen opnemen. Zit het kiemworteltje eenmaal stevig vast in de grond, dan begint het stengeldeel te groeien. De kiem en het groeipuntje zitten met een hoeveelheid reservevoedsel veilig opgesloten in een stevige, beschermende zaadhuid. Dat reservevoedsel is voor het kiemplantje onmisbaar in het eerste groeistadium. Ook bij graan is dat zo. Het reservevoedsel van een graankorrel bestaat vooral uit kiemwit. Dat kun je eten en is heel gezond. Een omhulsel om het zaad geeft bescherming tegen uitdroging, schimmels, bacteriën en insecten. Als het zaad droog en hard is, is het ook beter bestand tegen erg hoge en lage temperaturen. Die hardheid is ook belangrijk voor de bereiding van brood. Van tarwe met te harde korrels is het moeilijk om heel fijn meel ( bloem ) te maken. Voor brood wordt daarom meestal tarwe gebruikt met korrel met een zachte structuur ( triticum heet deze tarwe). Tarwe met korrels met een harde structuur gebruiken we voor bijvoorbeeld pasta. Deze tarwe bevat ook meer gluten (eiwit). Broodtarwe wordt bijna overal ter wereld geteeld. De pastatarwe ( durum ) wordt vooral in Zuid-Europa (Italië) geteeld en gebruikt.
4 4 Graan is een wereldplant Graan is het meest geteelde gewas ter wereld. Maïs wordt het meest geteeld, gevolgd door rijst en tarwe. Andere graangewassen zijn: haver, gerst, rogge, spelt, emmer, eenkoorn, teff en quinoa (gierstmelde). Het duurt vijf tot zes maanden, voordat van één graankorrel een heleboel korrels is te oogsten. Wereldwijd wordt jaarlijks zo n 600 miljoen ton maïs, 590 miljoen ton rijst en 560 miljoen ton tarwe geoogst. Die hoeveelheden kunnen van jaar tot jaar flink verschillen. Ieder jaar zijn er wel ergens op de wereld misoogsten door plantenziekten, insectenvraat, aanhoudende droogte of langdurige regenval. Het weer heeft een akkerbouwer helaas niet in de hand. En dat is erg jammer, want van een akker kun je maar één keer per jaar graan oogsten. In enkele landen komt het ook voor dat boeren niet kunnen oogsten door oorlogen. Soms ook gaat graan verloren, omdat het niet goed vervoerd en bewaard wordt. Het graan dat wereldwijd wordt geoogst, wordt niet allemaal in één jaar opgegeten. Deels wordt het bewaard in grote silo s. Dat is een reservevoorraad voor het geval er het volgend jaar te weinig graan wordt geoogst om iedereen te voeden. Door de sterk gegroeide vraag naar granen voor voedsel, diervoeder en biobrandstof is er wereldwijd geen overschot aan graan. Een deel van het geoogste graan heeft de bestemming zaaizaad. Daaruit groeien het volgende jaar de nieuwe graanplanten. maïs Welk graan is geschikt voor brood? Graan is er in vele soorten. Alleen al van tarwe zijn er meer dan verschillende rassen. Van gerst zijn dat er bijna Niet alle graan is even geschikt voor brood. Sommige soorten hebben namelijk geen goede bakeigenschappen. De korrels moeten goed maalbaar zijn. Voor brood heb je bovendien korrels nodig met heel veel eiwitten erin. Graan dat die eigenschappen niet heeft, is daarom alleen geschikt voor diervoeder of andere bestemmingen. Gerst bijvoorbeeld is heel geschikt om bier van te brouwen en whisky van te stoken. Voor brood is gerst - net als haver - minder geschikt dan tarwe. In de Middeleeuwen werd gerst echter wel gebruikt om brood van te bakken. Ook de Romeinen gebruikten het hiervoor. Sommige soorten graan zijn zeer geschikt om brood van te maken dat heel erg goed vult. Denk aan roggebrood, dat een zwaardere broodsoort is. Het meest gebruikte broodgraan is tarwe. Maar ook graansoorten waarvan je het niet zo gauw zou verwachten, worden gebruikt om brood van te bakken. Denk aan maïsbrood (dat is gelig brood) of spelt- en teffbrood. Spelt is een tarwesoort die vooral in de Middeleeuwen veel werd geteeld, maar die grotendeels werd verdrongen door de broodtarwe. Deze tarwesoort laat bij het dorsen het kaf namelijk gemakkelijker los. Bij spelt, een naaste verwant van de tarwe, gaat dat veel moeilijker. Spelt wordt al zeker zevenduizend jaar geteeld. Het is een van de oudst bekende graansoorten. Alleen emmer en eenkoorn zijn nog ouder. Teff is een graan dat geen gluten bevat. Graan wordt al heel lang geteeld. Vaststaat dat het in ieder geval al jaar voor Christus werd verbouwd in Egypte en Babylon. tarwe rijst
5 Aanvullend lesmateriaal 5 De dvd Graan voor brood. Op deze dvd staan twee korte filmpjes ( Is koren hetzelfde als graan? en Waarvan bakt een bakker brood? ) en de educatieve speelfilm Brood en het wonder van de tarwe. Meer over de akkerbouw en de graanteelt in het bijzonder staat op en op Een zakje tarwekorrels voor proefjes in de klas om de leerlingen te laten kennismaken met allerlei aspecten van de graansoort tarwe. In de verpakking zit circa 300 gram, zodat voor een groep van 30 kinderen een (klein) handjevol per kind beschikbaar is. Sites van akkerbouwers zijn ook te vinden op De wandplaat Graan voor brood (80 x 60 cm) met een in stripstijl getekend beeldverhaal. Meer over brood staat in de leerlingenwerkkrant Met Brood bak je er meer van van het Voorlichtingsbureau Brood. Zie voor ander onderwijsmateriaal over brood de site Heel bijzonder is het voor Nederlandse begrippen zeer grootschalige akkerbouwbedrijf Koninklijke Maatschap de Wilhelminapolder. Zie en klik onder downloads op Achtergrondinformatie De Wilhelminapolder Beschrijving van een grootschalig akkerbouwbedrijf. OPDRACHTEN EN WERKBLADEN Op de volgende bladzijden staan kopieerbare werkbladen met opdrachten voor leerlingen.
6 6 WERKBLAD Graan is gras Graan behoort tot de plantenfamilie van de grassen. Daarvan zijn er zo n soorten. Je herkent ze aan hun manier van bloeien: een lange stengel met een pluim of aar er bovenop en met lange, smalle bladeren. In de aar groeien de korrels of zaden. Daar is het de akkerbouwer om te doen. Graan is de verzamelnaam voor de landbouwgewassen van de grasfamilie. Met graan wordt onder meer tarwe, gerst, haver en rogge bedoeld, maar ook maïs en rijst. Hieronder zie je afbeeldingen van tarwe, rogge, haver, gerst, maïs en rijstplanten. Schrijf bij elke plant op hoe zij eruit ziet. Welke overeenkomsten zie je tussen de verschillende graanplanten? Let vooral op de vorm van de plant, de wortels en de vorm van het blad. De meest gebruikte graansoort is tarwe. Bijna alle brood en deegproducten van meel worden gemaakt van tarwekorrels. Van de roggekorrel wordt roggebrood gemaakt. Van haver wordt havermout gemaakt. Maar de meeste haver wordt paardenvoer. Paarden krijgen er veel energie van en gaan er harder van lopen. Gerst is een belangrijke grondstof voor bier en diervoeder. Maïs wordt in Nederland voornamelijk geteeld als diervoeder. Dat heet snijmaïs (kolf, blad en stengel worden namelijk tot rundveevoer gehakseld). In warmere landen wordt maïs ook geteeld voor zetmeel in voedingsmiddelen. Rijst groeit vooral in Azië. Daar is een beter klimaat voor rijstplanten dan in onze omgeving. In warmere Europese streken wordt ook wel rijst geteeld. Tarwe Rogge Haver Gerst Maïs Rijst
7 WERKBLAD Graan om van te dromen 7 Er worden voortdurend nieuwe, betere graanrassen ontwikkeld. Dit heet veredeling. Het gaat dan om graanrassen die bijvoorbeeld beter bestand zijn tegen ziekten en plagen. Of rassen die sneller groeien en een hogere opbrengst geven. Of wintertarwe die zeer strenge winters goed kan doorstaan. Wintertarwe wil zeggen: tarwe die voor de winter (vorst) kan worden gezaaid; zomertarwe kan pas na de vorst worden gezaaid. Bij de veredeling van tarwe wordt ook gekeken naar de bakeigenschappen. Verder zoeken veredelaars naar graansoorten die niet zo hoog worden, waardoor er na de oogst minder stro overblijft. Ook proberen ze graanplanten te ontwikkelen met een extra stevige stengel, zodat de plant niet snel gaat liggen bij zware regenval of storm. Als de graanplant omvalt, is het graan namelijk moeilijker te oogsten. Vaak valt dan ook een deel van de graankorrels uit de aar op de grond. Die korrels kunnen dan niet meer worden geoogst. Hoe ziet jouw ideale graanplant eruit? Welke eigenschappen heeft ze? De machines van de boer Hier zie je enkele machines die de boer nodig heeft voor zijn graanland. Dankzij deze machines kan hij in zijn eentje op de akkers het werk doen waarvoor vroeger een heleboel mensen nodig waren. Zet de juiste namen bij de plaatjes en schrijf erbij waar de machines voor dienen. De woorden zijn: maaidorser, zaaimachine, stro-pers, ploeg en kunstmeststrooier.
8 8 WERKBLAD Zomer- of wintergraan? Graan wordt gezaaid in het najaar en in het voorjaar. Het graan dat voor de vorst intreedt wordt gezaaid heet wintergraan. Het andere heet zomergraan. Wintergraan wordt eerder geoogst (eind juli/eerste helft augustus) dan zomergraan (augustus). Wintergraan is eerder rijp, omdat het al langer heeft kunnen groeien en aren heeft kunnen vormen. Al een paar weken nadat het graan is gezaaid, zie je allemaal groene sprietjes boven de grond komen, net grassprietjes. Dat is niet zo raar, want graan en gras zijn familie van elkaar. Wintertarwe moet per se in het najaar worden gezaaid. zaaien Meestal gebeurt dat in de eerste helft van oktober. De grond wordt daarvoor eerst bemest, geploegd en geëgd plantjes (de grote kluiten aarden worden met een eg fijngemaakt). Wintertarwe moet eerst een koudeperiode hebben gehad om te kunnen bloeien. Als deze tarwesoort pas in het groene aren voorjaar wordt gezaaid, bloeit hij niet. Zonder bloei komen er ook geen zaden, en zonder zaden krijg je geen graanoogst. Wintertarwe is vorstbestendig, omdat de zaden vóór de winter kiemen. Zomertarwe wordt tussen half februari en begin april gezaaid. Dat hangt af van de weersomstandigheden (vorst met name). Akkerbouwers oogsten telen vaak wintertarwe, omdat deze hogere opbrengsten geeft dan zomertarwe. De beste grond voor broodtarwe is de vruchtbare kleigrond in Groningen, Zeeland en Flevoland en de lössgrond van Zuid-Limburg. Kijk in je atlas en zoek op waar in Nederland kleigrond is. Kleur die gebieden op dit kaartje groen. Schrijf de namen op van de provincies met kleigrond.
9 WERKBLAD Graan zaaien 9 De akkerbouwer zaait het graan met een zaaimachine keurig in rijtjes. Veelal in meerdere rijen tegelijk. De zaaimachine trekt een gleuf waarna hij op precies de onderling gewenste afstand een zaadkorrel erin laat vallen. Achter het zaadje schuift de machine de grond weer dicht. Door in rijtjes te zaaien kan de akkerbouwer er makkelijker met zijn machines tussendoor en kan het graan makkelijker machinaal geoogst worden. Heel vroeger werden de graankorrels met de hand over de akker gestrooid. Zo ziet de graangroeikalender van een akkerbouwer er ongeveer uit. Het zaaien en oogsten is afhankelijk van het weer en de temperatuur. Als het in de zomermaanden heel erg veel regent, wordt vaak ook later geoogst. Om te oogsten moet het droog weer zijn. De korrels val- len dan makkelijker uit de aren. Graankorrels kun je ook niet goed bewaren als ze nat zijn. Ze gaan dan ontkiemen en ook krijgen (schimmel)ziektes er beter vat op. Nat graan moet daarom eerst goed gedroogd worden. Graangroeikalender januari februari maart april mei juni juli augustus september oktober november december zomertarwe & zomergerst wintertarwe & wintergerst rogge maïs Lees het overzicht dat hieronder staat en geef met vier kleuren in de graangroeikalender aan wanneer de akkerbouwer wat op zijn akker moet doen. Zaaimaanden / rood Bemestingsperiode / groen Onkruid en gewasbescherming / blauw Oogst / geel Wintertarwe & wintergerst Oktober/november: zaaien Maart/april: kunstmest strooien April/mei: onkruidbestrijding/gewasbescherming Juli/augustus: oogsten Zomertarwe & zomergerst Februari/maart: zaaien Maart/april: kunstmest strooien April/mei: onkruidbestrijding/gewasbescherming Augustus: oogsten Rogge September/oktober: zaaien Maart: bemesten met kunstmest April/mei: onkruidbestrijding/gewasbescherming Augustus: oogsten Maïs Maart: bemesten met dierlijke mest April: zaaien Mei/juni: onkruidbestrijding/gewasbescherming Oktober/november: oogsten
10 10 WERKBLAD Kijk... uhhh? Rogge! Aan de aar van de graanplant kun je zien met welke soort graan je te maken hebt. Dat zit zo. Om de korrels zit een vliesje. Dit vliesje noem je het kaf. Bij gerst zit op het vliesje een heel lange naald, de kafnaald. Rogge heeft ook naalden op de kafjes. Die zijn minder lang dan die op de gerst. Tarwe heeft piepkleine of helemaal geen naalden. Kijk goed naar deze tekeningen en schrijf erbij welke korrels van tarwe, gerst en rogge zijn. Graan oogsten Kijk goed naar de wandplaat Graan voor brood. Daarop staat een grote machine waarmee graan wordt geoogst. Zo n machine die het graan afmaait en dorst (de korrels uit de aren slaat) wordt ook wel een kombain genoemd, je schrijft het als combine. In de tekening hierboven zie je wat er ín de maaidorser gebeurt. Kun je navertellen wat je op de tekening ziet? Wat doet de combine met het stro en wat gebeurt met de korrels? Dorsvlegel Vroeger, toen er nog geen maaidorsers waren, moesten de aren met de hand worden afgesneden en de korrels met een dorsvlegel, een lange stok met een scharnierende kortere stok, uit de aren worden geslagen. Het graan werd toen nog door de akkerbouwer met een scherp mes afgesneden, in bossen samengebonden ( graanschoven ) en afgevoerd naar de boerderij en daar gedorst. Heel veel broden van een akker De combine slaat het gedorste en gezeefde graan op in een grote ruimte in de machine. Als die vol is, wordt het graan overgeladen op een trekker met aanhanger. Die brengt het naar de boerderij of rechtstreeks naar bijvoorbeeld een centraal opslagterrein met graansilo s of naar een fabriek. Daar wordt het tijdelijk in grote silo s opgeslagen om later verwerkt of naar een andere fabriek vervoerd te worden. Van een akker van een hectare wordt zo n 8 à 9 ton (= kilo) tarwe geoogst. Soms zelfs nog veel meer. Van een hectare graan kun je heel wat broden maken: 100 kilo tarwe is genoeg voor ongeveer 120 broden. Dan weet jij vast wel hoeveel broden je van kilo kunt bakken, namelijk broden.
11 WERKBLAD Puzzelen met graan 11 Zoek in de boterham hieronder (van boven naar beneden, van beneden naar boven, van links naar rechts en van rechts naar links) de woorden en streep ze weg. De woorden die weggestreept moeten worden zijn: maaidorser, molenaar, brood, haver, bakker, rogge, tarwezaad, ploeg, trekker, tarwe, gerst, rogge, kaf, meel, bloem, teff, zemel, gluten, silo, klei, aar. M T A R W E Z A A D O A Z E M E L G L U L R A S E B H N E T E W P I L R A A R T N E L L D O V G B R A B O O E O E E A E A R E M T D R R K K R O G G E M N S K K K L E I F U E T E F Z A K A F I Z E R R Granen met en zonder gluten Gluten is een eiwit, dat voorkomt in tarwe, haver, rogge, gerst en spelt. Het is een soort kleefstof die in water opzwelt. Die eigenschap is nuttig als je van graan brood wilt bakken. Het gluten vormt als het ware het skelet van het brood. Zo dankt speltbrood zijn lekkere smaak en beet mede aan het type gluten in deze oergraansoort. Sommige mensen zijn (erg) gevoelig voor gluten, zij hebben coeliakie (spreek uit: seuliakie). Gelukkig is er voor deze mensen graan dat helemaal geen gluten bevat. Teff bijvoorbeeld. Teff wordt ook wel liefdesgras genoemd. Deze graansoort komt oorspronkelijk uit Ethiopië en Eritrea. Ook quinoa ( gierstmelde ) is zo n glutenvrije graansoort. Dat komt oorspronkelijk uit het Andesgebergte in Zuid-Amerika. Quinoa wordt door de indianen in het Andesgebergte veel geteeld. Teff en quinoa worden ook op enkele plaatsen in Nederland geteeld. teff spelt quinoa Zoek in je atlas op waar Ethiopië, Eritrea en het Andesgebergte liggen. Kijk in de bibliotheek of op internet.
12 12 WERKBLAD Meel graag! Van één tarweplant kun je tussen de 45 en 60 graankorrels oogsten. Om graan te kunnen gebruiken voor brood, moet het eerst worden gemalen. Vroeger deed de molenaar dat. Nu gebeurt dat vooral in grote meelfabrieken. Het graan dat deze fabrieken verwerken, komt grotendeels uit het buitenland, slechts een deel komt uit Nederland. Dit heeft onder andere te maken met het klimaat en de daarmee samenhangende bakkwaliteit. Meelfabriek Grondstofsilo Opslag meel Zeven en reinigen Malen Opslag Aanvoer Mengen Transport naar bakkerij Grote graanleveranciers zijn Frankrijk, Duitsland, Engeland en Amerika. Dat graan komt meestal per schip aan in de haven van Rotterdam en gaat vandaar per binnenschip of met een vrachtwagen naar de meelfabrieken. Vaak wordt het buitenlandse graan gemengd met Nederlands graan. De meelfabrieken verwerken het graan tot broodmeel voor de bakkerijen. voerd in speciale tankauto s. Behalve bloem, maakt de meelfabriek van meel ook bijvoorbeeld bloemmengsels, zelfrijzend bakmeel, pannenkoekenmeel en griesmeel (grof gemalen tarwe). Lees de bovenstaande tekst nog eens goed door. En zet de volgende woorden in de goede volgorde tussen graan en bakker : meel, tankauto, meelfabriek, zeeschip, malen, tarwe. Zo wordt graan gemalen Een meelfabriek maakt allerlei soorten meel (grof gemalen, fijn gemalen, middelfijn) van verschillende soorten graan. In een meelfabriek gebeurt hetzelfde als in een korenmolen (koren is een ander woord voor graan). In een korenmolen wordt het graan fijngemalen tussen twee zware molenstenen. Die worden in beweging gebracht door wind- of waterkracht. Boer Bakker Maak er een tekening van een korenmolen bij. Is er bij jou in de buurt ook zo n molen die nog graan maalt? In een meelfabriek wordt het graan gemalen met zware, geribbelde walsen. Die draaien op stroom. De meelfabriek verkoopt het meel aan de bakker en aan brood- en banketfabrieken. Vaak wordt dat gezeefd tot een heel fijn poeder ( bloem ). Het wordt verpakt of in bulk ver-
13 WERKBLAD Meel en bloem 13 Graan kun je heel grof of heel fijn malen. Als graan gemalen is, heb je meel. Hierin zitten vaak ook nog andere deeltjes van de graankorrel, zoals de zemelen (het omhulsel van de korrel). Zemelen zijn goed voor de stoelgang (om te poepen dus). Als meel met zemelen wordt gebruikt om brood van te bakken, krijg je volkorenbrood. Voor sommige soorten brood worden die zemelen eruit gezeefd. Nu weet je dus ook waarom dat brood witbrood heet. Je kunt het meel ook zo vaak zeven, dat er een heel fijn wit poeder overblijft: de bloem. Die is zeer geschikt om ook allerlei andere lekkere dingen van te bakken. Cake bijvoorbeeld. Of pannenkoeken. Op de verpakkingen staat meestal cakemeel en pannenkoekenmeel, maar het is bloem. Die benaming is nauwkeuriger, maar cakemeel klinkt beter dan cakebloem. 100 kilo tarwe = 75 kilo bloem. Daarvan kun je 100 tot 140 broden bakken, afhankelijk van het soort brood dat de bakker ervan bakt. Ken jij producten die van graan zijn gemaakt? Maak een lijstje. Wistjedat NEDERLANDS BROODGRAAN Van het in Nederland geteelde graan wordt onder andere spelt- en teffbrood gebakken, maar ook Zeeuwse Vlegel. Dit laatste is brood van graan dat groeit op Zeeuwse akkers. Het is vooral in Zeeland te koop. Spelt- en teffbrood wordt uiteraard van de bijzondere graansoorten spelt en teff gemaakt.
14 14 WERKBLAD Koek en brood van korrels Kun jij goed rekenen? Voor één boterham zijn 370 tarwekorrels nodig. In één heel brood zitten 24 boterhammen. Hoeveel korrels graan zitten er dan in een brood? Nog eentje dan. In een plakje ontbijtkoek zitten 125 roggekorrels. In een ontbijtkoek zitten 15 plakjes. Hoeveel korrels zitten er dan in de hele ontbijtkoek? Waar zitten de meeste korrels in? In een tarwebrood of in ontbijtkoek? Op brood kun je rekenen Kinderen eten meestal iedere ochtend twee boterhammen bij het ontbijt. In een brood zitten vierentwintig sneetjes brood. Hoeveel broden eet je in een jaar? Je eet iedere ochtend één boterham met een plakje kaas van 18 gram en een met drie plakjes snijworst. Hoeveel kilo kaas en hoeveel plakjes snijworst is dat in een jaar? Wistjedat ENERGIE UIT BROOD Eén boterham geeft je lichaam zoveel energie dat je er twee uur van kunt blijven stilstaan en 15 minuten van kan traplopen. In brood zitten allerlei voedingsstoffen (onder andere vitaminen en mineralen), die je lichaam nodig heeft om te groeien en om gezond en sterk te blijven. Voor de energie heeft het lichaam het zetmeel uit het brood nodig. In brood zitten ook vezels. Die zorgen ervoor dat je darmen goed werken.
15 Colofon Het lesproject Graan voor brood wordt het onderwijs aangeboden door het Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten ( en de campagne Akkerbouw brengt land tot leven ( Het is gemaakt ter gelegenheid van het Nationaal Schoolontbijt Productschap Granen, Zaden en Peulvruchten Redactie en productie: Het Kleine Loo / PRLT Communicatie, Zoetermeer Vormgeving: Ton Wienbelt Illustraties: Hilbert Bolland Druk: Johan Enschedé Amsterdam BV Oplage stuks, september 2007
16
Inhoud Blz. Inleiding 1. Heel vroeger 2. Tarwe wordt een huisplant 3. De tarweplant 4. Van tarwe tot meel 5. Tarweproducten 6.
Tarwe Inhoud Blz. Inleiding 3 1. Heel vroeger 4 2. Tarwe wordt een huisplant 5 3. De tarweplant 6 4. Van tarwe tot meel 8 5. Tarweproducten 10 6. Tarweweetjes 12 7. Filmpjes 15 Pluskaarten 16 Bronnen en
Nadere informatieWijchense Molen. Lesbrief
Wijchense Molen Lesbrief Lesbrief de Wijchense Molen Inleiding In het kader van het bezoek aan Wijchense Molen is deze lessenserie ontwikkeld. Tijdens het project maken de leerlingen kennis met de molen
Nadere informatieWERKBOEKJE BROODBAKKEN
thema 11 Les 111 WERKBOEKJE BROODBAKKEN Naam:... Klas:... 1 De verschillende gr aansoorten Vul onderstaande woorden in op de juiste plaats: Tarwe Gerst Rogge tarwe - water/warmte - goudgeel - koren - melk
Nadere informatieinhoud 1. Lekker 3 2. Bij de boer 3 3. Tarwe malen 4. Bij de bakker 7 5. Bruin of wit 5. Allemaal broden 6. Filmpje 7. Pluskaarten Colofon 15
Brood inhoud 1. Lekker 3 2. Bij de boer 3 3. Tarwe malen 6 4. Bij de bakker 7 5. Bruin of wit 9 5. Allemaal broden 10 6. Filmpje 12 7. Pluskaarten 13 Colofon 15 Bronnen en foto s 16 Mmmmmmm, wat ruikt
Nadere informatieWat weet jij over biologisch en over de bodem?
Met leuke vragen, opdrachten en experimenten voor thuis! Wat weet jij over biologisch en over de bodem? Biologisch, lekker natuurlijk! Heb je er wel eens over nagedacht dat alles wat je eet, van een plant
Nadere informatiedocentenhandleiding bij de presentatie brood van zaaien tot maaien
docentenhandleiding bij de presentatie brood van zaaien tot maaien Deze handleiding geeft uitleg over de presentatie Brood - van zaaien tot maaien. De presentatie Brood van zaaien tot maaien vormt een
Nadere informatieOverzicht van de verschillende graansoorten en oude rassen
Overzicht van de verschillende graansoorten en oude rassen (Zie voor meer informatie over de verschillende graan rassen www.oranjelijst.nl) Tarwe (Triticum aestivum) 2 Eenkoorn (Triticum monococcum) 3
Nadere informatieVan tarwekorrel tot stokbroodje
0 Van tarwekorrel tot stokbroodje Tarwe Tarwe is één van de oudste granen die door de mens wordt verbouwd. Waarschijnlijk is dat ongeveer 10.000 jaar geleden in het Midden- Oosten begonnen. De allereerste
Nadere informatieGroenten onder glas 1. Op het land 2. Blad 1. Verbouwen (van groente) Iets laten groeien. Insect Een klein diertje met zes poten.
5 Lastige woorden Blad Groenten onder glas Verbouwen (van groente) Iets laten groeien. Insect Een klein diertje met zes poten. Ziektekiem Een bacterie of virus waar je ziek van kunt worden. Stapelbed Bedden
Nadere informatieDerde Leerjaar. www.lessenpakket.be
Derde Leerjaar Een koude of een warme bakker? Doelen verwoorden waarvoor verschillende graansoorten gebruikt worden; de delen van de (graan)plant benoemen; het proces beschrijven van zaaien naar graan
Nadere informatie( BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw. Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE
BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE Een krop sla zonder gif Biologische aardappelen, granen en groenten
Nadere informatieGrassen. Achtergrondinformatie
Grassen Achtergrondinformatie De plantenfamilie van de grassen bestaat uit een groot aantal verschillende soorten. Hiertoe behoren o.a. straatgras, riet, witbol en alle granen: tarwe, haver, gerst, rogge,
Nadere informatieGRAAN MIDDENBOUW GROEP 4/5/6
GRAAN MIDDENBOUW GROEP 4/5/6 LESOPZET Samenvatting Als inleiding lezen de leerlingen de tekst over graan vroeger-nu. Daarmee is de toon voor het thema gezet. De les vervolgt met een woordspin over graan.
Nadere informatieWerkboekje op school. 1. Boerderijen in het Gooi en de Vechtstreek. Opdrachten: lezen, X aankruisen, invullen, doe-opdracht.
Opdrachten: lezen, X aankruisen, invullen, doe-opdracht. 1. Boerderijen in het Gooi en de Vechtstreek In de Gooi en Vechtstreek houden veel boeren koeien voor de melk. Dit noemen we een melkveebedrijf.
Nadere informatieOpdracht 1. Kweern Rosmolen Watermolen Windmolen Wrijfsteen. Lesmap Patattenmolen Opstal. Geboorte Christus Jaar 0. Vandaag
Opdracht 1 Zet de verschillende soorten molens in de juiste volgorde van oud naar jong op de tijdlijn in de rode kadertjes. Ken jij ook nog de juiste benamingen? Vul de letters van de foto in bij de juiste
Nadere informatieHet verhaal spelt goed verteld!
Het verhaal spelt goed verteld! Wat is Spelt? Oergraan uit het bronzen tijdperk Komt voort uit de oertarwe soorten Einkorn en Emmer Oudste graansoort die de mensheid kent Bevindt zich nog in de oervorm
Nadere informatieGierst. http://www.waterwereld.nu/gierst.php
Gierst http://www.waterwereld.nu/gierst.php Gierst is een belangrijke graansoort in de arme delen van de wereld. Vooral boven en onder de Sahara wordt er veel gierst verbouwd. Gierst groeit op de armste
Nadere informatieAardoliealarm in het bos
de graad > Landbouw > lesmateriaal > spelkaarten Aardoliealarm in het bos BIOBOER Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5
Nadere informatieDroge boon. Ik heb nodig: - een droge boon - een geweekte boon - weegschaal - een liniaal - kleurpotloden
De boon Ik heb nodig: - een droge boon - een geweekte boon - weegschaal - een liniaal - kleurpotloden 1. Bekijk een droge en een geweekte boon. Vul het schema hieronder in. Droge boon Geweekte boon Welke
Nadere informatieWat maakt biologische granen bijzonder?
Wat maakt biologische granen bijzonder? campagnegolf granen, 3-11 maart 2018 Granen vormen voor vele mensen in de wereld een basisvoedsel. Ze zijn afkomstig van grassen die vaak al duizenden jaren verbouwd
Nadere informatieMeander. Aardrijkskunde WERKBOEK
5 Meander Aardrijkskunde WERKBOEK 5 Meander Aardrijkskunde WERKBOEK Eindredactie: Carla Wiechers Leerlijnen: Mark van Heck Auteurs: Marc ter Horst, Jacques van der Pijl THEMA 4 thema 4 les 1 Wat eten
Nadere informatieWaar groeit mijn eten? handleiding
Waar groeit mijn eten? handleiding Uitgave: Amsterdams NME Centrum Waar groeit mijn eten? handleiding Ontwikkeld in opdracht van Vereniging Boerenstadswens Redactie/layout: Hans Wilschut, Marijntje van
Nadere informatieVoorjaarsproject groep 5 / 6 INHOUD
INHOUD BOLLEN EN KNOLLEN Les 1: De bouw van bollen en knollen... 2 Werkblad: Ben ik een bol of een knol?... 4 Voorbeeldblad: Bordtekening lengtedoorsnede ui... 5 Les 2: De groei en ontwikkeling van een
Nadere informatieSPNA SPNA. Laboratorium. Directzaai. Directzaai 12-1-2011. Minimale grondbewerking in het Oldambt Ervaringen SPNA 2003 2010
12-1-211 SPNA Stichting Proefboerderijen Noordelijke Akkerbouw: 12-1-211 Minimale grondbewerking in het Oldambt Ervaringen SPNA 23 21 Masterclass Niet-Kerende Grondbewerking Jaap van t Westeinde www.spna.nl
Nadere informatieBIOBOER. Maar vandaag is het aardoliealarm. Kijk op je aardoliekaart of er voor jou een probleem is.
BIOBOER 1 Hoe het elk jaar gaat... Om goed te kunnen zaaien, moet de aarde los. Daarvoor gebruik je een tractor. Dat gaat vlot. Neem reuzenpassen en ga 5 vakjes vooruit! Maar vandaag is het aardoliealarm.
Nadere informatieZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN..
ZAAI- GOED DEZE LESBRIEF IS VAN.. DIT BOEKJE GAAT OVER ZADEN EN WAT ER MEE GEBEURT ALS JE ZE IN DE GROND STOPT Heb jij wel eens wat in de tuin gezaaid? ja / nee Misschien woon je in een huis zonder tuin
Nadere informatieVan akker tot bakker
Meetjesland Landbouw en gezonde voeding 3de graad 2de graad ASO 7 Van akker tot bakker Het bedrijf Etienne Haemerlinck en Linda Dellaert Meerbeke 11-9940 Evergem Linda is een opgewekte boerin die maar
Nadere informatieHET COMITÉ WAAROM KLEINE TEELTEN? PERSPECTIEVEN VAN KLEINE TEELTEN IN NEDERLAND
PERSPECTIEVEN VAN KLEINE TEELTEN IN NEDERLAND KONINKLIJKE VERENIGING HET COMITÉ VAN GRAANHANDELAREN Matthé Vermeulen 9 maart 2016 1/ 15 HET COMITÉ Wat doet Het Comité van Graanhandelaren? Brancheorganisatie
Nadere informatieVers. uit eigen. bakkerij
Vers uit eigen bakkerij Deka Proef t Verschil De eigen bakkers van Deka zijn er s ochtends al vroeg bij. Voor dag en dauw bakken zij het lekkerste brood, dat daarna regelrecht naar uw eigen winkel gaat.
Nadere informatieAlles voor een Pannenkoek
uder-amstel n-o -U me ith o Die De regio zit vol energie! 0 Aa lsmeer - Amstelve en - Groep 1 t/m 3 Energien traal 204 eu orn Informatieblad + Docentenhandleiding Alles voor een Pannenkoek www.natuurmilieuweb.nl
Nadere informatiehttps://blendle.com/i/quest/best-brood/bnl-quest _bes...
1 van 5 29-3-2015 10:37 Hoeveel tarwe heb je achter de kiezen vandaag? Dat is niet zo makkelijk te zeggen, want tarwe zit in heel veel producten, van pasta, pannenkoek en pizza tot koekjes en taart. En
Nadere informatieHet broodboekje. Alles over ons assortiment en meer
Het broodboekje Alles over ons assortiment en meer Al onze broodproducten in één boekje Op bestelling Ook al is er iets gewijzigd in ons broodassortiment, je hoeft jouw favoriete brood niet te missen.
Nadere informatieWerkblad. LES 5: Spijsvertering (2) www.gavoorgezond.nl GROEP 3-4
LES 5: Spijsvertering (2) Quiz: gezond eten en drinken Vraag 1: wat zijn vezels? A: Kleine deeltjes van planten en vruchten die belangrijk zijn om je darmen te laten bewegen. B: Ongezond eten zoals snoep
Nadere informatieDe teelt van zonnebloemen
De teelt van zonnebloemen De zonnebloem heeft als wetenschappelijke naam: Helianthus annuus. Deze naam komt van de Griekse woorden voor zon (helios) en bloem (anthos). De plant behoort tot de grote familie
Nadere informatieLunchles groep 5 t/m 8 G R O E P
G R O E P 6 7 8 1 Over de les In de Groente- en fruitles leren kinderen spelenderwijs wat er wel en niet in een gezonde lunchtrommel thuishoort. Ook gaan ze aan de slag met een werkblad waarmee ze inzicht
Nadere informatieGREUN TEK. Molen Eendracht maakt Macht. Leerlingenbladen
GREUN TEK Molen Eendracht maakt Macht Leerlingenbladen Molen Eendracht Maakt Macht Naam: Klas: Docent: Opdracht: 1. Je staat nu voor de molen. Gebruik de determinatiekaart en bepaal om wat voor soort molen
Nadere informatiePERSPECTIEVEN VAN KLEINE TEELTEN IN NEDERLAND. KONINKLIJKE VERENIGING HET COMITÉ VAN GRAANHANDELAREN Matthé Vermeulen 9 maart 2016 1 / 15
PERSPECTIEVEN VAN KLEINE TEELTEN IN NEDERLAND KONINKLIJKE VERENIGING HET COMITÉ VAN GRAANHANDELAREN Matthé Vermeulen 9 maart 2016 1 / 15 HET COMITÉ Wat doet Het Comité van Graanhandelaren? Brancheorganisatie
Nadere informatieBAKWORKSHOP. Lekker brood smaakt naar vroeger, niet naar gisteren. Bakworkshop
BAKWORKSHOP Lekker brood smaakt naar vroeger, niet naar gisteren. SOORTEN BLOEM EN MEEL Bloem Met bloem wordt wit meel aangeduid. Bij bloem worden de zemel en de kiem van de graankorrel voor het malen
Nadere informatieWerkblad. Eten: vroeger en nu. Materiaal. Hoe gaan we te werk? Leestekst. 5 de leerjaar. Schrijf- en tekengerief
Materiaal Schrijf- en tekengerief Hoe gaan we te werk? Opdracht 1 Hieronder vind je een fragment uit De tafel van arm en rijk (bron: http://www.20eeuwennederland.nl/, thema Eten en drinken ). Lees aandachtig
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Minder vaak ziek en gezonder door volkoren producten Een groep vooraanstaande voedingswetenschappers, het International Carbohydrate Quality Consortium (ICQC), meldt dat vaker volkoren eten direct samenhangt
Nadere informatieVan akker tot bakker
Meetjesland Landbouw en gezonde voeding 3de graad 2de graad ASO 7 Van akker tot bakker Het bedrijf Etienne Hamerlinck en Linda Dellaert Meerbeke 11-9940 Evergem Linda is een opgewekte boerin die maar al
Nadere informatieDe aardappel: van het veld tot op je bord
Lesinfo De aardappel: van het veld tot op je bord 1.1. Doelstelling De leerlingen inzicht geven in: de oorsprong van een aardappel en welke weg deze aflegt van het veld tot op je bord, de verschillende
Nadere informatieDe Kaasmaakster. Schoolplaat De kaasbereiding (Copyright Wolters-Noordhoff bv)
De Kaasmaakster Schoolplaat De kaasbereiding (Copyright Wolters-Noordhoff bv) Misschien is het je wel eens opgevallen, als je over een landweg reed, of over de dijk. Langs de kant van de weg staat een
Nadere informatiebemesten wintergroenten slakkenjacht prei maand van het voorzaaien maand van het voorzaaien
maand van het voorzaaien maand van het voorzaaien WEEK 1 bemesten Je hebt nu de tijd om alles in orde te maken. Heb je in huis wat je de komende maanden nodig gaat hebben? Mest, zaden, gereedschap? En
Nadere informatieweek 45 5 november 2013 B2
Schoolontbijt onder vuur : Ontbijtje of niet? Een goed ontbijt is belangrijk. Om meer te weten te komen over het ontbijtgedrag van kinderen is een enquête gehouden onder 3064 basisschoolleerlingen uit
Nadere informatieLesbrief Cumela PSO. naam: Klas:
Lesbrief Cumela PSO naam: Klas: 1. Je komt vast weleens op het sportpark. Daar heb je natuurlijk alleen oog voor de bal Maar weet je ook hoe sportvelden aangelegd en onderhouden worden? Hieronder staan
Nadere informatieDe scholen regelen zelf het vervoer naar de locatie.
l Veel kinderen eten slecht, weten niet waar hun eten vandaan komt en hebben zo verhoogde kans op Obesitas. Met dit project gaan we met de kinderen naar de plek waar het eten vandaan komt. Groenten- en
Nadere informatieHet kiemen van zaden
Het kiemen van zaden Dit Werkblad is van... Bij deze opdrachten gaan we in een aantal weken het ontkiemen van zaden volgen. We hebben daarvoor bonen uitgekozen, omdat dit zaden zijn, waarbij de ontkieming
Nadere informatieGezondheid & Voeding
Oergranen goed voor je gezondheid Oergranen goed voor je gezondheid, gelukkig zijn er steeds meer mensen die kiezen voor pure, onbewerkte en eerlijke ingrediënten in hun voeding. Oergranen zijn minder
Nadere informatieCoeliakie is een aandoening van de dunne darm, diehet gevolg is van een intolerantie ( dit is onverdraagzaamheid) voor gluten.
Waarom een spreekbeurt over coeliakie Ik houd mijn spreekbeurt over coeliakie, omdat mijn moeder coeliakie heeft en ik er dus veel mee te maken heb. Door de spreekbeurt kom ik er zelf nog iets meer over
Nadere informatieBegin van het moestuinseizoen
Begin van het moestuinseizoen 1. Buiten Zaaien in volle grond Algemene regel : de hoeveelheid aarde waarmee je het zaadje bedekt, mag maximaal drie maal de breedte van het zaad zijn. Zaai periode : is
Nadere informatieVoorbereiding post 2. Met de mens mee Groep 1-2-3
Voorbereiding post 2 Met de mens mee Groep 1-2-3 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding op post 2: Met de mens mee, voor groep 1, 2 en 3. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel
Nadere informatieONDERZOEKERS:...(vul je naam in)
Rode opdracht: bomen Pak de Boomzoeker 1,2 en 3 uit de werkmap Volg de aanwijzingen en ontdek met de cijfercode wat de naam van de boom is. Onze boom heet :... Staat deze boom in bloei? 0 - Ja 0 - Nee
Nadere informatieVezels Elke dag D752-
Vezels Elke dag Wat zijn vezels? Vezels zijn stoffen uit planten. Ze zitten onder andere in groente, fruit en brood. Het maagdarmkanaal kan vezels niet verteren. Wat gebeurt er dan wel mee? Ze komen in
Nadere informatieMateriaal Groen. Deel 4: Thuis tuinieren
Materiaal Groen Deel 4: Thuis tuinieren Colofon Deel 4: Thuis tuinieren Onderdeel van het materiaal Groen, met de thema s: Seizoenen (dl. 1), Groen in de stad (dl. 2), Groen groeit (dl. 3), Thuis tuinieren
Nadere informatieDe grond waarop wij wonen.
De grond waarop wij wonen. GROEP 7/8 Doel: Planten horen bij de grond waarop wij wonen. Dit onderdeel gaat over het onderzoekend verkennen van de vegetatie in de omgeving van de kinderen van de bovenbouw.
Nadere informatieDe keuze van de gewassen
19 D e g r o t e l t e e t e n Wanneer je eenjarige planten zoals graan teelt, moet je elk jaar voorzien welke gewassen je gaat verbouwen op welke akkers. Janny toont ons een driejarig plan van zijn landbouwbedrijf.
Nadere informatieNatuur & Milieu Educatie
Natuur & Milieu Educatie Groep 5 Tuinieren op de m² Materiaalpakket Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Leerdoelen, doelgroep, samenvatting 3. Lesschema 4.
Nadere informatieProgramma voor vandaag:
Plantenteelt Graan Programma voor vandaag: Opdracht Zomertarwe voorkeur boven zomergerst" Rassenkeuze Opdracht Rassenkeuze Grondbewerking en zaaien van wintertarwe PowerPoint presentaties No. Achternaam
Nadere informatieantwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8)
antwoorden en uitleg bij Micropia-onderwijsmateriaal primair onderwijs (groep 7-8) onzichtbaar leven In dit document vindt u de vragen uit het Micropia-opdrachtenboekje voor de bovenbouw van het primair
Nadere informatieWoordenschat les 8.1. Vervuilde grond?
Woordenschat les 8.1 Vervuilde grond? Afgraven en de afgraving Afgraven is de grond of aarde weghalen door te graven. De afgraving is de plaats waar de grond wordt weggenomen. Boren We boren een gat in
Nadere informatieRecept Speltvolkorenmeel Inhoud
Recept Speltvolkorenmeel Inhoud Recept Speltvolkorenmeel... 1 Informatie voor de Klanten... 2 Speltvolkoren... 4 Speltvolkoren met Zonnepitten... 5 Speltvolkoren met Lijnzaad... 6 Speltvolkoren met Elfzaden...
Nadere informatieVRUCHTWISSELING OP KINDERTUINEN BIJ SCHOOL EN BIJ HUIS
VRUCHTWISSELING OP KINDERTUINEN BIJ SCHOOL EN BIJ HUIS 1.V R U C H T W I S S E L I N G Dit verhaal gaat over vruchtwisseling. Vruchtwisseling betekent dat je planten niet steeds op dezelfde plek zaait
Nadere informatieVan graan tot brood groep 1-6
Materiaalzending Van graan tot brood groep 1-6 centra voor natuur- en milieu-educatie in Gelderland 2011 0 Colofon De materiaalzending van Graan tot Brood is gemaakt door de medewerkers van Het Groene
Nadere informatieIntroductieles. Tim eet op Texel. Brief - groepstekening - reactiespel
Tim eet op Texel 3 en 4 Tim eet op Texel 3 en 4 1 Introductieles Tim eet op Texel Brief - groepstekening - reactiespel Doelen Begrippen Materialen Duur De leerlingen: worden enthousiast voor het thema
Nadere informatieExperimenten KIT. werkboekje. Dokter in de wetenschap: Klas:
Experimenten werkboekje KIT Dokter in de wetenschap: Klas: 1 Licht/zon Zonnebaden in het licht Zonlicht is heel belangrijk voor planten. Als een plant enkele dagen geen of onvoldoende licht krijgt, begint
Nadere informatie1 INLEIDING 1. 1.1 Geschiedenis van het brood 2 2 DE VERSCHILLENDE GRAANGEWASSEN. 3. 2.1 Wat is graan? 3. 2.2 Waaruit bestaat de graankorrel?
Inhoudsopgave 1 INLEIDING 1 1.1 Geschiedenis van het brood 2 2 DE VERSCHILLENDE GRAANGEWASSEN. 3 2.1 Wat is graan? 3 2.2 Waaruit bestaat de graankorrel? 4 2.3 De groei van de graankorrel. 5 2.4 De delen
Nadere informatieWerkboekje. Natuur en milieu educatie. Groep 8. Naam: Duurzame broodjes bakken. Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna
Werkboekje Natuur en milieu educatie Naam: Groep 8 Duurzame broodjes bakken Dit is een product van Stichting Vogelpark Avifauna Werkblad 1 De geschiedenis van brood Granenpapje Het eerste brood werd ontdekt
Nadere informatieLunchles groep 3 t/m 5 G R O E P
G R O E P 3 4 5 1 Over de les In de Groente- en fruitles leren kinderen spelenderwijs wat er wel en niet in een gezonde lunchtrommel thuishoort. Ook gaan ze aan de slag met een werkblad waarop zij hun
Nadere informatieGroene Detailhandel. Een- en tweejarigen antwoorden 1. Een- en tweejarige tuinplanten Antwoorden
Een- en tweejarige tuinplanten Antwoorden 1 Omschrijf met eigen woorden wat eenjarige planten zijn. Aan het einde van het seizoen vormen ze zaad en sterven af. Met andere woorden de meeste eenjarige kun
Nadere informatieKoffie. Inhoud. 1.Waar komt koffie vandaan. 1. Waar komt koffie vandaan
Koffie Inhoud 1. Waar komt koffie vandaan 2. Hoe groeit koffie 3. Oogsten 4. Het mengen en branden 5. 10 uur koffietijd 6. Volksdrank 7. De verpakking 8. Cafeïne en cafeïnevrije koffie 9. Koffiemolens
Nadere informatie3. De leerlingen kunnen bij leeractiviteiten uiteenlopende strategieën en vaardigheden
16 oktober Inleiding In de serie beroepen behandelt deze lesbrief het beroep bakker. De leerlingen krijgen informatie over de geschiedenis van het broodbakken, de ingredienten van brood en over gezond
Nadere informatieSuchmann. Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen
Suchmann Natuur, hoofdstuk Lente en natuurverschijnselen Wanneer: Dinsdagmiddag 6-13-20 & 27 april De kinderen worden in groepjes verdeeld van 3 of 4 kinderen. Ieder groepje krijgt een onderwerp toebedeeld
Nadere informatieInhoud. Voorwoord 5. Trefwoordenlijst 67. Inhoud
Inhoud Voorwoord 5 1 Schatten en meten 9 1.1 Meten is weten 10 1.2 Hulpmiddelen bij het schatten 15 1.3 Afstanden meten 19 1.4 Oppervlakten berekenen 21 1.5 Afsluiting 25 2 Natuur om je te amuseren 27
Nadere informatieTOVERS VAN HELDER. Prijs INZAMELING 39 kg TARWEBROOD. ΔSσ [J/ K]
TOVERS VAN HELDER Collectietoverslag 5 Prijs - 1513.10 3 INZAMELING 39 kg TARWEBROOD Vraag Welke entropietoename geeft het verzamelen van 39 kg tarwebrood? Antwoord Recept & bereiding ΔSσ ΔScf ΔSθ 1 akker
Nadere informatieProductinformatie: Boter en boterproducten. Waar gaat deze kaart over? Wat wordt er van jou verwacht? Kwaliteitskenmerken van boter
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over de eigenschappen van boter en boterproducten. We vertellen je ook waar je boter en boterproducten voor kunt gebruiken in de keuken en welke soorten boter
Nadere informatieEen gezonde lunch. Een gezonde lunch. Ontbijt en energie
Een gezonde lunch Een gezonde lunch Ga met folders van het Voorlichtingsbureau voor de Voeding een gezonde lunch voor jezelf maken. Zoek daarvoor eerst uit wat er precies in een gezonde lunch moet zitten.
Nadere informatieDe lessen LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT - GROEP 3/4
LESBRIEF VOOR DE LEERKRACHT - GROEP 3/4 In deze lesbrief staan vier lessen die u kunt gebruiken binnen het thema de boerderij, zuivel, koeien of de lente. De lessen duren ongeveer 35 minuten. Les 1: Het
Nadere informatieWeet wat je eet... JOUW HANDLEIDING VOOR GLUTENVRIJ ETEN
Weet wat je eet... JOUW HANDLEIDING VOOR GLUTENVRIJ ETEN ...en geniet ervan! Glutenvrij eten is voor sommige mensen een vrijwillige keuze om verantwoorder te eten, terwijl het voor anderen een noodzaak
Nadere informatieWERKMAP BROOD. 3de graad Lager Onderwijs
WERKMAP BROOD 3de graad Lager Onderwijs Museum voor de Oudere Technieken Educatieve dienst Januari 2010 Inleiding Welkom op de smakelijke reis van graankorrel tot brood. Voor jij je boterham kan smeren
Nadere informatieMateriaal Groen. Deel 3: Groen groeit
Materiaal Groen Deel 3: Groen groeit Colofon Deel 3: Groen groeit Onderdeel van het materiaal Groen, met de thema s: Seizoenen (dl. 1), Groen in de stad (dl. 2), Groen groeit (dl. 3), Thuis tuinieren (dl.
Nadere informatieAkkerbouw in de 4 seizoenen
wandplaat & handleiding Inhoud blz. Aanwijzingen voor de docent 1. Inleiding voor de docent 2 2. Didactische aanpak met wandplaat 3 3. De wandplaat toegelicht 4 Opdrachten en achtergrondinformatie 1. Dit
Nadere informatieU heeft een leerling met coeliakie in de klas. Deze lesbrief is bedoeld om zijn/haar klasgenoten te leren wat coeliakie is en hoe je ermee omgaat.
LESBRIEF Wij zijn GLUTENVRIJ, en jij? VOOR DE DOCENT U heeft een leerling met coeliakie in de klas. Deze lesbrief is bedoeld om zijn/haar klasgenoten te leren wat coeliakie is en hoe je ermee omgaat. Wij
Nadere informatieNatuur dagboek. Op ontdekking in je achtertuin
Natuur dagboek Op ontdekking in je achtertuin Hey daar! Dit is jouw eigenste, hoogst persoonlijkste Dit natuurdagboek is van natuurdagboek. Trek de tuin, het park of het bos in. Gebruik je ogen, oren en
Nadere informatiePak voor de activiteit Hoe eten astronauten? de foto van de etende astronaut uit de bijlage.
Mensen in de ruimte GROEP 5-6 58 50 minuten 1 en 23 Pak voor de activiteit Hoe eten astronauten? de foto van de etende astronaut uit de bijlage. De leerling: weet dat voedsel in de ruimte gaat zweven weet
Nadere informatieStap 5) Filmpje, quiz en recepten Bekijk hoe bananen worden verbouwd, test je bananenkennis en maak een lekker bananenrecept!
SPREEKBEURT OF WERKSTUK Bananen Hier vind je alle informatie die je nodig hebt voor een spreekbeurt over bananen, waar ze vandaan komen en waarom ze gezond zijn. Het is handig om je spreekbeurt onder te
Nadere informatieWaar groeit mijn eten? handleiding opwarmles
Waar groeit mijn eten? handleiding opwarmles Uitgave: Amsterdams NME Centrum Waar groeit mijn eten? handleiding, opwarmles Ontwikkeld in opdracht van Vereniging Boerenstadswens www.boerenstadswens.nl Redactie/layout:
Nadere informatieMijn schooltuin logboek 2013 Naam: Groep: school
Mijn schooltuin logboek 2013 Naam: Groep: school Inhoud Mijn tuin: verwachting en resultaten... 2 Tuinwoorden... 3 Tuinplattegrond en teeltplan... 4 Het logboek... 5 Onderzoek: het zaad... 7 Proefje: kiemplanten...
Nadere informatieSchijf van Vijf-spel. Opdracht 4C. Opdracht
Opdracht 4C Schijf van Vijf-spel Opdracht Doel: Introductie: 15 min. Opdracht 1: Opdracht 2: Kinderen worden bewust gemaakt van wat gezonde basisvoeding is. Dit zijn producten uit de Schijf van Vijf. Als
Nadere informatieCircuitles. Thema: de biologische melkveehouderij Doelgroep: middenbouw Lesduur: maximaal een dagdeel Voorbereidingstijd: 1/2 uur
ZO ZIT DAT! Handleiding voor de docent Het uitgangspunt van de biologische land- en tuinbouw is de zorg voor de gezondheid en het welzijn van dieren en de zorg voor de gewassen, de bodem en de leefomgeving.
Nadere informatielesdoelen - De kinderen ontdekken:
lesbrief moestuintjes - lesvoorbereiding Bij zoekt bloem De kinderen ontleden een bloem en maken bloembommen voor de bijen. benodigdheden tijdens de les - Vijf á zes bloemen waarbij stamper en meeldraden
Nadere informatieBOER IN DE BUURT DIT IS HET WERKBOEK VAN:...
BOER IN DE BUURT DIT IS HET WERKBOEK VAN:..................... INLEIDING Dit werkboek hoort bij de website Boer in de buurt (www.boerindebuurt.nl). Op deze website vind je filmpjes, illustraties en opdrachten
Nadere informatieThema 4 Platteland. Samenvatting. Meander Samenvatting groep 5
Meander Samenvatting groep 5 Thema 4 Platteland Samenvatting Landbouw Bijna alles wat je eet, komt van de landbouw. De akkerbouwer verbouwt bijvoorbeeld aardappelen, tarwe of mais. Hij strooit eerst mest
Nadere informatieHandleiding docent De koe in de kringloop
De koe in de kringloop Inleiding Via de lessen van Boerderijeducatie Gooi en Vechtstreek worden leerlingen uitgenodigd kennis te maken met een boerderij in de Gooi en Vechtstreek. Er zijn totaal 15 deelnemende
Nadere informatieJe eigen zachte bolletjes maken. Zachte bolletjes. Benodigdheden. Werkwijze
Je eigen zachte bolletjes maken Zachte bolletjes Gebruik bij deze opdracht werkblad Je maakt vier zachte bolletjes volgens recept. Benodigdheden 132 gram patentbloem 10 gram gist 2,5 gram zout 16 gram
Nadere informatieGrond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De plaats waar de grond wordt weggenomen.
Les 1 De bodemverontreiniging. afgraven Grond of aarde weghalen door te graven. Graven is een gat in de grond maken. De afgraving De plaats waar de grond wordt weggenomen. De bodemverontreiniging De grond
Nadere informatiedocentenhandleiding bij de presentatie brood van zaaien tot maaien
docentenhandleiding bij de presentatie brood van zaaien tot maaien Deze handleiding geeft uitleg over de presentatie Brood - van zaaien tot maaien. De presentatie Brood van zaaien tot maaien vormt een
Nadere informatieProductinformatie: Granen en meelproducten. Waar gaat deze kaart over? Wat zijn granen en afgeleide producten? Wat wordt er van jou verwacht?
Waar gaat deze kaart over? Deze kaart gaat over granen. We vertellen wat granen zijn en hoe een graankorrel is opgebouwd. Daarnaast kun je lezen welke soorten granen en meelproducten er zijn en hoe je
Nadere informatie