EUROPESE COMMISSIE. Brussel, C(2008) 7387 definitief. Steunmaatregel N 574/2008 België Overheidsgaranties voor Fortis Bank.

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, C(2008) 7387 definitief Betreft: Steunmaatregel N 574/2008 België Overheidsgaranties voor Fortis Bank Excellentie, PROCEDURE (1) Bij brieven van 18 november 2008 hebben de Belgische autoriteiten bij de Commissie aanmelding gedaan van de garantiestelling ten faveure van Fortis Bank NV (hierna "Fortis Bank" of "de bank" genoemd). Vóór deze formele aanmelding hadden de Belgische autoriteiten vanaf 13 november 2008 via diverse gegevens meegedeeld BEGUNSTIGDE ONDERNEMING EN KORTE VOORGESCHIEDENIS (2) Fortis Bank was, vóór de hierna beschreven transacties, een dochteronderneming van de NV Fortis Brussels, die zelf onder de zeggenschap stond van Fortis NV/SA en Fortis NV (hierna "Fortis" of "de Fortis-groep" genoemd). (3) Op 29 september 2008 hebben de Belgische, Nederlandse en Luxemburgse autoriteiten gezamenlijk hun verbintenis om 11,2 miljard EUR te investeren in de bankactiviteiten van de Fortis-groep, publiek aangekondigd. De Belgische overheid heeft via de Federale Participatie- en Investeringsmaatschappij (hierna "FPIM" genoemd) ingetekend op een kapitaalsverhoging van Fortis Bank voor een bedrag van 4,7 miljard EUR en zo 49,93% van het kapitaal van Fortis Bank verworven. De Luxemburgse overheid heeft ingetekend op een door Fortis Banque Luxembourg uitgegeven converteerbare obligatie van 2,5 miljard EUR met een looptijd van drie jaar. De conversie moet op de vervaldag plaatsvinden. Daardoor kan de Luxemburgse overheid 49,9% van het kapitaal van de kredietnemer verwerven. De Nederlandse Staat had aangekondigd dat hij voor 4 miljard EUR zou intekenen op een kapitaalsverhoging van Fortis Bank Nederland, waardoor hij een belang van 49% in het kapitaal van deze bank zou verwerven. Son Excellence Monsieur Karel DE GUCHT Ministre des Affaires étrangères Rue des Petits Carmes, 15 B Bruxelles Commission européenne, B-1049 Bruxelles Belgique Europese Commissie, B-1049 Brussel België Téléphone: (0)

2 (4) Op 29 september 2008 hebben de Belgische autoriteiten de Commissie ook in kennis gesteld van een operatie liquiditeitssteun (emergency liquidity assistance) die de Nationale Bank van België ten faveure van Fortis Bank heeft opgezet. (5) Op 3 oktober 2008 heeft de Nederlandse overheid, ter vervanging van de op 29 september 2008 aangekondigde maatregel, voor 12,8 miljard EUR Fortis Bank Nederland, een dochteronderneming van Fortis Bank, verworven. (6) Op 5 oktober 2008 heeft België aangegeven dat het voor een bedrag van 4,7 miljard EUR de 50,1% in Fortis Bank die het na de transactie van 29 september 2008 nog niet in handen had, heeft overgenomen van de holding Fortis NV. Ook werd een nieuwe entiteit opgericht die de 10,4 miljard EUR "risico"-activa van Fortis Bank moest overnemen, waarvan België 24% in handen zal krijgen, de bank BNP Paribas 10% en de holding Fortis NV de resterende 66%. Voorts heeft België aangekondigd dat het 75% van zijn belang in Fortis Bank verkocht aan BNP Paribas tegen de prijs van 8,25 miljard EUR, te betalen in aandelen-bnp Paribas. De tenuitvoerlegging van deze verkoop is onderworpen aan diverse, opschortende voorwaarden. Luxemburg heeft aangekondigd dat het 16% van Fortis Luxembourg aan BNP Paribas verkocht voor ongeveer 800 miljoen EUR, hetgeen het belang van BNP Paribas in Fortis Luxembourg op 67% bracht (omdat BNP Paribas, door de verwerving van Fortis Bank, zeggenschap verkrijgt over 50% van Fortis Bank Luxembourg). (7) De hierna beschreven maatregelen zijn aangemeld bij de Commissie, die deze momenteel aan de staatssteunregels toetst, om na te gaan of het staatssteun betreft en, zo ja, of deze verenigbaar is met het EG-Verdrag. Dit besluit loopt niet vooruit op de uitkomst van dat onderzoek. (8) Toch waren deze maatregelen, en met name de aankondiging van de nakende verkoop van 75% van Fortis Bank aan BNP Paribas - voor zover deze transactie niet als zeker geldt - niet voldoende om de problemen van de bank te verhelpen en het vertrouwen van de markt te herstellen. Fortis Bank zag zich dus nog steeds geconfronteerd met erg moeilijke financieringsvoorwaarden [ ] BESCHRIJVING VAN DE STEUN (9) België heeft aanmelding gedaan van zijn voornemen om voor Fortis Bank een mechanisme met overheidsgaranties op te zetten. Deze garantiestelling wordt ten uitvoer gelegd bij een ministerieel besluit (hierna "het ministerieel besluit" genoemd), vastgesteld op grond van het koninklijk besluit van 16 oktober , waarin een algemeen kader met regels voor de interventies van overheden ten faveure van banken werd uitgetekend. Deze garantiestelling zal de volgende kenmerken hebben. valt onder de geheimhoudingsplicht. 1 Koninklijk besluit van 16 oktober 2008 tot uitvoering van artikel 117bis van de wet van 2 augustus 2002 betreffende het toezicht op de financiële sector en de financiële diensten.

3 3.1.1 Soorten gedekte schulden (10) De garantie heeft betrekking op alle financieringen, in de vorm van lening- of depositocontracten alsmede in de vorm van effecten of financiële instrumenten waarvan de nominale waarde ten minste EUR per eenheid beloopt, telkens niet gedekt door reële en niet-achtergestelde zekerheden, wanneer deze financieringsinstrumenten uiterlijk op 31 oktober 2011 verstrijken en indien deze zijn afgesloten of uitgegeven vanaf de datum van inwerkintreding van het ministerieel besluit tot en met 31 oktober (11) Onder deze door de garantiestelling gedekte financiering zijn uitdrukkelijk begrepen: (a) (b) de interbancaire deposito's, leningen en voorschotten, de deposito's van fiduciairen met vaste looptijd en de deposito's van fiduciairen met opzeggingstermijn, de deposito's van centrale banken, de deposito's van institutionele beleggers; de volgende effecten en financiële instrumenten: commercial papers, certificates of deposit, verhandelbare schuldbewijzen, de obligaties en Medium Term Notes; met uitzondering van: de pandbrieven en gelijkgestelde leningen of effecten die een wettelijk voorrecht genieten of zijn voorzien van een contractueel mechanisme met dezelfde doelstellingen (bv. covered bonds, bilaterale of triparty repo's); achtergestelde leningen, effecten en financiële instrumenten; effecten en financiële instrumenten betreffende hybride kapitaal en kapitaal, en elk afgeleide instrument (met name rente- en valutaderivaten). (12) De garantie geldt alleen voor financiering opgehaald bij centrale banken, kredietinstellingen of institutionele of professionele beleggers. (13) Fortis Bank mag effecten of financiële instrumenten uitgeven die geen aanspraak maken op deze garantie. (14) De totale door een overheidsgarantie gedekte uitstaande financiering mag niet meer dan 150 miljard EUR bedragen, en dit op ieder tijdstip dat de garantieregeling loopt Vergoeding van de garantie (15) De garantievergoeding zal bestaan uit een premie die Fortis Bank maandelijks moet betalen over de uitstaande bedragen pro rata temporis, die als volgt berekend worden: - tot 15 februari 2009 voor alle gedekte financieringsinstrumenten in de vorm van contracten, effecten en financiële instrumenten met een looptijd van minder

4 dan één maand en voor de deposito's met opzegging, met name van fiduciairen, bedraagt deze premie 25 basispunten op jaarbasis; - voor alle gegarandeerde financieringsinstrumenten met een looptijd tot en met één jaar of met een looptijd van onbepaalde duur, bedraagt deze premie 50 basispunten op jaarbasis; - voor alle gegarandeerde financieringen met een looptijd die meer dan één jaar bedraagt, zal de garantievergoeding 50 basispunten op jaarbasis bedragen, te verhogen met de laagste van de twee volgende waarden, toe te passen op elke gegarandeerde verplichting: i) de vijfjaars Credit Default Swap (CDS) spread van Fortis Bank berekend op basis van de mediaan over de periode van 1 januari 2007 tot 31 augustus 2008 (mits deze spreads representatief zijn), en ii) de mediaan van de vijfjaars CDS-spread voor alle kredietinstellingen die een met Fortis Bank vergelijkbare langetermijnrating hebben over dezelfde periode. (16) In ieder geval loopt het recht van Fortis Bank om in ruil voor een premie van 25 basispunten garanties te krijgen voor haar financiering met een looptijd van minder dan één maand en voor de deposito's met opzegging (zie eerste alinea van het vorige punt), af op 15 februari Deze periode kan alleen na voorafgaande toestemming van de Europese Commissie worden verlengd. Indien er geen voorafgaande toestemming van de Commissie komt, stijgt de premie automatisch tot 50 basispunten, zoals voor de overige gegarandeerde financieringen met een looptijd van minder dan één jaar. (17) Het recht van Fortis Bank om gegarandeerde financieringsinstrumenten uit te geven, vervalt zes maanden na de inwerkingtreding van het ministerieel besluit. Deze periode kan alleen na voorafgaande toestemming van de Europese Commissie worden verlengd Verbintenissen van de Belgische autoriteiten (18) Ter vermijding van buitensporige mededingingverstoringen heeft Fortis Bank, in de zin van het ministerieel besluit, de volgende verbintenissen gedaan: (a) (b) (c) Fortis Bank verbindt zich ertoe om geen misbruik te maken van de door de garantiestelling gecreëerde concurrentiesituatie, door met name af te zien van reclamecampagnes waarin de garantiestelling wordt uitgespeeld; Fortis Bank verbindt zich ertoe om haar balansgroei (ten opzichte van de situatie per 30 juni 2008) te beperken tot de hoogste van de volgende waarden: i) het gemiddelde van de aangroei van het Belgische bbp in 2007; ii) het gemiddelde van de jaarlijkse balanstoename van de Belgische financiële sector in de periode , of iii) de balanstoename van de Europese financiële sector in de periode april-september 2008; Fortis Bank verbindt zich ertoe om voor deposito's van particulieren geen vergoedingsvoorwaarden aan te bieden die zich zouden situeren bij [ ] die worden aangeboden door [ ] banken met het grootste marktaandeel voor deposito's van particulieren in België.

5 (19) Ten slotte heeft België zich ertoe verbonden om bij de Commissie een herstructureringsplan voor Fortis Bank in te dienen ingeval op ten minste één van deze toegekende garanties een beroep moet worden gedaan ONTVANGST VAN EEN KLACHT (20) Een concurrent van Fortis Bank die op de Belgische markt actief is, heeft op 4 november 2008 bij de Commissie twee klachten ingediend ten aanzien van de steun die Fortis Bank heeft gekregen. Deze concurrent is met name van mening dat de overheidsgaranties onverenigbaar zijn met de gemeenschappelijke markt en benadrukt met name dat Fortis Bank daardoor de markt heeft kunnen vervalsen, door de aangeboden rentepercentages voor deposito's van particulieren op te trekken BEOORDELING DOOR DE COMMISSIE 5.1 De vraag of er sprake is van staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag (21) Volgens artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag "zijn steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt". Uit dit artikel blijkt dat, om een maatregel als staatssteun te kunnen aanmerken, aan elk van de volgende voorwaarden moet zijn voldaan: 1) met de betrokken maatregel wordt een uit staatsmiddelen bekostigd voordeel verleend; 2) dit voordeel is selectief, en 3) de betrokken maatregel vervalst de mededinging of dreigt deze te vervalsen en kan het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloeden. (22) In deze zaak heeft België de maatregel aangemeld als staatssteun. De Commissie is, evenals de Belgische autoriteiten, van mening dat de hier genoemde criteria zijn vervuld en dat deze maatregel steun vormt in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG- Verdrag. Wat betreft het bestaan van een voordeel, tekent de Commissie aan dat Fortis Bank zonder de overheidsgarantie [ ] moeilijkheden heeft om zich op de wholesalemarkt te financieren. Dankzij de overheidsgaranties zal de bank zich opnieuw op de markt kunnen financieren en voor langere looptijden. Dit voordeel is selectief omdat het tot Fortis Bank is beperkt. Dankzij dit voordeel kan Fortis actief blijven op de markt en dreigt zij dus de concurrentie te vervalsen ten opzichte van een situatie zonder staatsinterventie. Ten slotte tekent de Commissie aan dat Fortis Bank in andere lidstaten actief is en dat Fortis Bank op de Belgische markt dan weer concurreert met de dochterondernemingen van banken uit andere lidstaten. De steun kan dus de mededinging vervalsen en het handelsverkeer tussen lidstaten ongunstig beïnvloeden. 5.2 Rechtsgrond voor de verenigbaarheidstoets van de steun (23) De Belgische autoriteiten beroepen zich op artikel 87, lid 3, onder b), van het Verdrag, naar luid waarvan "steunmaatregelen om ( ) een ernstige verstoring in de economie van een lidstaat op te heffen" als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kunnen worden aangemerkt. De Belgische autoriteiten beroepen zich op het argument

6 dat, wanneer Fortis Bank in gebreke zou blijven, zulks een ernstige verstoring van de Belgische economie zou veroorzaken. (24) Om te bepalen of de rechtsgrond waarop België zich beroept, van toepassing is, dient hier te worden onderzocht of Fortis Bank daadwerkelijk in moeilijkheden verkeert (punt 5.2.1) en dient te worden bepaald wat de gevolgen voor de Belgische economie zijn wanneer de bank in gebreke blijft (punt 5.2.2) De moeilijkheden van Fortis Bank (25) In de eerste plaats dient te worden gekeken naar de oorzaken van de moeilijkheden van Fortis Bank zoals die blijken uit de door de Belgische autoriteiten verschafte gegevens. (26) De problemen van Fortis Bank zijn het resultaat van een samenloop van diverse omstandigheden. De eerste oorzaak van problemen is het feit dat Fortis Bank in oktober 2007 deelnam aan de acquisitie van ABN-AMRO via een consortium bestaande uit onder meer Fortis. In die context heeft Fortis Bank zich verbonden tot een overnameprijs van 24 miljard EUR, hetgeen een omvattend financieringsplan vereiste, dat moeilijk was rond te krijgen. (27) De tweede oorzaak is de subprime-crisis. Een aantal maatregelen die gepland waren om de nodige fondsen vrij te maken om de overnameprijs van ABN-AMRO te bekostigen (zoals de uitgifte van effecten die het toetsingsvermogen belichamen, securitisatietransacties) werden sterk bemoeilijkt, zoniet onmogelijk gemaakt door de subprime-crisis en het algehele klimaat van wantrouwen dat daaruit voortvloeide. Bovendien kreeg de belegging in de zogenaamde gestructureerde kredieten voor een nominaal bedrag van 41,7 miljard EUR te lijden van opeenvolgende waardeverminderingen van de activa. (28) De derde oorzaak van problemen is de vertraging bij de transactie waarbij een gedeelte van het kapitaal van de dochteronderneming Fortis Investments aan de Chinese groep Ping An werd overgedragen. Daardoor bleef een inbreng van 2,1 miljard EUR uit. (29) De vierde oorzaak van problemen is het verlies aan vertrouwen op de financiële markten. De samenloop van al deze omstandigheden dwong de Fortis-groep ertoe om in juni 2008 diverse beslissingen te nemen om haar solvabiliteitsplan te versterken, maar deze maatregelen zorgden voor ontevredenheid bij de aandeelhouders en wantrouwen op de markten. Al deze elementen hebben een verlies van vertrouwen op de markten teweeggebracht. Het aandeel van de Fortis-groep is daardoor fors gedaald. (30) De vijfde oorzaak van problemen is de liquiditeitscrisis op de financiële markten. De gevolgen van het verlies aan vertrouwen werden nog versterkt door de liquiditeitscrisis op de kapitaalmarkten, hetgeen geleidelijk heeft geresulteerd in een verstrakking van de voorwaarden voor kredietverlening tussen banken in het algemeen en ten opzichte van bepaalde banken, waaronder Fortis Bank, in het bijzonder.[ ]. De samenloop van al deze omstandigheden heeft zo de voorwaarden gecreëerd voor een dreigende bank run (waarbij wantrouwig geworden spaarders massaal tegoeden afhalen).

7 (31) Om al deze redenen was Fortis Bank (en de Fortis-groep waarvan de bank deel uitmaakte) terechtgekomen in een dreigende crisissituatie die de overheidsmaatregelen van 29 september 2008 en van 3 en 5 oktober 2008 noodzakelijk maakte. (32) Deze maatregelen, en met name de aankondiging van de nakende verkoop van 75% van Fortis Bank aan BNP Paribas, volstonden, voor zover deze transactie niet als zeker geldt 2, niet om de problemen van de bank te verhelpen en het vertrouwen van de markt te herstellen. Fortis Bank zag zich dus nog steeds geconfronteerd met erg moeilijke financieringsvoorwaarden [ ] De risico's voor de Belgische economie (33) De Belgische autoriteiten benadrukken dat het belang van Fortis Bank voor de Belgische economie als geheel in de eerste plaats blijkt uit de sterke financiële banden van de bank met de Belgische huishoudens, zelfstandigen, beoefenaren van een vrij beroep, de kmo's, de in België actieve grote ondernemingen, de lokale overheden en de pensioenfondsen. Wat retail-banking betreft, is Fortis marktleider in België. Eind september 2008 was Fortis Bank goed voor [20-30]% van de deposito's van Belgische huishoudens bij banken in België. Wat betreft de Belgische ondernemingen buiten de financiële sector, had Fortis [10-20]% van de deposito's van deze ondernemingen bij banken in België 4. (34) Gezien de positie van Fortis Bank op de Belgische markt zijn de Belgische autoriteiten van oordeel dat wanneer Fortis Bank in de huidige omstandigheden in gebreke blijft, zulks tot een ernstig verlies aan vertrouwen bij het publiek zou hebben geleid, hetgeen dan weer tot een zware vertrouwenscrisis in het Belgische bancaire stelsel als geheel zou hebben geleid, met name door de aantasting van de financiële banden tussen de bank- en financiële instellingen. Dit risico werd nog verscherpt door de grote volatiliteit van de financiële markten op dit moment. (35) De Commissie tekent aan dat Fortis meer dan een kwart van de deposito's van de Belgische huishoudens bij banken in België heeft en op deze markt veruit de grootste bank is. In de context van de voorbije twee maanden - die werden gekenmerkt door een uitzonderlijk zware crisis van de Amerikaanse en Europese banksector (met een bijna volledig stilgevallen markt voor interbancaire leningen en een toenemend aantal banken in zware moeilijkheden, met als gevolg overnames door concurrenten, interventies door de Staat, of het faillissement) - acht de Commissie het redelijk aan te nemen dat, wanneer de grootste depositobank op de Belgische markt in gebreke blijft, zulks de vertrouwenscrisis van Belgische huishoudens tegenover de banksector gevoelig had verscherpt. Het feit dat een bank met een balanstotaal van meerdere honderden miljarden euro in gebreke blijft, zou, tegen de achtergrond van de bankcrisis die de afgelopen weken heviger was verscherpt, het wantrouwen van buitenlandse banken ten aanzien van Belgische banken hebben versterkt, hetgeen ertoe had kunnen leiden dat deze zich op de interbankenmarkten van alle (reeds sterk Deze onzekerheid werd nog versterkt door de verschillende procedures die werden ingeleid ten aanzien van de maatregelen die tussen 29 september en 5 oktober 2008 ten uitvoer werden gelegd. [ ]. Haar marktaandeel voor leningen aan Belgische huishoudens bedroeg [20-30]%. Haar marktaandeel voor leningen aan ondernemingen buiten de financiële sector bedroeg [20-30]%.

8 beknotte) kredietmogelijkheden afgesneden zagen. Dit laatste effect, gecombineerd met een bank run, zou betekenen dat de Belgische banken zich niet meer zouden kunnen financieren, hetgeen ertoe zou leiden dat meerderen onder hen de boeken zouden moeten neerleggen. Daardoor zouden de bancaire activiteiten in België blijvend worden verlamd. (36) Op grond van de beoordeling die hier werd gemaakt en die is gebaseerd op de combinatie van de omvang van Fortis Bank en de uitzonderlijke situatie van de afgelopen weken, is de Commissie van oordeel dat met de steun die is bedoeld om te voorkomen dat Fortis Bank in gebreke blijft, een ernstige verstoring die de hele Belgische economie treft, wordt opgeheven. De Commissie is dan ook van mening dat deze steun op zijn verenigbaarheid aan artikel 87, lid 3, onder b), van het Verdrag kan worden getoetst. 5.3 Verenigbaarheid van de steun op grond van artikel 87, lid 3, onder b), van het EG-Verdrag (37) De Commissie heeft in haar mededeling over de toepassing van de staatssteunregels op maatregelen in het kader van de huidige wereldwijde financiële crisis genomen met betrekking tot financiële instellingen 5 (hierna "de mededeling" genoemd) nader uiteengezet welke overwegingen zij van bijzonder belang acht wanneer steun voor de banksector op zijn verenigbaarheid uit hoofde van artikel 87, lid 3, onder b), van het EG-Verdrag wordt beoordeeld. De steun aan Fortis Bank dient dus in het licht van deze mededeling op zijn verenigbaarheid te worden beoordeeld. (38) Volgens de mededeling moet een maatregel, wil deze op grond van artikel 87, lid 3, onder b), van het EG-Verdrag verenigbaar zijn, aan elk van deze drie voorwaarden voldoen: de steun moet doelgericht zijn, zodat daarmee daadwerkelijk de doelstelling van het opheffen van een ernstige verstoring in de economie kan worden bereikt; de steun moet evenredig zijn aan de uitdaging, zonder verder te gaan dan nodig is om dit doel te bereiken; ten slotte moet de steun zo zijn ontworpen dat de mededingingverstoring die deze veroorzaakt of dreigt te veroorzaken, tot een minimum beperkt blijft. Deze mededingingverstoring dient dus beperkt te blijven tot het strikt noodzakelijke minimum dat nodig is om het nagestreefde effect te behalen. (39) Deze algemene voorwaarden zijn verder uitgewerkt in de verschillende onderdelen van deel 3 van de mededeling (waarvan de structuur hier bij de beoordeling zal worden aangehouden), aangezien vast staat dat de aanbevelingen die daarin ten aanzien van algemene garantieregelingen worden gedaan, mutatis mutandis, van toepassing zijn op de garanties voor één specifieke instelling, zoals in deze zaak het geval is. 5 PB C 270 van , blz. 8.

9 5.3.1 Aanspraak op een garantieregeling (40) De in dit besluit te onderzoeken steun is een overheidsgarantie ten faveure van één enkele bank - en geen regeling. Toch beschouwt de Commissie het als een positief signaal dat de Belgische autoriteiten hebben aangegeven dat zij een vergelijkbare garantie zullen verlenen aan iedere in België actieve bank die daarom verzoekt Materiële omvang van een garantie Soorten gedekte verplichtingen (41) Doel van de aangemelde steun is met name te voorkomen dat de crisis bij Fortis Bank zware gevolgen voor de Belgische economie heeft. Daarom dient te worden nagegaan of daarmee de specifieke oorzaak van de problemen bij Fortis Bank wordt aangepakt en of de steun beperkt blijft tot hetgeen noodzakelijk is om deze problemen te verhelpen. (42) In haar mededeling verklaart de Commissie (punt 21) dat het opdrogen van interbancaire leningen in de huidige marktomstandigheden kan rechtvaardigen dat ook garanties worden verstrekt voor bepaalde soorten interbancaire deposito's en zelfs korte en middellange schuldinstrumenten, voor zover die verplichtingen nog niet afdoende zijn beschermd. (43) In deze zaak heeft België aangevoerd dat de huidige problemen van Fortis Bank te maken hebben met haar moeilijkheden om zich te herfinancieren in het huidige klimaat van wantrouwen op de kredietmarkt. (44) De Commissie is van mening dat de materiële omvang van de garantie overeenstemt met de in het bankbedrijf gebruikelijke instrumenten. De Commissie wijst er ook op dat met de door garantie gedekte soorten schulden de mededeling wordt nageleefd, doordat achtergestelde schulden en covered bonds worden uitgesloten en doordat wordt vermeden dat de dekking zonder enig onderscheid voor alle verplichtingen geldt. (45) De Commissie is van mening dat de materiële omvang van de garantiestelling doelgericht is ten opzichte van de behoeften van Fortis Bank en dat deze aan de daarmee nagestreefde doelstelling is aangepast Looptijd (46) Wat betreft de looptijd van de steun, tekent de Commissie aan dat de garantiestelling slechts betrekking heeft op de schulden uitgegeven gedurende zes maanden na de inwerkingtreding van het ministerieel besluit en dat België zich ertoe heeft verbonden om bij de Commissie aanmelding te doen van elk voornemen om de toepassing van de garantie tot na deze periode te verlengen. De garantiestelling is dus op dit punt in overeenstemming met punt 24 van de mededeling waarin is bepaald dat de noodzaak van een dergelijke maatregel in beginsel om de zes maanden moet worden bezien. (47) De Commissie wijst er voorts op dat de garantie de schulden met een looptijd tot drie jaar dekt en dat daarmee dus schulden kunnen worden gedekt met een vervaldatum die ligt na het verstrijken van de uitgifteperiode. Volgens de mededeling (naar het eind van punt 24) kunnen in dergelijke gevallen verdere beschermingsmaatregelen nodig zijn om buitensporige mededingingverstoringen te voorkomen. In dat verband is de Commissie van oordeel dat het risico op mededingingverstoringen wordt beperkt

10 doordat de uitgifteperiode tot zes maanden is beperkt en de omvang van de overheidsgarantie kwantitatief is beperkt. (48) De Commissie is dan ook van oordeel dat de looptijd van de garantiestelling evenredig is Steun tot het minimum beperkt Bijdrage van de particuliere sector (49) Volgens de mededeling (punt 25) moet de garantieregeling "gebaseerd" zijn "op een passende vergoeding door elke begunstigde financiële instelling afzonderlijk en/of de financiële sector als geheel". Deze vergoeding moet zo dicht mogelijk datgene benaderen wat als een markttarief kan worden beschouwd en het tariferingsmechanisme dient, wil de maatregel evenredig zijn, de risicograad en het kredietprofiel en de behoeften van de begunstigden weer te geven. (50) De Commissie wijst er op dat Fortis Bank voor deze garantie een premie zal moeten betalen. Wat betreft de instrumenten met een looptijd van meer dan één jaar, constateert de Commissie dat het garantiemechanisme, door de premie te koppelen aan de CDS spreads van Fortis Bank, het mogelijk maakt een verband te leggen tussen de door de Staat geëiste premie en het markttarief voor de financiering van de bank. (51) Voor instrumenten met een looptijd van minder dan één jaar, bedraagt deze premie in beginsel 50 basispunten. De Commissie wijst er op dat het moeilijk is een benchmark te vinden aan de hand waarvan het markttarief voor de garanties op de korte termijn kan worden bepaald. Zij wijst er ook op dat deze vergoeding in overeenstemming is met de aanbevelingen die de Europese Centrale Bank op 20 oktober 2008 over staatsgaranties heeft uitgebracht. (52) In het ministerieel besluit wordt echter ook voorzien in een verlaagde premie van 25 basispunten voor bepaalde financieringen op zeer korte termijn (minder dan één maand). België heeft als reden voor dit tarief gegeven dat de schuld op minder dan één maand een bijzonder belangrijk aandeel vertegenwoordigt in de financiering van Fortis 6 en dat zij het in het huidige klimaat op de financiële markt moeilijk heeft om de looptijd van haar financiering snel te verlengen. [ ], is België van oordeel dat de garantie haar doel dreigt te missen [ ] indien het tarief van 50 basispunten wordt toegepast op de schulden op zeer korte termijn en dat daarom - ten minste tijdelijk - een verlaagd tarief op de bank moet worden toegepast. België verklaart voorts dat de dankzij de overheidsgarantie verkregen verlaging van de financieringskosten duidelijk lager ligt in het geval van financiering op zeer korte termijn dan voor financieringen op korte termijn. Het zou dus normaal zijn dat een garantie voor financiering op zeer korte termijn vergoed wordt door een lagere premie. (53) De Commissie doet opmerken dat de door de Belgische autoriteiten verschafte gegevens aantonen dat de schulden op minder dan één maand een belangrijk deel uitmaken van de financiering van Fortis. Zij aanvaardt ook het argument dat het, om de doelstelling van de garantie te bereiken - de financieringsmiddelen van de bank verzekeren -, noodzakelijk kan zijn om op deze categorie schulden een verlaagde premie van 25 basispunten toe te passen zodat de garantie niet al te drukkend wordt, 6 [ ].

11 met name ten aanzien van de verkregen verlaging van de financieringskosten 7. De Commissie tekent aan dat deze premie lager ligt dan hetgeen in andere lidstaten ten aanzien van garanties voor verplichtingen met een looptijd van minder dan één jaar is geëist (50 basispunten) 8. Indien dit verlaagde tarief wordt gehandhaafd, zou het dus problemen van mededingingverstoring kunnen veroorzaken. Niettemin wijst de Commissie er op dat deze uitzondering beperkt is tot drie maanden, zodat het risico op mededingingverstoring beperkt blijft. Bovendien heeft Fortis toegezegd om haar afhankelijkheid van gegarandeerde verplichtingen met een looptijd van minder dan één maand te verminderen 9, hetgeen moet voorkomen dat Fortis over drie maanden in een situatie terecht komt waarin de verlaagde premie voor de financiering op de zeer korte termijn verder moet worden toegepast op garanties ter dekking van dit soort verplichtingen op zeer korte termijn. (54) De Commissie is dan ook van oordeel dat dankzij de garantievergoeding de steun tot het strikt noodzakelijke minimum beperkt kan blijven Voorkoming van buitensporige mededingingverstoring (55) Volgens punt 27 van de mededeling moet iedere garantieregeling passende mechanismen bevatten om mogelijke mededingingverstoringen waartoe de staatsgarantie kan leiden, te voorkomen. (56) In dit verband wijst de Commissie er op dat België heeft toegezegd dat Fortis Bank verbod krijgt enige vorm van publiciteitscampagne te voeren waarin het bestaan van de garantie wordt uitgespeeld. (57) Voorts heeft België bevestigd dat Fortis Bank haar balansgroei (ten opzichte van de situatie per 30 juni 2008, neerwaarts bijgesteld om rekening te houden met de verkoop van Fortis Bank Nederland die inmiddels heeft plaatsgevonden) zal moeten beperken tot de hoogste van de volgende voorwaarden: i) het gemiddelde van de aangroei van het Belgische bbp in 2007; ii) het gemiddelde van de jaarlijkse balanstoename van de Belgische financiële sector in de periode , of iii) de balanstoename van de Europese financiële sector in de periode april-september Om de doelstelling van de garantie te bereiken, kan de Commissie ook accepteren dat, gezien deze situatie van Fortis Bank, het nodig is dat de interbancaire deposito's met een looptijd van minder dan drie maanden worden gedekt, daar waar de Europese Centrale Bank niet aanbeveelt dat dit soort deposito's door overheidsgaranties worden gedekt. Voor de garanties die unsecured financiering dekken, werd een lagere premie alleen toegestaan in het geval van overheidsgaranties die alle verplichtingen van een bank dekken. Dit soort garantie valt echter niet te vergelijken met die in de huidige zaak, waar de overheidsgarantie slechts een beperkt gedeelte van de verplichtingen van de bank zal dekken, zodat de premie alleen betaald wordt voor dit beperkte gedeelte van de verplichtingen van de bank. Fortis heeft zich ertoe verbonden om (eigen vert.): "- voor zover de marktomstandigheden het toestaan, alle nodige inspanningen te leveren om de structuur van haar door gegarandeerde verplichtingen gedekte financiering te wijzigen, zodat de gegarandeerde verplichtingen met een looptijd van minder dan 1 maand niet méér dan [45-65]% uitmaken van de verplichtingen met een looptijd van minder dan 1 maand op het tijdstip van de ondertekening van de overeenkomst; - in ieder geval ervoor te zorgen dat de gegarandeerde verplichtingen met een looptijd van minder dan 1 maand niet méér dan [60-80]% uitmaken van de verplichtingen met een looptijd van minder dan 1 maand op het tijdstip van de ondertekening van de overeenkomst."

12 (58) Ook heeft België zich ertoe verbonden om er op toe te zien dat Fortis Bank geen agressief commercieel beleid voert, door ervoor te zorgen dat de bank voor deposito's van particulieren geen vergoedingen aanbiedt die behoren tot [ ] die worden aangeboden door [ ] banken met het grootste marktaandeel voor deposito's van particulieren in België. De Commissie is van oordeel dat deze verbintenissen een afdoende antwoord zijn op de stellingen die de reeds genoemde klager ten aanzien van de overheidsgaranties heeft geformuleerd. (59) Ten slotte heeft België toegezegd dat het bedrag [ ] die een garantie genieten, niet hoger uitkomt dan [ ] EUR 10. (60) De Commissie is van oordeel dat deze verbintenissen afdoende beschermingsmaatregelen vormen om buitensporige mededingingverstoringen als gevolg van de aangemelde garantiestelling te voorkomen Follow-up door aanpassingsmaatregelen (61) Zoals uit de mededeling blijkt (de punten 28 en 29), is de Commissie van mening dat "om mededingingverstoringen zoveel mogelijk te voorkomen, een algemene garantieregeling moet worden gezien als een tijdelijke noodmaatregel die de acute symptomen van de huidige crisis op de financiële markten moet aanpakken", en dat dergelijke regelingen "per definitie geen omvattende oplossing bieden voor de fundamentele oorzaken van deze crisis". Daarom moet een garantie vergezeld gaan van de herstructurering of liquidatie van de individuele begunstigde, met name die waarvoor op de garantie een beroep werd gedaan. (62) De Commissie wijst erop dat België zich ertoe heeft verbonden om bij de Commissie een herstructureringsplan voor Fortis Bank in te dienen ingeval op ten minste één van deze toegekende garanties een beroep moet worden gedaan. De Commissie is van oordeel dat dit garanties biedt voor een follow-up en dat, in voorkomend geval, de aanpassingsmaatregelen worden genomen die beantwoorden aan de overwegingen die in de mededeling zijn geformuleerd SLOTBEMERKINGEN (63) De Commissie wil hier herhalen dat dit besluit uitsluitend op de overheidsgarantie voor Fortis Bank ziet en niet vooruitloopt op de toetsing aan artikel 87 van het EG- Verdrag van de andere maatregelen - daaronder begrepen de urgente liquiditeitssteun - die de Belgische autoriteiten of de autoriteiten van andere lidstaten ten faveure van Fortis Bank (of andere entiteiten van de Fortis-groep) nemen. In dat verband doet de aanvaarding door de Commissie van de genoemde toezegging van de Belgische autoriteiten om uitsluitend ingeval op een garantie een beroep wordt gedaan, een herstructureringsplan in te dienen, niets af aan de noodzaak om een herstructureringsplan in te dienen als gevolg van de maatregelen die tussen 29 september en 6 oktober 2008 ten uitvoer zijn gelegd. 10 [ ].

13 7. 7. BESLUIT Om de voorgaande redenen, en met name gezien de toezegging om na afloop van zes maanden iedere verlenging van de periode voor nieuwe garantiestellingen aan te melden, heeft de Commissie besloten de steun verenigbaar te verklaren met de gemeenschappelijke markt. Ingeval deze brief vertrouwelijke gegevens mocht bevatten die niet mogen worden bekendgemaakt, wordt u verzocht de Commissie daarvan binnen vijftien werkdagen vanaf de ontvangst van dit schrijven in kennis te stellen. Ontvangt de Commissie binnen de vastgestelde termijn geen met redenen omkleed verzoek, dan neemt zij aan dat u instemt met mededeling aan derden en bekendmaking van de volledige tekst van dit schrijven in de authentieke taal op Internet: Dit verzoek dient bij aangetekend schrijven of bij faxbericht te worden gericht aan: Europese Commissie Directoraat-generaal Concurrentie Griffie Staatssteun SPA3 6/5 BE-1049 BRUSSEL. Fax-nr.: Inmiddels verblijf ik met gevoelens mijner bijzondere hoogachting, Voor de Commissie Neelie Kroes Lid van de Commissie