Steunmaatregel nr. N 292/2003 Nederland Maatregelen ter bevordering van de duurzame economische en sociale ontwikkeling in ontwikkelingslanden

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, C (2004)186 Betreft: Steunmaatregel nr. N 292/2003 Nederland Maatregelen ter bevordering van de duurzame economische en sociale ontwikkeling in ontwikkelingslanden Excellentie, I. PROCEDURE Per brief van 24 juni 2003, die op 2 juli 2003 geregistreerd werd bij de Commissie, hebben de Nederlandse autoriteiten de steunregeling "maatregelen ter bevordering van de duurzame economische en sociale ontwikkeling in ontwikkelingslanden" aangemeld. In hun schrijven verzochten de Nederlandse autoriteiten de Commissie om vast te stellen dat de betreffende maatregelen niet als staatssteun kunnen worden aangemerkt. Subsidiair, indien de maatregelen toch als staatssteun moeten worden aangemerkt, verzoeken de autoriteiten de Commissie om vast te stellen dat deze gerechtvaardigd zijn op grond van artikel 87, lid 3, onder c), EG-Verdrag. Bij fax van 15 juli 2003, bij de Commissie geregistreerd op diezelfde datum, hebben de Nederlandse autoriteiten bijkomende informatie over bovenbedoelde aanmelding verstrekt. Bij brief nr. D/55348 van 21 augustus 2003 verzocht de Commissie om bijkomende inlichtingen over de regeling. Bij schrijven van 29 oktober 2003, dat op 5 november 2003 bij de Commissie werd geregistreerd, verstrekten de Nederlandse autoriteiten de gevraagde informatie. II. GEDETAILLEERDE BESCHRIJVING VAN DE STEUNMAATREGEL 1. Achtergronden van de regeling De regeling is bedoeld ter bevordering van de kapitaalverschaffing voor kleinschalige projecten die de duurzame sociale en economische ontwikkeling van Zijne Excellentie De Heer B. R. BOT Minister van Buitenlandse Zaken Bezuidenhoutseweg 67 Postbus NL EB s-gravenhage Europese Commissie - B-1049 Brussel - België Telefoon: centrale (+32-2) Telex: COMEU B Telegramadres: COMEUR Brussel

2 ontwikkelingslanden ten goede komen. Particulieren en kleine ondernemingen in de ontwikkelingslanden ondervinden vaak moeilijkheden bij het verkrijgen van het nodige kapitaal voor dergelijke projecten, zelfs voor projecten die naar verwachting renderend zullen zijn. De voornaamste redenen hiervoor zijn de imperfecties van de kapitaalmarkten, de hoge risico's als gevolg van de politieke en economische instabiliteit in de betrokken landen en hoge transactiekosten. Om deze problemen te overwinnen willen de Nederlandse autoriteiten belastingvoordelen verlenen aan particulieren die willen beleggen in kleinschalige ontwikkelingsprojecten in ontwikkelingslanden welke voldoen aan bepaalde sociaalethische voorwaarden (hierna "in aanmerking komende ontwikkelingsprojecten"). 2. De belastingvoordelen die op grond van de regeling worden verstrekt Op grond van de regeling kan iedere particulier die belastingplichtig is op grond van de Wet Inkomstenbelasting en die in een in aanmerking komend ontwikkelingsproject belegt, aanspraak maken op twee soorten jaarlijkse belastingverlagingen: a) beleggingen in dergelijke ontwikkelingsprojecten tot een bedrag van maximaal EUR worden niet in aanmerking genomen voor de berekening van de vermogensrendementsheffing van 1,2%. b) Daarnaast hebben particuliere beleggers in de in aanmerking komende ontwikkelingsprojecten recht op een korting op de inkomstenbelasting van 1,3% over de totale waarde van de betreffende belegging. Voor deze korting wordt een waarde van ten hoogste EUR in aanmerking genomen. De regeling berust derhalve in principe op de interactie tussen economische actoren op twee niveaus: ten eerste de particuliere belastingbetaler die in projecten belegt en ten tweede, de particulieren of kleine ondernemingen in ontwikkelingslanden wier projecten zullen worden gefinancierd. Aangezien de Nederlandse autoriteiten ervan uitgaan dat een gebrek aan kennis en expertise particulieren ervan zal weerhouden rechtstreeks te beleggen in de in aanmerking komende ontwikkelingsprojecten in ontwikkelingslanden, voorziet de regeling erin dat speciaal daarvoor aangewezen sociaal-ethische fondsen een functie van intermediair vervullen. 3. Begunstigden De drie soorten economische actoren die hierboven als potentiële begunstigden van de regeling worden genoemd, zijn: a) De belastingbetaler die rechtstreeks van de belastingverlagingen profiteert Op grond van de regeling kan iedere particulier die belastingplichtig is op grond van de Wetinkomstenbelasting en die in een in aanmerking komend ontwikkelingsproject belegt (hetzij rechtstreeks hetzij via daarvoor aangewezen sociaal-ethische fondsen), aanspraak maken op de hierboven onder punt 2 genoemde belastingvoordelen. Op grond van het voorgaande hebben de Nederlandse autoriteiten berekend dat het belastingvoordeel waarop de particuliere belastingplichtige aanspraak kan maken, ten hoogste EUR zal bedragen. 2

3 b) Aangewezen sociaal-ethische fondsen, de intermediair De sociaal-ethische fondsen zullen het kapitaal dat in het kader van de regeling door particuliere belastingplichtigen is verschaft, doorsluizen naar de particulier of de onderneming die de in aanmerking komende beleggingsprojecten beheert. Dergelijke fondsen worden daarvoor speciaal aangewezen door het ministerie van Financiën op basis van objectieve criteria die de Nederlandse overheid geen discretionaire bevoegdheid vergunnen. Als sociaal-ethisch fonds in de zin van deze regeling kan iedere rechtspersoon worden aangewezen die als kredietinstelling of als beleggingsinstelling als bedoeld in de Wet toezicht kredietinstellingen of de Wet toezicht beleggingsinstellingen kan worden aangemerkt en die ten minste 70% van haar middelen in de in aanmerking komende ontwikkelingsprojecten belegt 1. c) De beoogde particulieren of ondernemingen in de ontwikkelingslanden ontvangen financiering van de sociaal-ethische fondsen voor een in aanmerking komend project. 4. In aanmerking komende ontwikkelingsprojecten De belastingvoordelen gelden alleen voor beleggingen in ontwikkelingsprojecten die speciaal daartoe zijn aangewezen door de minister van Ontwikkelingssamenwerking, in overeenstemming met de minister van Financiën en de minister van Buitenlandse zaken. Alleen projecten die aan elk van de volgende criteria voldoen, kunnen worden aangewezen als voor de regeling in aanmerking komende ontwikkelingsprojecten: - het project dient te zijn gesitueerd in één van de ontwikkelingslanden die voorkomen op deel 1 van de DAC-lijst 2 van de OESO; - de totale kosten van het project mogen niet meer dan EUR bedragen; - het dient een nieuw project te zijn (bestaande projecten komen niet in aanmerking); - het project dient een minimaal, positief verwacht rendement te hebben. Dit rendement mag echter nooit zodanig hoog zijn dat het project ook zonder toepassing van de regeling tot stand zou kunnen komen. Voor zover zij aan de voornoemde voorwaarden voldoen, kunnen twee soorten projecten worden aangewezen als in aanmerking komende ontwikkelingsprojecten: - Individuele projecten die in hoge mate van belang zijn voor de voedselzekerheid en de voedselverbetering in het betrokken land, of voor de sociale en culturele ontwikkeling, dan wel de economische ontwikkeling, werkgelegenheid of 1 2 Dit percentage moet binnen twee jaar na de oprichting van het betreffende fonds worden bereikt. De Commissie voor ontwikkelingshulp (DAC) is het voornaamste orgaan van de OESO voor de behandeling van vraagstukken in verband met de samenwerking met de ontwikkelingslanden. Deze worden opgesomd in deel 1 van de DAC-lijst van ontwikkelingslanden en gebieden, terwijl deel 2 betrekking heeft op de landen en gebieden die in een overgangsfase zijn. 3

4 regionale ontwikkeling van dat land. Dergelijke projecten dienen ook aan een aantal sociaal-ethische normen te voldoen (bijvoorbeeld geen negatieve effecten hebben op het milieu of op de sociale omstandigheden, met participatie van de lokale bevolking en met behulp van lokale kennis en expertise tot stand komen, ). Elk project zal worden beoordeeld op basis van een ondernemingsplan. - Kleinschalige kredietfaciliteiten voor het micro- en kleinbedrijf (de verstrekte financiering dient te worden beperkt tot EUR per onderneming), voor coöperaties, voor landbouwprojecten die als biologisch zijn gecertificeerd op basis van EU-criteria en voor lokale producenten van door Fair Trade Labelling Organisations gecertificeerde producten. De aanwijzing als in aanmerking komend ontwikkelingsproject geschiedt voor de verwachte levensduur van het project, maar nooit voor langer dan tien jaar. 5. Rechtsgrondslag De rechtsgrondslagen voor de maatregelen zijn de Wet inkomstenbelasting en de Regeling sociaal-ethische projecten, die geen van beide al van kracht zijn. 6. Begrotingsmiddelen en looptijd Omdat moeilijk te ramen is hoeveel particulieren in deze fondsen zullen beleggen, staat het verlies aan belastingopbrengsten voor de staat nog niet vast. De Nederlandse autoriteiten schatten evenwel dat de regeling zal resulteren in een jaarlijkse verlies aan belastingopbrengsten van circa EUR in de eerste jaren, een bedrag dat naar verwachting na drie tot vijf jaar zal oplopen tot ten hoogste EUR. De belastingmaatregel wordt aangemeld voor een periode van aanvankelijk 20 jaar vanaf de datum van inwerkingtreding. Na de eerste tien jaar kunnen de Nederlandse autoriteiten een verlenging van de aanvankelijke termijn van 20 jaar aanvragen. De Nederlandse autoriteiten oordeelden dat een looptijd van 20 jaar het meest aangewezen zou zijn gezien de oogmerken, aard en looptijd van de projecten in ontwikkelingslanden en gezien het geringe effect van de steun op de mededinging en het handelsverkeer tussen de lidstaten. Zij verwijzen naar de CDC-steunzaak 3 die de Commissie heeft goedgekeurd voor een periode van 20 jaar. III. BEOORDELING VAN DE STEUNMAATREGEL A. Beoordeling of er sprake is van staatssteun Op grond van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag zijn, behoudens de afwijkingen waarin dit Verdrag voorziet, steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voorzover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt. 3 PB L 199 van , blz

5 Om te kunnen bepalen of de door de Nederlandse autoriteiten beoogde maatregel een steunmaatregel in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag vormt, moet de Commissie nagaan of de maatregel: - een economisch voordeel verleent; - door de staat of met staatsmiddelen is bekostigd; - bepaalde ondernemingen of bepaalde producties begunstigt; - de mededinging vervalst of dreigt te vervalsen, en - het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt. 1. Economisch voordeel Zoals in punt II.3 Begunstigden is aangegeven, zijn er verschillende economische actoren in het spel die allemaal - al dan niet rechtstreeks - kunnen profiteren van de belastingvoordelen die de regeling biedt. In de eerste plaats worden particulieren aangemoedigd om te beleggen overeenkomstig de regeling dankzij de belastingverlaging waarop zij aanspraak kunnen maken. In de tweede plaats kan een speciaal daartoe aangewezen financiële instelling die een sociaal-ethisch fonds beheert, geld aantrekken van deze particulieren die graag van de regeling gebruik willen maken voor hun beleggingen. Slechts 70% van het aangetrokken geld moet worden belegd in de beoogde projecten. In de derde plaats ontvangen de beheerders van de te steunen projecten een financiële bijdrage uit het fonds. 2. Overdracht van staatsmiddelen Er zijn staatsmiddelen in het spel. De Nederlandse autoriteiten kennen een belastingvoordeel toe aan particulieren die in de in aanmerking komende ontwikkelingsprojecten beleggen, en zien daarmee af van bepaalde belastinginkomsten. Zij hebben het bedrag van het belastingvoordeel niet exact vastgesteld omdat het moeilijk is te voorspellen hoeveel particulieren zullen beleggen en voor welke bedragen, maar voor 2003 is slechts een bedrag van EUR geraamd. 3. Begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties Het Europese Hof van Justitie heeft in zaak C-156/98, Duitsland tegen Commissie, verklaard dat het voordeel dat indirect aan de ondernemingen wordt verleend, zijn oorsprong vindt in de verzaking door de lidstaat aan de belastinginkomsten die hij normalerwijze zou hebben ontvangen 4. Aangezien er bij de Regeling voor sociaal-ethische beleggingen drie verschillende niveaus van economische actoren kunnen worden onderscheiden (particulieren beleggingsfondsen beoogde ondernemingen), zou theoretisch op alle drie niveaus sprake kunnen zijn van staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag. 4 Zaak 156/98, Duitsland tegen Commissie, Jurispr. 2000, blz. I

6 a) Op het niveau van de belegger: Ten eerste is financiële steun aan particulieren die niet als "ondernemingen" worden aangemerkt, geen steun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag. Ten tweede, zelfs al zou de regeling als steun in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag worden beschouwd, dan zou het de minimis-steun betreffen. b) Op het niveau van de als zodanig aangewezen sociaal-ethische fondsen: Het belastingvoordeel dat wordt toegekend aan particulieren die via erkende sociaal-ethische fondsen beleggen in hiertoe aangewezen ontwikkelingsprojecten, maakt het voor dergelijke fondsen mogelijk om kapitaal aan te trekken voor beleggingen in de onderhavige ontwikkelingsprojecten. Op het niveau van de sociaal-ethische fondsen wordt door deze maatregel die weliswaar openstaat voor iedereen en automatisch van toepassing is een specifieke bedrijfstak bevoordeeld, te weten die van de financiële instellingen, die zich hoogstwaarschijnlijk met het beheer van een dergelijk fonds zullen inlaten. Op dit niveau kan de maatregel derhalve worden beschouwd als een begunstiging van bepaalde ondernemingen in de zin van artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag. c) Op het niveau van ondernemingen in de ontwikkelingslanden die financiering ontvangen: De particulieren en kleine en micro-ondernemingen die financiering zullen verkrijgen voor hun projecten, moeten in een ontwikkelingsland gevestigd zijn. De in aanmerking komende projecten zullen door de Nederlandse autoriteiten worden geselecteerd op basis van een ondernemingsplan. Deze moeten onder andere aan de voorwaarde voldoen dat zij in het belang zijn van de voedselzekerheid en voedselverbetering in het betrokken land, of van de sociale en culturele ontwikkeling dan wel de economische ontwikkeling, werkgelegenheid en regionale ontwikkeling van dat land. Vanwege de voorwaarden die worden opgelegd en de discretionaire bevoegdheden van de Nederlandse autoriteiten, kan een selectief gebruik van de maatregel niet worden uitgesloten. 4. Concurrentievervalsing en effect op het handelsverkeer tussen de lidstaten De financiële instellingen die de betrokken fondsen beheren, zijn hoogstwaarschijnlijk actief op de financiële of niet-financiële markten in de EU en betrokken bij het handelsverkeer tussen de lidstaten. Hun positie op deze markten zou kunnen worden versterkt door het voordeel dat zij verkrijgen uit het beheer van de sociaal-ethische fondsen en bijgevolg zou dit van invloed kunnen zijn op de concurrentie en het handelsverkeer. De ondernemingen waarvan de projecten zullen worden gefinancierd, moeten daarentegen in ontwikkelingslanden gevestigd zijn en alleen kleinschalige projecten komen in aanmerking voor de regeling. Bij de beoordeling van het sociaal-ethische gehalte van de projecten wordt ondermeer gekeken naar de participatie van de lokale bevolking bij de totstandkoming van de projecten en het beroep dat op plaatselijke kennis en deskundigheid wordt gedaan. Bijgevolg zal de regeling waarschijnlijk niet van invloed zijn op de concurrentie en het intracommunautaire handelsverkeer op het niveau van de ondernemingen in de ontwikkelingslanden die financiering ontvangen van de sociaal-ethische fondsen. 6

7 B. Verenigbaarheid In dit stadium is de Commissie van oordeel dat er alleen sprake is van steun in de zin van artikel 87, lid 1, op het niveau van de financiële intermediairs die de sociaalethische fondsen zullen beheren. De Commissie is voorts van mening dat de steun als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kan worden beschouwd op grond van artikel 87, lid 3, onder c) van het Verdrag en dat de regeling voor een eerste periode van 20 jaar kan worden toegestaan, zoals gevraagd door de Nederlandse autoriteiten. Op grond van artikel 87, lid 3, onder c) kan de Commissie een uitzondering toestaan voor "steunmaatregelen om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid te vergemakkelijken, mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad". In dit geval is de steun bedoeld om risicodragende investeringen door particuliere beleggers uit de EU in bedrijven in de ontwikkelingslanden aan te moedigen. De steun aan de intermediairs die de sociaalethische fondsen beheren, wordt verleend overeenkomstig het beleid van de Gemeenschap op het gebied van ontwikkelingssamenwerking, zoals uiteengezet in artikel 177 van het Verdrag. De regeling bevat ook een aantal positieve elementen zoals beschreven in de mededeling van de Commissie over staatssteun en risicokapitaal 5. Bovendien houdt de definitie van de kredietinstellingen en de beleggingsinstellingen die op verzoek kunnen worden aangewezen als beheerder van de sociaal-ethische fondsen, geen discriminatie in tussen Nederlandse instellingen en instellingen uit andere lidstaten, welke een inbreuk zou kunnen zijn op de fundamentele vrijheden van het Verdrag. De Commissie is derhalve van mening dat door de steun de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad. Met betrekking tot de looptijd van de regeling is de Commissie van mening dat steunmaatregelen ten gunste van risicokapitaal van tijdelijke aard dienen te zijn, omdat het uiteindelijke doel is een volledig functionerende markt zonder overheidsinterventie tot stand te brengen. De risicokapitaalmarkt ontwikkelt zich over het algemeen zo snel dat het niet kan worden uitgesloten dat de aangemelde steun de concurrentie en het handelsverkeer tussen de lidstaten aanmerkelijk meer zal beïnvloeden dan thans het geval is. Indien de snelle ontwikkeling van de risicokapitaalmarkten tevens tot een toename van ethische beleggingen in de ontwikkelingslanden leidt, dient de periode waarin steun wordt verleend, te worden verkort. Wanneer anderzijds de betreffende markt zich niet verder ontwikkelt, zal de concurrentievervalsing beperkt blijven en zal de looptijd van de regeling dan ook van minder belang zijn. Teneinde met succes een doeltreffende steun te verlenen aan de in aanmerking komende projecten in de ontwikkelingslanden en een doeltreffende bijdrage te leveren aan de ontwikkeling van deze landen, acht de Commissie het evenwel gerechtvaardigd ervoor te zorgen dat de nodige investeringen worden gedaan in een 5 PB C 253 van , blz. 3. 7

8 aanzienlijk aantal in aanmerking komende projecten tot het einde van hun gewone looptijd. Anderzijds is het noodzakelijk dat de particulieren die in sociaal-ethische projecten willen beleggen (hetzij rechtstreeks hetzij via een fonds), de garantie krijgen dat zij recht hebben op de belastingverlaging tot de vervaldatum van hun belegging. Volgens de Nederlandse autoriteiten varieert de looptijd van de in aanmerking komende projecten van zes tot maximaal tien jaar. De Nederlandse autoriteiten zouden deze garantie niet kunnen geven indien het onderhavige besluit niet voor alle projecten tot het einde van hun gewone looptijd zou gelden, of indien de Nederlandse autoriteiten daardoor in de komende jaren hun goedkeuring zouden onthouden aan nieuwe in aanmerking komende projecten. Derhalve is de Commissie van oordeel, gezien de specifieke aard, duur en doelstelling van de steunregeling, en aangezien de concurrentievervalsing en het effect op het handelsverkeer tussen de lidstaten beperkt is en dat in de komende jaren waarschijnlijk ook zal blijven, dat de steun bij wijze van uitzondering kan worden toegestaan voor een aanvankelijke periode van 20 jaar 6. Of de regeling al dan niet voor een langere periode kan worden toegestaan, zoals door de Nederlandse autoriteiten is gevraagd, kan beter in een later stadium worden beoordeeld wanneer eventuele marktontwikkelingen naar behoren in aanmerking kunnen worden genomen. Desgewenst kunnen de Nederlandse autoriteiten derhalve na de eerste tien jaar een verlenging van de regeling aanvragen bij de Commissie. C. Conclusie De Commissie is derhalve tot de conclusie gekomen dat de aangemelde regeling, die steun vormt in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag, in die zin dat deze een voordeel verleent aan de sociaal-ethische fondsen en de beheerders daarvan, verenigbaar is met de gemeenschappelijke markt op grond van artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag. IV. BESLUIT De Commissie heeft derhalve besloten: - dat de regeling geen steun behelst voor de particulieren die in de fondsen beleggen noch voor de ondernemingen in de ontwikkelingslanden die de financiering van de sociaal-ethische fondsen ontvangen en - dat de steun aan de intermediairs die de sociaal-ethische fondsen beheren als verenigbaar met artikel 87, lid 3, onder c), kan worden beschouwd en dat de regeling voor een periode van 20 jaar wordt toegestaan. De Commissie herinnert de Nederlandse autoriteiten eraan dat zij een jaarlijks verslag over de tenuitvoerlegging van de regeling moeten indienen. 6 Om redenen die specifiek zijn voor de CDC-steunzaak in het Verenigd Koninkrijk stond de Commissie de steunregeling eveneens toe voor een periode van 20 jaar (PB L 199 van , blz. 28). 8

9 Ook wordt eraan herinnerd dat de Commissie veel belang hecht aan de lopende werkzaamheden ter bestrijding van schadelijke fiscale praktijken, zowel op het niveau van de Europese Gemeenschap (Groep "gedragscode") als van de OESO (OESOforum inzake schadelijke fiscale praktijken). Aangezien evenwel de beleggingen die onder deze regeling vallen, alleen echt werkzaam zullen zijn in derde landen, lijkt de regeling in overeenstemming te zijn met het beleid van de Gemeenschap op dit gebied. De Commissie zal hierop nauwlettend toezien aan de hand van de door de Nederlandse autoriteiten in te dienen jaarlijkse verslagen. Verder herinnert de Commissie de Nederlandse autoriteiten eraan dat alle plannen om deze regeling te wijzigen, bij de Commissie moeten worden aangemeld. Ingeval deze brief vertrouwelijke gegevens bevat die niet mogen worden bekendgemaakt, wordt u verzocht de Commissie daarvan binnen 15 werkdagen vanaf de ontvangst van dit schrijven in kennis te stellen. Ontvangt de Commissie binnen de vastgestelde termijn geen met redenen omkleed verzoek, dan neemt zij aan dat u instemt met mededeling aan derden en bekendmaking van de volledige tekst van dit schrijven in de authentieke taal op internet: Dit verzoek dient bij aangetekend schrijven of bij faxbericht te worden gericht aan: Europese Commissie Directoraat-generaal Concurrentie Directoraat Staatssteun II Wetstraat, 200 B-1049 Brussel Fax nr.: (+32) Met bijzondere hoogachting, voor de Commissie Mario Monti 9