De normering en beheersing van politiegeweld

Transcriptie

1 De normering en beheersing van politiegeweld N. Uildriks sanderg it lnstituut 1997 Gouda Quint

2 Inhoudsopgave Inleiding 1 Hoofdstuk 1 Geweldgebruik door de politie: een overzicht 3 1 Geweldgebruik door de politie De individuele benadering De situationele benadering De omgevingsbenadering Externe omgevingsfactoren Interne omgevingsfactoren Interne verhoudingen, politiecultuur en taakopvattingen De politie als frontlijn-organisatie, 'operationele codes' en de geweldscode Rechtsregels en de geweldscode 21 2 De beheersing van politiegeweld Klachten en klachtenprocedures Een strqfrechtelijke benadering van klachten: het Schotse voorbeeld De effecten van een overwegend strafrechtelijke benadering van geweldsklachten Interne regulerings- en beheersingsmechanismen binnen de politie 27 VII

3 Hoofdstuk 2 Onderzoeksopzet en methodologie 33 1 Het begrip 'geweld' 33 2 Een nadere uitwerking van de onderzoeksvragen 34 3 De gehanteerde methoden en bronnen van onderzoek 37 4 Betrouwbaarheid, validiteit en generaliseerbaarheid 39 Hoofdstuk 3 De juridische normering van politiegeweld 43 1 De geweldsbevoegdheid van artikel 8 Politiewet 1993 en de Ambtsinstructie Voorgeschiedenis Geweldgebruik en de Ambtsinstructie De beginselen van de geweldsbevoegdheid: jurisprudence en de Nationale ombudsman Geweldsbevoegdheid: 'in de rechtmatige uitoefening van zijn bediening' De beginselen proportionaliteit en subsidiariteit 57 3 Strafbaarheid en strafuitsluitingsgronden Rechtvaardigingsgronden Schulduitsluitingsgronden 67 4 Strafbaarheid en de rechtspositie van de politieambtenaar Meldingsplicht versus zwijgrecht De strafrechtelijke en de disciplinaire procedure 71 5 Conclusies 73 Hoofdstuk 4 Geweldgebruik door de politie 75 1 Een situationele analyse 75 2 Geweldsvormen, -middelen en fysieke gevolgen Geweldsvormen: verschillen op individueel- en korpsniveau Situationele kenmerken: omstandigheden en doelstellingen Gerapporteerd letsel 88 VIII

4 3 Motiveringen voor geweldgebruik 90 4 Factoren bij geweldgebruik Externe en interne omgevingsfactoren Geweldsrisico politie, geweldscriminaliteit en de invloed op het geweldgebruik Houding en verhouding tot verschillende groepen burgers Politiecultuur Het gebruik van geweld en de politiecultuur: de 'geweldscode' Cultuur en geweldscode: opleiding, socialisatie en wederzijdse beinvloeding Situationele factoren Individuele factoren Sekse en leeftijd Sociale vaardigheden Tolerantiegrenzen Gehanteerde werkstijl Persoonlijke ervaringen 122 Hoofdstuk 5 Geweldsklachten vanuit een normeringsen beheersingsperspectief Enkele bevindingen bij onderzoek en afhandeling van geweldsklachten Klachten over politiegeweld Aard van de incidenten en 'klachtgedrag' Informele afwikkeling van geweldsincidenten Doelstellingen bij het indienen van een klacht De mogelijke betekenis van klachten als normeringsinstrument Opvattingen over klacht en klager Procedure en afhandeling geweldsklachten Opvattingen over en ervaringen met de klachtenprocedure Verklaringen voor het zich verdacht en onzeker voelen De kwaliteit van hierarchische verhoudingen bij de klacht-afhandeling 142 IX

5 4 Geweldsklachten: een preventieve werking? Geweldsklachten als beheersingsinstrument op organisatieniveau 145 Hoofdstuk 6 Interne normering en beheersing van geweld De normering van politiegeweld: enige theoretische bespiegelingen Beoordeling van het eigen geweldgebruik en de beginselen van de geweldsbevoegdheid Geweldsopvattingen en de beginselen van de geweldsbevoegdheid Functionele geweldsopvattingen Punitieve geweldsopvattingen Proportionaliteit en subsidiariteit: benaderingen en vaardigheden De terughoudende benadering De gedragsbeperkende of repressieve benadering De communicatieve benadering Geweldsbeperkende benaderingen, de subsidiariteits- en proportionaliteitsbeginselen en vereiste vaardigheden De sociale beheersing van geweld De rol van de collega's Inzicht en opvattingen over het optreden van collega's Sociale reactievormen Interne normering en sociale context De rol van de brigadier Inzicht in en opvattingen over geweldgebruik De gehanteerde reguleringsvormen De rol van het middenkader Uitdragen van de eigen opvattingen Inzicht in het gebruik van geweld Readies op geweldgebruik De organisatorische beheersing van geweld De Integrale Beroepsvaardigheidstraining Vuurwapentraining Fysieke en beroepsvaardigheidstraining (Mogelijke) betekenis van beroepsvaardigheidstraining voor de beheersing van geweld 188

6 Hoofdstuk 7 Nadere normering en beheersing van politiegeweld Nadere normering politiegeweld In de rechtmatige uitoefening van zijn bediening Het subsidiariteitsbeginsel Het proportionaliteitsbeginsel Geweldsklachten als beheersingsinstrument Minimaliseren van het geweldsrisico Veiligheidsfouillering en vervoer van verdachten Vuurwapenmeldingen en schietpartijen Achtervolgingen Aanvullende geweldsmiddelen De sociale en organisatorische beheersing van geweld Onervaren personeel Samenstelling koppels Fysieke vaardigheidstraining 207 Hoofdstuk 8 Samenvatting bevindingen van het onderzoek Bibliografie 227 De enquete XI