Tabel 1: Overzicht structurele bezuinigingen (bedragen in 1 mln, percentages in % totale uitgaven; 1% is ongeveer 70 mln.

Transcriptie

1 Financiën voortgezet onderwijs (30 mei 2013, VO-raad) Inleiding Het voortgezet onderwijs bevindt zich in financieel zeer zwaar weer. De financiële positie van scholen is de afgelopen jaren snel uitgehold door een combinatie van kostenstijgingen, bezuinigingen en achterblijvende bekostiging. Juist de combinatie van deze ontwikkelingen en het deels sluipende karakter ervan, heeft ervoor gezorgd dat het snel en deels onopgemerkt is gebeurd. Hieronder vindt u een overzicht van (deels voorgenomen) structurele bezuinigingen in het voortgezet onderwijs, vanaf Daarbij zijn ook bewezen tekorten en gestegen kosten in beeld gebracht, die deels in eerdere jaren zijn ontstaan, maar waar nooit een stijging van de bekostiging tegenover heeft gestaan. Onder de tabel vindt u een nadere toelichting. Tabel 1: Overzicht structurele bezuinigingen (bedragen in 1 mln, percentages in % totale uitgaven; 1% is ongeveer 70 mln.) Bedrag Post % Bron (miljoen) Bewezen tekorten en gestegen kosten 1. opgelopen kosten Bapo (ouderenregelingen) 2. materiële bekostiging 3. onderwijshuisvesting 4. Convenant Leerkracht ,4-2,1-2,0-0,8 totaal ,3 Indirecte bezuinigingen 5. salarisontwikkeling 6. niet vergoed deel verhoging pensioenpremies 7. niet vergoed deel verhoging Zorgverzekeringspremies 8. verhogen hoge btw-tarief naar 21% ,4-0,5-0,6 totaal 5-3,9 Directe bezuinigingen 9. verminderen profielen havo/vwo 10. vereenvoudiging bekostigingsmodel 11. efficiencykorting leermiddelen schoolboeken) ,7-0,9 kamerstuk VIII, #85 POR berekeningen OCW 1 POR staat voor Periodieke Onderhoudsrapportage; dit is een analyse van BZK van de inkomsten en uitgaven van het Gemeentefonds.

2 12. korting doelsubsidies (direct naar scholen) niet uitkeren prijsbijstelling 14. maatschappelijke stage 15. kosten vervanging en werkloosheid 16. Lenteakkoord ,3-0,1-0,9 totaal ,0 kamerstuk VIII, #160 begroting begroting 2011 gpl-regeling maart 2011 begroting 2013 totaal bezuinigingen en kostenstijgingen ,2 Algemene toelichting Naar voren komt dat het VO in korte tijd met snel toenemende financiële problemen wordt geconfronteerd. Naar verwachting zullen deze problemen de komende periode alleen maar verder toenemen, wat bijvoorbeeld ten koste gaat van het aantal banen. Bovenstaand beeld is een macrobeeld. Scholen en besturen in het VO zijn zeer divers, heel veel factoren zijn niet in beeld gebracht, omdat die maar voor een deel van de scholen geldt. Het maakt bijvoorbeeld een groot verschil als je naast de hierboven genoemde factoren ook nog eens geconfronteerd wordt met krimp. Bewezen tekorten en gestegen kosten Behalve met directe en indirecte bezuinigingen wordt het VO ook geconfronteerd met bewezen tekorten en gestegen kosten. Deze zijn de laatste jaren opgelopen tot zo n 510 miljoen, oftewel 7,3% van de totale begroting van het VO. De samenstelling van dit tekort is als volgt. 1. Tekorten Bapo (ouderenregelingen): in de cao is een regeling (Bapo) afgesproken waarbij docenten vanaf 52 jaar minder kunnen gaan werken waarbij zij een bescheiden eigen bijdrage betalen. Scholen ontvingen daar tegenover een opslag in de personele bekostiging van 1,7%. Inmiddels is het personeel in het VO gemiddeld fors ouder geworden en is de uittredeleeftijd snel gestegen. Het beroep op de regeling is daardoor enorm gestegen en de kosten zijn uit de hand gelopen. Zij zijn nu berekend op gemiddeld zo n 4,8% van de personele kosten, met uitschieters naar 7 à 8%. Dit betekent een tekort van 3,1% of 170 mln. 2. Materiële bekostiging: al jaren wordt er consequent bezuinigd op de materiële bekostiging van scholen (schoonmaak, computers, stoelen, tafels, onderhoud, et cetera). In 2006 is het tekort berekend op een bedrag tussen de 110 en 195 miljoen. Dit tekort is door de minister erkend (19 december 2006, Kamerstuk VIII nr. 85). Het bedrag kan nu geschat worden op minimaal 145 miljoen, wat 15% is van het oorspronkelijke bedrag voor materiële bekostiging. In de laatste evaluatie van de materiële bekostiging werd geconcludeerd dat 2 Onderdeel hiervan is een korting van 10 mln structureel op het Leerplusarrangement.

3 scholen uit kunnen komen met de hun toegekende middelen. Als ze er niet meer uitkomen zou dit een gevolg zijn van ondoelmatig handelen. Dit is een zeer inconsistente redenering. Ook het gegeven dat de materiële bekostiging onvoldoende is, zoals ook in eerdere evaluaties is geconstateerd, speelt hier een belangrijke rol. 3. Huisvesting: ook geven gemeenten al minstens 10 jaar minder uit aan schoolgebouwen dan ze normatief ontvangen via het Gemeentefonds. Dit wordt elk jaar nog minder. Dit betekent dat veel gemeenten niet voldoen aan hun plicht te voorzien in adequate huisvesting. Scholen zien zich daardoor vaak gedwongen zelf forse bedragen te investeren in scholenbouw. Het verschil in 2010 bedroeg 256 miljoen 3, de component voortgezet onderwijs daarvan is geschat op 140 miljoen euro. 4. Convenant Leerkracht: in 2008 hebben kabinet en sociale partners het Convenant Leerkracht gesloten. De VO-raad staat nog steeds geheel achter de doelen van het convenant: kwaliteitsverbetering via goed personeelsbeleid en het vergroten van de mogelijkheden om hoog gekwalificeerd personeel aan te trekken. De kosten ervan zijn evenwel inmiddels opgelopen tot boven de daarvoor beschikbaar gestelde bekostiging. Langer doorwerken is hiervan een belangrijke oorzaak. Ook het feit dat personeel met een hoger salaris de neiging heeft langer door te werken dan personeel met een lager salaris, leidt tot deze kostenstijging. Hierdoor ontstaat een structureel tekort van ongeveer 55 mln.. Daarnaast zijn er meerkosten als gevolg van twee loonrondes van 3%, premieontwikkelingen en inschaling. Verder geeft het entreerecht veel scholen extra financiële problemen. Ook zijn de kosten per school nogal verschillend, voornamelijk door de uitgangssituatie in Indirecte bezuinigingen Ook door indirecte bezuinigingen verslechteren de financiën van het VO. Dit is berekend op 260 miljoen, oftewel zo n 3,8% van de totale begroting van het VO. 5. Salarisontwikkeling: sociale partners hebben eind 2008 een cao afgesloten. Eén van de elementen daarin was een salarisstijging van 3% per 1 oktober De CPBvoorspellingen van dat moment rechtvaardigden de verwachting dat de loonruimte van 2009 en vooral die van 2010 voldoende zou zijn om deze salarisstijging te bekostigen. Nadat twijfel was ontstaan over het volgen van de loonontwikkeling in het bedrijfsleven in 2010, heeft toenmalig minister Plasterk in een brief van 1 april 2009 het volgende toegezegd: Het kabinet keert de arbeidsvoorwaardenruimte 2009 volledig uit conform de gebruikelijke referentiesystematiek en volgt dus de actuele raming door het CPB van de contractlonen in de markt. Ook in 2010 volgt het kabinet conform de gebruikelijke systematiek de 3 Onder meer te vinden via de link

4 ontwikkelingen in de markt. 4 Voor 2010 is dit evenwel niet gebeurd. Voor dat jaar heeft het kabinet de nullijn gehanteerd. Ook de jaren daarna is de nullijn gehanteerd, waardoor de gevolgen van de cao nog steeds voelbaar zijn. 6. Niet vergoed deel verhoging pensioenpremies: het ABP heeft de pensioenpremies zodanig verhoogd dat ze over 2012 gemiddeld 2% hoger zijn dan in De loonkosten van scholen stijgen hierdoor met 1%. Het kabinet vergoedt hier slechts 0,37% van, wat leidt tot een tekort van 0,63% op de loonkosten of 35 mln. 7. Niet vergoed deel verhoging Zorgverzekeringspremie: vanaf 1 januari 2012 zijn er twee ontwikkelingen geweest bij de heffing van de ziektekostenpremie: De premie is verlaagd van 7,9 naar 7,1% en vervolgens per 1 januari 2013 weer verhoogd naar 7,9%. De maximale bijdragegrondslag is verhoogd van naar De salarisstructuur van het VO wijkt af van de landelijke salarisstructuur. In het VO werken veel hoogopgeleiden, met inkomens die veelal boven de liggen. De ophoging van het premieplafond van naar in 2012 heeft dan ook zwaar doorgewerkt in het VO en is onvoldoende gecompenseerd via toepassing van het referentiemodel. Het ziet er naar uit dat scholen 0,6% van hun loonkosten tekort zullen komen als gevolg van onvoldoende compensatie van deze kostenstijging. Dat betekent een tekort van 30 mln. structureel. 8. Verhogen hoge btw-tarief naar 21%: per 1 oktober 2012 is het hoge btw-tarief van 19 naar 21% gestegen. Gemiddeld zo n 20 tot 25% van de totale lasten van een school vallen geheel of deels onder het hoge btw-tarief. Het gaat onder meer om afschrijvingen op investeringen in bijvoorbeeld computers, onderhoud, inkoop van bijvoorbeeld lesmateriaal, inhuur van derden en nascholing. Als gevolg van de verhoging stijgen de totale kosten van scholen met 0,3 tot 0,4%. In geld uitgedrukt gaat het om een bedrag tussen de 20 en 30 mln. 4 De brief is te vinden via de link

5 Directe bezuinigingen Deze posten zijn niet apart toegelicht, omdat ze in de stukken genoemd bij de betreffende mutatie goed te vinden zijn. Uitgaande van genomen maatregelen en plannen die bekend zijn wordt er door de Rijksoverheid in 2015 ten opzichte van miljoen direct bezuinigd op het voortgezet onderwijs. De totale begroting van het voortgezet onderwijs is circa 6,9 miljard, het gaat dus om een bezuiniging van 4% in 2015 t.o.v Gevolgen De grootste kostendragers in het VO zijn de gemiddelde salarissen, de gemiddelde lestaak en de gemiddelde groepsgrootte. Salariskosten beslaan ongeveer 80% van de totale kosten. Zoals uit meerdere studies blijkt, kenmerkt het voortgezet onderwijs zich door een zeer lage overhead. Bezuinigingen gaan dus bijna onvermijdelijk ten koste van gemiddelde salarissen, gemiddelde lestaak of gemiddelde groepsgrootte. De facto hebben scholen slechts beperkte mogelijkheden de gemiddelde salarissen van hun personeel te beïnvloeden. Onderwijzend personeel is veruit de grootste salarispost en vanwege de afspraken over de functiemix moeten scholen bepaalde percentages docenten met respectievelijk een LB-, een LC- of een LD-functie realiseren. Bijna het volledige bedrag van de bezuinigingen vindt dan ook uiteindelijk weerslag in de gemiddelde lestaak of gemiddelde groepsgrootte. Nu de financiële problemen langer aanhouden blijkt hoe zeer de werkgelegenheid in het VO te lijden heeft. Het valt te vrezen dat de komende jaren nog vele ontslagen zullen volgen, met alle gevolgen voor de kwaliteit van het onderwijs van dien.