Steunmaatregel nr. N 520/2003 België Financiële steun voor infrastructuurwerkzaamheden in Vlaamse havens

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, 20.X.2004 C(2004)3933fin Betreft: Steunmaatregel nr. N 520/2003 België Financiële steun voor infrastructuurwerkzaamheden in Vlaamse havens Excellentie, Procedure 1. Bij brief van 7 november 2003 (Tren/A/34657) hebben de Belgische autoriteiten overeenkomstig artikel 88, lid 3, van het EG-Verdrag de Commissie in kennis gesteld van hun voornemen overheidsgeld te verstrekken voor investeringen in haveninfrastructuur in het Vlaamse Gewest. De kennisgeving is op 17 november 2003 geregistreerd onder nummer N 520/ Na een bijeenkomst tussen de diensten van de Commissie en de Belgische autoriteiten op 16 januari 2004 is aanvullende informatie verstrekt bij brief van 3 februari 2004, die op 6 februari is geregistreerd (Tren/A/12610). Op 6 april 2004 is een nieuw verzoek om informatie aan de Belgische autoriteiten toegezonden (Tren/D/6121), waarop deze hebben geantwoord bij brief van 12 mei 2004 (Tren/A/20705). Vervolgens hebben de Belgische autoriteiten bij brief van 19 juli 2004, die op 23 juli is geregistreerd (Tren/A/26913), er overeenkomstig artikel 4, lid 5, van de Procedureverordening 1 mee ingestemd de informatieperiode met twee maanden te verlengen. 1 Verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel 93 van het EG-Verdrag, PB L 83 van Zijne Excellentie de Heer Karel DE GUCHT Minister van Buitenlandse Zaken Karmelietenstraat 15 B Brussel Europese Commissie, B-1049 Brussel - België. Telefoon: (32-2)

2 Gedetailleerde beschrijving van de aangemelde maatregel Rechtsgrondslag 3. De aangemelde maatregel omvat twee besluiten van de Vlaamse regering en vier overeenkomsten tussen de betrokken havenbedrijven en de regering, waarin de voorwaarden en regels zijn vastgelegd die bij de toekenning van de overheidsbijdrage in acht moeten worden genomen. Besluit van de Vlaamse regering van 13 juli 2001 betreffende de medefinanciering van de instandhouding, met inbegrip van het verwerken van de specie, en het onderhoud van het gedeelte van de maritieme toegangsweg waaraan aanmeerinstallaties voor zee- en binnenschepen gelegen zijn met het oog op de overslag van goederen of het vervoer van personen. Besluit van de Vlaamse regering van 13 juli 2001 betreffende de voorwaarden voor en de procedures tot toekenning, wijziging en intrekking van projectgebonden subsidies en medefinanciering aan de havenbedrijven, alsmede betreffende de subsidie- en medefinancieringspercentages (haveninterne basisinfrastructuur en uitrustingsinfrastructuur). Drie overeenkomsten met de havens van respectievelijk Antwerpen, Brugge-Zeebrugge en Oostende voor de instandhouding, met inbegrip van het verwerken van de specie, het onderhoud en de exploitatie van de binnen het havengebied gelegen zeesluizen voor de begrotingsjaren Een overeenkomst met de haven van Antwerpen betreffende de gewestelijke betoelaging voor de instandhouding, met inbegrip van het verwerken van de specie, het onderhoud en de exploitatie van de kanaaldokken en zwaaikommen (maritieme toegangswegen) in de haven van Antwerpen voor de begrotingsjaren De rechtsgrondslag voor bovenvermelde besluiten en overeenkomsten is het Vlaamse decreet van 2 maart 1999 houdende het beleid en het beheer van de zeehavens (het havendecreet). De besluiten en overeenkomsten moeten eerst door de Commissie worden goedgekeurd en de Belgische autoriteiten hebben bevestigd dat geen bijdragen zullen worden verleend voor die goedkeuring is verkregen. Algemene context 5. Het Vlaamse havensysteem wordt gekenmerkt door specifieke natuurlijke omstandigheden, zoals de aanwezigheid van massieve zandbanken langs de kustlijn en een beperkte natuurlijke diepte van de toegangswegen naar de havens. De beschikbare waterdiepte in de toegangswegen en langs aan het getij onderworpen aanmeerplaatsen wordt verder beperkt door een relatief groot verschil tussen hoog- en laagtij. Door deze natuurlijke beperkingen is intensief onderhoudsbaggerwerk van essentieel belang om de Vlaamse havens toegankelijk te houden. 6. Bovendien zijn in de loop van de jaren de natuurlijke toegangswegen aangevuld met nieuwe of alternatieve maritieme toegangswegen, zoals zeekanalen met een sluizensysteem. Deze kunstmatige toegangswegen liggen weliswaar binnen de 2

3 havengebieden, maar zij zijn niet bedoeld als commerciële havenfaciliteiten, maar eerder als verlengstuk van de natuurlijke toegangswegen waar alle havengebruikers van profiteren. Omdat zand en slib uit de natuurlijke toegangswegen via de sluizen binnendringen in de kunstmatige toegangswegen, is onderhoudsbaggerwerk aan de kunstmatige toegangswegen noodzakelijk. Doel 7. Het havendecreet beoogt overheidsinterventies te concentreren op het op algemene en niet-discriminerende wijze garanderen van toegang tot de zeehavens en de verantwoordelijkheid voor de commerciële haveninfrastructuur bij het havenbedrijf te leggen. Met andere woorden is het de taak van de Vlaamse regering te zorgen voor algemene toegankelijkheid voor zeeschepen en voor onderhoud van de basisinfrastructuur binnen en buiten het eigenlijke havengebied (b.v. sluizen, kaaimuren, ontsluitingswegen enz.), terwijl het havenbedrijf in principe verantwoordelijk is voor alle overige infrastructuur binnen de havens en de uitrustingsinfrastructuur (commerciële infrastructuur). 8. De voorgenomen financiering in het kader van de aangemelde maatregel zal worden gebruikt voor investeringen in de maritieme toegangswegen (hoofdzakelijk baggerwerkzaamheden) en in basisinfrastructuur waarvoor het Vlaamse Gewest verantwoordelijk is, alsook in basishaveninfrastructuur waarvoor het havenbedrijf in principe verantwoordelijk is, maar die niettemin in bepaalde gevallen een algemeen belang dient (b.v. havendammen, dokken, kaaimuren, enz.). 9. Met name kan uit de aangemelde maatregel worden opgemaakt dat in vier verschillende infrastructuurmaatregelen wordt voorzien: a) instandhouding en exploitatie van maritieme toegangswegen b) onderhoud en exploitatie van zeesluizen c) investeringen in projectgebonden infrastructuur d) onderhoud van aanmeerplaatsen langs de maritieme toegangswegen Onderhoud en exploitatie van maritieme toegangswegen 10. Volgens artikel 29 van het havendecreet, zoals gewijzigd, is het Vlaamse Gewest rechtstreeks verantwoordelijk voor de aanleg, het onderhoud (met inbegrip van het verwerken van de specie) en de exploitatie van de maritieme toegangswegen. 2 Het Gewest sluit contracten met derden voor de uitvoering van de noodzakelijke baggerwerkzaamheden na een open en niet-discriminerende aanbestedingsprocedure. Gedurende een overgangsperiode, namelijk tot , zal het Antwerpse havenbedrijf zelf verantwoordelijk zijn voor het onderhoud, inclusief het verwerken van de specie, van de maritieme toegangswegen binnen de haven van Antwerpen (de kanaaldokken en zwaaikommen). 2 Volgens artikel 2, lid 16, van het havendecreet zijn de maritieme toegangswegen: de vaarpassen in de Noordzee, de Westerschelde, de Beneden-Zeeschelde, andere voor de zeescheepvaart afgebakende rivieren en geulen; de vaarwegen in de aan getij onderworpen gedeelten van de havens met inbegrip van de toegangsgeulen naar de zeesluizen telkens met hun aanhorigheden; de kanaaldokken en zwaaikommen; de kanalen, met uitzondering van lig- en aanmeerplaatsen. 3

4 11. De haven van Antwerpen heeft een eigen baggervloot en zal de baggerwerkzaamheden zelf uitvoeren; het Vlaamse Gewest zal de kosten van die werkzaamheden voor 100% subsidiëren tot een vooraf vastgesteld maximumbedrag. De maximumbedragen worden door het Vlaamse Gewest vastgesteld op basis van een gedetailleerde vergelijking/analyse van in het verleden gehouden openbare aanbestedingen voor baggerwerkzaamheden in een aantal havens enerzijds, en van een recente openbare aanbesteding voor baggerwerkzaamheden in de Westerschelde en de Beneden- Zeeschelde anderzijds. 12. Tijdens de overgangsperiode wordt een progressieve schaal ingevoerd met het oog op de geleidelijke implementatie van het nieuwe financieringssysteem, en worden tegelijkertijd de subsidies voor infrastructuurprojecten geleidelijk verlaagd. Volgens deze progressieve schaal, die voorziet in een verhoging van de berekende maximumbedragen van 25% in 2001 tot 100% in 2004, zijn de voor steun in aanmerking komende maximumbedragen, zoals vastgesteld door het Vlaamse Gewest, als volgt: 2001: (25%) (50%) (75%) 2004: (100%) 13. De bedragen die daadwerkelijk zullen worden verleend, worden echter beperkt tot de werkelijk gemaakte kosten, mits die kosten kunnen worden aangetoond door het havenbedrijf, hetzij op basis van een gedetailleerde analytische boekhouding die door een onafhankelijke accountant is goedgekeurd, hetzij volgens enige andere nauwkeurige en verifieerbare methode, onder controle van het Vlaamse Gewest. Wat dit betreft wijzen de Belgische autoriteiten erop dat het Antwerpse havenbedrijf zijn werkelijke kosten berekent op basis van een gedetailleerd Activity Based Costing systeem (ABC), dat het in staat stelt de totale kosten van zijn producten en diensten exact te bepalen. Met dit ABC-systeem kunnen alle directe kosten aan de afzonderlijke producten of diensten worden toegerekend en worden alle indirecte kosten aan die producten en diensten toegekend naar gelang van de oorzaak van de activiteiten. Bijgevolg wordt gesteld dat het door het Antwerpse havenbedrijf gehanteerde boekhoudsysteem het in staat zal stellen de werkelijke baggerkosten nauwkeurig te bepalen met een zo groot mogelijke mate van detail, objectiviteit en verifieerbaarheid. 14. Uit het bovenstaande volgt dat deze maatregel, wat de haven van Antwerpen betreft, alleen betrekking heeft op overheidsfinanciering voor maritieme toegangswegen binnen het havengebied, b.v. kanaaldokken en zwaaikommen, voor de jaren De Belgische autoriteiten hebben bevestigd dat de baggervloot van de haven van Antwerpen niet buiten de haven van Antwerpen opereert en bijgevolg niet concurreert met andere baggerbedrijven buiten de haven. Onderhoud en exploitatie van zeesluizen 16. In de loop van de jaren zijn de natuurlijke toegangswegen aangevuld met nieuwe of alternatieve maritieme toegangswegen, zoals zeekanalen met een sluizensysteem. 4

5 Deze kunstmatige toegangswegen, met inbegrip van de sluizen, liggen binnen de havengebieden en moeten zorgen voor een constante waterdiepte in de niet aan het getij onderhevige toegangswegen en moeten tevens zand en slib uit de natuurlijke toegangswegen houden. De kunstmatige toegangswegen spelen een vitale rol binnen het maritieme toegangssysteem, aangezien zij de natuurlijke toegangswegen verbinden met de in het verlengde daarvan liggende kunstmatige, niet aan het getij onderhevige kanalen die België en Vlaanderen toegankelijk maken voor grote zeeschepen. Omdat zand en slib uit de natuurlijke toegangswegen via de sluizen binnendringen in de kunstmatige toegangswegen, is onderhoud van deze sluizen noodzakelijk. 17. Krachtens het havendecreet zijn de respectieve havenbedrijven verantwoordelijk voor de uitvoering van de nodige werkzaamheden aan die zeesluizen. Volgens artikel 29 bis van het havendecreet wordt de Vlaamse regering ertoe gemachtigd binnen de perken van de begroting toelagen toe te kennen aan de havenbedrijven voor de instandhouding, met inbegrip van het verwerken van de specie, het onderhoud en de exploitatie van de binnen de havengebieden gelegen zeesluizen. 18. Bijgevolg zal het Vlaamse Gewest vanaf 2004 tot een vooraf vastgesteld maximumbedrag de door het havenbedrijf gemaakte kosten voor werkzaamheden aan de zeesluizen voor 100% subsidiëren. Er wordt voorzien in een overgangsperiode ( ) gedurende welke het voor steun in aanmerking komende maximumbedrag geleidelijk zal toenemen van 25% van de berekende maximumbedragen in 2001 tot 50% in 2002, 75% in 2003 en uiteindelijk 100% in Deze progressieve schaal wordt ingevoerd met het oog op de geleidelijke implementatie van het nieuwe financieringssysteem in combinatie met een geleidelijke verlaging van de subsidies voor infrastructuurprojecten. De maximumbedragen zijn vastgesteld in overleg met een onafhankelijk onderzoekbureau dat een gedetailleerde audit heeft uitgevoerd. In het rapport van dit bureau zijn de ten laste van het Vlaamse Gewest komende werkelijke kosten voor de sluizen berekend, onder andere rekening houdend met personeelskosten, algemene kosten, jaarlijkse onderhoudskosten, enz Volgens artikel 44 van het havendecreet en de met de havens van Antwerpen, Zeebrugge en Oostende gesloten overeenkomsten, zijn de maximumbedragen voor de jaren als volgt: Antwerpen: 2001: : : Zeebrugge: 2001: : : Oostende: 2001: : : KPMG; Kostprijsraming en omschrijving van de juridische context waarbinnen het beheerscontract dient the worden gesloten voor de exploitatie- en beheerskosten van de maritieme toegangswegen (kanaaldokken e.a.) en werking van de havenkapiteinsdiensten van de Vlaamse havenbedrijven (2000). 5

6 20. Het havenbedrijf krijgt alleen de werkelijk gemaakte kosten vergoed die kunnen worden aangetoond door middel van documenten waaruit blijkt dat de werkzaamheden daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Het havenbedrijf moet bijgevolg bewijsstukken overleggen (door onafhankelijke accountants bekrachtigde analytische rekeningen of betalingsbewijzen) voor de werkelijk gemaakte kosten. Indien deze kosten hoger uitvallen dan de geraamde maximumkosten, wordt alleen de maximale raming betaald. Omgekeerd is het zo dat wanneer de werkelijke kosten, zoals die uiteindelijk door het Vlaamse Gewest zijn geaccepteerd, lager uitvallen dan de geraamde maximumkosten, alleen de werkelijke kosten worden betaald. Investeringen in projectgebonden infrastructuur 21. Volgens artikel 30 van het havendecreet en het uitvoeringsbesluit van 13 juli 2001 is de Vlaamse regering gemachtigd aan het havenbedrijf financiële bijdragen te verlenen voor investeringen in basisinfrastructuur binnen de haven en in uitrustingsinfrastructuur. 22. De overheidsbijdragen voor basisinfrastructuur en uitrustingsinfrastructuur blijven strikt beperkt tot de werkelijke kosten van de infrastructuurinvesteringen. Het havenbedrijf of in voorkomend geval de Vlaamse regering is verplicht een beroep te doen op de markt met inachtneming van de regels inzake overheidsopdrachten, dus via aanbestedingsprocedures, en als subsidiabele kosten geldt dan het contractbedrag. Voorts worden, wanneer een havenbedrijf het werk in eigen beheer en met eigen personeel uitvoert, de subsidiabele kosten in overleg met een onafhankelijke deskundige bepaald op basis van een realistische marktprijs. In ieder geval moeten de werkelijk gemaakte kosten door het havenbedrijf worden aangetoond. 23. Haveninterne basisinfrastructuur omvat de dokken, zijnde wateroppervlakken, taluds en aanlegbaggerwerken, met inbegrip van het ophogen van terreinen 4. Investeringen in deze infrastructuur kunnen tot 50% van de in aanmerking komende kosten worden gesubsidieerd. 24. Uitrustingsinfrastructuur omvat met name aanmeerinfrastructuur voor zee- en binnenschepen met het oog op de overslag van goederen of het vervoer van personen, zoals kaaimuren, steigers, landingsbruggen, roll-on/roll-off-hellingen, evenals lichte infrastructuur, zoals kaaiverhardingen, spoorwegen van lokaal belang, leidingstroken van lokaal belang en interne ontsluitingswegen. 5 Voor investeringen in uitrustingsinfrastructuur bedraagt de maximale steunintensiteit 30% voor en 20% vanaf De Belgische autoriteiten hebben erop gewezen dat alleen dokken en aanleginfrastructuur (kaaimuren, steigers, enz.) die gebaseerd zijn op het multi-user -concept in aanmerking komen voor financiering. Dit concept houdt in dat hetzij de infrastructuur toegankelijk is voor alle scheepvaartmaatschappijen en dat de scheepvaartmaatschappij zelf de goederen behandelt of gebruikmaakt van de diensten van een door haarzelf gekozen terminalexploitant, hetzij dat één enkele terminalexploitant, die alle scheepvaartmaatschappijen bedient, het exclusieve recht 4 5 Artikel 2, lid 11, van het havendecreet. Artikel 2, lid 12, van het havendecreet. Eerdere regelingen (van vóór het havendecreet) stonden een steunintensiteit toe van maximaal 100% voor basisinfrastructuur en maximaal 80% voor uitrustingsinfrastructuur. 6

7 heeft op het gebruik van de betrokken infrastructuur. In dit laatste geval is aan elke aanvraag om financiële bijdragen voor dokken of aanmeerinfrastructuur waarvoor het havenbedrijf voornemens is aan een terminalexploitant of een particuliere gebruiker een concessie te verlenen, de voorwaarde verbonden dat de exploitant/gebruiker wordt geselecteerd volgens een openbare, transparante en niet-discriminerende selectieprocedure. 26. Het totale beschikbare budget voor investeringen in basisinfrastructuur en uitrustingsinfrastructuur wordt geraamd op circa 262 miljoen voor de periode ( miljoen, 2002 en miljoen elk) Onderhoud van aanmeerplaatsen langs de maritieme toegangswegen 27. Volgens artikel 31 van het havendecreet en het uitvoeringsbesluit van 13 juli 2001 is de Vlaamse regering gemachtigd de instandhouding, met inbegrip van het verwerken van specie, en het onderhoud voor het gedeelte van de maritieme toegangsweg waaraan aanmeerinfrastructuur voor de overslag van goederen of het vervoer van personen is gelegen mede te financieren. 28. Deze maatregel geldt voor alle havens en heeft alleen betrekking op het gedeelte van de waterweg waaraan de kaaimuren of steigers zijn gelegen waar schepen aanleggen om te laden en te lossen, namelijk de bodem van de aanmeerplaats en niet de kaaimuur of steiger zelf. De subsidiabele werkzaamheden hebben betrekking op het onderhoudsbaggerwerk dat nodig is in verband met het dichtslibben van de maritieme toegangswegen en in beperkte mate ook op bodemherstel. 6 Hieruit volgt dat de subsidie alleen wordt verleend voor kosten in verband met werkzaamheden die betrekking hebben op de instandhouding van de waterbodem. Omgekeerd is medefinanciering voor onderhoud of instandhouding van de kaaimuren, steigers, enz. niet mogelijk en moeten de desbetreffende kosten volledig door het havenbedrijf worden gedragen. 29. De steunintensiteit is beperkt tot 20% van de werkelijke kosten, die naar behoren moeten worden aangetoond door het betrokken havenbedrijf. Het totale budget voor de periode wordt op circa 6,7 miljoen geraamd. Beoordeling van de aangemelde maatregelen Aanwezigheid van steun 30. Volgens artikel 87, lid 1, van het EG-Verdrag zijn, behoudens de afwijkingen waarin dit Verdrag voorziet, steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt. 6 Bij voorbeeld wanneer de schroef van een groot schip een kuil in de waterbodem heeft gemaakt die moet worden opgevuld (met stenen of ander materiaal). 7

8 31. Uitgangspunt van de Commissie is dat zeehavens een belangrijke rol in de Gemeenschap spelen, niet alleen als knooppunten voor het zeevervoer en schakels tussen maritieme en terrestrische vervoerswijzen, die een uitgebalanceerd en duurzaam vervoerssysteem vergemakkelijken, maar ook als centra van regionale economische en sociale ontwikkeling. Zeehavens zijn namelijk altijd hoofdzakelijk gezien als voorzieningen die de handel bevorderen en als groeikernen voor regionale en nationale ontwikkeling die door de publieke sector beheerde diensten van algemeen economisch belang leveren. Zeehavens krijgen echter in toenemende mate een commercieel karakter en havenbeheerders fungeren niet langer alleen als rentmeesters van publieke goederen die zorgen voor een efficiënte en veilige exploitatie van de haven in het belang van het publiek; zij zijn nu ook steeds meer betrokken bij commerciële activiteiten, zoals het ter beschikking stellen van havenfaciliteiten aan derden 7 en vrachtafhandeling. 32. Het Vlaamse Gewest zal in het kader van de aangemelde regeling financiële middelen beschikbaar stellen voor het onderhoud en de exploitatie van maritieme toegangswegen, het onderhoud en de exploitatie van zeesluizen, het onderhoud van aanmeerplaatsen langs de maritieme toegangswegen, alsook voor investeringen in projectgebonden infrastructuur. Alleen infrastructuur die op gelijke en nietdiscriminerende voorwaarden toegankelijk is voor alle potentiële gebruikers komt in aanmerking voor financiële bijdragen van de Vlaamse autoriteiten; voor een specifieke gebruiker bestemde infrastructuur of zogenoemde suprastructuren 8 vallen dus buiten de regeling. 33. Overheidsfinanciering van vervoersinfrastructuur kan aanleiding geven tot staatssteunkwesties op twee verschillende niveaus, namelijk op het niveau van de eindgebruikers en op dat van de beheerder/exploitant van de betrokken infrastructuur. De Commissie is van oordeel dat er in het algemeen op het niveau van de gebruikers geen sprake is van staatssteunelementen in de zin van artikel 87, lid 1, wanneer de vervoersinfrastructuur rechtstreeks door de staat wordt gefinancierd en beheerd en op gelijke en niet-discriminerende voorwaarden voor alle potentiële gebruikers beschikbaar is, aangezien in dat geval een bepaalde onderneming of productie niet zo gauw een zodanige voorkeursbehandeling zal krijgen dat de mededinging wordt vervalst en het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig wordt beïnvloed. Anderzijds is het zo dat, wanneer overheidsfinanciering wordt gebruikt om te voorzien in infrastructuur ten behoeve van een bepaalde gebruiker waardoor deze een oneerlijk voordeel ten opzichte van zijn concurrenten verkrijgt, de financiering wel onder het in artikel 87, lid 1, opgenomen verbod valt Met name dient, wanneer de instantie die de infrastructuur beheert economische activiteiten uitvoert, elke overheidssubsidie voor de betrokken infrastructuur te Volgens het Europese Hof van Justitie vormt het beschikbaar stellen van infrastructuurvoorzieningen aan derden tegen betaling een economische activiteit, Zaak C-82/01P, Aéroport de Paris, Arrest van In artikel 2, lid 13, van het havendecreet worden suprastructuren gedefinieerd als loodsen, opslagplaatsen en hefwerktuigen van alle aard, en alle havenstructuren die niet vallen onder maritieme toegangswegen, basis-en uitrustingsinfrastructuur en haveninterne basisinfrastructuur. Zie Witboek van de Commissie COM (1998) 466 def. van , Een eerlijke vergoeding voor het infrastructuurgebruik: Een gefaseerde aanpak van een gemeenschappelijk kader voor het in rekening brengen van het gebruik van vervoersinfrastructuur in de EU, Hoofdstuk 5, punten

9 worden getoetst op staatssteunimplicaties voor de infrastructuurbeheerder. 10 Zoals reeds vermeld (punt 31), vervult een havenbeheerder een groot aantal verschillende activiteiten waarvan sommige als economische activiteit kunnen worden aangemerkt. Daarom kan niet a priori worden uitgesloten dat de beschouwde overheidsfinanciering de betrokken havenbedrijven een economisch voordeel oplevert. In dergelijke situaties moet waar mogelijk onderscheid worden gemaakt tussen de activiteiten met en die zonder een economisch karakter en moet de financiering van elke afzonderlijke activiteit op haar eigen merites worden beoordeeld. 35. Wat maritieme infrastructuur betreft, is de Commissie van mening dat overheidsinvesteringen in maritieme toegangswegen (havendammen, sluizen, vaargeulen, baggeren, enz.), openbare voorzieningen voor vervoer over land binnen het havengebied en andere maritieme infrastructuur die de maritieme gemeenschap als geheel ten goede komen over het algemeen geen aanleiding geven om als staatssteun te worden aangemerkt, aangezien dergelijke maatregelen worden beschouwd als door de overheid gedane uitgaven in het kader van haar verantwoordelijkheid voor de planning en ontwikkeling van een maritiem vervoerssysteem in het belang van het grote publiek, die normaal dus niet aan een bepaalde onderneming ten goede komen. 11 Maritieme toegangswegen 36. Volgens artikel 29 van het havendecreet, zoals gewijzigd, vallen de aanleg, de instandhouding, met inbegrip van het verwerken van de specie, het onderhoud en de exploitatie van maritieme toegangswegen rechtstreeks onder de verantwoordelijkheid van het Vlaamse Gewest, dat de noodzakelijke baggerwerkzaamheden aan derden opdraagt na een open en niet-discriminerende aanbestedingsprocedure. 37. Bijgevolg valt het garanderen van de toegang tot de havens onder de overheidsopdracht de openbare vaarwegen open te houden; deze taak brengt geen voordeel mee voor een onderneming in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag. Bij het vervullen van deze taak voert het Vlaamse Gewest namelijk geen economische activiteit uit, maar treedt zij alleen op als overheidsinstantie die moet zorgen voor volledige en adequate toegang tot het maritieme vervoerssysteem, net zoals zij moet doen met betrekking tot bijvoorbeeld het wegennet. 12 Aangezien deze taak normaal door de overheid wordt uitbesteed via een open en niet-discriminerende aanbesteding, kan er van worden uitgegaan dat de succesvolle bieder voor de uitvoering van de noodzakelijke werkzaamheden niet meer dan de marktprijs ontvangt. Bijgevolg ontvangen noch de betrokken havens, noch de contractanten staatssteun in de zin van artikel 87, lid Volgens de jurisprudentie van het Europees Hof van Justitie vormt elke activiteit die bestaat in het aanbieden van goederen of diensten op een bepaalde markt een economische activiteit, zie C-35/96, Commissie tegen Italië, Jurisprudentie 1998, blz en arrest van het Europees Hof van Justitie van in gevoegde zaken C-180/98-184/98, Pavlov. Zie mededeling van de Commissie COM(2001) 35 def. van , blz. 11 De verbetering van de kwaliteit van de dienstverlening in zeehavens: van cruciaal belang voor het vervoer in Europa en Groenboek van de Commissie COM (97) 678 def. van , Groenboek havens en maritieme infrastructuur. Zie besluit van de Commissie in zaak nr. N 812/2001, Steun voor slibbehandeling, Nederland. 9

10 38. Gedurende een overgangsperiode, namelijk tot , blijft het havenbedrijf van Antwerpen echter verantwoordelijk voor het onderhoud, inclusief het verwerken van specie, van de maritieme toegangswegen binnen het Antwerpse havengebied (kanaaldokken en zwaaikommen) en zal zij als compensatie voor de kosten een subsidie van het Vlaamse Gewest ontvangen. 39. Zoals hierboven vermeld wordt de aanleg, het onderhoud en de exploitatie van maritieme toegangswegen niet beschouwd als een economische activiteit, maar als een overheidstaak in het algemeen belang. De Commissie moet zich er echter van vergewissen dat het Antwerpse havenbedrijf geen te hoge compensatie ontvangt en dat de compensatie strikt beperkt wordt tot de betrokken werkzaamheden, en er geen risico bestaat dat andere door het havenbedrijf uitgevoerde economische activiteiten daar ten onrechte van meeprofiteren. 40. In dit verband merkt de Commissie het volgende op. De overheidsbijdragen worden beperkt door twee cumulatieve bepalingen. In de eerste plaats komt de Vlaamse regering nooit tussenbeide boven een vastgesteld maximumbedrag, ook wanneer de werkelijke kosten hoger zijn. Vervolgens wordt in geen geval meer dan de werkelijk gemaakte kosten betaald, ook wanneer deze minder bedragen dan het vastgestelde maximumbedrag. Bovendien moeten de werkelijke kosten naar behoren door het havenbedrijf worden aangetoond en moeten zij vóór uitbetaling worden gecontroleerd. Rekening houdend met het feit dat de vastgestelde maximumbedragen zijn bepaald op basis van een analyse van aanbestede contracten voor baggerwerkzaamheden, kan worden aangenomen dat deze bedragen de normale marktprijzen weerspiegelen. 41. Gezien het bovenstaande staat het voor de Commissie vast dat de overheidscompensatie voor de aanleg, het onderhoud en de exploitatie van maritieme toegangswegen binnen de haven van Antwerpen beperkt blijft tot de werkelijke kosten en geen voordeel voor het havenbedrijf meebrengt wat haar commerciële activiteiten betreft. Bijgevolg houdt deze overheidsfinanciering geen staatssteunelementen in zoals bedoeld in artikel 87, lid 1. Onderhoud en exploitatie van zeesluizen 42. Zoals hierboven vermeld (punt 16 en volgende) kan de Vlaamse regering subsidies verlenen aan de respectieve havenbedrijven voor de kosten van onderhoud en exploitatie van binnen de havengebieden gelegen zeesluizen. Deze sluizen spelen een vitale rol binnen het maritieme toegangssysteem, aangezien zij de natuurlijke toegangswegen verbinden met de in het verlengde daarvan liggende kunstmatige, niet aan het getij onderhevige kanalen die België en Vlaanderen toegankelijk maken voor grote zeeschepen. Deze zeesluissystemen zijn bijgevolg een integrerend onderdeel van de maritieme toegangswegen aangezien zij de natuurlijke toegangswegen vanuit zee verbinden met de kunstmatige toegangswegen binnen het havengebied. Zij fungeren dus niet als commerciële havenfaciliteiten, maar als verlengstuk van de natuurlijke toegangswegen dat alle havengebruikers en de maritieme gemeenschap als geheel ten goede komt. 43. Uit het bovenstaande volgt dat het onderhoud en de exploitatie van zeesluizen niet behoort tot de commerciële activiteiten van het havenbedrijf, maar een maatregel in het algemeen belang is die wordt uitgevoerd om te zorgen voor een adequaat maritiem toegangssysteem. Bijgevolg komt de compensatie niet a priori ten goede aan een 10

11 economische activiteit. De Commissie moet zich er echter van vergewissen dat de compensatie strikt beperkt wordt tot de werkelijk voor de betrokken werkzaamheden gemaakte kosten, en er geen risico bestaat dat andere door het havenbedrijf uitgevoerde economische activiteiten daar ten onrechte van meeprofiteren. 44. In dit verband merkt de Commissie het volgende op. Het havenbedrijf zal alleen worden vergoed voor de werkelijk gemaakte kosten, tot vooraf vastgestelde maximumbedragen die zijn bepaald in overleg met een onafhankelijk onderzoekbureau dat een gedetailleerde audit heeft uitgevoerd waarbij de werkelijke kosten voor de zeesluizen in het Vlaamse Gewest zijn berekend, onder andere rekening houdend met personeelskosten, algemene kosten, jaarlijkse onderhoudskosten, enz. 13 De werkelijk gemaakte kosten moeten echter worden aangetoond door middel van documenten waaruit blijkt dat de werkzaamheden daadwerkelijk zijn uitgevoerd. Het havenbedrijf moet bijgevolg bewijsstukken overleggen (door onafhankelijke accountants bekrachtigde analytische rekeningen of betalingsbewijzen) voor de werkelijk gemaakte kosten. Indien deze kosten hoger uitvallen dan de geraamde maximumkosten, wordt alleen de maximale raming betaald. Omgekeerd is het zo dat wanneer de werkelijke kosten, zoals die uiteindelijk door het Vlaamse Gewest zijn geaccepteerd, lager uitvallen dan de geraamde maximumkosten, alleen de werkelijke kosten worden betaald. 45. Gezien het bovenstaande staat het voor de Commissie vast dat de overheidscompensatie voor het onderhoud en de exploitatie van zeesluizen binnen de havengebieden beperkt blijft tot de werkelijke kosten en geen voordeel voor het havenbedrijf meebrengt wat zijn commerciële activiteiten betreft. Bijgevolg houdt deze overheidsfinanciering geen staatssteunelementen in zoals bedoeld in artikel 87, lid 1. Projectgebonden infrastructuur 46. Projectgebonden infrastructuur omvat drie verschillende types haveninfrastructuur; - dokken (wateroppervlakten, taluds en aanlegbaggerwerken), - aanmeerinfrastructuur (kaaimuren, steigers, landingsbruggen, enz.), en - lichte haveninfrastructuur (spoorwegen, leidingstroken, interne ontsluitingswegen). 47. De Commissie is van oordeel dat de projectgebonden infrastructuur zoals hierboven omschreven (punten 21-26) die in aanmerking kan komen voor overheidsfinanciering op gelijke en niet-discriminerende voorwaarden ter beschikking staat van alle potentiële gebruikers. Op het niveau van de gebruikers (scheepvaartmaatschappijen, terminalexploitanten, enz.) levert de overheidsfinanciering ten behoeve van investeringen in deze infrastructuur geen economisch voordeel op aan een bepaalde onderneming ten opzichte van haar concurrenten, in de zin van artikel 87, lid KPMG; Kostprijsraming en omschrijving van de juridische context waarbinnen het beheerscontract dient the worden gesloten voor de exploitatie- en beheerskosten van de maritieme toegangswegen (kanaaldokken e.a.) en werking van de havenkapiteinsdiensten van de Vlaamse havenbedrijven (2000). 11

12 48. De Commissie kan echter niet a priori uitsluiten dat het voor investeringen in projectgebonden infrastructuur beschikbare overheidsgeld staatssteun inhoudt voor het havenbedrijf. Hoewel de verschillende infrastructuren die in het kader van deze maatregel kunnen worden medegefinancierd een fundamenteel publiek karakter hebben en noodzakelijk zijn voor het correct functioneren van een haven die het belang van de maritieme gemeenschap als geheel dient, kunnen zij eventueel ook worden gebruikt voor commerciële doeleinden. 49. De projectgebonden infrastructuur is namelijk onderdeel van de in het kader van de aangemelde maatregel gefinancierde haveninfrastructuur dat het havenbedrijf inkomsten kan opleveren (b.v. door commerciële vergoedingen in rekening te brengen voor het gebruik van de voorzieningen). Zoals hierboven vermeld (punt 31, voetnoot 7), vormt het beschikbaar stellen van infrastructuurvoorzieningen aan derden tegen betaling een economische activiteit. Bijgevolg kan de Commissie niet uitsluiten dat het overheidsgeld dat door het Vlaamse Gewest beschikbaar wordt gesteld voor investeringen in projectgebonden infrastructuur wordt gebruikt voor het ondersteunen van een door het betrokken havenbedrijf uitgeoefende economische activiteit. 50. Overheidsfinanciering ten behoeve van investeringen in een havenfaciliteit die commercieel wordt of kan worden geëxploiteerd vormt staatssteun in de zin van artikel 87, lid 1, van het Verdrag, aangezien de betrokken middelen dienen om delen van de investeringskosten te financieren die anders zouden moeten worden gedragen door de exploitant van de faciliteit (het havenbedrijf) als onderdeel van zijn commerciële activiteiten. Onderhoud van aanmeerplaatsen langs de maritieme toegangswegen 51. Deze maatregel geldt voor alle havens en heeft alleen betrekking op het gedeelte van de waterweg waaraan de kaaimuren of steigers zijn gelegen waar schepen aanmeren om te laden en te lossen, namelijk de bodem van de aanmeerplaats en niet de kaaimuur of steiger zelf. 52. Hoewel de financiële steun wordt beperkt tot de kosten voor werkzaamheden met betrekking tot de instandhouding van de waterbodem, hangen deze instandhoudingswerkzaamheden nauw samen met de economische activiteit die wordt uitgeoefend op de aanmeerinstallaties waarvan de waterbodem een integrerend onderdeel uitmaakt 53. De betrokken aanmeerinstallaties staan op gelijke voorwaarden ter beschikking van alle potentiële gebruikers en bijgevolg kan de overheidsfinanciering niet worden geacht een economisch voordeel voor de gebruikers met zich mee te brengen. Zoals hierboven vermeld ten aanzien van projectgebonden infrastructuur, kan het overheidsgeld dat beschikbaar wordt gesteld voor werkzaamheden met betrekking tot de bodem van de aanmeerplaatsen de havenexploitant verlossen van een aantal kosten die hij anders voor zijn rekening zou moeten nemen als onderdeel van zijn economische activiteiten. 54. Bijgevolg is de Commissie van oordeel dat de door het Vlaamse Gewest beschikbaar gestelde subsidies voor het onderhoud van aanmeerplaatsen langs de maritieme toegangswegen staatssteun zijn in de zin van artikel 87, lid 1. 12

13 Verenigbaarheid van de steunmaatregelen 55. De Commissie is van oordeel dat de betrokken staatssteun als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kan worden aangemerkt op grond van artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag. Daarin is bepaald dat steunmaatregelen om de ontwikkeling van bepaalde vormen van economische bedrijvigheid of van bepaalde regionale economieën te vergemakkelijken, mits de voorwaarden waaronder het handelsverkeer plaatsvindt daardoor niet zodanig worden veranderd dat het gemeenschappelijk belang wordt geschaad, als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kunnen worden beschouwd. 56. De Gemeenschap voert al enige tijd een beleid dat gericht is op het overhevelen van goederenstromen van het wegvervoer naar milieuvriendelijker vervoersmodaliteiten zoals zeevervoer, en op het tot stand brengen van een evenwichtig en duurzaam intermodaal vervoerssysteem. Het zeevervoer is een essentiële component van het intermodaal vervoer omdat het een alternatief biedt dat het mogelijk maakt de toenemende congestie en vervuiling op de wegen tegen te gaan; zeehavens spelen daarbij een sleutelrol als knooppunten voor het zeevervoer en als schakels tussen maritieme en terrestrische vervoerswijzen. Bovendien is de ontwikkeling van de korte vaart, m.a.w. scheepvaartdiensten binnen de EU en met name diensten die een alternatief bieden voor de door knelpunten geplaagde routes door de Alpen en de Pyreneeën, een prioriteit voor de Gemeenschap. 14 De ontwikkeling van de korte vaart zou de huidige congestie op de wegen aanzienlijk kunnen verlichten en zou kunnen fungeren als schakel tussen verschillende vervoersmodaliteiten, waardoor intermodaal vervoer een reëel concurrerend alternatief voor het wegvervoer zou worden. Om dergelijke maritieme diensten binnen de gemeenschappelijke markt te kunnen ontwikkelen is het echter absoluut noodzakelijk dat de nodige infrastructuur wordt aangelegd. Het is derhalve in het belang van de Gemeenschap dat havens worden ontwikkeld en dat met name investeringen in haveninfrastructuur worden bevorderd waardoor een toename in het zeevervoer kan worden opgevangen en daarnaast ook een hoge mate van efficiëntie en veiligheid kan worden gerealiseerd. Daaruit volgt dat investeringen in haveninfrastructuur het gemeenschappelijk belang dienen in de zin van artikel 87, lid 3, onder c), van het Verdrag. 57. De Commissie onderkent dat haveninfrastructuurprojecten, zoals de aanleg van dokken, kaaimuren en spoorlijnen, over het algemeen zeer aanzienlijke initiële kapitaalinvesteringen vergen die alleen op lange termijn kunnen worden terugverdiend, als het al lukt, en die daarom normaal niet op een louter commerciële basis worden ondernomen. 58. Bovendien zouden investeringen in de aanleg van aanmeerinfrastructuur (b.v. kaaimuren, steigers, landingsbruggen, roll-on/roll-off-hellingen) en lichte infrastructuur die toegankelijk is voor alle potentiële gebruikers, alsook in het onderhoud op lange termijn van de bodem van de aanmeerplaatsen, door het hoofdzakelijk publieke karakter daarvan in die zin dat zij de maritieme gemeenschap als geheel ten goede komen, in het geheel niet of althans niet in dezelfde mate door de markt worden opgebracht, aangezien de economische levensvatbaarheid daarvan 14 Zie Witboek van de Commissie Het Europese vervoerbeleid tot het jaar 2010: tijd om te kiezen. 13

14 zonder overheidsfinanciering niet zou zijn gewaarborgd 15. Bijgevolg is de Commissie van oordeel dat er behoefte kan bestaan aan een bijdrage van de overheid die ervoor moet zorgen dat investeringen in dergelijke haveninfrastructuur worden gerealiseerd die niet alleen commercieel zijn, maar ook een publiek karakter hebben en zorgen voor een efficiënt en veilig functionerende haven, hetgeen in het algemene economische belang van een lidstaat is. 59. De Commissie heeft tot dusver over het algemeen het juridische principe gehanteerd dat wanneer staatssteun ten behoeve van projecten voor vervoersinfrastructuur die op niet-discriminerende voorwaarden ter beschikking staat van alle potentiële gebruikers niet meer bedraagt dan 50% van de projectkosten, deze steun evenredig en op grond van de staatssteunregels aanvaardbaar is 16. In het onderhavige geval zal de medefinanciering door het Vlaamse Gewest, ondanks het feit dat de betrokken infrastructuur het karakter van een essentieel publiek goed draagt, niet meer bedragen dan 50% van de werkelijke kosten voor haveninterne basisinfrastructuur, namelijk dokken, en 30% van de kosten voor aanmeerinstallaties en lichte infrastructuur, welk percentage per 1 januari 2004 tot 20% zal worden verlaagd. Bovendien kan, wat de kosten voor de instandhouding van de waterbodem van de aanmeerinstallaties betreft, slechts 20% van de door het havenbedrijf gemaakte en naar behoren aangetoonde kosten door het Vlaamse Gewest worden gefinancierd. 60. De subsidiabele kosten zullen normaal worden bepaald via een aanbestedingsprocedure, die ervoor moet zorgen dat de overheidsbijdrage tot een minimum wordt beperkt. Wanneer een havenbedrijf de werkzaamheden in eigen beheer en met eigen personeel uitvoert, worden de subsidiabele kosten echter in overleg met een onafhankelijke deskundige bepaald op basis van een realistische marktprijs. 61. Gezien het bovenstaande is de Commissie van oordeel dat de overheidsfinanciering die beschikbaar is voor projectgebonden infrastructuur, zoals hierboven omschreven, en voor werkzaamheden met betrekking tot de instandhouding van de waterbodem van aanmeerinstallaties de mededinging in de Gemeenschap niet dreigt te vervalsen in een mate die strijdig is met het gemeenschappelijk belang, en bijgevolg als verenigbaar met de gemeenschappelijke markt kan worden beschouwd krachtens artikel 87, lid 3, onder c), van het EG-Verdrag Besluit van de Commissie van , N 208/2000, SOIT (NL). Zie ook Eindverslag van de Groep op Hoog Niveau betreffende partnerschap tussen de overheids- en de particuliere sector voor de financiering van projecten op het gebied van het trans-europees vervoersnet, mei Zie onder andere besluit van de Commissie van 20 december 2001, N 649/01- Freight Facilities Grant (UK), besluit van de Commissie van 31 januari 2001, N 597/2001 Subsidieregeling bedrijfsgebonden vaarwegaansluitingen (NL), besluit van de Commissie van 14 september 2001, N 208/2000 SOIT (NL) en besluit van de Commissie van 15 november 2000, N 755/1999 Bolzano (IT). 14

15 Besluit. 62. De Commissie heeft derhalve besloten: - geen bezwaar te maken tegen de aangemelde maatregel Ingeval deze brief vertrouwelijke gegevens mocht bevatten die niet mogen worden bekendgemaakt, wordt U verzocht de Commissie daarvan binnen vijftien werkdagen vanaf de ontvangst van dit schrijven in kennis te stellen. Ontvangt de Commissie binnen de vastgestelde termijn geen met redenen omkleed verzoek, dan neemt zij aan dat U instemt met mededeling aan derden en bekendmaking van de volledige tekst van dit schrijven in de authentieke taal op Internet: Dit verzoek dient bij aangetekend schrijven of bij faxbericht te worden gericht aan: Europese Commissie Directoraat-generaal Energie en vervoer Directoraat A, eenheid 4 Gebouw DM 28 B-1049 Brussel Faxnummer : (32) (0) Met bijzondere hoogachting, Voor de Commissie Loyola de Palacio Vice-President 15