ONDERWIJS INHOUD. Onderwijs 1

Transcriptie

1 ONDERWIJS INHOUD Doelstellingen Leerplicht Verschillende vormen van onderwijs Het M-decreet Krachtlijnen van het M-decreet Eerst gewoon dan buitengewoon Recht op redelijke aanpassingen Recht op inschrijven in een gewone school Nieuwe types in buitengewoon onderwijs Nieuwe toelatingsvoorwaarden buitengewoon onderwijs Ondersteuning voor het gewoon onderwijs Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften Het recht op redelijke aanpassingen Inclusief onderwijs Geïntegreerd onderwijs Buitengewoon onderwijs Niveau s Types van onderwijs in het buitengewoon onderwijs Type Basisaanbod Type 2: Leerlingen met een (matig tot ernstige) verstandelijke beperking Type 3: Leerlingen met gedrags- en karakterstoornissen Type 4 : Leerlingen met motorische of neuro-motorische stoornissen Type 5: Leerlingen met een chronische ziekte of langdurig ziekenhuisverblijf Type 6: Leerlingen met een visuele beperking Type 7: Leerlingen met een auditieve beperking Type 9: leerlingen met ASS, maar zonder verstandelijke beperking Opmerkingen Opleidingsvormen in het buitengewoon secundair onderwijs Opleidingsvorm Opleidingsvorm Onderwijs 1

2 6.3.3 Opleidingsvorm Opleidingsvorm Toelating in het buitengewoon onderwijs Bibliografie Onderwijs 2

3 Doelstellingen 1. Het M-decreet situeren binnen de visie op zorg. 2. De krachtlijnen van het M-decreet opsommen en toelichten in eigen woorden. 3. Het zorgcontinuüm uitleggen in eigen woorden. 4. Voorbeelden geven van concrete ondersteuning voor leerlingen op elk niveau van het zorgcontinuüm. 5. Uitleggen wat de doelstellingen van redelijke aanpassingen zijn. 6. De criteria aangeven waaraan redelijke aanpassingen moeten voldoen. 7. De criteria voor redelijke aanpassingen toepassen in voorbeelden. 8. Geïntegreerd onderwijs en Inclusief onderwijs uitleggen. 9. Uitleggen voor wie leerplicht en vrijstelling van leerplicht geldt. 10. De 3 onderwijsniveaus benoemen in het Buitengewoon Onderwijs en de leeftijdsgrenzen aangeven. 11. De types opnoemen en uitleggen voor wie ze geschikt zijn en wat kenmerkend is binnen dit type. 12. De opleidingsvormen in het Bu.S.O. opnoemen en uitleggen wat het doel is van elke opleidingsvorm. 13. Het begrip pedagogische eenheden uitleggen. 14. De toelating tot het buitengewoon onderwijs uitleggen. Onderwijs 3

4 1 Leerplicht In België zijn alle kinderen en jongeren leerplichtig: vanaf 1 september van het kalenderjaar waarin het kind 6 jaar wordt; tot op de 18 de verjaardag of tot op 30 juni van het lopende schooljaar (als hij nog 18 moet worden vanaf 1 juli). Voltijdse leerplicht bestaat tot de leeftijd van 15 jaar of 16 jaar (CLB geeft meer informatie). Vanaf 15 of 16 jaar is er mogelijkheid tot deeltijdse leerplicht. Voor kleuters is er geen leerplicht. Toch hebben ze de kans om naar school te gaan vanaf de leeftijd van 2,5 jaar en vanaf één van de vastgelegde instapdatums (1 september, 1ste dag na de herfst-, kerst-, krokus- en paasvakantie, Hemelvaartsdag). 6-jarige leerlingen kunnen in het lager onderwijs starten als ze in het voorafgaande schooljaar minstens 220 halve dagen aanwezig waren in het Nederlandstalig kleuteronderwijs. Als dat niet het geval is, beslist de klassenraad van de lagere school waar je je kind wil inschrijven of het daar toch mag starten, dan wel of het nog een jaar naar de kleuterschool moet. In België is er leerplicht en geen schoolplicht. Onderwijs aan huis behoort dus ook tot de mogelijkheden. Er is dan mogelijkheid om via de Centrale examencommissie examens af te leggen en een diploma of getuigschrift te behalen. Ook hebben kinderen en jongeren met een beperking kans op huisonderwijs. Soms kunnen kinderen door ernstige fysieke of verstandelijke problemen geen onderwijs volgen. Zij kunnen een vrijstelling van de leerplicht krijgen via het Zorgpunt Onderwijsinspectie. Voor meer informatie: 2 Verschillende vormen van onderwijs In deze cursus worden volgende vormen van onderwijs besproken: - Inclusief onderwijs - Geïntegreerd onderwijs - Buitengewoon onderwijs Inclusie in het onderwijs is al vijftien jaar onderwerp van debat. De standpunten van de verschillende belangengroepen blijven ver uit elkaar liggen. Mensen met een beperking vinden dat het M-decreet (zie hieronder) niet ver genoeg gaat en vragen een explicietere verankering van het recht op gewoon onderwijs ongeacht de aard en ernst van de beperking. Aan de andere kant staan de onderwijsvakbonden, die vinden dat het M-decreet het gewoon onderwijs en zijn leraren belast. Onderwijs 4

5 Het M-decreet probeert een goed evenwicht te vinden tussen beide standpunten. Sinds de uitvoering van het M-decreet zijn er verschillende pijnpunten naar boven gekomen en is de nood aan bijsturing gebleken. 3 Het M-decreet Vlaanderen is momenteel koploper in het aantal leerlingen dat schoolloopt in het buitengewoon onderwijs. België kiest meer dan andere landen voor een oplossing in aparte scholen. Het onderwijssysteem van België leidt dus tot segregatie (=separatie) van leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften in aparte scholen. Sinds 2008 is een nieuw wettelijk kader opgebouwd dat het recht vooropstelt van leerlingen met een beperking op redelijke aanpassingen in het gewoon onderwijs. - Het decreet voor het Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid (2008) - De goedkeuring door de Belgische overheden van het VN-verdrag inzake rechten van personen met een handicap (2009) - Het nieuwe M-decreet (2014) Het Vlaams Parlement heeft op 12 maart 2014 een belangrijke stap gezet om het onderwijs meer inclusief te maken voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Het parlement stemde het M-decreet. M staat voor Maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften. Er is bewust gekozen voor een geleidelijke invoering van de maatregelen vanaf het schooljaar Leerlingen die voorafgaand aan dat schooljaar al in het buitengewoon onderwijs waren ingeschreven, kunnen hun traject afwerken in het buitengewoon onderwijs. De verwachting is, dat door de maatregelen minder kinderen naar het buitengewoon onderwijs zullen gaan. De middelen die daardoor vrijkomen, worden opnieuw ingezet voor de ondersteuning van leerlingen met specifieke behoeften. Zo wil de overheid de expertise in de scholen voor buitengewoon onderwijs delen met het brede onderwijsveld. Een werkgroep werkt ook aan een nieuw kader voor GON- en ION-ondersteuning. Dat zal een belangrijke volgende stap zijn in de onderwijshervormingen. Onderwijs 5

6 3.1 Krachtlijnen van het M-decreet Eerst gewoon dan buitengewoon Als een kind niet meekan op school dan is de belangrijkste vraag: wat heeft dit kind nodig om te leren? Met die vraag gaan lerarenteams aan de slag. Dat is het uitgangspunt van het M-decreet. Het onderwijs mag zich niet blindstaren op de vraag: wat is er mis met dit kind? Het antwoord op de noden van de leerling ligt in de eerste plaats in het gewoon onderwijs. Elke gewone school moet een doorgedreven zorgbeleid uitbouwen en zoeken naar redelijke aanpassingen. Als dat niet genoeg helpt, dan kan het kind naar het buitengewoon onderwijs. Er is sprake van 4 opeenvolgende fasen in de organisatie van het onderwijs. FASE0: Brede basiszorg: fase in het zorgcontinuüm waarbij de school vanuit een visie op zorg de ontwikkeling van alle leerlingen stimuleert en problemen tracht te voorkomen door een krachtige leeromgeving te bieden, de leerlingen systematisch op te volgen en actief te werken aan het verminderen van risicofactoren en aan het versterken van beschermende factoren. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van ICT, groepstaken, beeldmateriaal, waarheidsgetrouwe oefeningen, Eigenlijk alles waardoor je veel variatie in leermiddelen aanbiedt en op die manier een krachtige leeromgeving creëert. FASE 1: Verhoogde zorg: fase in het zorgcontinuüm waarbij de school extra zorg voorziet onder de vorm van remediërende, differentiërende, compenserende of dispenserende maatregelen, afgestemd op de speciale onderwijsbehoeften van bepaald leerlingen 1, en voorafgaand aan de fase van uitbreiding van zorg. 1 Hier wordt eigenlijk een verwijzing gemaakt naar de STICORDI maatregelen die genomen worden in het gewoon onderwijs. STICORDI staat voor Stimuleren (aanmoedigen), Compenseren (hulpmiddelen aanreiken of ook bijvoorbeeld extra tijd geven om iets te bereiken), Remediëren (individuele bijsturing,opvolging), Dispenseren (vrijstelling geven oefeningen of onderdelen). Onderwijs 6

7 In het MMI krijgt bijvoorbeeld elke leerling met een attest van een leerstoornis zoals dyslexie een didactisch paspoort. Daarin staan de maatregelen opgesomd waarmee elke leerkracht rekening moet houden. Een voorbeeld kan zijn de leerling wordt vrijgesteld om luidop voor de klas voor te lezen, tenzij de leerling zelf aangeeft dit te willen doen. FASE 2: Uitbreiding van zorg: de school zet de maatregelen uit de fase van verhoogde zorg verder en het CLB een proces van Handelingsgerichte Diagnostiek opstart. Het CLB bepaalt in samenspraak met de school en de ouders welke bijkomende inzet van middelen, hulp of expertise, hetzij tav van de school of de leerling, al dan niet in zijn context, wenselijk is alsook de omvang en de duur daarvan. In deze fase is er sprake van bijvoorbeeld GONondersteuning, de inschakeling van externe ondersteuning, curriculumdifferentiatie (wanneer het behalen van het getuigschrift in het gedrang komt). FASE 3: overstap naar school op maat: De inspanningen die je als school doet, hebben niet altijd het gewenste effect: de leerling functioneert niet beter, voelt zich emotioneel niet zo goed, de ontwikkeling stagneert Het kan dan dat een advies voor een overstap naar een andere school zich opdringt, een school voor buitengewoon. Het advies komt nooit onverwacht en wordt sterk ondersteund door het zorgteam en het CLB Recht op redelijke aanpassingen De gewone school moet voortaan aantonen dat ze samen met de ouders en het centrum voor leerlingenbegeleiding (CLB), redelijke aanpassingen zoekt. Kinderen met specifieke onderwijsbehoeften hebben daar recht op. Redelijke aanpassingen zijn bijvoorbeeld langere toetstijden, mondelinge feedback in plaats van cijfers of rustmomenten overdag. Ook technische hulpmiddelen als een laptop met leessoftware of een aangepaste stoel. De school kan onderdelen van het leerprogramma vervangen door iets gelijkwaardigs. Of remediëren, dat is extra individuele leerhulp bieden Recht op inschrijven in een gewone school Het M-decreet stelt dat elk kind het recht heeft om zich in te schrijven in een gewone school. Dat is een logisch gevolg van het recht op redelijke aanpassingen. Ook een leerling die een individueel aangepast curriculum volgt, heeft het recht om in te schrijven in een gewone school. Zijn inschrijving kan pas ontbonden worden na een gesprek tussen school, CLB en ouders over de (on)redelijkheid van aanpassingen. De school motiveert haar beslissing Nieuwe types in buitengewoon onderwijs 2 Vanaf schooljaar komt er een nieuw type buitengewoon onderwijs: het type basisaanbod. Dat zal type 1 (leerlingen met een licht verstandelijke beperking) en type 8 (leerlingen met ernstige leerstoornissen) geleidelijk vervangen. Kinderen en jongeren kunnen hiernaartoe als ze specifieke onderwijsbehoeften hebben en als er geen redelijke aanpassingen meer mogelijk zijn in 2 De types komen grondiger aan bod in het onderdeel 6.2 Types van onderwijs in het Buitengewoon Onderwijs. Onderwijs 7

8 het gewoon onderwijs. Het nieuwe type 9 is voor kinderen met autisme die geen verstandelijke beperking hebben en ondanks redelijke aanpassingen niet in het gewoon onderwijs terechtkunnen. Vanaf 1 september 2015 zullen 166 scholen buitengewoon basisonderwijs en buitengewoon secundair onderwijs dat nieuwe onderwijstype 9 organiseren. Voor leerlingen die nu al in het buitengewoon onderwijs zitten, verandert er niets. Ze kunnen blijven in het type of de opleidingsvorm waar ze zitten Nieuwe toelatingsvoorwaarden buitengewoon onderwijs Een kind kan enkel naar het buitengewoon onderwijs met een verslag van het CLB. De onderwijsinspectie zal toezicht houden op de kwaliteit van de verslagen. Het CLB zal eerst bekijken of alle mogelijke maatregelen werden genomen in de gewone school alvorens te verwijzen naar het buitengewoon onderwijs. Doorverwijzen naar een buitengewone school louter op basis van de sociale achtergrond van een kind (kansarm, anderstalig gezin) kan niet. Het medisch label staat niet langer centraal, wel de onderwijsbehoeften en de ondersteuningsnoden. De CLB s schatten die samen met de ouders en de scholen in. Wie nu al een attest heeft voor het buitengewoon onderwijs voor type 1 en type 8 kan dat behouden tot het einde van het onderwijsniveau waar de leerling is ingeschreven. Nieuwe leerlingen krijgen het attest type basisaanbod. Elke twee jaar wordt dit geëvalueerd Ondersteuning voor het gewoon onderwijs Het valt te verwachten dat de nood aan ondersteuning in het gewoon onderwijs zal groeien. Buitengewoon onderwijs heeft een enorme expertise opgebouwd, die willen we erkennen en honoreren. Daarom is in het M-decreet een waarborgregeling opgenomen. Die voorziet dat er personeel, lestijden en expertise verschuiven als door het M-decreet het aantal leerlingen in het buitengewoon onderwijs daalt. De bestaande ondersteuning, GON- en ION-begeleiding, blijft. Over dit aspect bestaat er heel wat discussie: er zijn veel voorbeelden die aantonen dat er nog te weinig omkadering is voor de leraren die dagelijks moeten werken met de leerlingen met diverse ondersteuningsnoden. Vanaf schooljaar worden extra middelen toegekend en zouden er 300 nieuwe leraren aangesteld worden voor de coaching (vooral gericht op leerlingen met gedragsstoornissen en kleurters met het syndroom van Down). Onderwijs 8

9 3.2 Leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften Het begrip specifieke onderwijsbehoeften slaat op wat een bepaalde leerling specifiek nodig heeft om volwaardig te kunnen deelnemen aan het onderwijs. Het betreft dus noden die extra zijn, naast wat alle leerlingen nodig hebben om goed onderwijs te kunnen genieten. In het ontwerp van decreet betreffende maatregelen voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften (2013) gaat het om een leerling met langdurige en belangrijke participatieproblemen die te wijten zijn aan een samenspel tussen: - één of meerdere functiebeperkingen op mentaal, psychisch, lichamelijk of zintuigelijk vlak en, - beperkingen bij het uitvoeren van activiteiten en, - persoonlijke en externe factoren. We herkennen hierin de definitie van personen met een verstandelijke beperking waarin eveneens breder gekeken wordt naar de omgeving en niet alleen naar de persoon zelf. In plaats van te focussen op een beperking of handicap, legt het begrip specifieke onderwijsbehoeften de nadruk op hoe je de omgeving kunt aanpassen aan de specifieke noden of behoeften van elk(e) kind of jongere. 3.3 Het recht op redelijke aanpassingen Voorbeelden: Melissa heeft in de klas en op de speelplaats nood aan ondersteuning van haar hulphond, bijvoorbeeld om trappen te nemen, haar jas uit te doen, wanneer ze onwel wordt, enz. Hulphonden zijn welkom op deze school. Bram heeft er nood aan om samen met de GON-begeleider het lesmateriaal op voorhand door te nemen en aan te passen waar nodig. De leraar geeft daarom vooraf het bordschema, teksten, werkbladen en ander lesmateriaal. Een aanpassing is een concrete maatregel die de beperkende invloed van een onaangepaste omgeving op de participatie van een persoon met een beperking kan neutraliseren. Onderwijs 9

10 Deze aanpassing moet de volgende doelstellingen nastreven: - Doeltreffend zijn, zodat de persoon met een beperking ook daadwerkelijk kan participeren. - Een evenwaardige participatie mogelijk maken - Ervoor zorgen dat de persoon met een beperking zelfstandig kan participeren - De veiligheid van de persoon met een beperking waarborgen. De redelijkheid van de aanpassing wordt beoordeeld in het licht van verschillende indicatoren. Bijvoorbeeld de kostprijs, organisatorische impact, hoe vaak die aanpassing gebruikt zal worden, de impact van de aanpassing op de omgeving, In het decreet voor Vlaamse gelijkekansen- en gelijkebehandelingsbeleid (2008) staat er dat het weigeren van redelijke aanpassingen voor een persoon met een beperking beschouwd kan worden als discriminatie. Scholen moeten dus niet te veel zoeken naar argumenten om iets niet te doen ze moeten alles doen wat ze kunnen om de redelijke aanpassingen wél te doen. Er zijn zeven criteria voor passende maatregelen. We zetten ze even op een rij: Een passende maatregel 1/ is maatwerk. 2/ is SMART. SMART staat voor: Specifiek: je kunt er mee aan de slag. Meetbaar: je kan meten of observeren in welke mate de maatregel werkt Aanvaardbaar: acceptabel voor alle betrokkenen. Realistisch: haalbaar om in de praktijk te brengen. Tijdsgebonden: je stelt een termijn voorop om het te proberen, dan evalueren en bijsturen. 3/ heeft waar mogelijk ook voor andere leerlingen een positieve impact. 4/ komt tot stand in overleg met alle betrokkenen. 5/ wordt goed gemotiveerd en herhaaldelijk gecommuniceerd. 6/ is gebaseerd op de expertise en observaties van de leerkracht(en), de GON- of ION-begeleider en eventuele andere betrokken hulpverleners. 7/ is ingebed in de zorgvisie van de school. We zetten de zeven criteria nog eens op een rijtje in het volgende voorbeeld. Herken je alle criteria in de tekst? Hatim heeft nood aan structuur en vereenvoudiging bij het zelfstandig maken van oefeningen. Op het startoverleg spraken we met de teamleden de volgende maatregel af: de leerkracht past vooraf werkbladen aan volgens de overeengekomen strategie. We geloven dat deze maatregel Hatim kan helpen op eigen tempo de verwerkingsoefeningen in de klas te Onderwijs 10

11 maken. We spreken een aantal richtlijnen af om werkbladen aan te passen: maximum 5 oefeningen per blad, lettertype Verdana 12, de instructie wordt vetgedrukt en de maximum werktijd per oefeningenreeks wordt aangeduid met een klokje. De ION-begeleider heeft deze maatregel ook besproken met Hatim en zijn ouders. We passen dit twee maanden toe en komen dan samen om te evalueren. Na enkele weken stelt de juf vast dat Heike voor wiskunde ook gebaat is bij de aangepaste werkbladen. Het gemeenschappelijk curriculum leidt tot het afgeven van een attest. Soms leidt een vraag naar een redelijke aanpassing tot de vraag of op die manier nog steeds het gemeenschappelijk curriculum behouden blijft. Zo is deelname aan het vak IO (Integrale Opdracht) in 6 STW essentiëel en is stage niet weg te denken uit de richting 5 JGZ. Verder kan er wel overlegd worden over afwijkingen van de traditionele aanpak binnen die essentiële zaken. Iemand met ernstige dyslectie hoeft niet alle stagetaken schriftelijk in te dienen bepaalde zaken kunnen mondeling uitgewerkt worden. Een leerling van het 2de leerjaar van de tweede graad (= 4 de middelbaar) verzorging-voeding BSO is zwaar autistisch. De leerling wil volgend schooljaar het 1ste leerjaar van de derde graad (= 5 de middelbaar) verzorging BSO volgen. De ouders vragen of hij kan vrijgesteld worden van de stage en in de plaats daarvan op school vervangende opdrachten kan maken. De vraag kan gesteld worden of deze maatregel doeltreffend is, een evenwaardige participatie van de leerling mogelijk maakt en ervoor zorgt dat hij zelfstandig kan participeren. Gezien het belang van de component stage in deze studierichting deelt de directeur mee dat de klassenraad de leerling volgend schooljaar niet kan vrijstellen van de doelstellingen die enkel tijdens de stage kunnen behaald worden. De ouders en de leerling beslissen om voor een andere studierichting te kiezen. 4 Inclusief onderwijs Inclusief onderwijs is een breed begrip. Het gaat in essentie over kwaliteitsvol onderwijs voor elk kind zoals dit ter sprake kwam in het vorige punt, het M-decreet. We gebruiken het begrip ook voor een project waarbij leerlingen met een matige of ernstige verstandelijke beperking (type 2) lessen kunnen volgen in het gewoon onderwijs met behulp van extra ondersteuning vanuit een school voor buitengewoon onderwijs. ION-leerlingen volgen een individueel traject. Van hen wordt niet verwacht dat ze dezelfde leerdoelstellingen behalen als leerlingen zonder beperking. Onderwijs 11

12 De ouders, de leerling, de school voor gewoon onderwijs, de begeleidende school voor buitengewoon onderwijs en het CLB bespreken de specifieke onderwijsbehoeften en de nodige begeleiding. De afspraken worden vastgelegd in een integratieplan. In schooljaar namen meer dan 100 leerlingen deel aan het ION-project. De meeste van deze leerlingen volgden les in het basisonderwijs. De veranderingen door het M-decreet brengen ook veranderingen met zich mee voor het al dan niet krijgen van ION-begeleiding. Het is momenteel niet duidelijk hoeveel middelen er ter beschikking zullen zijn in het komende schooljaar. Om toegelaten te worden tot het inclusief onderwijs moeten de leerlingen beschikken over een inschrijvingsverslag (=attest en protocol) voor het buitengewoon onderwijs type 2 (matige of ernstige verstandelijke beperking) en een integratieplan. Meer info: Geïntegreerd onderwijs Het geïntegreerd onderwijs (GON) is bedoeld om leerlingen met een beperking of met leer- en opvoedingsmoeilijkheden de lessen te laten volgen in een school voor gewoon onderwijs. Dat gebeurt met behulp van GON-begeleiding vanuit een school voor buitengewoon onderwijs. De GON-begeleiding kan op verschillende manieren tot stand komen: een aantal uren hulp voor het kind zelf, ondersteuning aan de ouders, ondersteuning en uitleg aan leerkrachten (teamondersteuning), aanmaken van specifiek materiaal... De begeleiding wordt besproken met de ouders, de leerling, de school voor gewoon onderwijs, de begeleidende school voor buitengewoon onderwijs en het CLB. GON-begeleiding kan op twee manieren: Het kind volgt het gewone leerprogramma: het kind moet volledig voldoen aan de toelatingsen overgangsvoorwaarden van het gewoon onderwijs. Het beschikt over een gemotiveerd verslag van het CLB. Het kind volgt een individueel aangepast programma: De specifieke onderwijsbehoeften van het kind en de afspraken over de nodige begeleiding zijn opgenomen in het verslag voor toegang tot het buitengewoon onderwijs. Hier geldt net zoals voor ION-ondersteuning dat het momenteel zeer onduidelijk is hoeveel middelen nog beschikbaar zullen zijn in de toekomst voor GON-ondersteuning. Er wordt gewerkt aan een nieuw wettelijk kader en dat brengt heel wat onzekerheid met zich mee. Meer informatie: Onderwijs 12

13 6 Buitengewoon onderwijs In het buitengewoon onderwijs werkt men op maat van de leerling. Jongeren volgen er een individueel leerprogramma: men werkt met pedagogische eenheden (dit zijn kleinere klasgroepen die samengesteld worden volgens de mogelijkheden van de leerlingen en niet zozeer volgens leeftijd) en een individueel handelingsplan. Het uitgangspunt is de mogelijkheden en talenten van kinderen en jongeren zoveel mogelijk te ontwikkelen. Hen zoveel mogelijk zelfredzaam te maken zodat ze maximale kansen krijgen in de maatschappij. In een school voor buitengewoon onderwijs is gespecialiseerde hulp aanwezig. Therapeuten, opvoeders, artsen, orthopedagogen versterken het schoolteam. 6.1 Niveau s Het buitengewoon onderwijs wordt ingericht voor leerlingen van 3 tot 21 jaar. Uitzonderingen op deze leeftijdsregel zijn mogelijk. Er bestaan drie onderwijsniveaus (in tegenstelling tot vier in het gewoon onderwijs): B.K.O.= buitengewoon kleuter onderwijs: is toegankelijk voor leerlingen van 3 tot 6 jaar, met uitzonderlijk verlenging mogelijk tot de leeftijd van 8 jaar; B.L.O = buitengewoon lager onderwijs: is toegankelijk voor leerlingen van 6 tot 13 jaar, met uitzonderlijk verlenging mogelijk tot de leeftijd van 15 jaar; Bu.S.O.= buitengewoon secundair onderwijs: is toegankelijk voor leerlingen van 12 tot 21 jaar, met uitzonderlijk de mogelijkheid deze leeftijdsgrens te overschrijden. 6.2 Types van onderwijs in het buitengewoon onderwijs Om te beantwoorden aan de specifieke zorgvragen van kinderen en adolescenten met een verschillende beperking zijn er verschillende types van buitengewoon kleuter- en lager onderwijs Type Basisaanbod Voor kinderen voor wie de onderwijsbehoeften dermate zijn en voor wie al tijdens het gewoon kleuteronderwijs of tijdens het gewoon lager onderwijs aantoonbaar blijkt dat de redelijke aanpassingen, waaronder remediërende, differentiërende, compenserende of dispenserende maatregelen ofwel disproportioneel, ofwel onvoldoende zijn om de leerling binnen het gemeenschappelijk curriculum te kunnen blijven meenemen in een school voor gewoon onderwijs Onderwijs 13

14 6.2.2 Type 2: Leerlingen met een (matig tot ernstige) verstandelijke beperking In dit onderwijstype komt een heel beperkte schoolse kennis aan bod: getalkennis, basiskennis van lezen (tot maximaal niveau 1 ste - 2 de leerjaar), herkenning van een aantal geschreven woorden of pictogrammen, beperkte rekenvaardigheden. Men werkt ook op aangepaste opvoedende activiteiten om de sociale redzaamheid te bevorderen: zelfstandigheidstraining in het verkeer, in het winkelen, omgaan met geld, werkhouding trainen, zichzelf leren verzorgen, eenvoudige gerechtjes klaarmaken, huishoudelijke taken trainen, Deze leerlingen komen later vaak terecht in een beschermd socioprofessioneel milieu (vb. dagbesteding, maatwerkbedrijven) en/of in een beschermd leefmilieu (vb. erkende zorgaanbieders met intensieve woonondersteuning) Type 3: Leerlingen met gedrags- en karakterstoornissen Deze leerlingen hebben geen verstandelijke beperking zoals die hoort bij type 2. Uit multidisciplinair onderzoek blijkt dat bij deze kinderen een van de volgende problematieken wordt vastgesteld: Kinderen met gedragsproblemen: agressief, opstandig, vernielzuchtig, ODD Kinderen met emotionele problemen: symptomen van angst, depressiviteit, verwerping, onverschilligheid, bodemloosheid, wegloopgedrag, asociaal, borderline Kinderen met motorische onrust: ADHD, ADD, ticstoornissen Bij deze leerlingen zijn orthopedagogische en psychotherapeutische maatregelen noodzakelijk. Onderwijs 14

15 6.2.4 Type 4 : Leerlingen met motorische of neuro-motorische stoornissen Deze leerlingen kunnen het onderwijs in een gewone school soms niet volgen omwille van de medische en paramedische behandelingen die ze volgen en bovendien zijn er aangepaste toestellen of apparaten die ze nodig hebben in het onderwijs. Vb.: spraakcomputer, allerlei hulpstukjes om te schrijven, typmachine, enz Type 5: Leerlingen met een chronische ziekte of langdurig ziekenhuisverblijf Type 5 is er voor kinderen die opgenomen zijn een ziekenhuis, een residentiële setting of verblijven in een preventorium (bvb zeepreventorium De Haan). Kinderen in type 5 beanwoorden aan onderstaande voorwaarden: - de medische, psychiatrische of residentiële opvang of begeleiding laat niet toe dat de kinderen voltijds in een school aanwezig zijn. - de kinderen hebben behoefte aan een individueel aanbod dat in de residentiële omgeving verstrekt wordt Type 6: Leerlingen met een visuele beperking Doordat ze blind of slechtziend zijn, hebben deze leerlingen regelmatig medische en paramedische behandelingen en/ of orthopedagogische onderwijsmiddelen nodig. Vb. een brailleschrijfmachine of computer, leesloupes, bordkijker, landkaarten in reliëf, Onderwijs 15

16 6.2.7 Type 7: Leerlingen met een auditieve beperking Deze leerlingen hebben regelmatig medische en paramedische behandelingen en/of orthopedagogische onderwijsmiddelen nodig. Vb. hoorapparatuur, logopedie, gebarentaal, Type 9: leerlingen met ASS, maar zonder verstandelijke beperking Voor kinderen met een autismespectrumstoornis en die geen verstandelijke beperking hebben zoals bepaald voor type Opmerkingen Voor mensen met een meervoudige beperking is geen afzonderlijk onderwijstype voorzien. De voornaamste handicap geldt als criterium voor de keuze van type buitengewoon onderwijs. We spreken over types van onderwijs en niet type-kinderen! Hiernaast zien we de verdeling van de leerlingen in het Buitengewoon Basisonderwijs volgens cijfers van Er was nog sprake van type1 (leerlingen met licht verstandelijke beperking) en type 8 (leerlingen met ernstige leerstoornissen). Al deze leerlingen samen vormen vanaf schooljaar type basisaanbod. Deze leerlingen worden vanaf nu in eerste plaats ondersteund in gewone scholen (cfr M-decreet). Onderwijs 16

17 6.3 Opleidingsvormen in het buitengewoon secundair onderwijs Het BuSO is ingedeeld in opleidingsvormen en types. De opleidingsvormen geven de doelstelling aan van het leertraject. Jongeren worden voorbereid op het maatschappelijk leven, op de uitoefening van een beroep of op voortgezette studies. De types zijn een indeling volgens beperking (werden besproken onder 6.2). In het buitengewoon secundair onderwijs zijn vier opleidingsvormen voorzien. Ze hebben tot doel de leerling die vorm van onderwijs te verschaffen die hem achteraf de beste garanties biedt tot integratie in een al dan niet beschermd leef- en/of arbeidsmilieu Opleidingsvorm 1 Dit is het buitengewoon onderwijs met als doel sociale aanpassing. Het wil een voorbereiding zijn op de integratie in een beschermd leefmilieu (gezin, dagcentrum of bezigheidstehuis) Opleidingsvorm 2 Dit is het buitengewoon onderwijs tot sociale aanpassing en arbeidsgeschiktmaking. Het wil een voorbereiding geven op integratie in een beschermd leef- en arbeidsmilieu. (Vb. tewerkstelling in een maatwerkbedrijf of wonen en werken bij een erkende zorgaanbieder) In opleidingsvormen 1 en 2 streeft men ontwikkelingsdoelen na. Dat zijn minimumdoelen op het vlak van kennis, inzicht, vaardigheden en attitudes die de leerlingen niet noodzakelijk moeten bereiken, maar die de school wel moet nastreven Opleidingsvorm 3 Dit is het buitengewoon beroepsonderwijs met opleidingen als tuinbouw, metaalbewerking, houtbewerking, lederbewerking, schilderwerken en decoratie, gezins- en nijverheidstechnieken, enz Het wil een voorbereiding geven op de integratie in een gewoon leef- en arbeidsmilieu: bij het afstuderen krijgen ze een studiegetuigschrift om werk te krijgen in een gewoon arbeidscircuit Opleidingsvorm 4 Dit is het algemeen vormend, technisch, kunst- en beroepsonderwijs ASO, TSO, KSO en BSO. Het afgeleverde getuigschrift is evenwaardig aan dat van het gewone secundair onderwijs, en de leerling kan in de loop van zijn secundair onderwijs overschakelen naar het gewoon onderwijs. Deze opleiding wil dus net als het gewoon secundair onderwijs een voorbereiding zijn op het verder zetten van de studies in het hoger onderwijs of voorbereiden op het gewone actieve beroepsleven. Ze wordt op dezelfde wijze georganiseerd als het gewoon secundair onderwijs. De programma s zijn aangepast aan de aard en de doelstelling van het buitengewoon onderwijs, maar dienen gelijkwaardig te zijn aan de programma s van het gewoon secundair onderwijs. Opleidingsvorm 4 is niet toegankelijk voor leerlingen met een verstandelijke beperking. Onderwijs 17

18 Onderwijs 18

19 6.4 Toelating in het buitengewoon onderwijs Met de invoering van het M-decreet is de toelatingsprocedure tot het buitengewoon onderwijs grondig hervormd. doorlopen van het zorgcontinuüm, aanpassingen om leerlingen mee te nemen in het gemeenschappelijk curriculum zijn disproportioneel of onvoldoende en er is nood aan een individueel aangepast curriculum, zie schema uit Klasse, november Onderwijs 19

20 7 Bibliografie Broekaert Eric (red.), handboek Bijzondere Orthopedagogiek, Garant, 2000 Klaar voor redelijke aanpassingen. Een leidraad. Arteveldehogeschool, december Met een handicap naar de school van je keuze. Redelijke aanpassingen in het onderwijs. Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. Brussel, juni Ouders voor inclusie, Verslag inclusienamiddag Maasmechelen 16 november 2002, Brugge 29 maart (hier kan je verschillende inclusieverhalen raadplegen) Klasse. Elke school wordt buitengewoon. Nr 162 Onderwijs 20