TAlRE EDELSTEENKUNDE

Transcriptie

1 a3 /. -:7 I ; ~1 -~- ~:o;". - al I I,_L_ ELEME TAlRE EDELSTEENKUNDE Door: André Molenaar docent edelsteen therapie

2 Elementaire Edels =- André Mole ELEME EDELSTE DE Deze korte cursus elementaire edelsteenkunde is bedoelt om de student edelsteentherapie een inzicht te verschaffen in' het ontstaan, de opbouwen de herkenning van de materialen waarmee in de edelsteentherapie gewerkt wordt. Na het volgen van deze cursus is men uiteraard nog geen gemmoloog maar de basisbegrippen van de edelsteenkunde zullen ruim voldoende bij de cursist aanwezig zijn. Door: André Molenaar Kopie rechthebbende: André Molenaar Niets uit deze uitgave mag op wat voor wijze dan ook vermenigvuldigd worden of als cursusmateriaal gebruikt worden zonder de uitdrukkelijke schriftelijke toestemming van de kopie rechthebbende EE.l.Ol.OO

3 Elementaire Edelsï:ee-. André Mo- DEEL I De edelsteentherapeut welke serieus met zijn of - zal zich met enige regelmaat afvragen met wat voor soort materiaal hij/zij aan dit materiaal ontstaan is, waar het vandaan komt enlof het wel "echt" i. ::'J~.-..A;:-u.::>..::U of door de mens gekleurd of op andere wijze verbeterd erwachten, juist als een steen Daarnaast kan de therapeut allerlei vragen Y bijzonder werkzaam blijkt te zijn. En hoe prettig is het niet om bij het inkopen wersszenen enig verstand van zaken te hebben. Het meest recente voorbeeld, welke de gemi M=~-..,= kunnen schoppèn, heeft plaats gevonden op een enkoper behoorlijk in de war zou A : "Dag meneer heeft U ook echte citrien?,r. B : "Maar natuurlijk, kijk die donker gele knuffe en in die mand." A : "Is 2 gulden 50 cent niet erg goedkoop voor een echte citrien knuffelsteen. Volgens mij is het geen echte citrien maar gebrande am B : "Jawel, dat is gegarandeerd echte citrien," A :" ee, ik denk toch dat het gebrande amethist is." B :' atuurlijk is het gebrande amethist, want iedere citrien is een gebrande amethist." A: "Volgens mij is echte citrien wat anders dan gebrande amethist." B : "Dat is niet zo, tegenwoordig mag gebrande amethist officieel citrien genoemd worden!" A : "Dank U wel voor de informatie, ik kijk nog even verder." Onze voorbeeld klant/therapeut was gelukkig op de hoogte van het feit dat gebrande amethist maar al te vaak citrien genoemd wordt, maar stel nu eens dat dit niet het geval zou zijn. Hoeveel behandelingen zou deze therapeut met een energetisch nutteloze gebrande amethist op de zonnevlecht gegeven hebben? Deze vraag blijft onbeantwoord omdat de klant/therapeut zichzelf voor een miskoop behoedt heeft, jammer genoeg zijn er echter een groot aantal therapeuten welke wel met stenen werken welke ofwel niet echt zijn dan wel behandeld zijn of zelfs met andere stenen werken dan ze denken mee te werken (verkeerde naam aan verkeerde steen). Vervolgens zijn het juist deze therapeuten welke zich afvragen waarom hun werkwijze niet succesvol is en anderen claimen met veel succes te werken met stenen. Enige tijd geleden melde een therapeut dat van het hele Lapis Lazuli verhaal weinig klopte want de lapis welke deze therapeut bezat werkte niet op de cliënt zoals dat in het therapie boek omschreven was. Na wat heen en weer geschuif over juiste enlof onjuiste toepassing kwam als laatste vraag naar voren wat voor soort lapis de desbetreffende therapeut dan wel gebruikte. Ja, deze had in Idar Oberstein een kleine hoeveelheid echte Duitse Lapis kunnen kopen. Hiermee was het probleem snel opgelost want Z.g. "Duitse Lapis" is een (onjuiste) handelsnaam voor blauw gebeitste jaspis... De kennis van de elementaire edelsteenkunde is voor de therapeut heel erg belangrijk om te voorkomen dat een zuivere en werkzame therapievorm zoals de edelsteen therapie als niet EE.I.OI.OI

4 Elementaire Edels André MoI6~- werkzaam ter zijde wordt geschoven, zuiver en verkeerde stenen gekocht heeft en/oftoegepast heefs Elementaire edelsteenkunde lijkt soms saai en de edelsteen therapeut nu eenmaal gewend is 0 werken maar energie is een gevolg van het' zij - doet dit ook in stenen en edelstenen. Leer de natuur van het Al kennen met al zijn ~i.1uu""""";;";' de alchemist dat in voorbije tijden deed, de di hebben voor het grote geheel en de onderlinge.eroaacen -" - erapeut uit onkunde de eersen kennisgebied omdat Tijere vorm van energie te en energie welke zich vastlegt uitingsvormen en probeer, zoals stenen te doorgronden door oog te -an dit geheel. Hieronder een afbeelding van een enenz eer uit de 16de eeuw. - ~--_.... ~ IL.. gb: EE

5 Elementaire Ed ~ André Mo --- Als we praten over stenen en edelstenen dan dien de geologische achtergr-oadal en of te begrijpen van Onze aarde De aarde is een planeet en maakt als zodanig omgeven door negen planeten. estelsel: een ster (de zon) Volgens de geleerden is ons zonnestelsel ouder ~.J'V'-~jaar ( jaar). Zoals je kunt begrijpen zag onze aarde er in h het geval is, in. de loop van vele miljoenen ~ wonderschone en bijzondere planeet welke zii Een planeet met een kern van ijzer en nikkel met een brede scheikundige samenstelling en t... L.L,,~v..u.. bestaan heel anders uit dan nu e langzaam geëvolueerd tot de ibaar) met daaromheen een mantel eerst van uitgestolt materiaal. De aardkorst is voor het belangrijkste deel -OCi~LlSCh- en wordt gekarakteriseerd door een bazaltische samenstelling. Deze korst is over het algemeen genomen zo'n o.: ometer dik. De rest van de korst is "continentaal" heeft gemiddeld een dikte van 50 kilometer en heeft overwegend een granitische samenstelling. Vrijwel al het land wat boven zeeniveau uitsteekt is continentaal hoofdzakelijk oceanisch zijn. terwijl de oceaanbodems Zowel bazalt als graniet zijn Z.g. stollingsgesteenten en dat is natuurlijk ook logisch als we bedenken dat de aarde na zijn ontstaan één grote vloeibare massa was welke langzaam is gaan afkoelen. Dat proces van afkoeling vindt nog altijd plaats en over vele, vele miljoenen jaren zal de gehele aarde afgekoeld zijn tot een vaste massa. De dunne aardkorst en het buitenste randje van de mantel worden tezamen de lithosfeer genoemd. Lithosfeer in tegenstelling tot de atmosfeer en de hydrosfeer met welke laatste de oceanen, zeeën, meren, rivieren en het grondwater bedoeld wordt. Lithosfeer komt uit het klassiek Grieks waarbij Lithos steen betekend. Het woord lithosfeer zou dus vertaalt kunnen worden als "de steenruimte" of "stenige omgeving". De lithosfeer bestaat uit een aantal platen die ten opzichte van elkaar bewegen waardoor vooral op de grensvlakken allerlei geologische processen plaatsvinden zoals gebergtevorming en vulkanisme. Ook aardbevingen treden hoofdzakelijk langs die zwaktezones op. Een belangrijke "breuk" welke met enige regelmaat in het nieuws komt is de St. Andreasbreuk in Californië welke het gevolg is van het over elkaar schuiven van de hierboven bedoelde platen. EE

6 Elementaire Edo""~"""" André Mc~.aa:- ~::r..:::3:~:deyïil gen kan leiden maar Men weet dat deze plaatbeweging regelmatig tot bouwt toch grote steden zoals Los Angeles op PI~=...e'C ukvlak. Ook de eilandengroep welke Japan maakt ligt precies c;;~eec à~e~ ii\dichter bij huis loopt er door Duitsland een bre-n!-.-i'..,,[l. y~:la;:rneifel is hier een gevolg van) maar dit breukvlak is al zeer lang uite elling tot het vlak wat door de Middellandse Zee loopt en daar nog ~ oor aardbevingen (Italië en Turkije). ifl':"'~:ruiingvan de aardkorst daar waar Ook de (geologisch jonge) Alpen zijn het gevolg twee platen over elkaar glijden. r Naast deze ontwikkeling van de aarde is in genaamde "levende natuur" tot ontwikkeli geëvolueerd tot een zeer complex geheel. Hoewel de oudste levensvormen al meer dan _ zijn het vooral de laatste 500 miljoen jaar opzicht zo belangrijk waren en een explosie gegeven. A -A Kringloop der g geologische geschiedenis de zo welke zich inmiddels heeft jaar oud zijn ( jaar) geschiedenis geweest welke in dit ontwikkeling van het leven te zien hebben eenten!:t1l'.lcickrtaen, zeedsteen Bovenstaande afbeelding geeft een overzicht van de belangrijkste geologische processen welke zich in en op de aardkorst afspelen. Zo krijg je een idee hoe de gesteenten die daarbij horen kunnen ontstaan. Als we de stenen wat nauwkeuriger gaan bekijken, bijvoorbeeld met een loupe, dan valt vrijwel direct op dat gesteenten bestaan uit grotere en kleinere korrels die soms hecht met elkaar vergroeid zijn. Deze korrels zijn de mineralen ofwel de bouwstenen van de gesteenten. EE

7 Elementaire EUel==== André Er zijn grofweg drie soorten gesteenten; 1. stollingsgesteenten, 2. sedimentaire gesteenten, en 3. metamorfe gesteenten. Stollingsgesteenrea De mineralen van deze gesteenten ontstaan 2.-&~"":'llC.au e uit een smelt, een vloeibare massa welke ook magma genoemd wordt. De kristallisatie vindt plaats of in de aardko ~ steente wordt dan dieptegesteente genoemd (bijv. graniet), of op de aardkorst e van vulkanisch gesteente (bijv. basalt). Welke soort diepte- of vulkanisch gesteente urtkrisralliseert hangt af van de samenstelling van de smelt, dus de aard en hoeveelheid van de heikundige elementen. Sedimentaire a eenten De meeste sedimentaire gesteenten zijn opge -d uit allerlei korrels die door wind, water en ijs soms over grote afstanden getransporteerd zijn en op bepaalde plaatsen in depressies of bekkens (bijv. het Noordzeegebied) zijn afgezet. (sediment, alluviale afzetting). Voorbeelden van sedimentaire gesteenten zijn kalksteen, zandsteen en klei maar ook steenkool valt hieronder. De korrels, mineralen en mineraalklonters zijn in een eerder stadium onder invloed van weer en wind uit een oorspronkelijk gesteente vrijgemaakt. Metamorfe gesteenten Onze aardkorst is voortdurend in beweging ook al gebeurt dit doorgaans heel langzaam. Het gevolg is echter dat gesteenten die hoog in de korst of erop zijn ontstaan op grote diepten in de korst terecht kunnen komen. Onder die nieuwe omstandigheden (hoge temperatuur en druk) zullen die stenen van karakter veranderen. De mineralen vallen uiteen en zullen omkristalliseren tot andere mineralen die in hun omgeving stabièl zijn. Zo ontstaat uit een klei een leisteen of een schist, uit een kalksteen een marmer (= calciet) uit een graniet een gneis, uit een basalt een amfiboliet enz. Binnen deze (hoofd)gesteentengroepen zijn allerleionderverdelingen bekend waar we hier niet verder op in zullen gaan... Wel moeten we een paar geologische bijzonderheden kwijt omdat ze voor de edelsteenkunde zo belangrijk zijn. De kristallisatie van de stollingsgesteenten (diepte- en uitvloeiingsgesteenten dus) geschiedt veelal in fasen dus niet alles tegelijk. Afhankelijk weer van samenstelling, temperatuur en druk zullen in de kristalliserende magma' s bepaalde mineralen eerder kristalliseren dan anderen. EE

8 Elementaire Edc:I==--- André t.ar"f::o;-.,::::=;r In granietlichamen zien we bijvoorbeeld naast.et zelf vaak allerlei donkerder gekleurde insluitsels (dit zijn vroegere A.._""-=-""':::>OO~ r-'oxïiicli!fi) en lichter gekleurde en vaak grofkorrelige aders (dit zijn later uitgekris::!-...::5~::i;! ;r'jr.j:icu!fi) Deze laatste gesteenten zijn meestal de z.g. pegjaq;~1il!'.ii glimmers de dragers kunnen zijn van heel bijzo Indien bij metamorfose de omkristallisatie gesteente homogeen van samenstelling is kunne- - Grote en vaak mooie edelstenen zijn afko _ - - ~ afzettingen en worden meestal ontgonnen in de grofste grinden, de z.g. congiomeratea, De grootte is natuurlijk afhankelijk van e '" - ce om ang en voorts ook van eigenschappen als breekbaarheid (splijtbaarh id _à-!!:"'::~~~.:i zuiv erheid. Omdat de meeste edelstenen vrij zwaar ziin exemplaren die het sedimentair transport overleven meestal te vinden zijn grotere rolstenen veelal bestaande uit kwarts en gesteentefragmenten met een g soortelijk gewicht. Voorbeelden van de herkomst van edelste '- -. L==" rimaire gesteenten en uit secundaire mineralisatie zijn hieronder vermeld. Edelstenen in secundaire gesteenten zijn 00.elij - afkomstig van primaire gesteenten of van de secundaire mineralisatie. Uitzonderingen.zijn bijv. bijzondere fossielhou e gesteenten of fossielen, koraal, alabaster (= gips) en git. Dieptegesteenten Uit de hoofdgesteenten (bijv. graniet) : zirkoon, topaas. Uit de jongere pegmatieten of kwartsaders : topaas, toermalijn, spodumeen, veldspaatsoorten, kwarts variëteiten, granaat, beril, zirkoon, chrysoberil, korund, etc. Vulkanische gesteenten Uit bijzondere kraterpijpen (kimberliet) : diamant, graniet. Uit bazaltlava s :peridot (= olivijn), zirkoon, korund, etc. Andere: obsidiaan soorten. Metamorfe gesteenten Uit metamorfe kleien en zandstenen : granaatsoorten, aventurijn kwarts, smaragd, alexandriet (chrysoberil), ioliet (cordieriet). Uit metamorfe -kalksteen : granaatsoorten, spinel, korund (= robijn... en saffier), bijzondere marmers, rhodoniet, etc. Uit metamorfe kristallijne gesteenten: granaatsoorten, peridot (= olivijn), jades (= jadeïet en nefriet), labradoriet, zoïsiet, etc. Secundaire mineralisatie Vulkanische gebieden i jaspissoorten, agaatsoorten, amethist en andere kwartsen, etc. Spleten en holten: kwartsen, veldspaat, pyriet, hematiet, topaas, toermalijn, beryl, etc. EE.l.Ol.06

9 Elementaire Ed-els~;;(:::O::E André Unr=--::=- In barsten: opalen, tijgeroog. Andere: chrysopraas, lapis lazuli, turkoois, mal I. Secundaire mïne~ïl:llör De drie eerste hierboven genoemde gesteentesocrree relanlg_ri jksteleveranciers van onze edelstenen. Toch is er nog een andere - eralen en edelstenen die we samenvatten als "secundaire mineralisatie" van Zij zijn meestal kwantitatief van ondergeschik: Door meer abrupte bewegingen in de aardko _ Io.\\a..u-Ildrief heel belangrijk. - rmen van ernstige vervorming (bijv. plooiing) kunnen barsten en spleten ont..::>uo=...j.i.. De in de bovenste aardkorst aanwezige wat ige o;;~~1js.:~~ zullen hiervan gebruik kunnen maken. Afhankelijk van de samenstelling en concemraa ruimten geheel nieuwe mineralen uitkristalliseren mooie kristallen kunnen uitgroeien. Het ontstaan van secundaire mineralen in ho vulkanische gesteenten. Zo ontstaan de zo bekende geoden met agaat "... eze vloeistoffen kunnen in deze -"" daarvoor alle ruimte hebben en tot.omt typisch ook veel voor in poreuze MINERALK - e-edelstenen Een mineraal is een homogene natuurlij e verbinding met een eigen scheikundige samenstelling en een karakteristieke kristallijne structuur en natuurkundige eigenschappen die binnen beperkte grenzen constant zijn. Spreken we over mineraal dan is het altijd in de natuur gevormd tegenover (natuurlijke) mineralen staan. synthetische producten of imitaties van glas of plastic. Met een erts wordt een bijzondere soort mineraal bedoeld dat voor economische doeleinden wordt ontgonnen. Een edelsteen is dus ook een erts. Maar als we spreken over edelstenen dan bedoelen we mineralen met zeer bijzondere eigenschappen : schoonheid duurzaamheid en zeldzaamheid De definitie van een mineraal geeft aan dat ze scheikundig homogeen zijn en natuurkundig constante eigenschappen bezitten.. Strikt genomen is dit alleen zo als zo 'n mineraal zuiver is. Maar echt zuivere mineralen komen in de natuur niet voor want tijdens de groei van een mineraal is de aanvoer van de chemische bestanddelen meestal niet constant en blijven de groeiomstandigheden niet altijd even ideaal. Het is daarom begrijpelijk dat voor het gebruik van mineralen in de industrie deze mineralen tegenwoordig synthetisch worden vervaardigd waardoor de homogeniteit gegarandeerd is en het synthetische product voor de volle 100% voldoet aan de technische verwachtingen. EE.l.0l.07

10 Elementai re Eáa:S::e"'lIl::J!IlII! André Bedenk echter altijd dat deze eigenscharçec verwachtingen,.in de edelsteen therapie is eer: :i::;~:rk ~1I3a.:% energetische basislading, zeg maar de groeivo -,.:TC::::r:~;:.. Koop daarom nooit een synthetische steen verwaarlozen. Als een supermarkt morgen met synthetische i,::"*c:::i::.c::. zijn dan "echte" eieren, bedenken wij ons t ~ tot de aankoop van dit product over. u...u Van een mineraal valt niet alleen de kleur on is opgebouwd. voor technische. baar omdat de -ad valt simpelweg te komt, welke mooier en gaan vervolgens niet ~ de kristallen waaruit het Een kristal is een lichaam dat door platte mindere mate symmetrie is waar te nemen.. wensd en waarbij in meer of Kristallen komen in de natuur voor maar A"1::~:::' Kristallen zijn als het ware uitwendige structuur of kristallijne structuur. ~'-:lihç~";ehworden geproduceerd. van een regelmatige inwendige In de natuur komen mineralen met goed UJ..,~'U!,-.~I","",-,,-~',".lde kristallen maar zelden voor. Fraaie kristallen kunnen alleen tot ontw - -e " en indien er voldoende ruimte is bijv. in spleten en holten in de aardkorst. De enige echte goede voorbeelden an ""- amorf materiaal zijn vulkanisch glas en tektieten (zoals bijv. moldaviet), temijl daarnaast ook nog natuurlijke harsen genoemd kunnen worden waarvan de fossiele vertegenwoordiger barnsteen voor ons de belangrijkste is. Mooi, duurzaam en zeldzaam Op aarde zijn tot nog toe ruim mineralen geïdentificeerd maar slechts een beperkt aantal daarvan bezit mogelijkerwijs kenmerken waardoor ze als edelsteen mogen worden aangeduid. Die kenmerken zijn schoonheid, duurzaamheid en zeldzaamheid. Ruwe mineralen van edelsteenkwaliteit zullen doorgaans worden geslepen en dan spreken we van edelstenen. Dit is dan ook precies het punt waar de edelsteenkundige en edelsteen therapeut het met elkaar oneens worden, immers schoonheid, duurzaamheid en zeldzaamheid zijn niet de factoren waarop de edelsteen therapeut zijn stenen kiest. Voor deze laatste geldt uitsluitend de factor werkzaamheid. "'" Waarbij hij vanuit een veel groter arsenaal stenen kan putten dan uitsluitend 'de door de edelsteenkundige benoemde edelstenen. Om echter het verhaal begrijpelijk te houden volgen we in deze cursus elementaire edelsteenkunde de weg van de edelsteenkundige/mineraloog. De schoonheid van een edelsteen wordt bepaald door natuurlijke factoren als kleur (soort en kwaliteit), doorzichtigheid en zuiverheid (insluitsels en groeionregelmatigheden). EE

11 Elementaire Eds-.s:;::s;b:ëe André '.',"11;;:r-:::;:::r r Sommige edelstenen worden vooral gewaard beantwoord aan de hoogste normen. Zo kennen we termen als "duivenbloed rood" lauw" (saffier). Weer andere edelstenen moeten absoluut kleurlooszcz "fijnste wit"). Edelstenen kunnen hun schoonheid ook o,...-rr.~-=kleurenspel eureffecten zoals het van opaal of het maansteeneffect. De schoonheid van een edelsteen wordt eno ij goed geslepen is volgens meestal strakke richtlijnen (vooral briljant g.es:.~~c5:.!:::=.:!:=l- Ook komt een goed slijpsel het vuur van de krleo::::i\:rlr edrl5;l..~n diamant) ten goede. Als tweede kenmerk noemden we de duurnluldwm.. Duurzaamheid wordt bepaald door h "";\~~~toisi.-er:jrnogen tegen mechanische en scheikundige irivloeden (krassen, doffe pl. moeten dus goed bestand zijn tegen slijtage. Duurzaamheid is dus vooral afhankelijk v.:2l"un,eiu van een mineraal. Op dit kenmerk vallen vele goedkope imitaties spoedig. g as en vooral plastic zijn veelal te zacht, ze krassen spoedig en verliezen dan h aamrekkelij e uitstraling. Een goede splijting kan eveneens zeer de duurzaamheid van een edelsteen uitvallen (bijv. topas). Zeldzaamheid speelt een belangrijke rol.. e rijsbepaling van een edelsteen want een mineraal dat geslepen heel mooi en duurzaam i maar voor het oprapen ligt, kan nooit duur ZIJn. Tegenwoordig verschijnen allerlei geslepen mineralen op de "markt" welke veel geld opbrengen maar hun waarde uitsluitend ontlenen aan hun zeldzaamheid. Ze worden meestal door verzamelaars gekocht. Onjuiste kwaliteitsaanduidingen Nog al te vaak wordt helaas het woord halfedelsteen gebruikt. Halfedelstenen bestaan niet want wat zouden we met zo'n halfmineraal bedoelen? Dit begrip werd ook (en wordt ten onrechte nog steeds) in het buitenland gebruikt. In Groot-Brittannië sprak men van "precious en semi-precious stones" en In Duitsland hanteerde men het begrip "Schmuckstein" voor minder waardevolle stenen. We nemen ons echter voor alleen over edelstenen (gemstones, Edelsteine) te praten en eventuele waardeverschillen eventueel aan te duiden met "duurder" en "goedkoper". Met de nog steeds gehanteerde term "precious stones" in de Engelse literatuur worden de edelstenen diamant, robijn, smaragd, saffier en parel bedoeld en eventueel ook zwarte opaal en alexandriet. EE.l.Ol.09

12 Elementaire Edelsteenkunde André Molenaar Gewichtsaanduidingen voor edelstenen Het gewicht van edelstenen wordt sinds 1907, op voorstel van het Internationaal maten en gewichten, gegeven in metrische karaat waarbij geldt: Comité van 1 metrische karaat = 1 karaat = 0,2 gram of 5 karaat = 1 gram. Volgens afspraak worden onderdelen van een karaat aangegeven tot twee decimalen achter de komma, bijv De derde decimaal wordt afgerond wordt 3.48 maar wordt Het gewicht van diamant en sommige andere kostbare stenen onder de 1 karaat wordt gegeven in "puntjes" : 1 karaat = 100 puntjes, 1 puntje = 0,2 milligram. De term karaat is zeer waarschijnlijk afgeleid van de naam Kharrub, de Arabische naam voor de Johannesbroodboom, een plantensoort waarvan de bruine zaadjes een zeer constant gewicht hebben van om en nabij de gram. Deze zaadjes werden om die eigenschap in het verleden gebruikt om het gewicht van edelstenen aan te geven. Hoewel de metrische karaat tegenwoordig vrijwel overal in de wereld bekend is en gebruikt wordt zal men in sommige landen met een oude traditie op het gebied van edelstenen nog het gebruik van inheemse gewichten tegen kunnen komen (bijv. India, Birma en Thailand). De metrische karaat dient fnen nooit te verwarren met de goudkaraat. Doorzichtigheid Er zijn edelstenen die volkomen waterhelder zijn en als je ze tegen het licht houdt kan je er goed doorheen kijken. Het licht dat er p valt gaat er dus volkomen onbelemmerd doorheen. Zulke edelstenen noemen we doorzichtig of transparant. Edelstenen moeten echter goed geslepen zijn wil men de doorzichtigheid optimaal kunnen beoordelen. Vooral ruwe edelstenen die uit sedimentaire afzettingen afkomstig zijn hebben een ruw korreloppervlak en zijn daardoor mat hetgeen de doorzichtigheid nadelig beïnvloed. De doorzichtigheid wordt ook sterk beïnvloed door de kleur. Hoejonkerder de kleur des te minder doorzichtig is de steen. " Maar ook insluitsels en barsten kunnen een belemmering vormen terwijl de interne structuur (vezelig, groeizonering) de regelmatige doorgang eveneens beperken. Tenslotte speelt ook de dikte van de steen nog een rol van betekenis. Er zijn ook mineralen en edelstenen die slechts gedeeltelijk licht doorlaten terwijl een object er achter niet door de steen heen waargenomen kan worden. In dat geval spreken we van doorschijnend. Voorbeelden zijn roze kwarts, carneool en jade. EE O

13 Elementaire Edelsteenkunde André Molenaar Edelstenen die geheel ondoorzichtig zijn worden ook wel opaak genoemd. Voorbeelden hiervan zijn malachiet en pyriet. Het opvallende licht zal aan de oppervlakte van zo'n mineraal ten dele orden gereflecteerd (hoge glans) en/of geabsorbeerd (kleur van het mineraal). Glans De glans is voor geslepen edelstenen een zeer belangrijke eigenschap. Een doorzichtige edelsteen zonderenige glans is een dood ding. De glans is een effect dat zich aan de oppervlakte van een edelsteen afspeelt en heeft alles te maken met de terugkaatsing van het opvallende licht. Het gaat hierbij om de hoeveelheid en de aard van het gereflecteerde licht en dat is o.a. afhankelijk van de natuurkundige eigenschappen van hardheid en lichtbreking. Harde stoffen hebben het voordeel dat ze beter te polijsten zijn met als gevolg dat de reflectie ook beter is. Diamant bijv. is het hardste mineraal dat we kennen en heeft een heel hoge lichtbreking. Dit mineraal heeft dan ook, mits goed geslepen, een zeer hoge glans. We onderscheiden de volgende gradaties: - diamantglans (diamant, zirkoon etc.) - glasglans (topaas, beril, korund, toermalijn, kwarts etc.) - vetglans (opaal, chalcedoon, turkoois etc.) - metaalglans, typerend voor een bepaalde groep metallische (opake) mineralen, zoals pyriet, hematiet en goud. Mineralen zonder enige glans noemen we mat. EE

14 Elementaire Edelsteenkunde André Molenaar De natuurkundige eigenschappen van mineralen en dus ook van edelstenen zijn afhankelijk van de scheikundige samenstelling en de aard van de kristallijne structuur. SCHEIKUNDIGE SAMENSTELLING Reeds lang geleden hebben scheikundigen gepoogd de vaste stoffen van de aarde te analyseren door de bouwstenen, de elementen (atomen), te identificeren en hun onderlinge hoeveelheden te bepalen (kwantitatieve scheikundige analyse). Inmiddels zijn in de aardkorst meer dan 80 stabiele elementen aangetoond waarvan een kleine 30 elementen kwantitatief (enigzins) belangrijk zijn en daarvan bepalen slechts 8 elementen voor ongeveer 99 gewichtsprocenten de samenstelling van de aardkorst. Voor de aardmantel en aardkorst zijn die percentages verschillend. Maar we beperken ons tot de korst omdat daarin vrijwel alle van de ons bekende edelstenen zijn ontstaan. Die belangrijkste elementen van de aardkorst zijn resp.: zuurstof silicium aluminium ijzer calcium natrium magnesium kalium o Si Al Fe Ca Na Mg K 46,40 % 28,15 % 8,23 % 5,63 % 4,15 % 2,36% 2,33 % 2,09% Het is dan ook te begrijpen dat de meeste mineralen en gesteenten die we op de aardkorst tegenkomen hoofdzakelijk zijn samengesteld uit bovenstaande elementen. De belangrijkste groep mineralen van de aardkorst zijn de silicaten, waarin zuurstof en silicium tot de hoofdelementen behoren. De bekendste vertegenwoordiger van de silicaten is het mineraal kwarts of Si02. Scheikundige verbindingen De meeste scheikundige elementen van planeet Aarde hebben in de bovenste mantel en de korst vaste verbindingen met elkaar gevormd. Dit geschiedt niet geheel willekeurig. De elementen hebben veelal een duidelijke voorkeur voor elkaar. ':'" De circa 80 elementen van onze korst hebben slechts ruim (stabiele) verbindingen, mineralen, opgeleverd, waarvan de meeste zelfs vrij zeldzaam zijn. Iedere mineraal soort heeft een karakteristieke scheikundige samenstelling die in de vorm van een formule zo eenvoudig mogelijk wordt weergegeven. EE

15 Elementaire Edelsteenkunde André Molenaar De formule geeft aan : - uit welke elementen het mineraal bestaat, - de onderlinge verhoudingen van de elementen, en - welke groepen van atomen in de mineraalstructuur te onderscheiden zijn. Naast heel eenvoudige mineralen zoals bijvoorbeeld kwarts (Si02) en korund (Ah03) kennen we ook heel gecompliceerde zoals bijvoorbeeld toermalijn; Ca (Li, AI)3Al6 (B03)3 Si6 018 (0, OH, F)4. De atomen waaruit mineralen zijn opgebouwd kunnen op verschillende manieren met elkaar verbonden zijn.' De bekendste zijn de metallische binding, bijv. het mineraal gedegen goud en de ion-binding bestaande uit positief en negatief geladen atomen zoals bijvoorbeeld steenzout Na-Ca- of rhodochrosiet Mm+(C03 )2-. Systematische indeling van de mineralen Hieronder volgt een systematische indeling van e mineralen die door mineralogen doorgaans gehanteerd wordt. I Elementen, mineralen bestaande uit chemische elementen van één soort, bijv. goud = Au, diamant C. II 11I Sulfiden, zoals pyriet FeS2. Halogeniden, verbindingen van fluor, chloor, broom en jood, bijv. steenzout NaCI en fluoriet CaF2 IV Oxiden en waterhoudende oxiden zoals hematiet Fe203. V VI VII VII Carbonaten, boraten etc, bijv. kalksteen en marmer CaC03. Sulfaten, chromaten etc., bijv. gips CaS042H20. Fosfaten, vanadaten etc. bijv. apatiet Cas(P04)3(F, Cl, OH). Silicaten, de grootste mineraalgroep van de aardkorst. EE