GEA Leiden 22 maart Plaattektoniek: Rond Over In Door. Dr Bernd Andeweg. Aardwetenschappen, Vrije Universiteit
|
|
- Karen van der Zee
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 GEA Leiden 22 maart 2011 Plaattektoniek: Rondjes Rond Over In Door de Aarde Dr Bernd Andeweg
2 Outline Actualiteit 1: Aardbeving Nederland? Actualiteit 2: Japan Actualiteit 3: meer aardbevingen? Rondje 1: Warmte Rondje 2: Plaattektoniek: recycling, water, atmosfeer Rondje 2: Himalaya: klimaat en plaattektoniek Rondje 3: Eyjafjallajokull Rondje 4: gesteentecyclus dicht bij huis
3
4 Actualiteit 1: aardbeving Nederland?
5 Actualiteit 1: aardbeving Nederland?
6
7 Actualiteit 2: Japan
8 Actualiteit 2: Japan
9 Actualiteit 2: Japan
10 Actualiteit 2: Japan
11 Actualiteit 2: Japan
12 Actualiteit 2: Japan
13 Actualiteit 2: Japan
14 Actualiteit 2: Japan
15 Actualiteit 3: meer aardbevingen?
16 Actualiteit 3: meer aardbevingen?
17 Actualiteit 3: meer aardbevingen? Aardwetenschappen, en.vu Vrije Universiteit
18 Meer of minder bekende rondjes
19 Rondje: warmte
20 Rondje: warmte Waarom beweegt dat allemaal?
21 Rondje: warmte
22 Rondje: warmte Convectiestroming is niet de oorzaak van plaattektoniek, maar een gevolg van de oorzaak: WARMTE
23 Rondje: warmte Een bol gloeiend hete massa met de waargenomen warmte uitstraling zou in ongeveer 24 miljoen jaar afgekoeld moeten zijn. Op die manier berekende Lord Kelvin de ouderdom van de aarde. Maar: Aarde is nog niet afgekoeld. Waar komt al die warmte vandaan?
24 Rondje: warmte Aardse warmte: waarom de aarde nog niet afgekoeld? -radioactief verval in de kern -kristallisatie -omzetting kinetische energie in warmte
25 Korst drijft niet op vloeibare mantel! Aardwetenschappen, en.vu Vrije Universiteit
26 Bovenste deel van de mantel bestaat voornamelijk uit olivijn en pyroxeen
27 (Mg,Fe) 2 SiO 4 Peridotiet (Ca,Fe 2+,Na,Ma) (Al,Mg,Fe 3+ ) (Si,Al) 2 O 6 We weten welk chemisch mengsel dat is
28 nt/een-planeetontleden-het-lab abyrint/2011/03/15/deontdekking-van-dehemel/
29 Uit lab experimenten met dat chemisch goedje (olivijn en pyroxeen) is bekend op welke diepte welke temperatuur nodig is voor smelten
30
31
32 Geothermische gradient raakt niet vanzelf de solidus
33 Rondje plaattektoniek en water Mantelgesteente water Plaattektoniek Druk/diepte/temperatuur Water Atmosfeer
34 Uit andere experimenten blijkt dat water bij een bepaalde druk en temperatuur slecht opgelost blijft in pyroxeen en olivijn Aardwetenschappen, en.vu Vrije Universiteit
35 Oplosbaarheid water in pyroxeen en olivijn en mantel als geheel: minimum tussen 120 en 220 kilometer Water zorgt voor verlaging smelttemperatuur en geldt als smeermiddel Zonder water geen plaattektoniek en geen platen! Zonder plaattektoniek geen water?!
36 Plaattektoniek speelt een belangrijke rol in de instandhouding van onze atmosfeer en daarmee beschikbaarheid van water
37 Plaattektoniek zorgt voor recycling van materiaal (koolstof)!
38 Mars en Venus: geen plaattektoniek en geen vloeibaar water (meer?)
39 Mars: kleiner en minder radioactieve mineralen die warmte op niveau houdt Warmte verlies Korstvorming Convectie Warmte productie
40
41 Rondje Himalaya Plaattektoniek (opheffing Himalaya) Erosie Moesson
42 Rondje: Himalaya
43 Rondje: Himalaya
44 Rondje: Himalaya
45 Rondje: Himalaya Zomermoesson
46 Rondje: Himalaya
47 Rondje: Himalaya Wintermoesson
48 Rondje: Himalaya
49 Rondje: Himalaya Gebergte verder verhogen kent limiet
50 Rondje: Himalaya Plaattektoniek (opheffing Himalaya) Erosie Moesson Wedge tectonics Nature Geoscience 2, (2009)
51 Rondje: Eyjafjallajokull Spleeteruptie Fimmvorðuhals March 20 th April 12 th 2010! Fimmvorðuhals
52 Rondje: Eyjafjallajokull
53 Rondje: Eyjafjallajokull
54 Rondje: Eyjafjallajokull Viscositeit Weerstand tegen vloeien Laag Toenemende smelttemperatuur Toename gasgehalte Hoog Toename silica gehalte
55 Rondje: Eyjafjallajokull > time table of eruption and precursors SiO 2 (Mg,Fe) 2 SiO 4 XY(Si,Al) 2 O 6
56 Oceanfloor age
57 > time table of eruption and precursors
58 Fissure eruption in northern Iceland (Krafla)
59 Krafla fires
60 Touwlava!
61 April 14 th End of May 2010!
62 First: white (steam)
63 Rondje: Eyjafjallajokull Verschil met Fimmvorðuhals: It s all about chemistry Meer explosief vulkanisme
64 Rondje: Eyjafjallajokull
65 Rondje: Eyjafjallajokull
66 Rondje: Eyjafjallajokull
67 Rondje: Eyjafjallajokull
68 Rondje: Eyjafjallajokull bazalt gabbro rhyoliet graniet
69 Rondje: Eyjafjallajokull Verschil 2 met Fimmvorðuhals: Ice-capped! Resultaat: 1. phreatomagmatics 2. smeltwater vloeden (jokulhaup)
70 > differences Fimmvorðuhals and Eyja > ice-capped Herðubreið
71 > differences Fimmvorðuhals and Eyja > ice-capped. jokulhaup Jokulhaup near Seljalandsfoss, april 17th 2010
72 Rondje: Eyjafjallajokull
73 Rondje: Eyjafjallajokull
74 Rondje: Eyjafjallajokull Corrosie niet het grootste probleem!
75 Rondje: Eyjafjallajokull More dust in the wind!?
76 Rondje: Eyjafjallajokull
77 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Metamorfe gesteenten begraving druk metamorfose Sedimentaire gesteenten De gesteentecyclus smelten verwering erosie transport depositie Stollings gesteenten
78 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis De gesteentecyclus Kwartsiet Intrusie Hoge druk en/of temperatuur Zandsteen Gebergte IJs, water rivier depositie Graniet
79 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Rondje Lage Landen Lithificatie Afzetting Transport Erosie Opheffing
80 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Strand Zeeland: afzetting (?), transport
81 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Limburg: Transport, afzetting en erosie
82 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Ardennen: Erosie, transport
83 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Ardennen Gesteente dat wordt uitgeruimd onder meer rode zandsteen en conglomeraten uit het Devoon
84 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Situatie in het Devoon (ca miljoen jaar geleden)
85 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Zand en grind kwam in het Devoon met rivieren van het Massief van Brabant
86 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Welk gesteente werd in het Devoon geerodeerd uit het Massief van Brabant?
87 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Gesteente dat ook al uit zand en klei bestond!
88 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis?
89 Rondje: gesteentecyclus dicht bij huis Meer afstand (passief) door plaattektoniek! En daling, botsing, opheffing Ook plaattektoniek
IJSLAND. Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen Vrije Universiteit amsterdam
IJSLAND Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen Vrije Universiteit amsterdam Programma IJsland Plaattektoniek Vulkanisme algemeen beetje scheikunde Eyjafjallajökull Klimaat IJs Water > Plaattektoniek > Plaattektoniek
Nadere informatieHOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it?
HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? Leidse Winterlezing 050217 Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam Bernd.andeweg@vu.nl IETS SPECIAALS LEVEN Op Mars niet!
Nadere informatieHOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it?
HOE MAAK JE EEN BEWOONBARE PLANEET? Wat is nodig voor life as we know it? KNAG Onderwijsdag 071114 Dr. Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam Bernd.andeweg@vu.nl IETS SPECIAALS LEVEN Op Mars niet!
Nadere informatieDetermineren van gesteente
Aarde Paragraaf 1 en atlasvaardigheden Determineren van gesteente Als je een gesteente bestudeert en daarna vaststelt wat de naam van het gesteente is, dan ben je aan het determineren. Je kunt gesteenten
Nadere informatieBEWEGENDE AARDE: KWARTET
BEWEGENDE AARDE: KWARTET Theoretisch kader In dit kwartetspel leer je door middel van het beantwoorden van vragen over van alles dat met het bewegen van de aarde te maken heeft. Elk kwartet heeft een onderwerp,
Nadere informatie1.1 Het ontstaan van de aarde
Boekverslag door H. 1566 woorden 16 december 2007 6.8 27 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 1.1 Het ontstaan van de aarde Actualiteitsprincipe: het heden is de sleutel tot het verleden. ONS ZONNESTELSEL.
Nadere informatieWoord vooraf. Schatten uit de natuur.indb :09
Varisciet Hope-diamant Conus eburneus Woord vooraf Overal op onze planeet vind je wonderen uit de natuur. De gesteenten waaruit het aardoppervlak bestaat, bergen talloze verrassingen van kleurige mineralen
Nadere informatie5 havo 2 End. en ex. processen 1-4
5 havo 2 End. en ex. processen 1-4 Rusteloze aarde De Toch miljoenenstad ging het in 79 Napels na Chr. ligt grandioos op nog geen mis 10km De inwoners van de Vesuvius, van niemand Pompei waren lijk zich
Nadere informatie15/03/2016. Fysisch milieu. Cursus natuurgids. Inhoud. 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems
Fysisch milieu Cursus natuurgids 1 Inhoud 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems 2 1 Tektoniek: de aardkorst beweegt platen bewegen uit elkaar Alfred
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2008-II
Actieve aarde Opgave 7 Opheffing van gesteenten en ertsen in het Scandinavisch Hoogland Gebruik de bronnen 10 en 11 van het bronnenboekje. In de derde afbeelding (afbeelding C) van bron 10 zijn de cijfers
Nadere informatieFysisch milieu. Cursus natuurgids
Fysisch milieu Cursus natuurgids 1 Inhoud 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems 2 1 Abiotische processen 1 Abiotische processen vaststellingen Lithosfeer:vast
Nadere informatieFysisch milieu. Cursus natuurgids
Fysisch milieu Cursus natuurgids 1 Inhoud 1 Beknopte initiatie in enkele abiotische processen 2 Landschapsvorming in Vlaanderen 3 Bodems Fysisch milieu Cursus Natuurgids 2 vaststellingen Lithosfeer:
Nadere informatie6.6. Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus keer beoordeeld. Aardrijkskunde
Samenvatting door een scholier 1458 woorden 15 augustus 2010 6.6 22 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde: Endogene en Exogene processen 1.2 t/m 1.9 en 1.11 t/m 1.13 1.2
Nadere informatie6 keer beoordeeld 24 juni 2016
6,8 Samenvatting door Mike 1852 woorden 6 keer beoordeeld 24 juni 2016 Vak Aardrijkskunde Methode BuiteNLand H2 Endogene en Exogene processen S2 De Opbouw van de Aarde Oceaanbodem bestaat uit basalt en
Nadere informatieReis naar het middelpunt der Aarde
Reis naar het middelpunt der Aarde Wim van Westrenen Vrije Universiteit Amsterdam Leidse Winterlezing, 9 november 2014 Mijn onderzoek aan de VU Planetaire evolutie Fysische en chemische eigenschappen bij
Nadere informatieAardrijkskunde Samenvatting Hoofdstuk 2 Endogene en Exogene processen 2 t/m 12
Aardrijkskunde Samenvatting Hoofdstuk 2 Endogene en Exogene processen 2 t/m 12 2: De opbouw van de aarde Kern: 3700 km dik, binnenste deel vast, buitenste deel vloeibaar -> aardmagnetisme Aardmantel: 2900
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Aardrijkskunde Samenvatting Hoofdstuk 2 Endogene en Exogene processen 2 t/m 12
Samenvatting Aardrijkskunde Aardrijkskunde Samenvatting Hoofdstuk 2 Endogene en Exogene processen 2 t/m 12 Samenvatting door F. 1428 woorden 6 december 2012 5,5 18 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde
Nadere informatieNaam: VULKANEN. Vraag 1. Uit welke drie lagen bestaat de aarde? Vraag 2. Hoe dik is de aardkorst gemiddeld?
Naam: VULKANEN Voordat je begrijpt hoe vulkanen ontstaan, moet je eerst weten hoe de aarde in elkaar zit. De aarde is een bol die uit drie lagen bestaat. De binnenste laag is de kern. De temperatuur is
Nadere informatieKei-cool. leerplan inhouden
Kei-cool leerplan inhouden In dit document vind je de leerplandoelen die in de tentoonstelling Kei-Cool behandeld worden voor het vak aardrijkskunde. We gebruiken daarvoor de leerplannen van de 1ste graad
Nadere informatieZaterdagmiddag 3 sept 2016 Studie van de afzettingen uit het Trias. Buntsandstein en Muschelkalk.
Zaterdagmiddag 3 sept 2016 Studie van de afzettingen uit het Trias. Buntsandstein en Muschelkalk. Golvende hoogvlakten met verre uitzichten, diep ingesneden rivierdalen en uitgestrekte bossen. De WGL trok
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
(Summary in Dutch) Aardwetenschappers kijken naar de structuur van het oppervlak en inwendige van de aarde, en de processen die zich daar afspelen. De aarde lijkt op het eerste gezicht nogal hard en vast,
Nadere informatieVerslag geologie excursie ochtend van 4 september.
Verslag geologie excursie ochtend van 4 september. Verslaggever: Rinus Coesel Locaties van de excursie: Met eigen vervoer hebben wij onder leiding van Hans de Jong de volgende locaties bezocht: Nr Locatie
Nadere informatieWarmteproductie in de Aarde?
Warmteproductie in de Aarde? keuzeopdracht natuurkunde voor vwo 6 Een verrijkende opdracht over warmte, de aarde en radioactiviteit Voorkennis: Warmte; soortelijke warmte; vermogen; straling, stroming
Nadere informatieDaarbij stierven 200 duizend mensen.
Filmpje op www.youtube.com/watch?v=vua_y9c4zu4&feature=related Google trefwoorden: filmpje, plaattektoniek, teleac, youtube Aardbevingen Beweging in de aarde In 2004 was de tsunami in Azië na aardbeving
Nadere informatieThermochronologie en inversie van de Roerdalslenk
Samenvatting De temperatuur van de ondergrond speelt belangrijke rol in veel geologische processen. Temperatuur bepaalt de weerstand van de aardkorst bij deformatie en speelt een belangrijke rol bij de
Nadere informatieWat zie jij op het plaatje? Schrijf het vehaal af. De golf was zo hoog als een. Er staan heel veel huizen onder
Lees het verhaal van de aardbeving. Stel je voor: de aarde beweegt. De lampen schudden heen en weer. Je hele huis schudt heen en weer. Het huis stort in! Alles is kapot. Dat kan gebeuren bij een aardbeving.
Nadere informatieVerleden: sleutel voor de toekomst? Outline. Lyell (uniformitarisme) The present is the key to the past. Verleden/heden/toekomst.
Verleden: sleutel voor de toekomst? Outline Deze presentatie staat (bijna) op www.falw.vu.nl/knagdag en op www.geo.vu.nl/~andb/knagdag The past is the key to the present (and the future)? Aardbevingen
Nadere informatie28-3-2014. spreiding oceanische korst / hotspot vulkanisme geologie IJsland geothermie. 25 maart 2014 GEA-kring Rijnland. Spreiding oceanische korst
Heet IJsland 25 maart 2014 GEA-kring Rijnland spreiding oceanische korst / hotspot vulkanisme geologie IJsland geothermie Spreiding oceanische korst Alfred Lothar Wegener (1/11/1880, Berlijn - ca. 16/11/1930,
Nadere informatieSteen 2. college Utrecht oktober 2009 HKU
Steen 2 college Utrecht oktober 2009 HKU Vandaag: Steen Afwerkingen en bewerkingen van steen Steensoorten granieten travertin Sommige breccia s Nieuwe marmersoorten Oude marmersoorten Classificatie, uitgaande
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde De Aarde
Samenvatting Aardrijkskunde De Aarde Samenvatting door een scholier 1657 woorden 7 januari 2010 5,9 10 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde AK SE 2 Aarde 2 De opbouw van de aarde Seismologen: aardbevingdeskundigen.
Nadere informatieAarde: De aarde als natuurlijk systeem; samenhangen en diversiteit
Aarde: De aarde als natuurlijk systeem; Aardrijkskunde VWO 2011/2012 www.lyceo.nl Overzicht domeinen CE Aardrijkskunde A1: Geografische benadering B1: Samenhang en verscheidenheid in de wereld C1: De aarde
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Endogene en exogene processen (H2 Aarde)
Samenvatting Aardrijkskunde Endogene en exogene processen (H2 Aarde) Samenvatting door een scholier 2526 woorden 25 maart 2011 6,3 43 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde H2 aarde Endogene en exogene processen
Nadere informatieVulkanen. Welke soorten vulkanen zijn er, welke stoffen komen er vrij bij een uitbarsting en hoe vinden we die stoffen aan het aardoppervlak terug?
De Bewegende Aarde Keuzehoofdstuk 4. Vulkanen Keuzehoofdstuk 4. De hoofdvraag in dit hoofdstuk is: Vulkanen Welke soorten vulkanen zijn er, welke stoffen komen er vrij bij een uitbarsting en hoe vinden
Nadere informatieAardrijkskunde H2 Endogene en exogene processen
Aardrijkskunde H2 Endogene en exogene processen P2 Opbouw van de aarde Vroeger was de aarde een klont roodgloeiend gesteente, door de afstand tot de zon is dat afgekoeld en de buitenste laag gestold. De
Nadere informatieGeologische wandeling door Den Haag.
Geologische wandeling door Den Haag. Datum: 28 september 2014. Organisatie: Gea-Kring Rijnland (Rob H. en Maartje K.) Verslag: Jan GL. Heerlijke, zonnige en zinnige zondagmiddag! 13.00 uur Verzamelen aan
Nadere informatieOpbouw van deze workshop: 1 drie verhaaltjes 2 hoofdindeling van gesteenten 3 aan het werk
Opbouw van deze workshop: 1 drie verhaaltjes 2 hoofdindeling van gesteenten 3 aan het werk www.clarinusnauta.nl; Meneer? Wat is dit? Wat een mooi stuk! Het is behoorlijk zwaar. Waar heb je het gevonden?
Nadere informatieGeothermische energie
Geothermische energie door Prof. Dr. R.D. Schuiling OF: ENERGIE UIT AARDWARMTE De sterk toegenomen behoefte aan energie en het besef van de eindigheid van de reserves aan fossiele brandstoffen hebben de
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo 2007-I
Actieve aarde Opgave 6 Paleoklimatologie en de invloed van zeestromen bron 13 Paleoklimatologie Klimaatverandering is van alle tijden. Zelfs de snelle overgang naar een warmer klimaat, die we nu meemaken,
Nadere informatieConvectie in de aardmantel: de aarde als warmtemotor
Convectie in de aardmantel: de aarde als warmtemotor A.P. van den Berg Inst. Aardwetenschappen Universiteit Utrecht September 2009 www.geo.uu www.geo.uu..nl/~berg/nlt-geo De bewegende aarde (4) Convectie
Nadere informatieOpgave Zonnestelsel 2005/2006: 3
Opgave Zonnestelsel 25/26: 3 2.1 Samenstelling van de gasreuzen Het afleiden van de interne samenstelling van planeten gebeurt voornamelijk door te kijken naar de afwijkingen in de banen van satellieten
Nadere informatieKei-cool. De tentoonstelling in het kort
Kei-cool De tentoonstelling in het kort In deze Kei-coole interactieve tentoonstelling treed je in de voetsporen van een echte geoloog. Tijdens je tocht steek je heel wat op over gesteenten en mineralen.
Nadere informatiePlanning. september onderwerp kiezen
Planning september onderwerp kiezen na thema platentektoniek (ipv algemeen belgie op kaart): een korte geschiedenis van je gebied adhv kaarten (met cirkel waar): bvb kaart 400 Ma: onder water en cirkel
Nadere informatieAARDBEVINGEN IN NEDERLAND
AARDBEVINGEN IN NEDERLAND ONGEMAKKELIJK EN ONVERWACHT KNAG Onderwijsdag 11 nov 2016 Dr Bernd Andeweg Aardwetenschappen VU Amsterdam In nummer mei 2016 in 1. Presentatie staat (bijna) op www.falw.vu/~andb/knagdag
Nadere informatieworden verklaard vanuit de warmtehuishouding van de Aarde?
In het inwendige van de Aarde wordt warmte geproduceerd door verval van radioactieve isotopen. De Aarde moet die warmte transporteren naar het aardoppervlak want alleen daar kan de warmte afgegeven worden.
Nadere informatie50 Jaar Geologie: Hoogtepunten. 2. Mijn 50 jaar: * de jaren 60 (revolutie) *
50 Jaar Geologie: Hoogtepunten Frank Beunk, Aardwetenschappen VU, Amsterdam 1. Vóór 1960 2. Mijn 50 jaar: * de jaren 60 (revolutie) * 1970-2009 Geen wetenschap heeft ons beeld van de plaats van de mens
Nadere informatieKrachten van de natuur hoofdstuk 1B4
Krachten van de natuur hoofdstuk 1B4 Cursus 4.1: De aarde beeft Opbouw van de aarde Clip: Opbouw van de aarde De aarde is, van binnen naar buiten, opgebouwd uit: 1. de binnenkern De kern van de aarde is
Nadere informatieModule Bodemkunde en bemesting
Module Bodemkunde en bemesting De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl www.climatecalc.eu Cert. no. CC-000057/NL Colofon Auteur Arno de Bruin,
Nadere informatieVormen in het landschap. 1.Structuur van de aarde. 2. Plaattectoniek 19/01/2012
Vormen in het landschap Structuur van de aarde Plaattectoniek Gevolgen voor het aardoppervlak Gesteentecyclus Bodems en de bodemkaart Het reliëf in de Antwerpse Kempen 1.Structuur van de aarde Structuur
Nadere informatieKunnen wij het broeikasgevaar bezweren? Ja, natuurlijk!
Kunnen wij het broeikasgevaar bezweren? Ja, natuurlijk! Natuurlijke verwering Verwering is de neutralisatie van een zuur door een gesteente. Voor het mineraal olivijn gaat dat zo: Mg 2 SiO 4 + 4 CO 2 +
Nadere informatieSamenvatting aardrijkskunde hoofdstuk 1 de aarde:
Boekverslag door E. 2593 woorden 1 november 2008 6.3 59 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Samenvatting aardrijkskunde hoofdstuk 1 de aarde: Paragraaf 2 opbouw van de aarde: De oceaan
Nadere informatieVan Schoonebeek tot schaliegas. Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015
Van Schoonebeek tot schaliegas Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13 december 2015 Aardbevingen in Groningen Van Schoonebeek tot schaliegas Jan Dirk Jansen Leidse Winterlezing Naturalis, 13
Nadere informatieVersie 2.1. Bij de voorkant
Versie 2.1 Bij de voorkant Rode draad van. Bron: naar Understanding Earth, Grotzinger, Jordan, Press en Siever, 2005. De nummers verwijzen naar de hoofdstuknummers van de module. Colofon De Module is bestemd
Nadere informatie2010-12 GEA PROJECT MODULE 03 GEOLOGIE GONDWANA GESTEENTEN
2010-12 MODULE 03 PROJECT GEOLOGIE GONDWANA GESTEENTEN INFOBLAD 1 GE A 2 Bij het later opnieuw uiteenvallen van Gondwana kon magma uit de diepte opwellen en uitkristalliseren tot magmatische intrusies
Nadere informatieGeschiedenis van de aarde
Geschiedenis van de aarde Vragen bij de oefen- en zelftoetsmodule behorende bij hoofdstuk 25 van 'Biology', Campbell, 8e druk en de colleges 'Dynamische aarde'. november 2009 Inleiding Je moet weten: hoe
Nadere informatieBiogene Mineralen een nieuwe kijk op mineraalevolutie
Biogene Mineralen een nieuwe kijk op mineraalevolutie Biogene mineralen in strikte zin: Gevormd (aan aardoppervlak) door: Biochemische processen. (in organismen of daardoor uitgescheiden) exoskelet - calciet,
Nadere informatieNatuurrampen. Natuurrampen. Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting.
Natuurrampen Natuurrampen Natuurrampen Enkele voorbeelden... Oorzaken: bijvoorbeeld lawine, aardbeving, orkaan, overstroming, tsunami en vulkaanuitbarsting. Gevolgen: bijvoorbeeld bedolven mensen, doden,
Nadere informatieAK HF SE 2 'Wonen in NL' hoofdstuk 1
Balgstuw Opblaasbare dam in de rivier. Bij Kampen bedoeld om te voorkomen dat water van het IJsselmeer de IJssel in wordt gestuwd door de wind. Als dit wel gebeurd kan dat leiden tot hoge waterstanden
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde vwo I
Actieve aarde Opgave 7 De veranderingen van het Ertsgebergte in de loop van de geologische geschiedenis Gebruik bron 18 van het bronnenboekje. Tijdens fase 2 (zie bron 18) voldeed het gebied in de driehoek
Nadere informatie15/06/2012. 15/06/2012 Geothermie in Limburg: enkele geologische aspecten Matsen Broothaers WAT IS GEOTHERMIE? 15/06/2012 2 2012, VITO NV
15/06/2012 Geothermie in Limburg: enkele geologische aspecten Matsen Broothaers WAT IS GEOTHERMIE? 15/06/2012 2 1 WAT IS GEOTHERMIE?» Warmte uit de kern van de Aarde» neemt toe met de diepte» Radioactief
Nadere informatieVerestering volgens Fischer gezien door Ben Erné, fysisch chemicus
Van t Hoff Laboratorium voor Fysische en Colloïdchemie Debye Instituut Universiteit Utrecht Verestering volgens Fischer gezien door Ben Erné, fysisch chemicus H + lcohol + uur Ester + Water b.erne@chem.uu.nl
Nadere informatieAardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel
Aardrijkskunde Bewegende aarde Leerjaar 2ha HBAK Antwoordmodel ------------------------------------------------------------------------------------------ Let op: - Je bent zelf verantwoordelijk voor het
Nadere informatieEyjafjallajökull: inzichten in vulkanisme op IJsland 20 0 0 G R O N D B O O R & H A M E R
AFBEELDING 4. Ten noordoosten van Myvatn vonden van 1978 tot 1984 de Krafl a fi res plaats, meerdere episoden van spleeterupties. In het landschap zijn de lava-fl ows van verschillende ouderdom nog te
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2
Samenvatting Aardrijkskunde Hoofdstuk 2 Samenvatting door een scholier 1875 woorden 20 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Aardrijkskunde H2 Endogene en exogene processen
Nadere informatieDe Geo. 2 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden werkboek A hoofdstuk 3. eerste druk
De Geo 2 th Aardrijkskunde voor de onderbouw Antwoorden werkboek A hoofdstuk 3 www.degeo-online.nl eerste druk Hoofdstuk 3 Europa: van de bergen naar de zee Start 1 a de invloed van de rivieren op het
Nadere informatieNieuwsbrief nr 7 Utrecht, juni 2016
Nieuwsbrief nr 7 Utrecht, juni 2016 Zeer geachte sympathisant van de Olivijn Stichting In onze Nieuwsbrief nr 6 hebben wij u uitvoerig op de hoogte gesteld van de externe en interne ontwikkelingen de Stichting
Nadere informatieEen leven lang plezier
29 juni 2006 Een leven lang plezier Van harte gefeliciteerd met uw aankoop! U heeft gekozen voor een prachtig kwaliteitsproduct, waar u veel plezier aan zult beleven. Uw product is namelijk met zorg ontworpen
Nadere informatieSamenvatting. Figuur 1: Onderzoeksgebied in paars
Samenvatting Geothermie duurzame energiebron De lat voor verduurzaming in de woningbouw, tuinbouw en industrie ligt hoog. Het blijkt uit onderzoek en praktijk dat geothermie een zeer kosteneffectieve manier
Nadere informatieEindexamen natuurkunde havo I
Opgave 1 Lord of the Flies Lees eerst de tekst in het kader. Er bestaan twee soorten brillenglazen: - bolle (met een positieve sterkte) en - holle (met een negatieve sterkte). In de figuren hiernaast is
Nadere informatieDiving Deep into Rocky Exoplanets K. Hakim
Diving Deep into Rocky Exoplanets K. Hakim Samenvatting DIVING DEEP INTO ROCKY EXOPLANETS Kaustubh Hakim In de derde eeuw voor Christus schreef de Griekse filosoof Epicurus een haast profetische stelling
Nadere informatieWerken met afbeeldingen in het examenprogramma aardrijkskunde havo/vwo
Werken met afbeeldingen in het examenprogramma aardrijkskunde havo/vwo OPDRACHTEN EXAMENPROGRAMMA FUNCTIE AFBEELDING 1. De afbeelding als motivator Havo: Wereld, Aarde, Ontwikkelingsland, Leefomgeving
Nadere informatie2 Bemesting 44 2.1 Meststoffen 44 2.2 Soorten meststoffen 46 2.3 Grondonderzoek 49 2.4 Mestwetgeving 49
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Bodem en grond 9 1.1 Grond, bodem en grondsoorten 9 1.2 Eigenschappen van grond 20 1.3 Problemen met de grond 23 1.4 Verbeteren van landbouwgronden 30 1.5 Transport van
Nadere informatie96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN
96-(224) 2.0 LOSSE GESTEENTEN Grondboor en Hamer, jrg. 43, no. 5/6, p. 225-227, 3 fig., november 1989 AFZETTINGEN VAN RIJN EN MAAS IN LIMBURG W.M. Felder* In de loop van het Mioceen, 10 tot 7 miljoenn
Nadere informatieIJstijden. Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd
IJstijden Blauw = tussenijstijd Rose = ijstijd IJstijden Glaciaal tijdens het pleistoceen 2.500.000-100.000 jaar geleden 1. ijs duwt de bodem naast en voor zich om hoog en zo ontstonden stuwwalen. 2. ijs
Nadere informatieKernpunten. Conclusie en nawoord. Essay naar de temperaturen binnen de kern van de aarde. Auteur: Sebastien Immers. Copyright Augustus 2010
Kernpunten Essay naar de temperaturen binnen de kern van de aarde. Conclusie en nawoord Auteur: Sebastien Immers Copyright Augustus 2010 Voor meer informatie: info@immerspher.com Internetadressen: http://www.immerspher.com
Nadere informatie4 keer beoordeeld 4 maart Natuurkunde H6 Samenvatting
5,2 Samenvatting door Syb 763 woorden 4 keer beoordeeld 4 maart 2018 Vak Natuurkunde Methode Pulsar Natuurkunde H6 Samenvatting PARAGRAAF 1 Er zijn veel verschillende soorten energie: Bewegingsenergie
Nadere informatieGeothermisch water afkoelen tot 10 C? Guus Willemsen IF Technology 15 oktober 2015
Geothermisch water afkoelen tot 10 C? Guus Willemsen IF Technology 15 oktober 2015 Situatie Nu 11 draaiende projecten in glastuinbouw Meestal afkoeling van 70 a 90 C tot ca 30 a 40 C Veel projecten ontgassen
Nadere informatieErosie en verwering hv123. CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie.
Auteur VO-content Laatst gewijzigd 16 December 2016 Licentie CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Webadres http://maken.wikiwijs.nl/52472 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken
Nadere informatieEnkele Geologische waarnemingen in oktober 1964 vanuit Epen (L) naar de Ardennen.
Enkele Geologische waarnemingen in oktober 1964 vanuit Epen (L) naar de Ardennen. door T. Bult (a) Anticlinalen en dergelijke verschijnselen. Ik vind anticlinalen daarom zo fascinerend, omdat zij zo duidelijk
Nadere informatieGeothermie als Energiebron
Geothermie als Energiebron Even voorstellen: Paul Mast -- Geoloog Johan de Bie --Technical Sales manager ESPs Ynze Salverda -- BD Analist Er zijn verschillende vormen van duurzame energie. Daarvan is geothermie
Nadere informatie1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.
De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing
Nadere informatieH7 werken met stoffen
H7 werken met stoffen Stofeigenschappen Faseovergangen Veilig werken met stoffen Chemische reacties Stoffen Zuivere stoffen mengsels legeringen één soort moleculen opgebouwd uit een aantal verschillende
Nadere informatieinhoud blz. Inleiding 1. Wat is een berg? 2. Hoogte 3. Hoe ontstaan bergen? 4. Soorten gebergte 5. Beroemde bergen 6. Bergweetjes Pluskaarten
Bergen inhoud blz. Inleiding 3 1. Wat is een berg? 4 2. Hoogte 5 3. Hoe ontstaan bergen? 6 4. Soorten gebergte 9 5. Beroemde bergen 12 6. Bergweetjes 16 Pluskaarten 19 Bronnen en foto s 21 Colofon en voorwaarden
Nadere informatieDe diepe oorzaak van aardbevingen in Nepal
De diepe oorzaak van aardbevingen in Nepal Auteur: Bertie Schonk, mei 2016 1 Wat is een aardbeving? 2 Waar komen aardbevingen vandaan? 3 Waar komen nu die spanningen en breuken in de lithosfeer vandaan?
Nadere informatieGesteentepracticum Jennifer Inge Lisette Stroo
Gesteentepracticum Jennifer Inge Lisette Stroo Interfacultaire Lerarenopleidingen Universiteit van Amsterdam december 2013 Inleiding De vaksectie aardrijkskunde van het Montessori Lyceum Amsterdam (MLA)
Nadere informatieDe Alpen-natuurlandschap
Samenvatting door T. 1020 woorden 15 december 2012 5,6 36 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo De Alpen-natuurlandschap Het ontstaan Endogende krachten - breuken in aardkorst - aardkorst verdeelt
Nadere informatieDE BLAUWE AARDE. College 1 Water als leven brengend molecuul
DE BLAUWE AARDE College 1 Water als leven brengend molecuul BLAUWE AARDE Uw docent Kees Boele PROGRAMMA 1. Water als leven brengend molecuul 2. Leven in zee 3. Leven in sloot en plas 4. Water in een rugzak,
Nadere informatieDE AARDE IN HET HEELAL
DE AARDE IN HET HEELAL 1. ONDERZOEK VAN HET HEELAL...3 1.1. ONDERZOEK VANOP DE AARDE...3 1.1.1. De analyse van zichtbaar licht...3 1.1.2. De telescoop...4 1.1.3. Radiotelescopen...4 1.2. ONDERZOEK BUITEN
Nadere informatieInhoud 1. Aardbevingen 3 2. Een kijkje in de aarde 3. Over scheuren en platen 4. Schuivende platen 6 5. Langs de breuklijnen 6.
Aardbevingen Inhoud 1. Aardbevingen 3 2. Een kijkje in de aarde 4 3. Over scheuren en platen 5 4. Schuivende platen 6 5. Langs de breuklijnen 9 6. Tsunami s 10 7. Het epicentrum 11 8. De seismograaf 12
Nadere informatieDe Geo. 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw. Antwoorden hoofdstuk 5. www.degeo-online.nl. 1ste druk
De Geo 1 th Aardrijkskunde voor de onderbouw Antwoorden hoofdstuk 5 www.degeo-online.nl 1ste druk De Geo, aardrijkskunde voor de onderbouw van th - Docentenhandleiding 1 TH 1 ThiemeMeulenhoff Utrecht/Zutphen,
Nadere informatieEindexamen aardrijkskunde oud progr vwo 2010 - I
Actieve aarde Opgave 7 Platentektoniek en klimaat Bestudeer bron 1 die bij deze opgave hoort. 1p 25 Welke atlaskaart moet je gebruiken om inzicht te krijgen in de plaattektonische bewegingen vanaf het
Nadere informatieRelatie (geo)chemische dispersiepatronen - geologie
Doelstelling: milieustudies Relatie (geo)chemische dispersiepatronen - geologie vaak interpretaties van (geo)chemische dispersiepatronen: bodem riviersedimenten (slib, ) grondwater relatie milieu? natuurlijke
Nadere informatieINHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...
INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...
Nadere informatieInleiding Astrofysica College 3 10 oktober Ignas Snellen
Inleiding Astrofysica College 3 10 oktober 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Straling, energie en flux Astrofysica: licht, atomen en energie Zwartlichaamstralers (black body) Stralingswetten Een object dat
Nadere informatieWat zit er in de aarde en wat beweegt haar. Jacob T. Fokkema
Wat zit er in de aarde en wat beweegt haar Jacob T. Fokkema Bataafsch December 10, 2010 Genootschap 1 Golf patronen van Mallet in 1848 December 10, 2010 2 Het eerste concept van seismische reflectie (1922)
Nadere informatieOefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE
Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6
Samenvatting Aardrijkskunde 4.1 t/m 4.6 Samenvatting door een scholier 1392 woorden 15 januari 2014 5,9 5 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde Wereldwijs AARDRIJKSKUNDE PW 4.1 T/M 4.6 H 4 1 *Reliëfkaart:
Nadere informatieOefenopgaven CHEMISCHE INDUSTRIE
Oefenopgaven CEMISCE INDUSTRIE havo OPGAVE 1 Een bereidingswijze van fosfor, P 4, kan men als volgt weergeven: Ca 3 (PO 4 ) 2 + SiO 2 + C P 4 + CO + CaSiO 3 01 Neem bovenstaande reactievergelijking over
Nadere informatieErosie. Willem Frederik Hermans. Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/herm014eros01_01/colofon.htm
Erosie Willem Frederik Hermans bron. Uitgeverij Heijnis, Zaandijk 1960 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/herm014eros01_01/colofon.htm 2007 dbnl / erven Willem Frederik Hermans t.o. 3 1.
Nadere informatie7.1 Het deeltjesmodel
Samenvatting door Mira 1711 woorden 24 juni 2017 10 3 keer beoordeeld Vak NaSk 7.1 Het deeltjesmodel Een model van een stof Elke stof heeft zijn eigen soort moleculen. Aangezien je niet kunt zien hoe een
Nadere informatie