Hof van Cassatie van België

Transcriptie

1 21 DECEMBER 2015 C N/1 Hof van Cassatie van België Arrest Nr. C N P.S. eiser, vertegenwoordigd door mr. Johan Verbist, advocaat bij het Hof van Cassatie, tegen VIVIUM nv, met zetel te 1210 Sint-Joost-ten-Node, Koningsstraat 153, verweerster, vertegenwoordigd door mr. Huguette Geinger, advocaat bij het Hof van Cassatie. I. RECHTSPLEGING VOOR HET HOF Het cassatieberoep is gericht tegen het vonnis in hoger beroep van de rechtbank van eerste aanleg Limburg, afdeling Tongeren, van 28 april De zaak is bij beschikking van de eerste voorzitter van 23 juni 2015 verwezen naar de derde kamer.

2 21 DECEMBER 2015 C N/2 Raadsheer Koen Mestdagh heeft verslag uitgebracht. Advocaat-generaal Henri Vanderlinden heeft geconcludeerd. II. CASSATIEMIDDEL De eiser voert in zijn verzoekschrift dat aan dit arrest is gehecht, een middel aan. III. BESLISSING VAN HET HOF Beoordeling 1. De appelrechters verantwoorden hun beslissing dat de morele schade na consolidatie en de meerinspanningen in het huishouden na consolidatie enkel ex aequo et bono kunnen worden geraamd niet enkel met de reden dat kapitalisatie niet aangewezen is wanneer het te kapitaliseren basisbedrag zelf ex aequo et bono wordt geraamd, maar eveneens, met overname van de redenen van het beroepen vonnis en met eigen redenen, op grond dat: - de geschatte dagwaarde die geldt voor een tijdelijke invaliditeit niet kan aangenomen worden als basisbedrag voor de kapitalisatie van toekomstige morele schade omdat men dan ten onrechte ervan uitgaat dat deze schade vóór en na de consolidatie levenslang dezelfde intensiteit heeft; - deze schade echter niet levenslang dezelfde intensiteit heeft omdat de samenstellende elementen ervan onderhevig zijn aan dynamische factoren zoals gewenning en aanpassing aan de gegeven situatie; - de waarde van de huishoudelijke arbeid moeilijk te bepalen is omdat onder meer de gezinssamenstelling in de toekomst kan veranderen; - met betrekking tot de economische waarde van de toekomstig te verrichten huishoudelijke arbeid des te meer geldt dat dit geen statisch gegeven is, en dit onder meer afhankelijk zal zijn van de toekomstige gezinssamenstelling, de vorderende leeftijd, de afnemende krachten, enzovoort.

3 21 DECEMBER 2015 C N/3 In zoverre het middel schending aanvoert van artikel 1382 Burgerlijk Wetboek, berust het op een onvolledige lezing van het bestreden vonnis en mist het mitsdien feitelijke grondslag. 2. De appelrechter kan zijn beslissing motiveren door verwijzing naar de redenen van het beroepen vonnis zonder deze te moeten weergeven, voor zover duidelijk is over welke redenen het gaat. 3. Het middel voert niet aan dat het onduidelijk is naar welke redenen van het beroepen vonnis de appelrechters verwijzen en uit het antwoord op de aangevoerde schending van artikel 1382 Burgerlijk Wetboek blijkt dat zulks niet het geval is. In zoverre het middel schending aanvoert van artikel 149 Grondwet, kan het niet worden aangenomen. Dictum Het Hof, eenparig beslissend, Verwerpt het cassatieberoep. Veroordeelt de eiser tot de kosten. Bepaalt de kosten voor de eiser op 677,41 euro. Dit arrest is gewezen te Brussel door het Hof van Cassatie, derde kamer, samengesteld uit afdelingsvoorzitter Eric Dirix, als voorzitter, en de raadsheren Koen Mestdagh en Bart Wylleman, en in openbare terechtzitting van 21 december 2015 uitgesproken door afdelingsvoorzitter Eric Dirix, in aanwezigheid van advocaatgeneraal Henri Vanderlinden, met bijstand van griffier Vanessa Van de Sijpe.

4 21 DECEMBER 2015 C N/4 V. Van de Sijpe B. Wylleman K. Mestdagh E. Dirix

5 VERZOEKSCHRIFT/1 VOORZIENING IN CASSATIE VOOR: S.P. 5 eiser tot cassatie, 10 bijgestaan en vertegenwoordigd door ondergetekende advocaat bij het Hof van Cassatie Johan Verbist, kantoor houdend te 2000 Antwerpen, Amerikalei 187/302, bij wie keuze van woonplaats wordt gedaan. 15 TEGEN: VIVIUM NV, waarvan de maatschappelijke zetel is gevestigd te 2018 ANTWERPEN, Desguinlein 92, en ingeschreven in de Kruispuntbank der Ondernemingen onder het nummer , verweerster in cassatie. 20 * * * 25 Aan de Heren Eerste Voorzitter en Voorzitters van het Hof van Cassatie, Aan de Dames en Heren Raadsheren in het Hof van Cassatie, 30 Hooggeachte Dames en Heren,

6 VERZOEKSCHRIFT/2 35 Eiser heeft de eer een vonnis in hoger beroep aan Uw beoordeling voor te leggen dat op tegenspraak tussen partijen werd uitgesproken door de derde Kamer van de Rechtbank van Eerste Aanleg Limburg, afdeling Tongeren op 28 april 2014 (nr. 13/161/A). FEITEN EN PROCEDUREVOORGAANDEN 40 Op 17 oktober 2005 gebeurde er een verkeersongeval op de E313 te Riemst tussen enerzijds de heer Vitale, verzekerd door verweerster en anderzijds eiser, die ter plaatse wegenwerken uitvoerde. 45 Eiser werd ernstig gekwetst bij dit ongeval. Het wordt tussen partijen niet betwist dat de verzekerde van verweerster volledig aansprakelijk was voor de totstandkoming van dit ongeval. 50 Eiser heeft op 25 januari 2012 verweerster gedagvaard voor de politierechtbank te Tongeren met het oog op de vergoeding van verschillende schadeposten. 55 De politierechtbank te Tongeren sprak zich uit in het vonnis van 14 januari 2013 en kende aan eiser schadevergoeding toe voor de geleden schade. Eiser heeft beperkt hoger beroep ingesteld tegen dit vonnis. 60 Over de begroting van de meeste schadeposten bestaat er immers een akkoord tussen partijen. Enkel is betwisting blijven bestaan over de vergoeding voor de meerinspanningen in het huishouden voor de consolidatie, de morele schade na de consolidatie en de meerinspanningen in het huishouden na consolidatie.

7 VERZOEKSCHRIFT/ Meer bepaalde vorderde eiser in hoger beroep dat een bedrag zou worden toegekend van 7.414, 05 euro voor de vergoeding voor de meerinspanningen in het huishouden voor de consolidatie, , 21 euro voor de morele schade na de consolidatie en , 66 euro voor de meerinspanningen in het huishouden na consolidatie. Verweerster stelde bij conclusie incidenteel hoger beroep in dat ertoe strekte de schadevergoeding voor de morele schade na consolidatie te begroten op euro en de beslissing van de eerste rechter m.b.t. de gerechtskosten te hervormen. De rechtbank van eerste aanleg te Tongeren verklaarde in het vonnis in hoger beroep dd. 28 april 2014 het hoger beroep ontvankelijk doch ongegrond. Het incidenteel hoger beroep werd deels gegrond verklaard. 80 ENIG MIDDEL TOT CASSATIE Geschonden wetsbepalingen 85 - artikel 1382 Burgerlijk Wetboek; - artikel 149 Grondwet. 90 Aangevochten beslissing De appelrechters bevestigen met betrekking tot de vergoeding van de morele schade na consolidatie en de meerinspanningen in het huishouden na consolidatie het eerste vonnis en bevestigen aldus de door de eerste rechter toegekende

8 VERZOEKSCHRIFT/4 95 bedragen voor deze schadeposten en verklaren bijgevolg het hoger beroep van eiser ongegrond op grond van de volgende motieven: 3.2. met betrekking tot de morele schade na consolidatie 100 [Eiser] stelt dat de eerste rechter ten onrechte de schadeberekening via kapitalisatie heeft verworpen en een vergoeding per punt heeft toegekend [Eiser] verwijst hiervoor naar het arrest van het Hof van Cassatie dd dat stelt: door te oordelen dat kapitalisatie van de morele schade op basis van een forfaitaire dagvergoeding niet mogelijk is, schenden de appelrechters art en 1383 BW. De eerste rechter heeft de mogelijkheid om te kapitaliseren niet uitgesloten, doch heeft integendeel gemotiveerd onderbouwd waarom deze berekeningswijze in casu niet de meest geschikte is om de schade zo concreet mogelijk te begroten. 115 De rechtbank sluit zich aan bij deze uitvoerige motivering en voegt hieraan toe dat zij een toepassing van de kapitalisatiemethode evenmin aangewezen acht, wanneer dient te worden uitgegaan van een (te kapitaliseren) basisbedrag dat zelf ex aequo et bono geraamd wordt en niet geobjectiveerd wordt. 120 [Eiser] doet ten onrechte uitschijnen dat de indicatieve tabel en de actuele rechtspraak voorschrijven dat deze schadepost gekapitaliseerd dient te worden bij ongeschiktheden boven 14 %. 125 De indicatieve tabel is niet meer dan een vrijblijvende leidraad, waarvan een rechtbank in haar soevereine appreciatiebevoegdheid probleemloos kan afwijken in haar betrachting om de schade zo concreet mogelijk te begroten. Het is volgens de rechtbank niet mogelijk om de morele schade die [eiser] reeds geleden heeft sedert de consolidatie en die hij in zijn verdere toekomst nog zal lijden, op een andere wijze te bepalen dan ex aequo et bono.

9 VERZOEKSCHRIFT/ Rekening houdend met de aard en de ernst van de restletsels en ongemakken, hun impact op het persoonlijk functioneren van [eiser], het weerhouden percentage van 46% blijvende invaliditeit en de leeftijd en de levensverwachting van [eiser] komt de door de eerste rechter voor deze schadepost toegekende vergoeding van euro als billijk en passend voor. Het door de eerste rechter toegekende bedrag wordt dan ook bevestigd. 140 datie 3.3. met betrekking tot de meerinspanningen in het huishouden na consoli- 145 Ook hier stelt [eiser] dat de eerste rechter de schadevergoeding had dienen te berekenen via de kapitalisatietechniek in plaats van een forfaitaire vergoeding toe te kennen. 150 Ook hier sluit de rechtbank zich aan bij de motivering van de eerste rechter, onder toevoeging dat zij een toepassing van de kapitalisatietechniek evenmin aangewezen acht wanneer dient te worden uitgegaan van een (te kapitaliseren) basisbedrag dat zelf ex aequo et bono geraamd wordt en niet geobjectiveerd wordt. 155 Met betrekking tot de economische waarde van de toekomstig te verrichten huishoudelijke arbeid geldt bovendien des te meer dat dit geen statisch gegeven is, en dit onder meer afhankelijk zal zijn van de toekomstige gezinssamenstelling, de vorderende leeftijd, de afnemende krachten enz 160 Het is volgens de rechtbank niet mogelijk om de schade die [eiser] ingevolge het verlies van zijn economische waarde als huisman reeds geleden heeft sedert de consolidatie en die hij in zijn verdere toekomst nog zal lijden, op een andere wijze te bepalen dan ex aequo et bono. 165 Hierbij kan voor de reeds sedert de consolidatie verstreken periode geen rekening gehouden worden met de bewering van [eiser] dat hij niet langer samenwoont met zijn ouders, om dezelfde redenen zoals reeds aangehaald

10 VERZOEKSCHRIFT/6 onder punt 3.1. en die eveneens van toepassing blijven op de periode na de consolidatie Rekening houden met de aard en de ernst van de restletsels- en ongemakken, hun impact op de geschiktheid van [eiser] tot het vervullen van huishoudelijke taken, het weerhouden percentage van 36 % blijvende arbeidsongeschiktheid, de leeftijd en de levensverwachting van [eiser] en zijn (huidige, doch mogelijk voorlopige) kinderlast komt de door de eerste rechter voor deze schadepost toegekende vergoeding van , 00 euro als billijk en passend voor. Het door de eerste rechter toegekende bedrag wordt dan ook bevestigd. (bestreden arrest p. 4-6 ) 180 Grieven Eerste onderdeel 185 Krachtens artikel 1382 Burgerlijk Wetboek is diegene die door zijn schuld schade aan een ander berokkent, schadevergoeding verschuldigd aan de benadeelde en daarbij heeft de benadeelde recht op een integrale vergoeding van zijn schade. 190 Eiser had na het ongeval een blijvende invaliditeit van 46 % en vroeg de toepassing van de kapitalisatiemethode voor de begroting van de morele schade na consolidatie en voor de begroting van de meerinspanningen in het huishouden na consolidatie In het voorliggende geval beslissen de appelrechters evenwel dat de morele schade na consolidatie van eiser en de meerinspanningen in het huishouden na consolidatie enkel ex aequo et bono kunnen worden geraamd. De appelrechters verantwoorden dit enerzijds door zich aan te sluiten bij de uitvoerige motivering van de eerste rechter en anderzijds doordat het te kapitaliseren basisbedrag van beide schadeposten zelf ex aequo et bono geraamd wordt en niet geobjectiveerd wordt.

11 VERZOEKSCHRIFT/ Het is volgens de rechtbank niet mogelijk om de morele schade na consolidatie die eiser leed en die hij in de toekomst nog zal lijden alsook de meerinspanningen in het huishouden na consolidatie, op een andere wijze te begroten dan ex aequo et bono. De toepassing van de kapitalisatiemethode is volgens de appelrechters niet aangewezen wanneer wordt uitgegaan van een te kapitaliseren basisbedrag dat zelf ex aequo et bono wordt geraamd en dat niet geobjectiveerd wordt. Uit de rechtspraak van uw Hof blijkt dat de feitenrechter de schade steeds naar billijkheid mag ramen en aldus kan weigeren om de kapitalisatiemethode toe te passen, op voorwaarde dat hij de redenen aangeeft waarom de door eiser voorgestelde berekeningswijze niet kan worden gevolgd en op voorwaarde dat hij bepaalt dat de schade niet anders kon worden geraamd. Evenwel schendt de feitenrechter artikel 1382 Burgerlijk Wetboek wanneer hij de kapitalisatiemethode afwijst louter omdat de te kapitaliseren dagbasis forfaitair wordt bepaald. Door in casu enkel vast te stellen dat kapitalisatie niet aangewezen is wanneer het te kapitaliseren basisbedrag zelf ex aequo et bono wordt geraamd zonder dit evenwel aan te vullen met concrete motieven, eigen aan deze zaak, schenden de appelrechters artikel 1382 Burgerlijk Wetboek Hoewel volgens de rechtspraak een motivering door verwijzing op zich niet in strijd is met de motiveringsverplichting van de rechter, mag een dergelijke wijze van motiveren niet neerkomen op een gebrek aan motieven en geen afbreuk doen aan het beginsel dat elke beslissing op zichzelf moet kunnen bestaan. Door enkel te verwijzen naar de motiveringen van de eerste rechter, zonder ze te herhalen of zelfs maar de inhoud ervan samen te vatten, voldoet de beslissing van de appelrechters niet aan het vereiste dat elke beslissing op zichzelf moet kunnen bestaan. De appelrechters voldoen m.a.w. niet aan het vereiste dat elk vonnis of arrest in de tekst de redenen moet vermelden die de rechter tot zijn overtuiging hebben gebracht. Door enkel te verwijzen naar de motiveringen van de eerste rechter, zonder ze te herhalen of zelfs maar de inhoud ervan samen te vatten, is de beslissing van de appelrechters niet regelmatig met redenen omkleed en schenden de appelrechters ook artikel 149 van de Grondwet. 240

12 VERZOEKSCHRIFT/8 TOELICHTING In het arrest van 6 mei 2011 (RW , 558) beklemtoonde uw Hof dat de rechter de schade naar billijkheid mag ramen wanneer hij de redenen aangeeft waarom hij de door het slachtoffer voorgestelde berekeningswijze niet kan aannemen en tevens vaststelt dat de schade onmogelijk anders kon worden bepaald. Volgens het Hof kan de rechter de morele schade bepalen op grond van de kapitalisatiemethode en deze raming baseren op de overweging dat deze berekening van de schade waarvan het bedrag per dag gekend is, de meest objectieve is om het slachtoffer te vergoeden voor toekomstige schade. Door te oordelen dat kapitalisatie van morele schade op basis van een forfaitaire dagvergoeding niet mogelijk is, schenden de appelrechters art en art B.W Ook in het arrest van 15 september 2010 ( F, besliste uw Hof als volgt: De bodemrechter beoordeelt in feite het bestaan van een door een onrechtmatige daad veroorzaakte schade en het bedrag van de volledige vergoeding ervan. Hij kan de schade ex aequo et bono ramen, mits hij de reden aangeeft waarom de door de getroffene voorgestelde berekeningswijze niet kan worden gevolgd en tevens vaststelt dat de schade, zoals hij die heeft omschreven, onmogelijk op een andere wijze kan worden bepaald. Om de eiseres maar een vergoeding van euro toe te kennen voor de morele schade die zij heeft geleden ten gevolge van de blijvende arbeidsongeschiktheid die zij heeft opgelopen door het ongeval waarvoor de verweerder aansprakelijk gesteld is, verwerpt het arrest de kapitalisatiemethode die de getroffene voorstelt. Het vermeldt dat die methode wordt toegepast wanneer de te kapitaliseren grondslag vast en objectief is, zoals een loon, maar niet verantwoord is, omdat zij anders een gemengde berekeningswijze in het leven zou roepen, wanneer de grondslag zelf ex aequo et bono is geraamd. De rechter kan de morele schade van de getroffene vergoeden met behulp van de kapitalisatiemethode. Het is hem niet verboden te oordelen dat die berekeningswijze de meest objectieve is om een vaststaande schade waarvan de dagwaarde is gekend, ook als die forfaitair wordt vastgesteld, te extrapoleren naar de toekomst.

13 VERZOEKSCHRIFT/9 De appelrechters die oordelen dat de kapitalisatie op forfaitaire dagbasis verboden is, schenden de artikelen 1382 en 1383 Burgerlijk Wetboek Vervolgens besliste uw Hof als volgt in het arrest van 17 februari 2012 (C11.045F, Degene die door zijn schuld aan een ander schade heeft berokkend, is verplicht ze te vergoeden en de getroffene heeft, in de regel, recht op de integrale vergoeding van de schade die hij heeft geleden. De rechter raamt in concreto de schade die door een onrechtmatige daad is veroorzaakt. Hij mag de schade naar billijkheid ramen, mits hij de reden aangeeft waarom hij de door de getroffene voorgestelde berekeningswijze niet kan aannemen en tevens vaststelt dat de schade onmogelijk anders kan worden bepaald. Eerste middel De eiser voerde in zijn appelconclusie m.b.t. de blijvende arbeidsongeschiktheid aan dat de raming naar billijkheid een subsidiair karakter heeft en dat de kapitalisatiemethode moet worden gebruikt voor alle punten van de vordering zelfs als daarvoor een forfaitaire berekeningswijze mogelijk is. Voor de reeds geleden morele schade van 1 januari 2001 tot 1 maart 2011, vorderde hij in hoofdzaak dagen x 25 euro x 43 %, of een bedrag van ,75 euro, en, voor de toekomstige morele schade na 1 maart 2011, eiste hij dat de schade zou worden gekapitaliseerd volgens de door hem aangegeven formule. Het bestreden vonnis stelt vast dat de eiser "de vergoeding van zijn blijvende morele schade vordert volgens de forfaitaire berekeningswijze en vervolgens voor de toekomstige schade de kapitalisatiemethode gebruikt". Het bestreden vonnis dat overweegt dat "die methode niet kan worden verantwoord wanneer [...] de basis zelf [naar billijkheid] wordt geraamd" en "in de tijd kan variëren, rekening houdend met de gewenning en met de noodzakelijke aanpassing van de getroffene aan zijn lijden en aan de gevolgen ervan wanneer het zich mettertijd stabiliseert", maar niet de omstandigheden, eigen aan de zaak, vermeldt die de variatie van de forfaitaire grondslag in de tijd verantwoorden, miskent de verplichting om de schade in concreto te ramen. Het middel is gegrond Tweede middel

14 VERZOEKSCHRIFT/ De eiser voerde in zijn appelconclusie m.b.t. de economische schade door huishoudongeschiktheid aan dat de raming naar billijkheid een subsidiair karakter heeft en dat de kapitalisatiemethode moet worden gebruikt voor alle punten van de vordering, zelfs als daarvoor een forfaitaire berekeningswijze mogelijk is. Voor de reeds geleden economische schade door huishoudongeschiktheid van 1 januari 2001 tot 1 maart 2011, vorderde hij in hoofdorde dagen x 6,13 euro x 43 %, of een bedrag van 9.776,55 euro, en, voor de toekomstige economische schade door huishoudongeschiktheid na 1 maart 2011, eiste hij dat die schade zou worden gekapitaliseerd volgens de door hem aangegeven formule. Het bestreden arrest dat overweegt dat "de kapitalisatiemethode [...] niet kan worden verantwoord wanneer [...] de basis zelf [naar billijkheid] wordt geraamd" en "in de tijd kan variëren, wat in het bijzonder het geval is met de huishoudelijke activiteit, die neiging heeft af te nemen naarmate de getroffene ouder wordt", maar niet de omstandigheden, eigen aan de zaak, vermeldt die de variatie van de forfaitaire grondslag in de tijd verantwoorden, miskent de verplichting om de schade in concreto te ramen. Het middel is gegrond Uit deze cassatierechtspraak blijkt vooreerst dat kapitalisatie van morele schade toegelaten is. Voorts staat vast dat de feitenrechter de schade steeds naar billijkheid mag ramen en aldus kan weigeren om de kapitalisatiemethode toe te passen, op voorwaarde dat hij de redenen aangeeft waarom de door eiser voorgestelde berekeningswijze niet kan worden gevolgd en op voorwaarde dat hij bepaalt dat de schade niet anders kon worden geraamd. Evenwel schendt de feitenrechter artikel 1382 Burgerlijk wanneer hij de kapitalisatiemethode afwijst louter omdat de dagbasis forfaitair wordt bepaald. De appelrechters schenden in casu dan ook artikel 1382 Burgerlijk Wetboek door de toepassing van de kapitalisatiemethode voor de morele schade na consolidatie en de meerinspanningen in het huishouden na consolidatie af te wijzen op grond van de reden dat het te kapitaliseren basisbedrag zelf ex aequo et bono geraamd wordt en niet geobjectiveerd wordt zonder dit evenwel aan te vullen met concrete motieven, eigen aan deze zaak. Hoewel voorts volgens de rechtspraak van uw Hof een motivering door verwijzing op zich niet in strijd is met de motiveringsverplichting van de rechter, benadrukt uw Hof dat een dergelijke wijze van motiveren niet mag neerkomen op

15 VERZOEKSCHRIFT/ een gebrek aan motieven en geen afbreuk mag doen aan het beginsel dat elke beslissing op zichzelf moet kunnen bestaan. Door enkel te verwijzen naar de motiveringen van de eerste rechter, zonder ze te herhalen of zelfs maar de inhoud ervan samen te vatten, voldoet de beslissing van de appelrechters niet aan het vereiste dat elke beslissing op zichzelf moet kunnen bestaan. De appelrechters voldoen m.a.w. niet aan het vereiste dat elk vonnis of arrest in de tekst de redenen moet vermelden die de rechter tot zijn overtuiging hebben gebracht (Cass. 8 oktober 2001, Pas. 2001, I, 1596, met conclusie eerste advocaat- generaal Leclercq; Cass. 25 juni 2004, AR nr. C F, Door enkel te verwijzen naar de motiveringen van de eerste rechter, zonder ze te herhalen of zelfs maar de inhoud ervan samen te vatten, is de beslissing van de appelrechters niet regelmatig met redenen omkleed en schenden de appelrechters artikel 149 van de Grondwet. 365 * * * 370 Op deze gronden en overwegingen, besluit ondergetekende advocaat bij het Hof van Cassatie voor eiser dat het U, Hooggeachte Dames en Heren, moge behagen het bestreden vonnis in hoger beroep te vernietigen, de zaak en de partijen te verwijzen naar een andere rechtbank van eerste aanleg zetelend in hoger beroep en uitspraak te doen over de kosten als naar recht. 375 Antwerpen, 15 oktober Johan Verbist