EUROPESE COMMISSIE. Brussel, SG(2001) D/ cor. Betreft: Steunmaatregel nr. 101/ Berendsen/Cofiton Convenant.

Transcriptie

1 EUROPESE COMMISSIE Brussel, SG(2001) D/ cor. Betreft: Steunmaatregel nr. 101/ Berendsen/Cofiton Convenant Excellentie, 1. PROCEDURE Op 11 januari 2000 brachten de Nederlandse autoriteiten bij brief met kenmerk een overeenkomst inzake bodemsanering in Arnhem ter kennis (hierna aangeduid als "het convenant"). De partijen bij het convenant zijn: de Nederlandse staat, de provincie Gelderland en de gemeente Arnhem (hierna tezamen aangeduid als "de overheid"). Berendsen Textiel Service BV ("Berendsen") en Cofiton BV ("Cofiton"). De Nederlandse autoriteiten hebben aanvullende informatie verstrekt bij brieven nr van 18 mei 2000, nr van 8 november 2000 en nr van 6 december 2000, welke bij de Commissie werd geregistreerd op 11 december Voorts werd informatie verstrekt tijdens bijeenkomsten van de Commissie met de Nederlandse autoriteiten op 5 april 2000 en 3 oktober Zijne excellentie Mr. J.J. VAN AARTSEN Minister van Buitenlandse Zaken Bezuidenhoutseweg 67 Postbus NL 2500 EB s-gravenhage Wetstraat 200, B-1049 Brussel - België Telefoon: directe lijn (+32-2) Telex: COMEU B Telegramadres: COMEUR Brussel.

2 Onverminderd het bepaalde in artikel 4, lid 6 van Verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad van 22 maart is de uiterste termijn voor het geven van een beschikking krachtens de artikelen 2, 3 en 4 van deze verordening 13 februari DE MAATREGEL 2.1. Achtergronden Berendsen 2 is een onderneming die zich onder andere bezighoudt met het reinigen van poetsdoeken die gebruikt worden door de grafische industrie. In de periode gebruikte Berendsen reinigingsmiddelen zoals per (perchloorethyleen en tetrachoorethyleen) en tri (trichloorethyleen). Deze stoffen zijn diep weggezakt in de bodem en deels opgelost waardoor ze met de grondwaterstroming in de hele bodem zijn verspreid. In deze beschikking zal het verontreinigde gebied worden onderverdeeld in twee zones: de plaats waar Berendsen was gevestigd (hierna aangeduid als "zone A"), een gebied van ongeveer m² dat gelegen is aan de Amsterdamseweg nrs. 36b tot en met e, 38, 38a en 38b in Arnhem, kadastraal bekend gemeente Arnhem, sectie M, nummers 1586, 1697, 2311, 2312, 2313, 4639 and 4640); de overige verontreinigde gebieden (zone B); deze zijn veel groter dan het voornoemde en strekken zich uit van de zone A-locatie en onmiddellijke omgeving tot aan de Rijn. Volgens de Nederlandse autoriteiten werden per en tri in de periode waarin de verontreiniging plaatsvond, niet als verontreinigende stoffen beschouwd. Destijds werd aangenomen dat deze stoffen vluchtig waren en in de atmosfeer zouden oplossen 3. In 1979 verkocht Berendsen het terrein (zone A) tegen de marktprijs aan de bouwonderneming Kats (het was destijds niet bekend dat het terrein verontreinigd was). Kats sloot een hypothecaire lening af bij de NMB-bank (thans ING) waarvoor ondermeer dit terrein als onderpand diende, voor een bedrag van 4 miljoen NLG. 1 PB L 83 van , blz In deze beschikking wordt gemakshalve van Berendsen gesproken. In werkelijkheid is Berendsen voortgekomen uit de fusie in 1999 van NepromaTextiel Service BV met Fapona Milieu Service BV. Berendsen wordt geacht de rechtsopvolger te zijn van zijn voorgangers. 3 Zie het arrest van 28 januari 1997 van het Gerechtshof te Arnhem in de zaak Nederlandse staat vs Textielreinigings Liewes e.a., waarin wordt verklaard dat pas na 1981 bekend werd dat deze stoffen in het grondwater doordringen. 2

3 Nadien kampte Kats met financiële moeilijkheden en ging uiteindelijk failliet. In februari 1982 werd het eigendom van het terrein (zone A) overgedragen aan Cofiton voor de prijs van 4 miljoen NLG. Dit bedrag komt overeen met de geldende marktprijs (het was nog altijd niet bekend dat het perceel verontreinigd was). Cofiton is een dochteronderneming van ING die onder andere registergoederen aankoopt van eigenaren die niet meer in staat zijn om aan hun financiële verplichtingen te opzichte van de ING-groep te voldoen. Cofiton liet geen onderzoek uitvoeren voorafgaand aan de aankoop om te bepalen of het terrein verontreinigd was. Volgens de Nederlandse autoriteiten was Cofiton zich er destijds niet van bewust dat het terrein was gebruikt door een textielbedrijf. Bovendien, zelfs wanneer een dergelijk onderzoek zou zijn uitgevoerd, zou de verontreiniging waarschijnlijk niet zijn ontdekt: een oriënterend onderzoek dat in 1983 was uitgevoerd na klachten van omwonenden over stank, bracht geen verontreiniging aan het licht. De verontreiniging van het terrein werd in een later stadium ontdekt, na een bodemonderzoek dat in de periode werd verricht door de gemeente Arnhem. In 1996 beschikte de provincie Gelderland het geval Amsterdamseweg 38 en omgeving als zeer saneringsurgent aan te merken, waardoor de start van de sanering binnen vier jaar aangevangen zou moeten worden. De provincie Gelderland deed een verzoek aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer (VROM) om het geval als omvangrijk te erkennen. De minister van VROM erkende het als een omvangrijk geval van ernstige bodemverontreiniging en stemde in met de zogenaamde "saneringsvariant". Er werd vervolgens gekozen voor de multifunctionele variant, waarbij de verontreiniging deels wordt verwijderd door een ontgraving van kernen waarin hoge gehalten aan verontreinigende stoffen aanwezig zijn. Daarnaast wordt het gebied waar de verontreiniging zich al heeft verspreid, en de gehalten lager zijn dan in de kern, door middel van een in-situ-techniek (bodemluchtonttrekking, persluchtinjectie en spoelen) aangepakt. Deze techniek betreft het verwijderen van verontreiniging, waarbij geen ontgraving plaatsvindt. In de bodem wordt de natuurlijke afbraak van de verontreinigende stoffen per en tri gestimuleerd en de verontreiniging verdwijnt in een relatief lange periode (circa 15 jaar) uit de bodem. De nadruk ligt daarbij op goede controlemaatregelen en mogelijkheden om te sturen in het saneringsproces. Tenslotte wordt de gehele grondwaterverontreiniging verwijderd Kosten en financiering van de bodemsanering N.B.: Alle genoemde bedragen zijn exclusief BTW De tripartite convenant (d.w.z. de aangemelde maatregel) Op 20 december 1999 sloot de regering een convenant met Berendsen en Cofiton, dat betrekking heeft op de uitvoering en financiering van de sanering van de hierboven beschreven verontreiniging (voor zowel zone A als B). Het convenant houdt het volgende in: 3

4 Cofiton voert de sanering uit (tenminste gedurende een periode van vijf jaar, waarna zij de overheid kan verzoeken de sanering te voltooien). De kosten zullen worden gedeeld door de overheid, Cofiton en Berendsen op de hierna beschreven wijze. Berendsen en Cofiton zullen naderhand worden ontheven van iedere wettelijke verplichting jegens de overheid die verband houdt met de verontreiniging (kwijting). Het convenant zal in werking treden nadat de Europese Commissie bij beschikking heeft vastgesteld dat de maatregel ofwel geen steun vormt in de zin van artikel 87, lid 1, EG-Verdrag, ofwel toelaatbare steun vormt in de zin van artikel 87, lid 3, EG-Verdrag Raming van de kosten ten tijde van de aanmelding Ten tijde van de aanmelding raamden de Nederlandse autoriteiten de totale kosten van de bodemsanering op 25 miljoen NLG. Dit bedrag bestond uit 7 miljoen 4 aan reeds gemaakte kosten (onderzoeken en tijdelijke beveiligingsmaatregelen) en 18 miljoen NLG voor nog te maken saneringskosten. Deze kosten zouden als volgt worden gefinancierd: Berendsen: 11,4 miljoen NLG (bestaande uit een rechtstreekse bijdrage van 9,9 miljoen NLG en de renteopbrengst van dit, in depot gegeven, bedrag, te weten 1,5 miljoen NLG); Cofiton: 3,8 miljoen NLG en De Nederlandse overheid: 9,8 miljoen NLG (met inbegrip van de 7 miljoen NLG die reeds werden betaald voor onderzoeken en tijdelijke maatregelen). De middelen worden verstrekt door de centrale overheid, de provincie en de gemeente Laatste raming van de kosten 5 In mei 2000 werd een saneringsplan opgesteld. Op grond van dit plan kunnen de saneringskosten thans worden geraamd op 20,1 miljoen NLG, bestaande uit 7 miljoen NLG aan reeds gemaakte kosten (ongewijzigd) en 13,1 miljoen NLG voor nieuwe bodemsaneringsmaatregelen (waarvan 8,3 miljoen NLG voor de sanering van zone A en 4,8 miljoen NLG voor zone B). 4 Ook dit bedrag is exclusief BTW; in de aanmelding wordt het bedrag inclusief BTW genoemd. 5 Brief van de Nederlandse autoriteiten nr van 6 december

5 Deze kosten worden als volgt gefinancierd: Berendsen: 11,4 miljoen NLG (zoals hierboven aangegeven) Cofiton: 3,8 miljoen NLG (zoals hierboven aangegeven) en De Nederlandse overheid: 4,9 miljoen NLG. De overheid zou echter de facto het risico dragen van alle bijkomende kosten tot het bedrag van haar oorspronkelijke toezegging van 9,8 miljoen NLG Terzake geldend wettelijk kader Gemeenschapsrecht Krachtens artikel 174, lid 2, van het EG-Verdrag berust het milieubeleid van de Gemeenschap onder andere op het beginsel dat de vervuiler betaalt. Tot op heden bestaat er geen algemene EU-wetgeving inzake bodemverontreiniging of bodemkwaliteit. De Commissie heeft onlangs een Witboek betreffende milieuaansprakelijkheid 6 goedgekeurd, waarin wordt geconcludeerd dat er een richtlijn betreffende onder andere dit onderwerp dient te worden aangenomen in overeenstemming met het beginsel dat de vervuiler betaalt. Een dergelijke richtlijn is echter nog niet aangenomen. De aansprakelijkheid voor historische bodemverontreiniging wordt derhalve thans grotendeels geregeld in de wetgeving van de lidstaten. De Commissie heeft een gewijzigde Communautaire Kaderregeling inzake staatssteun ten behoeve van het milieu (hierna de kaderregeling ) aangenomen 7. Hoofdstuk E.1.8. van de kaderregeling heeft betrekking op de sanering van vervuilde industrieterreinen. In de kaderregeling wordt bepaald dat wanneer vaststaat wie de vervuiler is, deze, overeenkomstig het aansprakelijkheidsbeginsel en zonder staatssteun, de sanering dient te financieren. Het begrip de vervuiler wordt omschreven in het in elke lidstaat toepasselijke recht, onverminderd de vaststelling van communautaire voorschriften terzake. Wanneer de vervuiler niet bekend is of niet aansprakelijk kan worden gesteld, kan de persoon die belast is met de sanering van het terrein, voor deze werkzaamheden steun krijgen. 6 COM(2000) 66 def. van 9 februari PB C 37 van , blz. 3. 5

6 De steun voor het saneren van vervuilde locaties kan tot 100% van de in aanmerking komende kosten bedragen, vermeerderd met 15% van de kosten van de werkzaamheden. De voor steun in aanmerking komende kosten zijn gelijk aan de kosten van de werkzaamheden, verminderd met de waardestijging van het terrein Het Nederlandse wettelijke kader Het in Nederland toepasselijke wettelijk kader is vervat in de Wet bodembescherming. Krachtens artikel 48 van de Wet bodembescherming zijn Gedeputeerde Staten belast met onderzoek en sanering van gevallen van ernstige bodemverontreiniging binnen het grondgebied van de provincie, voor zover daarin niet wordt voorzien door middel van inzet van het zogenoemde juridisch instrumentarium. Ingevolge artikel 76, lid 1, van de Wet bodembescherming kan de overheid begrotingsmiddelen beschikbaar stellen aan particuliere saneerders voor de uitvoering van onderzoek naar en sanering van ernstige bodemverontreiniging. De Wet bodembescherming kent een vrij uitgebreide regeling van onderzoeks- en saneringsbevelen, die moeten waarborgen dat onderzoek naar en sanering van ernstige bodemverontreiniging plaatsvinden, voor zover de vervuiler en/of de eigenaar van een verontreinigd terrein daartoe niet vrijwillig overgaat. Onderzoeksbevelen kunnen worden gegeven aan vervuilers en bedrijfsmatige eigenaren of gebruikers van verontreinigde terreinen. Dergelijke bevelen kunnen worden gegeven voor het nader en verder bodemonderzoek. In dergelijke situaties moet het vermoeden aanwezig zijn dat er sprake is van een geval van (ernstige) bodemverontreiniging. Saneringsbevelen kunnen worden gegeven aan zowel de vervuiler als aan de nietonschuldige eigenaar of erfpachter van een verontreinigd terrein. De eigenaar/erfpachter is niet-onschuldig indien hij de vervuiler is of betrokken is geweest bij de vervuiling en/of een duurzame rechtsbetrekking heeft (gehad) met de vervuiler en/of op het moment van verkrijging van het terrein wist dat het was verontreinigd of had kunnen weten dat het was verontreinigd (zie artikel 46 van de Wet bodembescherming). Algemeen wordt aangenomen dat het saneringsbevel aan de vervuiler niet, of niet zonder een (substantiële) schadevergoeding door de overheid (bestuurscompensatie) mogelijk is, indien de verontreiniging vóór 1 januari 1975 is ontstaan. Deze datum is ontleend aan jurisprudentie met betrekking tot het civielrechtelijk kostenverhaal. Indien bodemonderzoek en/of sanering ten laste van de rijksoverheid is gekomen, kan de staat de daarmee gepaard gaande kosten verhalen op de vervuiler en/of degene die als gevolg van de sanering ongerechtvaardigd is verrijkt. Het veroorzaken van bodemverontreiniging kan een onrechtmatige daad jegens de overheid opleveren. In dat geval is kostenverhaal op grond van artikel 75, lid 1, van de Wet bodembescherming (Wbb) mogelijk. De Hoge Raad heeft in een aantal arresten beslist dat het veroorzaken van bodemverontreiniging, voor zover dat is gebeurd vóór 6

7 1 januari 1975, in beginsel geen onrechtmatige daad oplevert. Dat brengt met zich dat de vervuiler die ná die datum bodemverontreiniging heeft veroorzaakt, in beginsel wel aansprakelijk is op grond van onrechtmatige daad. Bij de bepaling van de aansprakelijkheid kan de aard van de stoffen die de vervuiling hebben veroorzaakt een rol spelen, in die zin dat aansprakelijkheid op een later tijdstip kan worden aangenomen. Het Gerechtshof Arnhem heeft in de zaak Staat/Liewes (arrest van 28 januari 1997) beslist dat, ingeval van vervuiling met vluchtige organische stoffen, pas na 1981 aansprakelijkheid kan worden aangenomen. Omdat - naar verwachting - een belangrijk deel van de bodemverontreiniging in Nederland van oudere datum is, heeft de wetgever geprobeerd het door de jurisprudentie gecreëerde gat te dichten door middel van artikel 75, lid 6, van de Wet bodembescherming. Op grond van deze bepaling kan de vervuiler die vóór 1 januari 1975 heeft verontreinigd, niettemin worden aangesproken op het kostenverhaal, indien hij ernstig verwijtbaar heeft gehandeld. Daarvan is met name sprake indien hij de ernstige gevaren van de stoffen waarmee hij werkte, kende en zijn bedrijfsvoering in negatieve zin afweek van de gebruikelijke bedrijfsvoering in vergelijkbare bedrijven. Om de (eventuele) aansprakelijkheid in dergelijke gevallen te onderzoeken is veelal langdurig en kostbaar onderzoek nodig. Er is inmiddels enige jurisprudentie over artikel 75, lid 6. Gesteld kan worden dat artikel 75, lid 6, alleen in tamelijk uitzonderlijke gevallen kan leiden tot (succesvol) kostenverhaal. De overheid kan kosten verhalen op degene, die als gevolg van bodemonderzoek en/of sanering die ten laste van de rijksoverheid is gekomen, ongerechtvaardigd wordt verrijkt (artikel 75, lid 3, Wbb, juncto artikel 6:212 Nederlands Burgerlijk Wetboek - zie bijlage 3). In veel gevallen is dat de eigenaar van het terrein op het moment dat de sanering daarvan heeft plaatsgevonden. De verrijking kan bestaan uit waardestijging van het terrein als gevolg van sanering daarvan en/of overige economische voordelen, zoals waardestijging van aandelen, bespaarde onderzoeks- en saneringskosten e.d. Het kostenverhaal moet redelijk zijn (artikel 6:212 Burgerlijk Wetboek). Het kostenverhaal wordt redelijk geacht wanneer: a) de eigenaar tevens veroorzaker is van de bodemverontreiniging respectievelijk bij de veroorzaking daarvan is betrokken; b) de eigenaar een duurzame rechtsbetrekking heeft (gehad) met de vervuiler, of c) de eigenaar op het moment dat hij het terrein kreeg, wist of kon weten dat het was verontreinigd Conclusie inzake de aansprakelijkheid van de partijen Zoals hierboven is opgemerkt, wordt in de kaderregeling bepaald dat de aansprakelijkheid voor de verontreiniging moet worden vastgesteld op grond van het in elke lidstaat toepasselijke recht Berendsen De verontreiniging vond plaats over een periode van 10 jaar, te weten van 1970 tot 1979, maar zoals reeds gezegd, kan in beginsel niemand aansprakelijk worden gesteld 7

8 voor bodemverontreiniging die vóór 1 januari 1975 is opgetreden (behoudens in uitzonderlijke gevallen die hier niet van toepassing blijken te zijn). Onverminderd een eventuele uitspraak van een nationale of andere rechtbank lijkt de aansprakelijkheid van Berendsen derhalve beperkt tot maximaal 50% van de kosten die verband houden met de verontreiniging. Dit cijfer wordt verkregen door de pro rata temporis-methode toe te passen (5 jaar over een periode van 10 jaar), hetgeen in dit geval gerechtvaardigd lijkt omdat mag worden aangenomen dat de verontreiniging lineair is opgetreden. Het andere extreem is dat Berendsen zich op de zaak Liewes (zie hierboven) beroept om zich van iedere aansprakelijkheid vrij te pleiten. Onverminderd een eventuele uitspraak van een nationale of andere rechtbank kan gezegd worden dat de bewuste verontreinigende stoffen vergelijkbaar zijn met die in de zaak Liewes. Indien het arrest in de zaak Liewes wordt bevestigd en indien een rechtbank zou oordelen dat de zaak Berendsen vergelijkbaar is met de zaak Liewes, dan zou deze rechtbank tot de conclusie kunnen komen dat Berendsen niet aansprakelijk kan worden gesteld aangezien de verontreiniging vóór 1981 is ontstaan. Onverminderd een eventuele uitspraak van een nationale of andere rechtbank lijkt het derhalve redelijk om de aansprakelijkheid van Berendsen volgens het Nederlands recht, hoewel deze niet met zekerheid bekend is, te schatten op 0% tot 50% van de totale bodemsaneringskosten. Een ondubbelzinnige kwantificatie van de aansprakelijkheid van Berendsen kan alleen worden bepaald door een bevoegde rechtbank Cofiton De Nederlandse autoriteiten hebben verklaard dat Cofiton niet aansprakelijk is voor de verontreiniging volgens het Nederlandse recht. In de eerste plaats heeft zij de verontreiniging niet veroorzaakt noch was zij daarbij betrokken. In de tweede plaats had Cofiton geen duurzame rechtsbetrekking met de vervuiler (Berendsen) en in de derde plaats wist Cofiton, zoals reeds gezegd, op het moment van verkrijging van het terrein, niet dat het was verontreinigd, noch had zij kunnen weten dat het was verontreinigd. Derhalve is het redelijk om, onverminderd een eventuele uitspraak van een nationale of andere rechtbank, Cofiton als een "onschuldige" eigenaar te beschouwen die op grond van het Nederlandse recht niet aansprakelijk kan worden gesteld voor de kosten van de bodemsanering. 3. BEOORDELING De aangemelde maatregel moet worden beoordeeld vanuit twee gezichtspunten: Cofiton en Berendsen. 8

9 3.1. Berendsen Inleiding Berendsen is de vervuiler. Volgens de Nederlandse wet is Berendsen echter niet aansprakelijk voor de gehele verontreiniging (en dus ook niet voor de totale kosten van de bodemsanering), maar slechts voor een deel daarvan dat tussen de 0% en 50% bedraagt. De exacte mate van de aansprakelijkheid van Berendsen is onbekend en zou alleen kunnen worden vastgesteld na een (langdurige) procedure voor de nationale rechter. Zoals hierboven reeds werd opgemerkt, is er nog geen Gemeenschapswetgeving over deze problematiek en is dus in dit geval uitsluitend het Nederlandse recht van toepassing Beoordeling Meest recente raming De totale kosten van de bodemsanering worden momenteel geraamd op 20,1 miljoen NLG. Volgens het beginsel dat "de vervuiler betaalt", moet Berendsen dat deel van de kosten betalen waarvoor het aansprakelijk kan worden gesteld. Omdat dit deel tussen de 0% en 50% bedraagt, is Berendsen aansprakelijk voor een bedrag van tussen de 0 en 10,05 miljoen NLG. Berendsen heeft zich ertoe verbonden 11,4 miljoen NLG bij te dragen in de kosten. Dit houdt in dat Berendsen een groter deel van de sanering betaalt dan waartoe het volgens de Nederlandse wet verplicht is. In dit geval ontvangt Berendsen dus geen staatssteun en kan worden geconcludeerd dat het beginsel dat "de vervuiler betaalt" wordt nageleefd Het ongunstigste geval De kosten van de bodemsanering zouden echter uiteindelijk hoger kunnen uitvallen dan de meest recente ramingen. In het ongunstigste geval kan worden uitgegaan van het bedrag dat in de aanmelding wordt genoemd, i.e. 25 miljoen NLG. In dat geval zou Berendsen aansprakelijk zijn voor een bedrag van tussen de 0 en 12,5 miljoen NLG (0% tot 50%). In dit geval, waarbij ervan wordt uitgegaan a) dat de totale kosten van de sanering 25 miljoen NLG bedragen, en b) dat de zaak aan de Nederlandse rechter wordt voorgelegd en dat deze besluit dat Berendsen aansprakelijk is voor een aandeel van meer dan 45,6%, zou het bedrag dat Berendsen betaalt (11,4 miljoen NLG) onvoldoende zijn om te 9

10 zeggen dat het convenant in overeenstemming is met het beginsel dat "de vervuiler betaalt". De volgende twee factoren wijzen er echter op dat er ook dan geen sprake zou zijn van staatssteun: Ten eerste het feit dat zelfs in het ongunstigste geval geen staatsmiddelen zouden worden gebruikt om dat deel van de kosten te dekken dat volgens de Nederlandse wet eigenlijk door Berendsen zou moeten worden betaald (om het beginsel dat de vervuiler betaalt na te leven): de bijdrage van de Staat aan het convenant bedraagt minder dan 50% van de totale kosten 8, zodat er geen sprake van is dat de Staat de kosten van de sanering betaalt wanneer de vervuiler bekend is. Hierbij moet worden opgemerkt dat de bijdrage van Cofiton niet kan worden gelijkgesteld aan staatsmiddelen, omdat Cofiton op geen enkele manier door de Staat is gedwongen het convenant te ondertekenen. De bijdrage van Cofiton is derhalve geheel vrijwillig en heeft alleen tot gevolg dat de totale kosten van de sanering verminderen. Ten tweede het feit dat zelfs indien de bijdrage van Cofiton wel kan worden aangemerkt als staatsmiddelen, uit de beoordeling blijkt dat Berendsen zijn verplichtingen volgens Nederlands recht in redelijkheid nakomt (en dus het beginsel dat "de vervuiler betaalt" naleeft). Zoals hierboven reeds werd opgemerkt, kan de werkelijke aansprakelijkheid slechts achteraf worden vastgesteld door een rechter en zal deze aansprakelijkheid in elk geval minder dan 50% bedragen. Door het convenant te ondertekenen heeft Berendsen ingestemd met ten minste 45,6% van de aansprakelijkheid, wat slechts 4,4 procentpunt (of 9,6% in relatieve termen) onder de maximale theoretische aansprakelijkheid ligt. Als tegenprestatie stemt Berendsen ermee in een bijdrage te leveren die hoger kan blijken te liggen dan zijn aansprakelijkheid, hetzij omdat de totale saneringskosten lager zijn dan verwacht (waarbij Berendsen 11,4 miljoen NLG voor zijn rekening neemt van een totaalbedrag dat nu wordt geraamd op 20,1 miljoen NLG, i.e. 56,7% in plaats van 50%), hetzij omdat Berendsen in het geheel niet aansprakelijk blijkt te zijn (en dus 11,4 miljoen NLG bijdraagt in plaats van niets). Gezien het bovenstaande kan redelijkerwijze worden verondersteld dat Berendsen zelfs in het ongunstigste geval aan zijn verplichtingen naar Nederlands recht voldoet (en dus het beginsel dat "de vervuiler betaalt" naleeft). Daarom kan worden geconcludeerd dat Berendsen ook in het ongunstigste geval geen staatssteun ontvangt. 8 In het ongunstigste geval zou de bijdrage van de Staat maximaal 9,8 miljoen NLG bedragen, i.e. 39,2% van de totale kosten, gegeven het feit dat Cofiton in ieder geval 3,8 miljoen NLG bijdraagt. 10

11 Conclusie Uit het bovenstaande blijkt dat de kosten van de bodemsanering die Berendsen voor zijn rekening neemt, zowel volgens de meest recente ramingen als in het ongunstigste geval ten minste gelijk zijn aan zijn verplichtingen volgens de Nederlandse wet. Het beginsel dat de vervuiler betaalt wordt daarmee nageleefd, en dus kan de aangemelde maatregel niet worden beschouwd als staatssteun in de zin van artikel 87 van het EG- Verdrag Gevolgen van de sanering voor de marktwaarde van de grond Meest recente ramingen Aannames Cofiton neemt 3,8 miljoen NLG van de kosten van de sanering van Zone A voor zijn rekening 9. Berendsen neemt 4,7 miljoen NLG van de kosten van de bodemsanering van Zone A voor zijn rekening 10. De waardestijging van de grond in Zone A is gelijk aan de kosten van de sanering ervan, i.e. 8,3 miljoen NLG 11. De waardestijging van de grond in Zone B is verwaarloosbaar. Ten eerste omdat alleen het grondwater is verontreinigd (wat waarschijnlijk niet van invloed is op de waarde van de oppervlakte). En ten tweede omdat zone B veel groter is dan Zone A, waardoor de saneringskosten in verhouding tot de oppervlakte te verwaarlozen zijn. 9 Er wordt van uitgegaan dat Cofiton bijdraagt in de kosten van de sanering van zijn eigendom (Zone A) maar niet in die van de sanering van de overige grond (Zone B). Dit spreekt vanzelf: Cofiton is niet verantwoordelijk voor de verontreiniging en heeft er in principe geen belang bij om bij te dragen in de kosten van de bodemsanering buiten zijn eigendom. 10 Bij de berekening van dit bedrag is ervan uitgegaan dat de bijdrage van Berendsen aan de sanering van Zone A gelijk is aan de bijdrage van Berendsen aan de totale saneringskosten. Berendsen betaalt 56% van de saneringskosten (11,4 miljoen NLG op 20,1 miljoen NLG). Derhalve kan redelijkerwijze worden verondersteld dat Berendsen 56% van de 8,3 miljoen NLG betaalt die nodig is voor de sanering van Zone A, wat neerkomt op 4,7 miljoen NLG. 11 De Commissie moest uitgaan van deze meest verstrekkende veronderstelling, omdat de Nederlandse autoriteiten geen betrouwbare taxatie van de huidige (i.e. verontreinigde) en de toekomstige (i.e. gesaneerde) waarde van de grond hebben kunnen geven. Vanuit economisch oogpunt komt de maximale waardestijging van het terrein die het gevolg is van de sanering overeen met de saneringskosten. 11

12 Beoordeling Alleen de waardestijging van zone A is relevant. De onschuldige eigenaar van Zone A (verontreinigde grond) profiteert van de bodemsanering omdat de waarde van zijn grond stijgt. In dit verband kan worden opgemerkt dat Cofiton niet van plan is de betrokken grond in eigendom te houden, maar voornemens is een deel te verkopen aan de gemeente (3463 m²), een ander deel aan de Nederlandse Spoorwegen (2035 m²) en de rest (3054 m²) aan onroerendgoedondernemingen (waaronder ING Vastgoed Ontwikkeling BV). Uit het bovenstaande blijkt echter dat redelijkerwijze kan worden verondersteld dat de financiële bijdragen van Cofiton en Berendsen voldoende zijn om de totale kosten van de bodemsanering van Zone A te dekken (i.e. de zone waarvan de waarde stijgt als gevolg van de sanering). Daarom kan worden geconcludeerd dat de Nederlandse overheid niet bijdraagt in de kosten van de sanering van Zone A Conclusie In dit geval houdt deze maatregel geen steun aan Cofiton in (i.e. aan de eigenaar van de grond die in waarde stijgt als gevolg van de bodemsanering) Het ongunstigste geval Bijkomende aannames In dit geval neemt Berendsen 3,8 miljoen NLG (in plaats van 4,7 miljoen NLG) van de kosten van de sanering van Zone A voor zijn rekening 12. Daarom betaalt de Nederlandse overheid de overige kosten, i.e. 0,7 miljoen NLG 13. Cofiton is de eigenaar van verontreinigde grond (Zone A), die niet kan worden verplicht de saneringskosten voor zijn rekening te nemen. Cofiton is de persoon die belast is met de sanering. 12 Dit bedrag is op dezelfde manier berekend als bij de eerdere aannames, maar nu uitgaande van de kosten zoals die werden geraamd ten tijde van de aanmelding. Met de ondertekening van het convenant heeft Berendsen ermee ingestemd 46% van de saneringskosten te betalen (11,4 miljoen NLG op 25 miljoen NLG). Daarom kan redelijkerwijze worden verondersteld dat Berendsen 46% van de 8,3 miljoen NLG die nodig is voor de sanering van Zone A betaalt, i.e. 3,8 miljoen NLG. 13 Totale kosten (8,3 miljoen NLG) min de bijdragen van Cofiton (3,8 miljoen NLG, onveranderd) en Berendsen (3,8 miljoen NLG, zie vorige voetnoot) 12

13 a) Aanwezigheid van steun Beoordeling De maatregel wordt gedeeltelijk gefinancierd met overheidsgeld (0,7 miljoen NLG). Het is een specifieke maatregel (het convenant is op ad-hocbasis gesloten) ten voordele van één onderneming (Cofiton, dat de waarde van zijn grond ziet stijgen als gevolg van de maatregel). Door de maatregel wordt Cofiton en dus de ING-groep verrijkt. Cofiton is een volle dochteronderneming van ING en richt zijn activiteiten volledig op de groep. De maatregel is van invloed op de handel tussen de lidstaten omdat de ING-groep in de gehele Europese Unie actief is. De maatregel is dus van invloed op de positie van de ING-groep ten opzichte van zijn Europese concurrenten. Daarom moet de betrokken maatregel worden beschouwd als steunmaatregel in de zin van artikel 87 van het EG-Verdrag. b) Toelaatbaarheid van de steun Zoals reeds eerder werd vermeld, kan steun voor de sanering van vervuilde industrieterreinen 100% van de voor steun in aanmerking komende kosten bedragen, plus 15% van de kosten van de werkzaamheden. De voor steun in aanmerking komende kosten zijn gelijk aan de kosten van de werkzaamheden, verminderd met de waardestijging van de grond. Gezien het feit dat ervan wordt uitgegaan dat de waardestijging van de grond gelijk is aan de kosten van de sanering, bedragen de voor steun in aanmerking komende kosten in dit geval 15% van de kosten van de werkzaamheden. De maximaal toelaatbare steun bedraagt dus 15% van 8,3 miljoen NLG, i.e. 1,25 miljoen NLG. De steun die aan Cofiton wordt verstrekt, bedraagt 0,7 miljoen NLG. Dit bedrag is lager dan het maximaal toelaatbare steunbedrag dat voortvloeit uit de toepassing van de kaderregeling Conclusie In het ongunstigste geval is met de maatregel 0,7 miljoen NLG steun aan Cofiton gemoeid. Deze steun is toelaatbaar omdat hij binnen de grenzen van de kaderregeling blijft. 13

14 4. BESLUIT De Commissie heeft derhalve besloten dat Berendsen geen staatssteun ontvangt en dat de aangemelde maatregel geen staatssteun aan Cofiton is in de zin van artikel 87 van het EG-Verdrag of staatsteun aan Cofiton is die in de zin van artikel 87 van het EG-Verdrag verenigbaar is met het EG-Verdrag. Ingeval deze brief vertrouwelijke gegevens mocht bevatten die niet mogen worden bekendgemaakt, wordt u verzocht de Commissie daarvan binnen vijftien werkdagen vanaf de ontvangst van dit schrijven in kennis te stellen. Ontvangt de Commissie binnen de vastgestelde termijn geen met redenen omkleed verzoek, dan neemt zij aan dat u instemt met mededeling aan derden en bekendmaking van de volledige tekst van dit schrijven in de authentieke taal op Internet: (http.//europa.eu.int/comm/sg/sgb/state_aids/). Dit verzoek dient bij aangetekend schrijven of bij faxbericht te worden gericht aan: Europese Commissie Directoraat-generaal Concurrentie Directoraat H Wetstraat 200 B-1049 BRUSSEL Faxnummer: Met bijzonder hoogachting, Voor de Commissie Mario MONTI Lid van de Commissie 14