LESBRIEF 2019 NEDERLAND VERTAALT JUNIOR. Inleiding voor de docent

Transcriptie

1 LESBRIEF 2019 NEDERLAND VERTAALT JUNIOR Inleiding voor de docent Vertalen is een vak, een kunst en een wetenschap Vertalers ontsluiten cultureel erfgoed uit andere landen en stellen lezers in de gelegenheid kennis te nemen van werken uit de wereldliteratuur die zonder vertaling een gesloten boek zouden zijn gebleven. Om het belang van vertalen en vertalers te onderstrepen, organiseert Verstegen & Stigter de landelijke vertaalmanifestatie Nederland Vertaalt. Nederland Vertaalt bestaat uit twee onderdelen: een vertaalwedstrijd in samenwerking met NRC en een Vertaaldag in het Academiegebouw in Utrecht. Vertaalwedstrijd in de krant Op 14 december 2018 zijn in NRC Handelsblad en NRC.next vier teksten in verschillende talen aangeboden, met de uitnodiging aan lezers om vertalingen in te sturen. De vier vertaalopgaven zijn ook te vinden op Vertalingen kunnen tot 14 februari 2019 worden ingezonden via de website Deelname aan de vertaalwedstrijd is gratis. Nederland Vertaalt Junior Een belangrijk onderdeel van de vertaalwedstrijd is Nederland Vertaalt Junior. Naast de vier vertaalopgaven in de NRC richten wij ons met twee vertaalopgaven specifiek op leerlingen uit het voortgezet onderwijs. Leerlingen worden uitgenodigd om de Nederlandse songtekst Ik Wil Alleen Maar Zwemmen van Spinvis in het Engels te vertalen. Leerlingen die liever van het Engels naar het Nederlands vertalen, zijn vrij om hun favoriete Engelse songtekst te kiezen en daarvan een goedklinkende (en zingbare!) vertaling te maken. Doel van Nederland Vertaalt Junior is jongeren te laten kennismaken met vertalen. Vertalen is zowel leerzaam als leuk. Het puzzelen met taal en het plezier van het vinden van goede oplossingen gaan samen met het besef van de grote rijkdom van taal. Door intensief met een tekst om te gaan, vergroten de leerlingen spelenderwijs hun woordenschat en oefenen zij hun lees- en schrijfvaardigheid. De creativiteit wordt uitgedaagd en door te vertalen stuiten de scholieren op eigen(aardig)heden van talen die min of meer vanzelf leiden tot nadenken en met elkaar van gedachten wisselen over betekenis en cultuurverschillen. Vertaaldag Op zaterdag 25 mei 2019 vindt in Utrecht de Vertaaldag plaats, waar inzendingen van de vertaalwedstrijd worden besproken in werkgroepen die onder leiding staan van de jury s die de inzendingen hebben beoordeeld. De jury van Nederland Vertaalt Junior nomineert drie vertalingen per vertaalopgave. De winnaars worden bekendgemaakt op de Vertaaldag. Alle genomineerden krijgen eind april bericht over hun nominatie. 1

2 NEDERLAND VERTAALT JUNIOR Lesbrief voor de leerlingen De vertaalwedstrijd van Nederland Vertaalt Junior bestaat uit twee onderdelen: 1. de Nederlandse tekst Ik Wil Alleen Maar Zwemmen van Spinvis die in het Engels vertaald moet worden. 2. een Engelse songtekst naar keuze, die naar het Nederlands vertaald moet worden. Je kunt je vertaling van één van beide teksten insturen, maar je mag ook beide songteksten vertalen. In deze lesbrief behandelen we de Nederlandse tekst Ik Wil Alleen Maar Zwemmen van Spinvis. De volledige tekst is te vinden op pagina 7 van deze lesbrief, en op Hoe doe je mee? Heel simpel: download de Nederlandse vertaalopgave of kies een Engelse songtekst, en ga aan de slag. Er zijn verschillende manieren om een vertaling in te sturen: als tekst; in de vorm van een filmpje waarin je je eigen vertaling zingt (of voordraagt); in de vorm van een animatiefilmpje; iedere andere zelfbedachte vorm. Alles mag, zolang jouw vertaling er maar in zit, anders kan de jury de inzendingen niet met elkaar vergelijken. Wat is er te winnen, behalve de eer? De winnaars krijgen 100,- per persoon (tot een maximum van 300,- wanneer het gaat om een groepsinzending) en een pakket met flascards van Flashcardsbestellen.nl. De winnaar wordt bekendgemaakt op zaterdag 25 mei 2019 op de Vertaaldag van Nederland Vertaalt in Utrecht. Alle genomineerden voor de prijs krijgen een gratis entreekaart voor de dag. Op de Vertaaldag zal de winnende Engelse vertaling van Ik Wil Alleen Maar Zwemmen worden uitgevoerd door Spinvis zelf. Inzenden van je vertaling(en) kan via het inzendformulier op de website of via ons adres bureau@verstegenstigter.nl. Grote bestanden kunnen via wetransfer.nl worden ingezonden. Papieren inzendingen kunnen via de post worden gestuurd naar: Verstegen & Stigter culturele projecten Uiterdijk 66, 4011 EW Zoelen Veel succes en plezier! Wij zien uit naar jullie inzendingen. 2

3 Aan de slag! Bij elke songtekst kom je vertaalproblemen tegen die te maken hebben met vorm en inhoud. Deze lesbrief is gericht op precies deze twee aspecten. Twee gouden regels: 1. Het is een songtekst; die moet je dus ook in de vertaling nog kunnen zingen. Maak er een goed lopende vertaling van. Waar het origineel rijmt, moet de vertaling ook rijmen. 2. Elke song vertelt een verhaal, elke vertaling moet ook een verhaal vertellen. Het kan een ánder verhaal zijn, maar je vertaling moet wel een logische eenheid vormen. Om te beginnen een paar algemene tips Zes gouden tips van Bindervoet & Henkes (de vertalers van onder meer alle songteksten van The Beatles en Bob Dylan). Tip 1 Je vertaalt een liedje dat gezongen wordt op een melodie die al bestaat. Zing daarom altijd mee met wat je vertaalt. Zoek waar de klemtonen liggen op de maat van de muziek. Ga mee met de flow van het ritme. Alleen dan merk je of het past. Je mag natuurlijk wel eens smokkelen, afhankelijk van het lied en/of de artiest, maar het mooiste is als jouw vertaling precies meeloopt met het origineel. Tip 2 Waar moet je beginnen met vertalen? Vaak bedenk je plotseling de vertaling voor een woord, of voor een regel of de titel, wanneer je die maar lang genoeg in je hoofd hebt laten rondgaan. En als je die ingang eenmaal hebt, als je die deur hebt ontdekt, kun je de rest van het gebouw eromheen optrekken. Je kunt beter met het refrein beginnen dan met de eerste regel. En bij rijmende regels kun je beter bij de laatste rijmende regel beginnen en dan terugwerken. Neem af en toe afstand van de tekst. Leun even achterover en doe je ogen dicht. Waar wil jóuw tekst heen? Vergeet bij het vertalen niet dat de muziek al veel van het emotionele werk opknapt: de muziek bepaalt voor een belangrijk deel de stemming en geeft lading aan de tekst. Tip 3 Wees niet bang om het fout te doen. En wees vooral niet te voorzichtig. Vergeet niet dat je altijd de muziek hebt die het gevoel van de woorden ondersteunt. Soms is een liedtekst een stuk banaler (of normaler ) dan je altijd gedacht hebt toen je hem in de oorspronkelijke taal hoorde. Of juist ábnormaler. In het Nederlands komt alles vier keer zo hard aan. Liedjes bevatten vaak rare dingen, dingen die niet kloppen. Als je vertaalt, kun je je best vreemde dingen permitteren. Dus wees niet bang om rare of stomme woorden te gebruiken eenmaal gezongen kunnen die uitstekend werken. Het wordt hoe dan ook altijd anders. Maak gebruik van dat gegeven. Tip 4 Houd in het oog wat dit specifieke liedje bijzonder maakt. Probeer te bedenken waarom het is geschreven zoals het geschreven is. Wat is de kern van het verhaal? Maak in je vertaling de grappige dingen grappig en de mooie dingen mooi. Tip 5 Je kunt het ook helemaal anders doen, en een volstrekt nieuwe tekst maken op de melodie van het origineel. Dat kan een parodie zijn, of een vertaling louter op klank (een zogenaamde mama-appelsapvertaling ). Het kan ook een smartlap zijn. In Nederland zijn vaak zulke eigenzinnige vertalingen in de hitparade terechtgekomen: denk aan File, van 3

4 André van Duin op de wijs van Feelings, en Laat me alleen van Rita Hovink op de wijs van Pazza idea van Patty Pravo. Wij willen hits! Tip 6 Er bestaan verschillende vertaalhulpmiddelen waar je gebruik van kunt maken: woordenboeken: Engels woordenboek, synoniemenwoordenboek of synoniemen.net, rijmwoordenboek van Jaap Bakker of op internet, en vergeet urbandictionary.com niet. je naaste omgeving: ouders, mede-leerlingen, docenten. vertaalprogramma s zoals Google Translate (translate.google.nl) en Vertaalhulpmiddelen zijn niet verboden, maar gebruik deze programma s met beleid en gebruik altijd je eigen verstand, en vooral: je eigen creativiteit en originaliteit. Vertaalopgave 1. Nederlands-Engels Ik Wil Alleen Maar Zwemmen Oefeningen Oefening A. Bekijk de clip van Spinvis op A.1. A.2. A.3. Zing hardop mee met het origineel en probeer meteen wat vertalingen uit die spontaan bij je opkomen. Begin het liedje eens met een Engels accent te zingen en hoor of er bestaande Engelse woorden bij je opkomen. Misschien kun je daarmee verder gaan. Print de tekst uit en onderstreep de lettergrepen die beklemtoond zijn. Vertaal de eerste vier regels van Ik Wil Alleen Maar Zwemmen ( Hé, ik heb geen probleem, ik heb alles gefixt, k wou nog iets zeggen maar ik weet niet meer dan was het zeker niks ) met behulp van Google Translate. Wat gebeurt hier? Is dit een goeie vertaling? Doe hetzelfde nu eens met behulp van vertalen.nu/zinnen of babelfish.com. Wat vind je van het resultaat? Kun je het lekker meezingen? En is het wel Engels? Waarschuwing! Op internet zijn heel veel kant-en-klaar-vertalingen van songteksten te vinden. Kijk bijvoorbeeld eens naar Het is de vertaling van de tekst, maar een liedje is het niet! Vertaalprogramma's als translate.google.nl en laten vooral zien hoe het níet moet, en waarom vertalen altijd mensenwerk zal blijven. (Het heeft trouwens geen zin om zo n internetvertaling te kopiëren en in te sturen voor deze prijsvraag. De jury kent alle internetvertalingen!) 4

5 Oefening B. We gaan ons nu concentreren op een aantal regels van de songtekst. Je vindt hieronder aanwijzingen, aandachtspunten en vragen bij de opdrachten. Zorg dat je je vertaling kunt meezingen met het origineel. Vertaal zin voor zin, maar verlies het geheel niet uit het oog. Hou in de gaten waar het precies over gaat, zelfs al weet je niet precies waar het over gaat. Als het gevoel bij de regels maar klopt. B.1. B.2. B.3. Lees de hele tekst aandachtig. En luister een paar keer naar het liedje. Wat is de sfeer? Wat is het voor stem? Wie spreekt er? Wat gaat er door hem heen? Wil hij echt alleen maar zwemmen? Of wil hij vooral dingen niet? Heb jij dat soort gevoelens ook wel eens? En wat zeg je dan? Zoals gebruikelijk bij Spinvis lijkt de tekst heel alledaags en lijken sommige zinnen rechtstreeks van gepraat in de straat overgenomen. Kun je daar Engelse varianten voor vinden, voor die dingen je opvangt, die mensen zo zeggen? Neem bijvoorbeeld de derde regel: grammaticaal is het niet, maar zo praten mensen wel. Probeer dat spreektalige ook in het Engels over te brengen. In de rest van het liedje zul je nog meer spreektalige zinnen tegenkomen. Noteer die alvast. Het lijken allemaal zinnen die niet in een liedje thuis horen, maar ze bepalen voor een groot deel juist de kracht van het nummer. Hoe zou je bijvoorbeeld dat geintje vertalen? Ondertussen ook gebruikelijk bij Spinvis is het een zeer poëtische tekst, met gebruik van poëtische middelen als rijm, binnenrijm, halfrijm, assonantie, beeld, metafoor etc. Zoek de rijmen in de tekst, en kijk of je daar iets mee kunt in je vertaling. Oefening C. Probeer eerst het eerste couplet te vertalen. Als de eerste regel goed staat, is de rest wat makkelijker. A. hee, ik heb geen probleem B. ik heb alles gefixt C. k wou nog iets zeggen maar ik weet niet meer D. dan was het zeker niks E. de dag is nog jong ze trilt in de zon F. ik tel de echo s in het trappenhuis G. k hoor iemand zingen hee, ik heb geen probleem is die eerste regel. Probeer dit op zoveel mogelijk manieren in het Engels te zeggen. Trek de vertaling ook wat breder: misschien heeft de boodschap te maken met wat kan het mij schelen of: waar bemoei jij je mee. Zorg dat het spreektalig blijft. Ga op dezelfde manier verder met regel B: ik heb alles gefixt. Probeer verschillende vertalingen uit, in verschillende betekenissen, met fixen in de zin van: klaarspelen, repareren, matchfixen of drugs regelen. Kies de leukste uit en kijk of je daar ideeën van krijgt voor de rest van de vertaling. 5

6 Regel C en D: k wou nog iets zeggen maar ik weet niet meer / dan was het zeker niks : dat is eigenlijk één lange zin, die ook nog eens ontspoort. Probeer ook eens zo n lange zin te maken in het Engels, met zoveel mogelijk woorden erin gepropt maar zo dat hij nog wel zingbaar blijft. Dit is nog maar het begin van je vertaling. De songtekst bevat nog meer regels. Zie voor de complete vertaalopgave pagina 7. van deze lesbrief, en de website Vertaalopgave 2. Engels-Nederlands: kies je favoriete Engelse songtekst Het is handig om een liedje te kiezen waar je iets mee hebt, in positieve of negatieve zin. Als je een liedje helemaal geweldig vindt, kun je proberen een Nederlandse vertaling te maken die zo dicht mogelijk bij de originele tekst en bedoeling van het liedje komt. Als je een liedje juist helemaal niks vindt, kun je er misschien een goede parodie op maken. Belangrijk: zorg dat de juryleden het originele liedje kunnen terugvinden op YouTube en stuur de tekst die je als uitgangspunt hebt genomen mee met je vertaling. Oefening Lees de hele tekst. Welke klanken overheersen op het eind van de regels? Tel het aantal woorden met de overheersende klank. Bedenk welke Nederlandse eindklanken daar goed bij zouden kunnen passen. Let op: je hebt waarschijnlijk best veel woorden met die klank nodig. (Je weet precies hoeveel, want je hebt ze geteld!) Lange klanken zijn het beste, want die zingen het lekkerst. De rijmen zijn zelden vol ( feest rijmt vol op beest ). De meeste zijn half en delen alleen de klank van de klinker ( lam rijmt half op kar ). In een liedje kan dat allemaal. Wees niet al te streng voor jezelf. Let op: de uiterste inzenddatum is 14 februari 2019! Nederland Vertaalt wordt mogelijk gemaakt door: 6

7 Vertaalopgave Nederlands-Engels Ik Wil Alleen Maar Zwemmen Spinvis hee ik heb geen probleem ik heb alles gefixt k wou nog iets zeggen maar ik weet niet meer dan was het zeker niks de dag is nog jong ze trilt in de zon ik tel de echo's in het trappenhuis k hoor iemand zingen hee ik wil alleen maar zwemmen hee de stad houdt zich dom ze tikt als een bom en als je omkijkt zie je net nog iets wat niemand had gezien de stad kleedt zich uit ze zuipt als een bruid ik hoor haar zingen halleluja halleluja zingt ze hee ik wil niet horen wat de dokter dacht of wat je doet als het zo door blijft gaan ik wil niet weten wat dat geintje nou uiteindelijk nog heeft opgebracht ik wil alleen maar zwemmen hee ik heb geen probleem en ik vind niemand raar alleen maar zien hoe je de trap oploopt ik zit simpel in elkaar de man in de straat zegt het is nooit te laat ik ben wel geen soldaat maar ik weet hoe je een trekker overhaalt hee ik kan niet vechten en ik wil het niet k hoef niks te eten k heb geen antwoord klaar k heb ook geen plannen verder hee je wou mijn auto lenen hou hem maar hee ik weet niet wat ik in jouw plaats zou doen of wat je zegt als iemand weg wil gaan ik heb geen mening over motorcross hollywood poloshirts of hoe de winkel loopt ik zeg hee ik wil alleen maar zwemmen de stad staat in brand en ik hoor het alarm ik tel de echo's in het trappenhuis 7