BHG NIMBY

Transcriptie

1 Nota Het gebrek aan standplaatsen voor woonwagenbewoners in het Brussels Gewest Koen Geurts Dienst Roma & Woonwagenbewoners Regionaal Integratiecentrum Foyer Brussel 8 maart 2013 Inhoud 1. Welke groepen woonwagenbewoners zijn er in Brussel? 1.1 Standvastige groepen op residentiële woonwagenterreinen 1.2 Rondtrekkende groepen op doortrekkersterreinen 2. Woonwagenterreinen in Brussel 2.1 Residentiële woonwagenterreinen Precaire juridische situatie bestaande standplaatsen Structureel tekort aan standplaatsen Aantal woonwagenbewoners in het BHG Tekort aan legale standplaatsen Toekomstige aangroei van families Recht op onderwijs, gezondheidszorg, Gebrekkige ruimte en infrastructuur 2.2 Doortrekkersterreinen 3. Oorzaken van het tekort aan standplaatsen 3.1 Ontbreken van specifieke ruimtelijke richtlijnen 3.2 NIMBY 3.3 Gebrek aan expliciet standplaatsenbeleid 4. Aanzet tot legaal kader voor standplaatsen in Brussel 5. Aanbevelingen 5.1 Aanbevelingen standplaatsenbeleid residentiële terreinen 5.2 Aanbevelingen standplaatsenbeleid doortrekkersterreinen Bijlage 1. Definities Bijlage 2. Historiek standplaatsenbeleid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Bijlage 3. Situatie per woonwagenterrein in het BHG

2 1. Welke groepen woonwagenbewoners zijn er in Brussel? 1.1 Standvastige groepen op residentiële woonwagenterreinen In Brussel verblijven Manoesjen, Roms en Voyageurs op residentiële woonwagenterreinen. Behalve de Voyageurs heb ben al deze groepen hun wortels in het Noorden van Indië. Vanaf de 13 de eeuw werden deze nomadische groepen voor het eerst gesignaleerd in Oost-Europa en in Brussel in De huidige Manoesj-families stammen af van deze eerste migratiegolf. Al zijn er doorheen de jaren steeds meer families in huizen gaan wonen, toch leven er velen nog steeds in een mobiele woonst (caravans). Hoewel er groepen zijn die voortdurend rondtrekken, toch leven meer Manoesj-families alleen of met meerdere gezinnen op een residentieel terrein en ondernemen ze enkel nog sporadische reizen in het kader van familie, religie of werk. Een volgende migratiegolf richting West-Europa kwam eraan na de opheffing van de slavernij in Moldavië en Walachije in De afstammelingen van deze groepen Vlach -Zigeuners noemen zich momenteel Rom. Sommigen hebben doorheen de jaren gemengde huwelijken aangegaan met leden van Manoesj-families. Al zijn er steeds meer van deze families die in huizen gaan wonen, toch leven de meeste onder hen verder in een mobiele woonst. Over het algemeen zijn het de Rom die het meest effectief rondtrekken. Toch moet ook hier het rondtrekkend karakter genuanceerd worden. Tussen het sedentair op een woonwagenterrein verblijven en voortdurend rondtrekken bestaan verschillende gradaties. Aan de ene kant vinden we steeds meer families die ervoor kiezen om het ganse jaar of tenminste een groot deel van het jaar op een terrein te blijven. Zo n residentieel terrein biedt meer stabiliteit en zekerheid aan bejaarde mensen en jonge gezinnen met kinderen die schoolplichtig zijn. Het trekseizoen valt vooral samen met de zomermaanden. Aan de andere kant is er een aantal families die een groot deel van het jaar rondtrekken, hetzij uit vrije wil, hetzij omdat ze niet aan een terrein geraken waarop ze langer zouden kunnen blijven staan. Er bestaat bij deze Rom een duidelijke tendens naar meer standvastigheid, dus naar meer nood aan residentiële terreinen. In Brussel zijn er ook nog meer dan 7000 Oost-Europese Roma. Ze kwamen vanaf de jaren 60 in het kader van arbeidsmigratie, maar vooral vanaf de jaren 90 na de val van het Communisme. Deze groepen zijn meestal reeds lang gesedentariseerd en leven vooral in huizen en appartementen in grote steden. Ze zijn vooral op zoek naar werk en een wettig verblijf in het gastland en hebben geen behoefte aan een rondtrekkende levensstijl of woonwagenterreinen. Er zijn weinig banden tussen deze groepen en woonwagenbewoners. Voyageurs zijn autochtone Belgen die afstammen van trekkende handelaars en ambachtslui. Sommigen onder hen hebben historische familiebanden met Manoesj-families. Ze wonen nog steeds in woonwagens, alhoewel velen onder hen in huizen zijn gaan wonen. Er zijn daarnaast heel wat terreinen met Foorreizigers in Brussel (Neder-over-Heembeek enz.). Het zijn Belgen die net zoals circusmensen en binnenschippers een ambulant beroep uitoefenen (kermis) en daardoor in een mobiele woning leven. Zij vormen een apart circuit, hebben hun eigen terreinen en maken geen gebruik van doortrekkersterreinen. Ze behoren echter niet tot de doelgroep van de integratiesector en maken daarom geen deel uit van deze nota. 1.2 Rondtrekkende groepen op doortrekkersterreinen De Belgische Rom- en Manoesj- en Voyageurs-families die voortdurend of sporadisch rondtrekken maken gedurende het ganse jaar gebruik van de beschikbare doortrekkersterreinen en pleisterplaatsen in Vlaanderen, Brussel en Wallonië.

3 Bovendien zijn er heel wat buitenlandse doortrekkers (ook Rom, Manoesj en Voyageurs) die terzelfdertijd een plaatsje zoeken op het beschikbare aanbod van doortrekkersterreinen. Ze verblijven hier enige tijd in het kader van familiale, religieuze of professionele bezigheden. Een groep die de laatste jaren steeds meer uit Engeland naar België en ook Brussel komt afgezakt, zijn de Irish travellers. Het gaat hier om de Engelse Voyageurs die de Belgische markt ontdekt hebben en daardoor de concurrentie op het beperkte aanbod van standplaatsen nogmaals stevig hebben aangescherpt. 2. Woonwagenterreinen in Brussel 2.1 Residentiële woonwagenterreinen In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest zijn er 8 gekende residentiële woonwagenterreinen met voornamelijk Rom-families, maar ook enkele met Manoesjen en Voyageurs. De terreinen bevinden zich in Anderlecht (4), Haren (2), Molenbeek (1) en Neder-over-Heembeek (1). Het zijn allemaal privéterreinen waarvan de bewoners eigenaar zijn, met uitzondering van het terreintje in Molenbeek, dat van de gemeente is, en een terrein in Anderlecht met Fluxys als eigenaar. Ook in sommige andere gemeenten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (Schaarbeek, Laken en Brussel) vinden we hier en daar nog individuele terreintjes verdoken tussen en achter huizen. Ook zijn er meerdere terreinen van Foorreizigers, vooral in Haren en Neder-over-Heembeek. In deze laatste gemeente is er bovendien een groot terrein met 24 caravans en chalets, voornamelijk bezet door Foorreizigers, enkele Voyageurs en particulieren die geen middelen hebben om een appartement te betalen. Zoals reeds eerder vermeld maken de Foorreizigers geen deel uit van deze nota. In 2012 opende het OCMW van Brussel een residentieel woonwagenterrein voor Foorreizigers in Haren, gelegen naast het doortrekkersterrein. Het terrein telt een 20-tal standplaatsen, bestemd voor families van Foorreizigers. Alhoewel andere groepen Woonwagenbewoners een grote nood hebben aan standplaatsen, hebben ze niet het recht er te verblijven. Fig.: Woonwagenterreinen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (zwart: residentieel, rood: transit):

4 2.1.1 Precaire juridische situatie bestaande standplaatsen Een specifiek Brussels probleem is de precaire situatie van de meeste woonwagenterreinen. Door de moeilijkheid om de nodige bouwvergunningen voor hun woonwagens te bekomen en de hoge kostprijs van de beperkt beschikbare gronden staan de bewoners er meestal illegaal. De gemeenten gedogen deze illegale woonwagenterreinen op hun grondgebied omdat de bewoners er meestal al sinds vele jaren verblijven en omdat ze (in tegenstelling met wat vaak beweerd wordt) niet voor overlast zorgen. Het leidt echter tot heel wat onzekerheid bij de bewoners omdat een uitdrijving steeds mogelijk blijft Structureel tekort aan standplaatsen Zoals reeds vermeld bestaat er bij de woonwagenbewoners een tendens naar meer standvastigheid, dus meer nood aan residentiële terreinen. Daar waar rondtrekkers vroeger meer openheid ondervonden bij gemeentes om te onderhandelen over tijdelijke standplaatsen, heerst er momenteel vooral onzekerheid. Velen zijn de voortdurende verdrijvingen beu waaraan ze worden blootgesteld wanneer ze rondtrekken. Bovendien moet er rekening gehouden worden met de sterke bevolkingsaangroei onder woonwagenbewoners. Generaties volgen elkaar snel op (men trouwt vaak vóór 18 jaar) en van jonge koppels wordt verwacht dat ze na het huwelijk in een aparte caravan intrekken. Aangezien de maximale capaciteit van de enkele woonwagenterreinen al lang bereikt is, hebben deze nieuwe gezinnen bij het huidige gebrek aan standplaatsen niet veel keuze: ofwel beginnen ze rond te trekken, ofwel worden ze toch nog toegelaten op de overbevolkte terreinen, ofwel vestigen ze zich (meestal met tegenzin) in een appartement. Tevens stelt er zich vooral bij families met bejaarde mensen en/of schoolgaande kinderen een grote behoefte aan meer residentiële en legale standplaatsen. De nood doet zich tevens vooral gevoelen tijdens de wintermaanden. Woonwagenbewoners verkiezen tevens om op een residentieel terrein te wonen in plaats van in te trekken in een appartement. Op een woonwagenterrein kunnen ze hun familiale levenswijze (in uitgebreid familieverband) beleven en hebben bestaat de vrijheid om erop uit te trekken wanneer nodig. Daarnaast zijn er de laatste jaren vele Brusselse woonwagenbewoners (al dan niet gedwongen wegens gebrek aan een terrein) in een huis gaan wonen. Velen onder hen aarden hier moeilijk en verlangen ernaar om terug in een caravan te gaan wonen, moesten er meer standplaatsen beschikbaar zijn. Aantal woonwagenbewoners in het BHG Het is onmogelijk om een exact cijfer te plakken op het totale aantal woonwagenbewoners 1 in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Ten eerste hebben sommige gezinnen zoals gezegd een semi-nomadische levenswijze. Er bestaat dus een voortdurend verloop van het aantal gezinnen op de terreinen. Sommige van deze families die in woonwagens wonen verhuizen (vaak tijdelijk) naar een ander deel van de familie woonachtig op een terrein in een andere gemeente, anderen nemen dan weer hun plaats in. Ten tweede wonen er velen anoniem in huizen. Zo wonen er in de Marollen bijvoorbeeld talrijke Voyageurs en Manoesjen in de buurt van het Vossenplein. Maar ook een aantal Rom-gezinnen vinden 1 Foorreizigers maken geen deel uit van de beoogde doelgroepen en worden hier dus niet in rekening gebracht.

5 we terug in huizen. Zoals reeds aangegeven zou een aantal van deze families liever in een woonwagen willen wonen, moesten er meer standplaatsen beschikbaar zijn. In het verleden werden reeds meerdere tellingen gedaan van het aantal woonwagenbewoners op de residentiële terreinen in het BHG. In maart 2013 werd een nieuwe telling gedaan. Deze wees uit dat er op dat moment zich een 60-tal gekende gezinnen 1 bevinden op woonwagenterreinen in Anderlecht, Haren, Molenbeek en Neder-over-Heembeek. Het betrof: 35 Rom-families 15 Manoesj-families 10 Voyageur-families Het gaat hier wel te verstaan om een momentopname. Door de grote vraag zijn deze terreinen vaak overbevolkt. De oppervlakte van vele standplaatsen zit onder de minimum richtnorm (zie 2.1.3). Een deel van de aanwezige woonwagenbewoners (10 à 15 families) verblijft er daarom slechts voor korte tijd. Er verblijven daarnaast nog een onbekend aantal gezinnen op kleine lapjes grond verspreid over Brussel. Deze worden geschat op een 10-tal gezinnen. Bovendien circuleren er rond Brussel steevast een bijkomend aantal gekende Rom-familiegroepen die van oudsher banden hebben met Brussel, wiens familie hier woont, die hier geboren zijn en/of hier gewoond hebben maar die momenteel niet meer over een terrein beschikken in het BHG. In maart 2013 telden de Rom zelf ongeveer een 45-tal dergelijke gezinnen. Verder werden een 15-tal gezinnen van woonwagenbewoners geteld die (al dan niet tijdelijk) in huizen wonen, maar naar de caravan zouden willen terugkeren als ze de kans hadden. Zodoende brengt dit het totaal aantal gekende gezinnen dat momenteel verblijft op een woonwagenterrein of er zou willen verblijven, op 120 gezinnen, doortrekkers niet meegerekend. Tekort aan legale standplaatsen In 2013 zijn er bijgevolg 120 gezinnen die een standplaats willen op een residentieel woonwagenterrein (1 standplaats/gezin). Slechts 50 % (60 gezinnen) heeft het geluk een standplaats te hebben (al dan niet op een overbevolkt terrein). 50 % van de woonwagenbewoners die een link hebben met Brussel en er zouden willen wonen, heeft geen standplaats. Van de 60 bestaande standplaatsen zijn er slechts 11 gedekt door een bouwvergunning, dit is 18 %. De andere 82 % wordt dus enkel gedoogd. Toekomstige aangroei van families Omwille van vroege huwelijken en jonge ouderschappen volgen de generaties van woonwagenbewoners elkaar snel op. Volgens de berekening van het Kruispunt voor Migratie-Integratie 2 was de aangroei van Rom-gezinnen in woonwagens 79 % 3 tussen 2000 en Nochtans is het aantal standplaatsen op officiële of private woonwagenterreinen in het BHG de laatste 15 jaar niet meer gestegen. De aangroei van de woonwagenbevolking wordt dus geenszins opgevangen. Hierdoor groeit de groep van woonwagenbewoners die rond Brussel circuleert op zoek naar standplaatsen aan een snel tempo aan. 2 Uit het voorontwerp van omgevingsanalyse strategisch plan, Kruispunt Migratie-Integratie, aug % voor Manoesjen en Voyageurs

6 Ook hiermee dient rekening gehouden te worden bij het uitwerken van een standplaatsenbeleid. Indien de huidige standplaatsen behouden blijven en er geen nieuwe bijkomen, zullen er in en rond het BHG met een eenzelfde aangroei tegen gezinnen in woonwagens leven. De families die nu in huizen leven, maar liever in een woonwagen zouden zitten, zullen aangegroeid zijn tot 23. Dat maakt dat er in gezinnen van woonwagenbewoners in en rond Brussel zullen vertoeven voor slechts 60 beschikbare standplaatsen. Met andere woorden zullen zonder actieve creatie van bijkomende terreinen slechts 3 op 10 woonwagenbewoners een standplaats hebben in Regio Brussel in Recht op onderwijs, gezondheidszorg,... Dit structurele tekort aan standplaatsen heeft vandaag ernstige gevolgen op andere levensdomeinen. Tientallen kinderen van rondtrekkers volgen geen enkele vorm van onderwijs en velen blijven analfabeet. Vaak willen de ouders deze situatie niet, maar voelen ze zich machteloos omdat ze geen terrein vinden. Ook oude en zieke woonwagenbewoners valt het gedwongen rondtrekken zwaar, vooral tijdens de winters. Sommigen moeten ook kunst- en vliegwerk doen om ziektes regelmatig te laten behandelen. Voor deze redenen werd de Belgische Staat vorig jaar pas veroordeeld door het Europese Comité voor Sociale Rechten wegens schending van het recht op huisvesting van woonwagenbewoners, met schadelijke effecten voor het recht op onderwijs, geneeskundige verzorging enz Gebrekkige ruimte en infrastructuur Door de overbevolking op de verschillende woonwagenterreinen is de maximum capaciteit overal overschreden. De richtnorm 4 per standplaats is een oppervlakte van 240 à 300 m² en zeker niet minder dan 150 m². De afstand tussen de woonwagenwagens zou ideaal gezien 4 meter moeten bedragen. Een standplaatsbreedte van 13 meter is aanbevolen. De meeste standplaatsen in het BHG zitten ver onder deze minimumgrenzen. De situatie van juridische onzekerheid van hun terrein zorgt ervoor dat mensen niet gemakkelijk investeren in duurzame en aangepaste infrastructuur. Sanitaire voorzieningen zijn vaak rudimentair en voldoen niet aan de moderne eisen van comfort voor een dergelijk aantal bewoners. Nochtans zijn de meeste woonwagenbewoners bereid om hier meer in te investeren indien er meer juridische zekerheid zou zijn. 2.2 Doortrekkersterreinen 4 Wonen op wielen, Vlaams Minderhedencentrum, 2010

7 Voor de honderden doortrekkers die het ganse jaar, met een piek in de zomer, het Brussels Hoofdstedelijk Gewest aandoen, is het doortrekkersterrein in Haren de enige plaats waar men een legale standplaats kan vinden. Voor het eerst aangelegd in 2005 op initiatief van de Stad Brussel, sloot het terrein haar deuren in 2007, om na een grondige heraanleg opnieuw open te gaan in oktober Het biedt plaats aan 21 caravans gedurende maximum 3 weken. Op heel wat momenten tijdens het jaar is de vraag echter groter dan het aanbod. Ook komt het vaak voor dat, al is op bepaalde momenten de maximale capaciteit van het terrein niet volledig bereikt, groepen die standplaatsen zoeken, zich niet bij de reeds aanwezige groepen willen voegen. Zo hebben Belgische Rom-zigeuners het bijvoorbeeld bijzonder moeilijk om samen met Engelse Travellers een terrein te delen. Bovendien werd het terrein in juli 2012 opnieuw gesloten wegens schade aan de infrastructuur, toegebracht door bepaalde groepen van Woonwagenbewoners. Voor de zomer van 2013 is er voor doortrekkers dus andermaal geen terrein beschikbaar in het BHG om op een legale manier tijdelijk te verblijven met woonwagens. De enige legale uitwijkmogelijkheid in de buurt van Brussel is het doortrekkersterrein van de Provincie Vlaams-Brabant in Huizingen, maar ook daar is op piekmomenten de maximale bezettingsgraad bereikt. Andere plaatsen in Brussel die voordien als pleisterplaatsen fungeerden (zoals veld tegenover militair hospitaal of hoek Vuurkruisenlaan/Oorlogskruisenlaan in N-o-H) zijn ingenomen door sociale woonblokken of beplantingen. 3. Oorzaken van het tekort aan standplaatsen 3.1 Ontbreken van specifieke ruimtelijke richtlijnen Een structurele oorzaak hiervoor is dat de ruimtelijke richtlijnen voor verkavelingen en bouwpercelen gericht zijn op het klassieke bouwpatroon. Deze richtlijnen zijn niet aangepast aan woonwagens en de noden van hun bewoners.. A priori lijkt de stedenbouwkundige wetgeving geen onoverbrugbare obstakels te voorzien voor de aanleg van woonwagenterreinen. Hiervoor zouden gebieden die volgens het Gewestelijk Bestemmingsplan (GBP) zijn ingekleurd als woongebieden, gebieden met gemengd karakter of gebieden voor voorzieningen van collectief belang, in aanmerking kunnen komen. Toch is er noch in het Gewestelijk Bestemmingsplan, noch in het Gewestelijke Ontwikkelingsplan iets terug te vinden over het vrijwaren van specifieke ruimte voor woonwagenbewoners. In realiteit voelen gemeenten zich niet geroepen om uit eigen initiatief een dergelijke terrein aan te leggen.

8 Bovendien beschikken de gemeenten over een grote manoeuvreerruimte om de stedenbouwkundige regels toe te passen. Ze kunnen het GBP preciseren door bijkomende beperkingen op te leggen. Maar ze beslissen ook over het toekennen van bouwvergunningen op basis van een combinatie van criteria. Bijgevolg is het een feit dat bij de aanvraag voor bouwvergunningen die nodig zijn voor het plaatsen van een caravans met een woonfunctie, gemeenten dit systematisch weigeren. Wonen in een woonwagen wordt gezien als een afwijking op het klassiek bouwpatroon en in contradictie met de goede plaatselijke aanleg, een vaag en subjectief principe. Momenteel beschikt het allergrootste deel van de Brusselse woonwagenbewoners dan ook niet (meer) over de nodige vergunningen en worden ze enkel gedoogd.. Daarenboven hebben de geleverde stedenbouwkundige vergunningen voor de installatie van caravans in de Brusselse wetgeving een beperkte geldigheidsduur 5. Daarbij komt ook dat in Brussel de gebieden waarbinnen de woonwagenterreinen gelegen zijn in de komende jaren stedenbouwkundig verder ingevuld worden. Er valt te verwachten dat door de voortschrijdende urbanisatie de meeste terreinen zullen verdwijnen. 3.2 NIMBY Bij de inplanting van een woonwagenterrein botst de overheid op weerstand. Omwonenden verzetten zich. Buurtcomités protesteren. Het NIMBY-syndroom (Not in my backyard) duikt telkens weer op. De negatieve persberichtgeving over woonwagenbewoners voedt die onrust. Voor lokale beleidsmakers is het niet evident om een beslissing te nemen. 3.3 Gebrek aan expliciet standplaatsenbeleid In het BHG is er, op de Stad Brussel zelf na, geen enkele gemeente die een expliciet standplaatsenbeleid voert of beschikt over een stedenbouwkundig concept waarbinnen de terreinen passen. Op niveau van het BHG bestaat er geen officiële woonwagencommissie die zich met het standplaatsenbeleid bezighoudt. 4. Aanzet tot legaal kader voor standplaatsen in Brussel Toch vallen er enkele positieve aanzetten te melden. Ten eerste werd op 20/2/2004 door het Brussels Parlement een resolutie tot bestemming van verschillende terreinen tot doortrekkersterreinen voor woonwagenbewoners aangenomen. Ondanks het meer vrijblijvende karakter dat een resolutie draagt (het eerdere voorstel tot ordonnantie werd niet goedgekeurd) zijn de overwegingen die tot de 5 Ordonnantie van 29/8/1991 van het BHG met betrekking tot de stedenbouw, Titel III, Hoofdstuk I, Afdeling 1. in artikel 84 1,10 en het Besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Executieve van 26/11/1992 betreffende de stedenbouwkundige vergunningen van beperkte duur, artikel 2, 3

9 resolutie leidden interessant. Er wordt hier o.a. bij verwezen naar het recht op behoorlijke huisvesting in Art. 23 van de Grondwet. Behalve met de aanleg van het doortrekkersterrein in Haren door de Stad Brussel, is er door de verschillende gemeenten tot nog toe echter nog geen concreet gevolg gegeven aan de resolutie. En op 1/3/2012 werd een ordonnantie aangenomen tot wijziging van de Brusselse huisvestingscode met het oog op de erkenning van de woning van woonwagenbewoners. Hierin werd het recht op behoorlijke huisvesting ook van toepassing verklaard op mobiele woningen. Tevens werd een aanpassing voorzien van de kwaliteitsvoorwaarden aan de specifieke vormvereisten van mobiele woningen. Door deze erkenning van de woonwagen als volwaardige woonvorm is nu ook in Brussel de basis gelegd om het gebrek aan en de juridische onzekerheid van woonwagenterreinen aan te pakken. 5. Aanbevelingen Nu wonen in een wagen erkend is via de Brusselse Huisvestingscode, kan er concreet werk gemaakt worden van behoorlijke huisvesting en woonzekerheid voor woonwagenbewoners. Dit betekent: voldoende legale residentiële standplaatsen voor de huidige woonwagenbevolking voldoende doortrekkersterreinen voor rondtrekkenden een standplaatsenbeleid dat anticipeert op de toekomstige behoefte en vraag naar standplaatsen 5.1 Aanbevelingen standplaatsenbeleid residentiële terreinen Op niveau van het BHG De plaats van woonwagenterreinen dient geformaliseerd te worden via de ruimtelijke structuurplannen, en opgenomen te worden in zowel het Gewestelijk Plan voor Duurzame Ontwikkeling als in bindende bepalingen van het Gewestelijke Bestemmingsplan. De stedenbouwkundige richtlijnen inzake de vergunning voor het plaatsen van een woonwagen op private of openbare woonwagenterreinen moeten verduidelijkt en versoepeld worden (o.a. met betrekking tot de beperkte geldigheidsduur van de vergunning en de verplichting tot herstel in oorspronkelijke toestand). Dit kan bijvoorbeeld gebeuren door een omzendbrief die deze richtlijnen vastlegt. Om werk te kunnen maken van een werkelijk standplaatsenbeleid moet op gewestelijk niveau de oprichting nagestreefd worden van een officiële

10 woonwagencommissie voor het BHG die de coördinatie op zich neemt, zowel met betrekking tot doortrekkersterreinen als residentiële terreinen. In afwachting van bovenstaande structurele maatregelen is er een dringende nood aan tijdelijke maatregelen. Voor een aantal gezinnen bij wie de nood het hoogst is (schoolgaande kinderen, zieke mensen,...) zouden voorlopig reeds kleine beschikbare terreintjes kunnen worden voorgesteld. Op niveau van gemeentes In gemeentes waar zich reeds residentiële woonwagenterreinen bevinden, is een regularisatie of een herlocatie van deze terreinen noodzakelijk. Onderzocht dient te worden in hoeverre de huidige standplaatsen behouden (en gerenoveerd) of geherloceerd kunnen worden i.f.v. de toekomstige gemeentelijke ontwikkelingen en de toekomstige bestemming door de eigenaar. Aangezien er in de gemeente Anderlecht 4 woonwagenterreinen zich in een precaire situatie bevinden, moet het standplaatsenbeleid in deze gemeente prioritair worden aangewakkerd. Hierbij dient onderzocht te worden in hoeverre een deel van het terrein gelegen in Anderlecht achter de woningen in de driehoek Klaverstraat / Lenniksebaan / spoorweg eventueel in aanmerking kan komen voor een herlocatie van onzekere Anderlechtse terreinen. I.f.v. goed nabuurschap, goed beheer en goed samenleven is het aangewezen niet te voorzien in één groot woonwagenterrein, dan wel in meerdere kleine terreinen zodat gezinnen zich familiaal kunnen groeperen. 5.2 Aanbevelingen standplaatsenbeleid doortrekkersterreinen Op niveau van het BHG Een verstrengd toezicht is nodig op het doortrekkersterrein in Haren. De Stad Brussel kan in het binnenhuisreglement strengere voorwaarden stellen voor de gebruikers van het terrein met betrekking tot onderhoud en respect voor infrastructuur en buurt. Door consequent op te treden in geval van inbreuken en door de toegang te verbieden aan families die het reglement niet respecteren, kan vermeden worden dat het terrein om de haverklap moet gesloten worden voor reparaties. De Brusselse Regering kan het initiatief nemen om met een ministeriële omzendbrief gemeenten aan te sporen om in piekperiodes met gebrek aan voldoende standplaatsen voor doortrekkers, bepaalde terreinen ad hoc te laten fungeren als tijdelijke pleisterplaats, met duidelijke afspraken tussen woonwagenbewoners en lokale overheid.

11 Deze nota werd gerealiseerd door de Dienst Roma en Woonwagenbewoners van het Regionaal Integratiecentrum Foyer in Brussel. Deze dienst werkt sinds 2003 met de woonwagenbewoners en Roma uit de Regio Brussel. Meer over onze activiteiten zie Contactpersoon : Koen Geurts Adres : Mommaertsstraat 22, 1080 Brussel Tel.: 02/ Koen.geurts@foyer.be Ook het Minderhedenforum ijvert mede voor een duurzaam woonwagenbeleid in Brussel en tracht hierbij de woonwagenbewoners zelf te betrekken in de contacten met het beleid. Contactpersoon : Kim Janssens Adres : Vooruitgangsstraat 323/4, 1030 Brussel Tel.: 02/ kim@minderhedenforum.be

12 Bijlage 1. Definities 1/ Woonwagenbewoners: Het decreet voor een Vlaams minderhedenbeleid definieert woonwagenbewoners als personen met een nomadische cultuur die zich legaal in België bevinden en die traditioneel in een woonwagen wonen of gewoond hebben, in het bijzonder de autochtone Voyageurs en de Zigeuners en degenen die met deze personen samenleven of in de eerste graad van afstammen. (art. 2, 3 van het decreet van 28 april 1998 inzake het Vlaams beleid t.a.v. etnisch-culturele minderheden) 2/ Woonwagen: Is een woongelegenheid, gekenmerkt door flexibiliteit en verplaatsbaarheid, bestemd voor permanente en niet-recreatieve bewoning, waarbij een verkeerswaardige woonwagen een voertuig is dat in overeenstemming met de verkeerswetgeving in het verkeer kan worden gebracht. 3/ Residentieel woonwagenterrein: Is een terrein voor woonwagenbewoners bestemd en ingericht voor het sedentair wonen in woonwagens en waarop een beperkte ambachtelijke en/of commerciële activiteit kan plaatsvinden in overeenstemming met de heersende wetgeving. Een residentieel woonwagenterrein bevindt zich binnen de woonzone. 4/ Doortrekkersterrein: Is een terrein voor woonwagenbewoners bestemd en ingericht voor het tijdelijk plaatsen van verkeerswaardige woonwagens. 5/ Pleisterplaats: Een pleisterplaats voor woonwagenbewoners is een terrein dat normaal gezien niet bestemd is voor het plaatsen van woonwagens, maar waarop voor een beperkte periode van enkele weken verkeerswaardige woonwagens kunnen staan. 6/ Standplaats: Is een afgebakende ruimte op een terrein voor woonwagenbewoners dienstig voor het plaatsen van een woonwagen. 7/ Openbare terreinen: Zijn eigendom van de lokale overheid. De overheid draagt de kosten van de aankoop en inrichting van het terrein. Woonwagenbewoners krijgen een standplaats toegewezen en betalen een gebruikerprijs per standplaats. 8/ Privé terreinen: Zijn terreinen die eigendom zijn van privépersonen. Vaak zijn dit kleine familiale terreinen. De bewoners komen onderling overeen hoeveel de gebruikersprijs van de standplaats is.

13 Bijlage 2. Historiek standplaatsenbeleid in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest Doorheen de jaren zijn in de regio Brussel reeds talrijke ministers en ministeriële kabinetten geconfronteerd geworden met de woonwagenproblematiek, maar zelden kwamen er oplossingen. Jaren 70 Vanaf de jaren 70 staan er woonwagenbewoners in Anderlecht, vooral te situeren in de kanaalzone. Door de verdere verstedelijking kunnen zij nog maar terecht op enkele gronden. Een geregelde bezetting van terreinen zonder infrastructuur en toelating leidt tot een verscherpt beleid, waarbij ook de woonwagenbewoners die overwinteren in Anderlecht het moeilijk krijgen Conferentie van de burgemeesters: «Après un examen approfondi de la situation, la Conférence estime que le problème de l installation des Tsiganes est de la compétence du Ministre de l Intérieur» 1978 Een groep verblijft tijdelijk in precaire situatie op een terrein van de Brusselse Agglomeratie aan de Bollinckxstraat in Anderlecht De Regie van de Brusselse Agglomeratie stelt een voorlopig terrein ter beschikking gelegen aan het kanaal in Neder-over-Heembeek met een opvangcapaciteit voor 90 gezinnen. Op dit terrein zijn de nodige voorzieningen aanwezig en een beheersstructuur. Het terrein wordt uiteindelijk in 81 gesloten omwille van de ongezonde ligging. Een familie woonwagengezinnen kan terecht op een terrein van Distrigas in de Lenniksebaan, ingericht door een vzw In een omzendbrief roepen de Vlaamse en Franstalige Gemeenschap en de gouverneur van de provincie Brabant om terreinen te voorzien voor woonwagenbewoners Persconferentie van de Regie van de Brusselse Agglomeratie: «L Agglomération continue a chercher des solutions définitives pour les nomades à Bruxelles» De Vlaamse en de Franstalige Gemeenschap nemen subsidiebesluiten om de aanleg van woonwagenterreinen te subsidiëren Het voorlopige woonwagenterrein in N-o-H wordt gesloten. De Regie van de Brusselse Agglomeratie doet een oproep aan de gemeenten om een oplossing voor te stellen. Jaren 80 Vanwege het ontbreken van enig standplaatsenbeleid in en rond het Brusselse ondanks de vele beleidscontacten door woonwagenbewoners en woonwagenwerk -, kopen een aantal families gronden op te Anderlecht en omliggende gemeenten met de bedoeling er te overwinteren. De gemeente Anderlecht staat, zoals vele andere gemeenten, weigerachtig tegenover het verlenen van vergunningen : aankoop terrein in Melsbroek : bouwvergunning terrein Delwartstraat in A lecht (5jr) : definitieve bouwvergunning woonwagenterrein Lenniksebaan in A lecht Jaren 90 Enkele bouwvergunningen van tijdelijke aard voor enkele residentiële terreinen kunnen verkregen worden hetzij door de gemeente, hetzij door bovenlokale instanties (Brussels Hoofdstedelijk Gewest). - Tijdelijke bouwvergunning terrein Humaniteitslaan Anderlecht - Tijdelijke bouwvergunning aan kanaal in Vorst en Ukkel op gronden van Regie van de Brusselse Agglomeratie : aanpassing bouwvergunning woonwagenterrein Lenniksebaan A lecht (1jr) : bouwvergunning woonwagenterrein Frans Halsstraat A lecht : bouwvergunning woonwagenterrein Duivenmelkersstraat A lecht

14 1998 Op initiatief van de Brusselse Minister van Sociale Zaken komt een technische werkgroep samen om de vraag naar en lokaties voor een tweetal doortrekkersterreinen voor telkens twintig standplaatsen te onderzoeken Rondtrekkenden kunnen genieten van een ad hoc regeling via het Brussels Hoofdstedelijk Gewest om tijdelijk te verblijven op de braakliggende gronden aan de bocht van Vorst. Over een globaal gemeentelijk standplaatsenbeleid kan echter niet gesproken worden. 16 dec 1999 Interpellatie van het Brussels Gewest door Alain Daems betreffende het feit dat er geen gewestelijk beleid bestaat t.a.v. rondtrekkende bevolkingsgroepen. Dec 1999 In het kader van het openbaar onderzoek betreffende het Gewestelijk Bestemmingsplan worden tenminste drie bezwaarschriften ingediend met als bedoeling om rekening te houden met residentiële woonwagenterreinen in woongebieden en om doortrekkersterreinen als specifieke voorziening te situeren binnen de bestemmingsgebieden van het Gewestelijk Bestemmingsplan Het Vlaams Minderhedencentrum doet een voorstel aan Anderlecht en de VGC ter herstructurering van de terreinen in de zone tussen de Bergensesteenweg Klaverstraat Lenniksebaan Spoorweg. Juli 2002 Enkele Brusselse parlementairen (Alain Daems, Paul Galand, Michel Lemaire) dienen een voorstel tot ordonnantie (nr A-348/1 2002/2003, 14/10/2002) in waarin de Brusselse regering zou gelast worden vier doortrekkersterreinen te selecteren en in te richten. Wegens te weinig animo bij de Brusselse politieke partijen wordt deze omgezet in een meer vrijblijvende resolutie. Eind 2002 Rom-zigeuners vestigen zich tijdelijk op braakliggend terrein in Haren aan de Waterranonkelstraat. De Stad Brussel zorgt voor een omheining en verharding met kiezels en tijdelijke sanitaire voorzieningen. 16 okt 2003 Een 100-tal families van woonwagenbewoners blokkeren de Halsesteenweg in Nijvel uit protest tegen hun gedwongen vertrek en het gebrek aan alternatieve pleisterplaatsen. Minister van Defensie André Flahaut stelt voor om militaire terreinen als tijdelijke pleisterplaatsen ad hoc ter beschikking te stellen, o.a. in Neder-over-Heembeek. 22 dec Op initiatief van de Stad Brussel wordt het eerste doortrekkersterrein in het BHG geopend voor 25 woonwagens aan de Waterranonkelstraat in Haren. Het terrein bestaat uit 2 percelen die eigendom zijn van het OCMW van Brussel en het OCMW van Vilvoorde, gehuurd door de Stad Brussel voor 1 symbolische Euro. De gemeenteraad keurt een terreinreglement goed, een woonwagencommissie begeleidt de opstart en voor de bewoners van Haren wordt een hoorzitting georganiseerd. Iets meer dan een jaar na de opening gaat het terrein echter tijdelijk dicht wegens overlast ten gevolge van gebrek aan toezichters. 20 feb 2004 Het Brussels Parlement keurt een resolutie goed die aanzet tot de aanleg van verschillende doortrekkersterreinen voor woonwagenbewoners in het BHG (op initiatief van Alain Daems, Sven Gatz, Michel Lemaire, Marc Cools, Mohamed Azzouzi, François Roelants du Vivier) (A- 464/ /2004) Omwille van het acute gebrek aan terreinen in de regio stationeren groepen rondtrekkenden regelmatig en vooral in de zomer op verschillende plaatsen in en rond Brussel. Het Ministerie van Defensie laat eveneens tijdelijk doortrekkers toe op pleisterplaatsen in Neder-over- Heembeek (grasveld tegenover militair hospitaal) en in Peutie. Hier gelden echter zeer rudimentaire en gebrekkige sanitaire voorzieningen. 15 juli 2005 In de Brusselse rand wordt door de Provincie Vlaams-Brabant in Huizingen (Beersel) een doortrekkersterrein geopend met 15 standplaatsen.

15 Okt 2005: Acht maanden na de tijdelijke sluiting gaat het doortrekkersterrein opnieuw open. Ondertussen zijn er reparaties gebeurd (omheining e.d.) en zijn er 2 deeltijdse toezichters aangeworven. De Stad Brussel wil het terrein inrichten met degelijk sanitair en verharding, maar het wachten op een definitief akkoord over de juiste grondinname belet dit voorlopig. 29 maart 2006 Interpellatie van Carine Vyghen aan Minister-president Charles Picqué over de noodzaak van concretisatie van de resolutie 2004 voor de aanleg van meer doortrekkersterreinen in het BHG In een brand in het woonwagenterrein in de Gemenebeemdenstraat in N-o-H overlijdt Mr. René De Bodt, één van de voortrekkers van de aanleg van woonwagenterreinen in het BHG. 2 mei 2007 Interpellatie van Carine Vyghen aan Minister-president Charles Picqué over de noodzaak aan uitvoering van de resolutie 2004 voor de aanleg van meer doortrekkersterreinen in het BHG. 5 dec 2007 Interpellatie van Brigitte De Pauw aan Minister-President Charles Picqué over de noodzaak van de aanleg van meer terreinen in het BHG. Eind 2007 Er wordt beslist om het militair terrein in N-o-H dat ad hoc diende als pleisterplaats, niet meer ter beschikking te stellen van woonwagenbewoners. Gebrek aan voorzieningen en toezicht zorgden voor overlast, schade en klachten in de buurt. Het terrein wordt opgekocht door de Stad Brussel voor de bouw van sociale woningen in de jaren die volgen. Eind 2007 Ook wordt het doortrekkersterrein in Haren gesloten in afwachting van een meer definitieve herinrichting en de opbouw van een degelijke infrastructuur. 18 jan 2008 Interpellatie van Marion Lemesre aan Minister-president Charles Picqué betreffende "de eventuele tussenkomst van het gewest na de terbeschikkingstelling door de Stad Brussel van een terrein voor de opvang van woonwagenbewoners" Wegens het gebrek aan enig legaal alternatief in het BHG duiken met de regelmaat van de klok op diverse plaatsen groepen doortrekkende woonwagenbewoners op. Ze krijgen veel tegenkanting van bewoners en pers en bij het stadsbestuur lopen herhaaldelijk klachten binnen over onregelmatig geplaatste woonwagenbewoners. Zo zijn er bijvoorbeeld vaak caravans gestationeerd op groene ruimtes in NoH (kruising Vuurkruisenlaan en Oorlogskruisenlaan), tegenover de CORA in Anderlecht en op de parking van het Erasmus-hospitaal. 3 feb 2010 Interpellatie van Marion Lemesre (Vincent Lurquin en Annemie Maes) aan Ministerpresident Charles Picqué over uitvoering van resolutie 2004 ter aanleg van meerdere doortrekkersterreinen in het BHG. 10 mei 2010 De Brusselse schepen van Groene Ruimten beslist om het terrein in N-o-H dat door heel wat doortrekkers gebruikt wordt, vol te zaaien met mosterdplanten. Het plan dat dient ter bevordering van de Brusselse biodiversiteit, moet er volgens hem ook voor zorgen dat de zigeuners weg blijven. Door de mediaheisa die erop volgt, beweert het stadsbestuur de plannen in te trekken. Twee maanden later staat de mosterd er toch en zijn de terreinen ontoegankelijk gemaakt Interpellatie van Vincent Lurquin aan Christos Doulkéridis, Staatssecretaris Huisvesting, over het recht op wonen voor Woonwagenbewoners. 30 sept 2010 De Internationale Federatie voor Mensenrechten dient een klacht in tegen de Belgische staat bij het Europees Comité voor Sociale Rechten wegens schending van het recht op

16 huisvesting van de woonwagenbewoners. Vooral het gebrek aan standplaatsenbeleid in Brussel en Wallonië wordt op de korrel genomen. 4 okt De werken ter heraanleg van het doortrekkersterrein in Haren gaan van start. In de Brusselse gemeenteraad was op 11/1/2010 beslist om hiervoor vrij te maken. 6 okt 2010 Interpellatie van Elke Van den Brandt aan Minister-president Charles Picqué betreffende "het voorzien van standplaatsen voor woonwagenbewoners op het grondgebied van het BHG en de erkenning van de woonwagen als volwaardige woonvorm". 1 juli 2011 Voorstel van Ordonnantie (ingediend door Vincent Lurquin, Alain Hutchinson, Céline Frémault, Carla Dejonghe, Bianca Debaets, Elke Van den Brandt) (A-208/1-2010/2011) tot wijziging van de Brusselse Huisvestingscode met het oog op de erkenning van de woning van woonwagenbewoners. 10 okt 2011 Het doortrekkersterrein in Haren wordt opnieuw geopend door de Stad Brussel. Het beschikt nu over een sanitaire blok en een definitieve indeling voor 21 standplaatsen. 1 maart Een ordonnantie wordt aangenomen tot wijziging van de Brusselse Huisvestingscode met het oog op de erkenning van de woonwagen als volwaardige woonvorm.. Voorjaar 2012 Het OCMW van Brussel opent een nieuw volledig ingericht residentieel terrein met een 15-tal standplaatsen vlak naast het doortrekkersterrein in Haren. Het is enkel bestemd voor foorreizigers. Andere woonwagenbewoners krijgen er geen toelating. Juli 2012 Een 10-tal maanden na de opening wordt het doortrekkersterrein in Haren opnieuw gesloten wegens schade aan de infrastructuur door bepaalde groepen woonwagenbewoners. Opnieuw is er geen enkele terrein meer beschikbaar voor doortrekkers in Brussel. 31 juli 2012 Naar aanleiding van de klacht van de Internationale Federatie voor Mensenrechten (30/9/2010) concludeert het Europees Comité voor Sociale Rechten (ECSR) dat België het Europees Sociaal Handvest overtreedt. Er wordt gesteld dat er in België niet voldoende terreinen beschikbaar zijn voor woonwagenbewoners en dat de stedenbouwkundige wetgeving niet is aangepast aan hun verblijf. Sept 2012 Bij gebrek aan een doortrekkersterrein vestigt een groep woonwagenbewoners op doortocht zich op Parking C aan de Heizel, tegen de zin van de eigenaar, de Stad Brussel. Na 10 dagen worden ze gedwongen het terrein te verlaten.

17 Bijlage 3. Situatie per woonwagenterrein in het BHG Residentiële terreinen: Adres Eigenaar Aantal gezinnen Caravans Voorzieningen Gewestelijk bestemmingsplan Anderlecht Klaverstraat 62b bewoner 1/12/ 06: 8 24/3/ 11: 7 8/3/ 13: 9 (Rom) Lenniksebaan 300 NV Fluxys 1/12/ 06: 8 24/3/ 11: 16 22/2/2013: 15 (Manoesj) Delwartstraat 74 bewoner 1/12/ 06: 10 18/3/ 11: 7 22/2/2013: 15 (Rom) 2 sta-, 7 trek- rudimentaire sanitaire unit met een gemeenschappelijke WC, waterkraan en rioolafvoer, elektriciteitsmeter, kabeltv Sta-, trek-, noodwoning Vooral trek- rudimentaire sanitaire unit met een gemeenschappelijke WC en waterkraan, te herstellen rioolafvoer, hok met elektriciteits-meter, kabeltv sanitair in noodwoning: een gemeenschappelijke WC en waterkraan, hok met elektriciteits-meters Bouwvergunning Sterk gemengd gebied tijdelijke bouwvergunning voor 3 jaren, ondertussen verlopen Sterk gemengd gebied bouwvergunning voor enkele stacaravans, ondertussen verlopen Typisch woongebied tijdelijke bouwvergunning voor 3 jaren, ondertussen verlopen Knelpunten - geen bouwvergunning - onzekerheid over onteigening door ontwikkeling van Klaverwijk - rudimentaire infrastructuur - geen bouwvergunning - toelating van eigenaar gebaseerd op goodwill - onvoldoende infrastructuur - geen bouwvergunning - staat te koop owv toekomstig bouwproject - rudimentaire

18 Duivenmelkers-straat 190 bewoner 1/12/ 06: 3 18/3/ 11: 5 22/2/2013: 4 (Rom) Neder-over-Heembeek (Brussel) Gemenebeemdenstraat 59 vroegere foorreizi- Familie van gers 1/12/ 06: 24 8/3/ 13: 24 (Foorreizigers, enkele Roemenen en Voyageurs) Haren (Brussel) Harenheidestraat 63 bewoner 1/12/ 06: 4 5 8/3/ 13: 6 (Rom) Harenberg 18 bewoner 1/12/ 06: 2 8/3/ 13: 2 Molenbeek Nestelingstraat 14 Gemeente Molenbeek (Rom) 1/12/ 06: 6 8/3/ 13: 5 (Voyageurs) Sta-, trek- Sta-, trek-, opslagplaats kermis-materiaal rudimentaire sanitaire unit met een gemeenschappelijke WC en waterkraan, elektriciteits-meter, kabeltv Rudimentaire voorzieningen: elk eigen sanitair (water, elektriciteit) Recreatiegebied Gemengd gebied bouwvergunning voor noodwoning, ondertussen verlopen Sta-, trek- 2 WC s Typisch woongebied Bouwvergunning vr 7 caravans en 2 WC s Sta-, trek- Typisch woongebied Sta- Verharde standplaatsen, sanitair gebouw, water, riolering, elektriciteit infrastructuur - geen bouwvergunning - bestemmingsplannen omgeving Geen bouwvergunning - geen bouwvergunning - gedesengageerde houding v eigenaar - zeer beperkte voorzieningen Typisch woongebied Gemeentelijk - uitdovingsbeleid Doortrekkersterrein:

19 Haren (Brussel) Waterranonkelstraat Stad Brussel 21 Trek- Sanitair, water, electriciteit, toezicht Sterk gemengd gebied Gemeentelijk Gesloten sinds juli 2012