EUROSCEPTICISME EN HET EUROPEES PARLEMENT

Transcriptie

1 EUROSCEPTICISME EN HET EUROPEES PARLEMENT EEN COMPARATIEF ONDERZOEK NAAR HET STEMGEDRAG VAN ANTI- EN PRO-EUROPESE FRACTIES OP VERSCHILLENDE DOMEINEN Aantal woorden: Inge Paemelaere Stamnummer : Promotor: Prof. dr. Bram Wauters Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Master of Science in de Bestuurskunde en het Publiek Management Academiejaar:

2

3 EUROSCEPTICISME EN HET EUROPEES PARLEMENT EEN COMPARATIEF ONDERZOEK NAAR HET STEMGEDRAG VAN ANTI- EN PRO-EUROPESE FRACTIES OP VERSCHILLENDE DOMEINEN Aantal woorden: Inge Paemelaere Stamnummer : Promotor: Prof. dr. Bram Wauters Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van: Master of Science in de Bestuurskunde en het Publiek Management Academiejaar:

4

5 VERTROUWELIJKHEIDSCLAUSULE PERMISSION Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of gereproduceerd worden, mits bronvermelding. I declare that the content of this Master s Dissertation may be consulted and/or reproduced, provided that the source is referenced. Naam student: Inge Paemelaere Handtekening:

6

7 Woord vooraf Het schrijven van een masterproef is een heel avontuur. Je begint eraan vol goede moed en je bent nieuwsgierig naar alles wat je zal leren en ontdekken tijdens de tocht. Tijdens het schrijven heb je goede momenten waarop de woorden vloeiend worden neergepend, maar zeker ook moeilijke tijden waarin je soms verdwaalt in de vele teksten. In zekere zin is het schrijven van een masterproef dus net zoals een ritje op de achtbaan. Gedurende de hele rit voel je de gezonde stress, maak je onverwachte wendingen, ben je soms bang voor wat er gaat komen, maar ben je op het einde toch heel blij dat je deze rit hebt gemaakt. Gelukkig zit je nooit alleen in die rollercoaster. Bij deze zou ik graag alle mensen bedanken die deze rit met mij hebben gedeeld. Als eerste gaat mijn dank uit naar mijn promotor prof. dr. Bram Wauters en Gilles Pittoors. Zij hielpen mij steeds weer op weg wanneer ik even niet verder geraakte tijdens het schrijven. Hun feedback heeft ervoor gezorgd dat ik de juiste focus bleef behouden. Verder wil ik ook prof. dr. Dries Verlet bedanken voor zijn hulp bij het uitvoeren van mijn analyses in SPSS. Ik wil graag mijn medestudenten Bestuurskunde en Publiek Management bedanken en in het bijzonder Laure Vandersmissen voor haar advies en luisterend oor. Zij stond altijd klaar om te luisteren naar suggesties en om mijn vragen te beantwoorden. Ook mijn groepsleden van het vak Onderzoeksmethoden wil ik bedanken voor de nuttige feedback tijdens de werksessies doorheen het jaar. Als laatste gaat mijn dank uit naar mijn zus en mama, die naast een luisterend oor ook een kritische blik hebben geworpen op de laatste versie van dit werkstuk. Hopelijk genieten jullie van het lezen van deze masterproef. Inge Paemelaere 23 mei 2018

8 Inhoudsopgave Lijst afkortingen... I Lijst tabellen... II Lijst figuren... III Inleiding... 1 Deel I: Theoretisch kader Het Europees Parlement Het Europese institutionele systeem Uniekheid van het Europees Parlement Samenstelling, werking en bevoegdheden van het Europees Parlement Fracties in het Europees Parlement Omschrijving van een fractie Identificatie anti- en pro-europese fracties in het Europees Parlement Geschiedenis van Eurosceptische fracties in het Europees Parlement Stemgedrag Omschrijving van het begrip Indicatoren Probleemstelling Onderzoeksvraag Hypotheses Fractie-eenheid Congruentie Deel II: Methodologie Onderzoeksstrategie Operationalisering van de hypotheses Hypotheses omtrent fractie-eenheid Hypothese 3 en 4: Congruentie... 32

9 3. Beperkingen van dit onderzoek Deel III: Resultaten Hypothese 1a en 1b: fractie-eenheid Stap 1: weging van de stemmingen Stap 2: berekening gemiddelde percentages Stap 3: variantieanalyse Stap 4: specifieke resultaten per domein Stap 5: interne vergelijking domeinen van eurosceptische fracties Hypothese 3 en 4: Congruentie Deel IV: Bespreking en discussie van de resultaten Hypothese 1 en 2: Fractie-eenheid Hypothese 3 en 4: Congruentie Het verschil tussen de anti- en pro-europese fracties Algemeen besluit Bibliografie... I

10 Lijst afkortingen ALDE EC ECR EFDD ENF EP EPP NI Greens/ALE GUE/NGL S&D Fractie Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa Europese Commissie Fractie Europese Conservatieven en Hervormers Fractie Europa van Vrijheid en Directe Democratie Europa van Naties en Vrijheid Europees Parlement Fractie van de Europese Volkspartij (christendemocraten) Niet-ingeschrevenen Fractie De Groenen/Vrije Europese Alliantie Confederale Fractie Europees Unitair Links/Noords Groen Links Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten in het Europees Parlement I

11 Lijst tabellen Tabel 1: Fracties en hun aantal leden... 9 Tabel 2: Typologie van partijposities in de EU...12 Tabel 3: Domeinen en hun aantal stemmingen...29 Tabel 4: Frequentietabel fracties voor toepassing wegingsfactor...35 Tabel 5: Frequentietabel fracties na toepassing wegingsfactor...35 Tabel 6: Gemiddelde fractie-eenheid per fractie...35 Tabel 7: Test of Homogeneity of Variances (fractie en fractie-eenheid)...36 Tabel 8: Robust Tests of Equality of Means (fractie en fractie-eenheid)...37 Tabel 9: Post Hoc Tests: Multiple Comparisons (fractie en fractie-eenheid)...37 Tabel 10: Overzicht 1 percentuele resultaten hypothese Tabel 11: Overzicht 2 percentuele resultaten hypothese II

12 Lijst figuren Figuur 1: Sequentieel beslissingsmodel...23 III

13 Inleiding Het thema dat centraal staat binnen deze masterproef is het stemgedrag van eurosceptische en pro-europese fracties in het Europees Parlement. Na talloze jaren van Europese integratie, waait er de laatste jaren een storm door Europa die de aandacht verschuift naar Europese desintegratie. In verschillende Europese landen ontstaan politieke partijen met als voornaamste doel: een exit uit Europa. Denk maar aan Frankrijk waar Front National onder leiding van Marine Le Pen voor het eerst in het Frans parlement zetelt (Paelinck, 2017). Het hoogtepunt van deze vlaag van euroscepticisme was echter de uitkomst van het Brits referendum in 2017 over het lidmaatschap van het Verenigd Koninkrijk in Europa, dat alom bekend staat onder de term Brexit. Voor het eerst in de Europese geschiedenis heeft een lidstaat aangekondigd dat het de Unie wil verlaten. Daarnaast hebben partijen met een eurosceptische visie opvallend meer zetels gehaald in de Europese parlementsverkiezingen van 2014 (Treib, 2014). Bovendien bleek uit een peiling uitgevoerd door Pew Research Center in tien Europese lidstaten in 2016 dat maar liefst 42% van de bevraagden wenst dat zijn land macht terugkrijgt van de EU (Stokes, 2016). Dit wijst op het feit dat euroscepticisme en anti-europese gevoelens verder reiken dan louter de opkomst van anti-europese politieke partijen. Het is een ideologische breuk tussen lidstaten, maar ook binnen de lidstaten. Bovenstaande zaken kunnen duidelijk aan elkaar worden gelinkt. Het Europees Parlement is namelijk het enige orgaan binnen de EU dat rechtstreeks verkozen wordt. Het feit dat er in de huidige legislatuur duidelijk meer eurosceptische parlementsleden zetelen, wijst er dus op dat steeds meer Europese burgers gestemd hebben voor nationale partijen met anti-europese gevoelens. Dit wijst op een opkomende ontevredenheid van het Europese volk over de Europese Unie (Boomgaarden, Schuck, Elenbaas & de Vreese, 2011). Het belang van het Europees Parlement mag zeker niet worden onderschat aangezien de verkozenen voor het Europees Parlement de belangen van de Europese burgers gaan verdedigen. Deze belangenbehartiging is de laatste jaren blijkbaar niet gelukt: het EP is er niet in geslaagd de nodige link tussen de burgers van de EU en de institutie van de EU te maken, waardoor de publieke opinie steeds kritischer wordt over de Europese Unie (Farrell, Hix & Scully, 2012). 1

14 Er is bovendien sinds langere tijd discussie over de toekomst van de Europese Unie. Over de jaren heen zijn er verschillende visies ontstaan over hoe het nu verder moet met Europa, waaronder ook de meer anti-europese posities. Toch werd er tot voor kort weinig aandacht besteed aan de opkomst van eurosceptische partijen en fracties in het Europees Parlement. Sinds de jaren 90 zijn er in de literatuur steeds meer teksten te vinden die het begrip Euroscepticisme beschrijven, maar echte onderzoeken over dit fenomeen zijn er pas sinds enkele jaren. Dit maakt van Euroscepticisme in het EP een relatief nieuw gegeven, maar is ondertussen wel uitgegroeid tot een integraal onderdeel van de EU (Brack, 2012; Henceroth, 2017). Ondanks deze ontwikkelingen in de literatuur en de recente media-aandacht rond dit onderwerp, zijn er nog weinig tot geen onderzoeken beschikbaar die het effectieve stemgedrag van deze eurosceptische partijen in het Europees Parlement analyseren. Vaak focussen studies zich op het stemgedrag van de traditionele partijen en fracties. Bekende voorbeelden hiervan zijn onderzoeken uitgevoerd door Simon Hix (2001), of door Hix in samenwerking met Noury en Roland (2006; 2009). Toch blijft er een leemte bestaan in de huidige literatuur. Ondanks dat vele wetenschappelijke teksten stellen dat kleinere partijen zich anders gaan gedragen dan de grotere partijen, zijn er weinig onderzoeken beschikbaar die expliciet het verschil in stemgedrag vergelijken tussen de traditionele groepen en de niet-traditionele. Een onderzoek door Jensen en Spoon uit 2010 heeft getracht deze leemte op te vullen. Zij hebben onderzocht wat het gedrag van niche partijen in het Europees Parlement beïnvloedt en of deze partijen anders reageren op institutionele stimuli dan de traditionele. Wat echter nog mist in het onderzoek van Jensen en Spoon (2010) alsook in de vele andere onderzoeken, is de expliciete vergelijking tussen anti-europese en pro-europese partijen. In het Europees Parlement bestaan er namelijk twee breuklijnen: de klassieke links-rechts breuklijn en de breuklijn pro-anti Europese integratie. Deze tweede dimensie is duidelijk uniek aan het Europees niveau terwijl de klassieke breuklijn ook kan terug gevonden worden in de nationale parlementen (Hix et al., 2006). Ondanks de specificiteit van deze tweede breuklijn voor het Europees Parlement, beschrijven de meeste onderzoeken de links-rechts breuklijn. Een laatste leegte in de literatuur betreft het analyseniveau van het stemgedrag. Uit de beschrijving van bovenstaande onderzoeken blijkt dat de onderzoekseenheid vaak de nationale partijen vormen. Ook de individuele parlementsleden vormen vaak de 2

15 onderzoekseenheid van dergelijke studies. Weinig onderzoeken focussen zich echter op het niveau van de fractie. Door bovenstaande maatschappelijke ontwikkelingen en het gebrek aan concrete onderzoeken over dit onderwerp is het dus zeker relevant om de aandacht te verleggen naar de breuklijn tussen pro-europese en anti-europese fracties in het Europees Parlement, wat de focus vormt van deze masterproef. 3

16 Deel I: Theoretisch kader In dit deel wordt het theoretisch kader geschetst dat de basis zal vormen voor de ontwikkeling van hypotheses in het volgend hoofdstuk. Eerst en vooral zal er een korte inleiding worden gegeven over de werking en bevoegdheden van het Europees Parlement. Dit is essentieel omdat het EP de centrale institutionele instelling is die in deze masterproef wordt onderzocht. Vervolgens wordt er uitgeweid over de fracties in het Europees Parlement aangezien zij de onderzoekseenheid van deze masterproef vormen. Ook het begrip euroscepticisme wordt gekaderd in het bestaan van deze fracties. Ten slotte wordt het begrip stemgedrag toegelicht. 1. Het Europees Parlement In dit deel worden de samenstelling, bevoegdheden en werking van het Europees Parlement nader bestudeerd. Om de plaats van het EP duidelijk te maken in de gehele structuur van de EU, zal deze titel aanvangen met een korte beschrijving van het Europese institutionele systeem. Vervolgens zal er kort worden ingegaan op de specificiteit van het Europees Parlement, gevolgd door de bevoegdheden Het Europese institutionele systeem Patronen in stemgedrag zijn afhankelijk van de institutie die wordt onderzocht. Om deze reden is het belangrijk om de institutionele context te duiden in dewelke de Europarlementsleden opereren (McCubbins & Sullivan, 1987). Het institutioneel kader waarin de EU opereert wordt beschreven in het Verdrag betreffende de Europese Unie, of kortweg VEU. De verschillende Europese instellingen worden in het VEU geïdentificeerd. De belangrijkste en meest gekende organen zijn echter het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie, de Europese Raad en de Europese Commissie (Geeroms, Ide & Naert, 2014). De verschillende Europese instellingen vormen samen een unieke constellatie. De Europese Raad bestaat uit de staatshoofden en regeringsleiders van de lidstaten en legt de algemene prioriteiten vast. Zij ontwikkelt de grote lijnen van het EU-beleid maar heeft zelf geen wetgevende macht. Als tweede representeert de Europese Commissie (EC) de algemene belangen van de EU. De leden van de EC zijn benoemd door de nationale regeringen en het Europees Parlement. Als derde gaan de regeringen van de lidstaten hun nationale belangen verdedigen binnen de Raad van de Europese Unie (Europese Unie, z.j.). De Raad is dus intergouvernementeel samengesteld en de feitelijke samenstelling is afhankelijk van het 4

17 onderwerp of de agenda (Dehullu, 2012). Als laatste is het Europees Parlement verantwoordelijk voor de vertegenwoordiging van de Europese burgers. Dit gebeurt door de aanstelling van Europarlementsleden via rechtstreekse verkiezingen (Europese Unie, z.j.). Wat betreft de wetgevingsprocedures spelen het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie de belangrijkste rol. Er bestaan twee soorten procedures, namelijk de bijzondere wetgevingsprocedure en de gewone wetgevingsprocedure. Deze laatste is de meest voorkomende en via deze procedure worden de wetten en het beleid voor de EU vastgelegd. Concreet gaat de Commissie voorstellen doen, en het is de Raad en het Parlement die deze dienen goed te keuren (Europese Unie, z.j.) Uniekheid van het Europees Parlement Nu kan de vraag worden gesteld welke positie het Europees Parlement inneemt in deze unieke omgeving. Het is zo dat het Europees Parlement steeds meer macht heeft gekregen door de verschillende wijzigingen aan het EU Verdrag. Het EP dat vroeger enkel een adviserende functie had is getransformeerd tot een wetgevend orgaan en heeft zo bijvoorbeeld de macht om Europese wetten te amenderen of zelfs te blokkeren (Hix et al., 2009). Het Europees Parlement is dus een erg interessante instelling om nader te bestuderen, zeker wat betreft het gedrag van de verkozen parlementsleden. Sinds de eerste directe verkiezingen in 1979 zijn er steeds meer lidstaten toegetreden waardoor het parlement alsmaar heterogener is geworden. Het EP is begonnen met 410 Europarlementsleden uit 10 verschillende lidstaten die maar liefst 51 verschillende nationale partijen representeerden. In 2008 waren dit reeds 785 parlementsleden afkomstig uit 27 lidstaten en zetelden er meer dan 170 nationale partijen (Hix et al., 2009). Vandaag zijn dit nog 751 rechtstreeks gekozen leden uit 28 lidstaten (Europees Parlement, z.j.-b). Bovendien is de werking van het Europees Parlement uniek in vergelijking met deze van de nationale parlementen. Zo is het interessant om een vergelijking te maken tussen de macht die de nationale parlementen hebben en de macht van het Europees Parlement. Farrall, Hix en Scully (2012) verwoorden in hun onderzoek dat het EP over de jaren heen is uitgegroeid tot een van de machtigste parlementen in de hele wereld. Zij hebben een grote wetgevende macht alsook een verregaand toezicht over de uitvoerende macht, dus over de Europese Commissie. Verder heeft het EP geen meerderheid of oppositie waardoor fracties niet verplicht worden om mee te stemmen met elkaar zoals dit in nationale parlementen meestal het geval is (Kreppel & Tsebelis, 1999). Waar op nationaal niveau dus een coalitie en oppositie kunnen worden onderscheiden, is dit in het EP niet het geval. Er worden namelijk geen coalities 5

18 gevormd door partijen of fracties om een regering te vormen. Er valt dus geen oppositie te voeren tegen een leidende regering (Huijbregts, 2009) Samenstelling, werking en bevoegdheden van het Europees Parlement Het Europees Parlement bestaat uit 751 leden komende uit de 28 lidstaten. Sinds 1979 worden de leden van het Europees Parlement rechtstreeks verkozen. De Europarlementsleden vertegenwoordigen de belangen van maar liefst 500 miljoen inwoners van de Europese Unie. Het Europees Parlement heeft ook een Voorzitter die verkozen is door de leden van het EP. Sinds januari 2017 is dit Antonio Tajani (Geeroms, Ide & Naert, 2014). Dat het EP slechts 751 leden mag tellen, is vastgelegd in het Verdrag van Lissabon. Het aantal leden per lidstaat wordt bepaald aan de hand van de bevolkingsomvang. Wel dient er worden bewaakt dat geen enkel land meer dan 96 of minder dan 6 parlementsleden heeft. Het Europees Parlement is dus degressief evenredig georganiseerd (Europese Unie, z.j.) waardoor er vermeden wordt dat één enkel land de bovenhand krijgt. Hierdoor zijn kleinere landen proportioneel sterker vertegenwoordigd en hebben zij relatief meer invloed dan de grotere lidstaten (Dehullu, 2012). De werkzaamheden van het EP verlopen in twee grote stappen. In een eerste stap werkt het Europees Parlement met vaste commissies die instaan voor de voorbereiding van de wetgeving. De commissies zijn bij benadering proportioneel samengesteld en bestaan uit 28 tot 86 leden plus een voorzitter. Op dit moment bestaan er in het Europees Parlement 20 commissies en twee subcommissies. Voor elk wetsvoorstel wordt er een rapporteur aangesteld die een verslag opstelt over het onderwerp. Nadien wordt hierover gestemd in de commissie. Vervolgens hebben parlementsleden en fracties de mogelijkheid om wijzigingen aan te brengen op die wetsvoorstellen of om deze te verwerpen (Dehullu, 2012; Europese Unie, z.j.). In een tweede stap wordt het verslag voorgelegd aan de plenaire vergadering. Deze komt elke maand gedurende vier dagen samen in Straatsburg. Soms vinden er ook additionele zittingen plaats in Brussel. In de plenaire vergadering komen alle parlementsleden samen om een debat te houden over het verslag en om te stemmen over het wetsvoorstel en de amendementen. De belangrijkste taak van de plenaire vergadering is dus het stemmen over Europese wetgeving (Dehullu, 2012; Europese Unie, z.j.). Voor het Verdrag van Lissabon dat in werking is getreden in 2009, bestonden er verschillende wetgevingsprocedures met op die procedures vaak nog eens verscheidene varianten. Dit had 6

19 vooral te maken met de weg die het Europees Parlement heeft afgelegd doorheen het integratieproces. Zo had het EP aanvankelijk slechts een adviserende functie. Juist doordat het Europees Parlement doorheen de tijd zijn positie heeft kunnen versterken, ontstond er een kluwen van besluitvormingsprocedures. Het Verdrag van Lissabon heeft deze complexe situatie herleid naar twee procedures, meer bepaald de gewone wetgevingsprocedure en de bijzondere wetgevingsprocedure. In de gewone wetgevingsprocedure staan de Raad en het Europees Parlement op gelijke voet, terwijl in de bijzondere wetgevingsprocedure er niet gezamenlijk wordt opgetreden door de Raad en het Parlement. Dit laatste is slechts het geval in een beperkt aantal materies (Dehullu, 2012). In de plenaire vergadering wordt er gedebatteerd alsook gestemd over wetgeving en amendementen. De Voorzitter van het Europees Parlement zit de plenaire vergadering voor en ziet toe op een ordelijk verloop van de debatten (Europees Parlement, z.j.-b). Er zijn drie verschillende soorten stemmingen te onderscheiden: stemmen via handopsteking, elektronisch stemmen en hoofdelijke stemmingen (= roll-call voting). Bij handopsteking maakt de voorzitter een eigen inschatting over de winnaar en enkel de uitslag wordt neergeschreven in de notulen. Indien de uitslag niet duidelijk is, kan er wel worden overgegaan tot een elektronische stemming. Hierbij drukken de Europarlementsleden op de ja, nee of onthouding knop en wordt vervolgens ook het totale aantal voor, tegen en onthoudingsstemmen genoteerd. Enkel indien er hoofdelijk gestemd wordt, kan de individuele stemmingswijze worden geïdentificeerd (Huijbregts, 2009). Naast deze wetgevende taak, oefent het EP ook nog twee andere taken uit namelijk controle en begroting. Dit vindt men ook terug in artikel 14 VEU waarin staat: Het Europees Parlement oefent samen met de Raad de wetgevingstaak en de begrotingstaak uit. Het oefent onder de bij de Verdragen bepaalde voorwaarden politieke controle en adviserende taken uit. Het kiest de voorzitter van de Commissie. Concreet is het aan het EP om de begroting van de Europese Unie vast te leggen in samenspraak met de Raad van de Europese Unie. Ook de lange termijn begroting dient te worden goedgekeurd in het EP. Wat betreft het toezicht, kan het EP bijvoorbeeld een motie van wantrouwen tegen de EC indienen, parlementaire vragen stellen aan de EC en de Raad van de Europese Unie, enzovoort (Europese Unie, z.j.). 7

20 2. Fracties in het Europees Parlement Dit deel vangt aan met een definitie van wat fracties zijn en hoe deze gevormd worden in het Europees Parlement. Er zal ook worden ingegaan op de bestaande fracties in het EP. In een volgend punt zullen de pro-en anti-europese fracties in het Europees Parlement worden geïdentificeerd aan de hand van verschillende definities van euroscepticisme. Dit stuk zal eindigen met een korte geschiedenis van de eurosceptische fracties in het EP Omschrijving van een fractie Een fractie kan aanzien worden als een samenwerkingsverband tussen leden van het Europees Parlement die zich groeperen naargelang hun politieke voorkeur (Europa Nu, z.j.- c). In het Europees Parlement zetelen de parlementsleden dus niet volgens nationaliteit, maar eerder volgens ideologie. Om een fractie te vormen zijn er zeker 25 leden nodig die samen minstens één vierde van de lidstaten (dus minstens 7 lidstaten) vertegenwoordigen. Op dit moment kunnen er acht verschillende fracties worden onderscheiden en leden die geen lid zijn van een fractie, behoren tot de niet-ingeschrevenen. Een parlementslid kan slechts tot één fractie behoren (Europees Parlement, z.j.-b). Het is belangrijk dat het concept Europese fractie niet verwisseld wordt met het concept Europese politieke partij. Een politieke partij op Europees niveau bestaat uit leden van nationale partijen uit verschillende Europese lidstaten en vormen samen een federatie. Op dit moment zijn er 15 Europese politieke partijen die erkend zijn door de EU. Om erkend te worden dient de partij te voldoen aan een aantal voorwaarden en in ruil ontvangen zij financiering komende uit de Europese begroting. Vaak zijn de leden van de fracties ook lid van dezelfde Europese politieke partij maar dit is zeker geen verplichting. Zo zijn de leden van de fractie EPP veelal ook lid van de EPP als politieke partij. Andersom geldt hetzelfde: leden van de politieke partij EPP zijn veelal ook lid van de fractie EPP. Dit is niet zo het geval in de ECR fractie van het Europees Parlement waarin er verschillende Europese politieke partijen zetelen. Verschillende leden van de ECR fractie hebben ook geen enkele band met een politieke partij op Europees niveau (Europa Nu, z.j.-a). Bij de vorming van een nieuwe fractie wordt de Voorzitter van het Europees Parlement op de hoogte gebracht aan de hand van een officiële verklaring. Hierin worden de leden van de fractie en de naam van de fractie aangekondigd. Alle fracties in het Europees Parlement evenals de niet-ingeschrevenen krijgen een eigen secretariaat en administratieve voorzieningen. Dit wordt gefinancierd uit de begroting van het Europees Parlement (Europees Parlement, z.j.-d). 8

21 In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de huidige fracties in het Europees Parlement en hun aantal leden. Voor de afkortingen worden de officiële Engelse benamingen gebruikt. Fractie Afkorting Aantal leden Fractie van de Europese Volkspartij (christendemocraten) Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten in het Europees Parlement EPP 219 S&D 187 Fractie Europese Conservatieven en Hervormers ECR 71 Fractie Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa Confederale Fractie Europees Unitair Links/Noords Groen Links ALDE 68 GUE/NGL 52 Fractie De Groenen/Vrije Europese Alliantie Greens/ALE 51 Fractie Europa van Vrijheid en Directe Democratie EFDD 44 Europa van Naties en Vrijheid ENF 34 Niet-ingeschrevenen NI 21 Tabel 1: Fracties en hun aantal leden Bron: het Europees Parlement, z.j.-a Verder hebben de fracties een cruciale functie in de werking van het Europees Parlement. Het zijn zij die bepalen welke onderwerpen er worden behandeld tijdens de plenaire vergadering. Bovendien kunnen zij ook wetsvoorstellen amenderen. De echte invloed van de fracties wordt vooral duidelijk uit het feit dat zij fractieleden kunnen voordragen als kandidaat voor belangrijke aanstellingen binnen het EP, zoals de voorzitter van het EP of van de commissies. Tijdens de plenaire vergadering wordt er verwacht dat de leden van de fracties meestemmen met het standpunt van de fractie, al kunnen zij daar niet toe worden verplicht. Het politieke standpunt van een fractie wordt op voorhand vastgelegd tijdens de fractievergaderingen. (Europa Nu, z.j.-b). 9

22 Fracties zijn dus meer dan louter samenwerkingsverbanden tussen de verschillende partijen met gelijkaardige ideologie. Over de jaren heen is niet alleen het parlement machtiger geworden, ook de fracties hebben zich tot krachtige actoren ontwikkeld. Zo is de fractiecohesie over het algemeen redelijk hoog in het Europees Parlement, al is dit niet zo hoog als in de nationale parlementen. Toch is dit opvallend aangezien de fracties steeds diverser worden wat betreft politieke opvattingen als gevolg van de opeenvolgende uitbreidingen van de Europese Unie. Bovendien beschikken de Europese fracties niet over dezelfde drukkingsmiddelen als de nationale parlementen om hun leden de opgelegde steminstructies voor de fractie te laten volgen. Zo ligt de macht nog steeds bij de nationale partijen indien er beslist dient te worden welke kandidaten er mogen deelnemen aan de volgende Europese verkiezingen. Bovendien worden zij niet afgestraft door het electoraat als ze tegen hun fractie stemmen over belangrijke issues doordat vele burgers niet precies weten wat er gebeurt in het EP. Wel bestaat de kans dat de rebellerende fractieleden minder aanvaard worden binnen de fractie. Dit kan toch een motor zijn voor het volgen van het fractiestandpunt aangezien de fracties de agenda bepalen voor de plenaire vergaderingen. Verder zouden andere fractieleden het rebellerende lid misschien minder snel waardevolle informatie toevertrouwen (Faas, 2003; Hix et al., 2009) Identificatie anti- en pro-europese fracties in het Europees Parlement Definitie van Euroscepticisme Dit onderzoek focust zich op de verschillen en gelijkenissen tussen pro-europese en anti- Europese fracties. Deze laatste staan ook bekend onder de noemer eurosceptische fracties. De vraag die nu rijst is wat precies verstaan wordt onder de term euroscepticisme. Euroscepticisme kan worden omschreven als de oppositie tegen de EU (Taggert, 1998). Deze beschrijving is erg breed maar geeft daarom juist de precieze omvang weer van het concept. Bovendien is deze definitie zowel toepasbaar op politieke partijen als op fracties en de bevolking (Szczerbiak & Taggart, 2003). Als gevolg van deze brede omschrijving ontstaat hier de nood aan enige verfijning van de definitie. Zo kan er een onderscheid worden gemaakt tussen hard euroscepticisme en zacht euroscepticisme. Deze categorisatie werd opgesteld door Szczerbiak en Taggart (2003) en is sindsdien overgenomen door vele onderzoekers om het begrip euroscepticisme meetbaar te maken. Zij focussen voor het opstellen van dit onderscheid op het niveau van de politieke partijen en proberen aan de hand van deze twee termen te vatten hoe die partijen kijken naar het Europees lidmaatschap van hun land. 10

23 Hard euroscepticisme wordt gezien als het principieel verzet tegen Europese integratie, zowel op economisch als op politiek vlak. De zachtere versie omvat eerder de posities die zich niet principieel verzetten tegen de overdracht van bevoegdheden aan de EU, maar waar er wel een ongenoegen bestaat voor de manier waarop dit op huidig moment verloopt (Szczerbiak & Taggart, 2003). Ondanks het feit dat Szczerbiak en Taggart (2003) hun definitie een vaak geciteerde bron vormt in de literatuur rond euroscepticisme, is er ook veel kritiek gekomen op deze beschrijving. Zo verwerpen Kopecký en Mudde (2002) deze indeling tussen hard en zacht euroscepticisme omdat deze definitie nog steeds te breed zou zijn. In plaats hiervan hebben zij zelf een tweedimensionaal model ontworpen om het begrip te vatten. In hun model linken Kopecký en Mudde (2002) het begrip euroscepticisme aan andere posities die partijen innemen tegenover Europa. Zij maken het onderscheid tussen diffuse ondersteuning en specifieke ondersteuning voor Europese integratie. De eerste dimensie, diffuse ondersteuning, wordt gezien als de steun voor de ideeën van Europese integratie. De tweede dimensie, specifieke ondersteuning, wordt omschreven als de steun voor de EU in het algemeen. Door deze twee dimensies te identificeren kunnen zowel de steun voor het project van Europese integratie als het scepticisme over Europese integratie worden bestudeerd. Dit maakt van deze opdeling een zeer interessant gegeven voor deze masterproef aangezien dit gebruikt kan worden voor de verdere indeling van de fracties naargelang hun anti-europese (dus eurosceptische) en pro-europese houding. In de eerste dimensie worden Eurofielen en Eurofoben van elkaar onderscheiden. Eurofielen zijn diegenen die geloven in de ideeën onderliggend aan Europese integratie. Deze categorie omvat bijgevolg twee groepen, namelijk diegenen die geloven in het creëren van een supranationale staat (het politieke element) en diegenen die geloven in de vrijhandelszone (het economische element). Eurofoben daarentegen ondersteunen deze ideeën niet en gaan er zich zelfs vaak tegen verzetten. De redenen hiervoor zijn divers. Zo kunnen zij socialistische gedachten ondersteunen, nationalistisch zijn of gewoon van mening zijn dat de lidstaten van de Europese Unie veel te veel van elkaar verschillen (Kopecký & Mudde, 2002). De tweede dimensie van Kopecký en Mudde (2002) hun model maakt een onderscheid tussen de EU-optimisten en EU-pessimisten. De eerste groep omvat diegenen die geloven in de manier waarop de EU tot stand gekomen is, of zij die geloven dat de EU op een correcte manier aan het ontwikkelen is. Daartegenover staan de EU-pessimisten die hier niet in geloven 11

24 en dus ontevreden zijn met de huidige en toekomstige ontwikkelen van de Europese Unie. Belangrijk om te vermelden is dat partijen, of in het geval van deze masterproef fracties, niet meteen als EU-pessimist beschreven mogen worden indien zij kritisch tegenover bepaalde zaken staan. Zolang de fractie het idee van de EU accepteert en ermee verder wil, worden zij geïdentificeerd als EU-optimist. Beide dimensies samen leiden tot volgende figuur van mogelijke partijposities. Dimensie 1: Steun voor Europese integratie Eurofiel Eurofoob Dimensie 2: EU-optimist Euroenthousiasten Europragmaticussen Steun voor de EU EU-pessimist Eurosceptischen Euroverwerpers Tabel 2: Typologie van partijposities in de EU Bron: Kopecký en Mudde (2002). Kort samengevat kan worden gesteld dat Euroenthousiasten geloven in het idee van de EU alsook in de vorm van de institutie, zowel huidig als in de toekomst. Euroverwerpers zijn het tegenovergestelde en geloven niet in de EU en niet in Europese integratie. De positie die in het schema van Kopecký en Mudde (2002) als Eurosceptisch wordt aanzien, omvat de groep die wel gelooft in het idee van de EU maar niet in de manier waarop dit verloopt. Als laatste zijn er de Europragmaticussen die wel geloven in de EU als systeem, maar de onderliggende ideologie niet bepaald steunen. In deze masterproef zal de focus liggen op de groepen die Kopecký en Mudde (2002) definiëren als Euroverwerpers, wat min of meer overeen komt met de definitie van hard euroscepticisme van Taggart en Szczerbiak (2003). Concreet zal euroscepticisme het volgende betekenen: "where there is a principled opposition to the EU and European integration and therefore can be seen in parties who think that their countries should withdraw from membership, or whose policies towards the EU are tantamount to being opposed to the whole project of European integration as it is currently conceived." (Taggart & Szczerbiak, 2003, pp. 6) 12

25 Identificatie van de pro-en anti-europese fracties In dit deel worden heel kort de acht fracties in het EP overlopen. Aan de hand van hun visie over de EU en op basis van de typologie van Kopecký en Mudde (2002) en de definitie van Taggart en Szczerbiak (2003) over euroscepticisme zullen de anti- en pro-europese fracties worden onderscheiden. Merk op dat in dit deel de niet-ingeschrevenen niet worden opgenomen in de analyse aangezien dit enkel een verband is van losse nationale Europarlementsleden en zij dus geen fractie vormen. Een tweede opmerking betreft het aantal leden in een fractie. Deze kunnen veranderen gedurende de hele legislatuur. De cijfers hieronder waren de actuele cijfers op 27 maart Fractie van de Europese Volkspartij (EPP) De visie van de fractie is overwegend centrumrechts. Bovendien geloven ze in een verdere en diepere Europese integratie. Zij geloven dat de interne markt het ultieme instrument vormt om het vertrouwen van de Europese burgers terug te winnen en de toekomst van Europa verder uit te bouwen (BBC, 2015; Europees Parlement, z.j.-a). Op basis van deze informatie kan er worden afgeleid dat de fractie de EU steunt in beide dimensies van de typologie van Kopecký en Mudde (2002). Hierdoor kan de EPP worden gesitueerd in de categorie Euroenthousiasten. 2. Fractie van de Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten in het Europees Parlement (S&D) S&D is de voornaamste centrumlinkse fractie en pleit voor zaken zoals solidariteit, gelijkheid en diversiteit. Om dit te verwezenlijken zetten ze zich in voor onder andere sociale rechtvaardigheid en duurzame ontwikkeling. Ook deze fractie kijkt positief naar de EU en wil werken aan een democratischer en sterker Europa (BBC, 2015; Europees Parlement, z.j.-a). Indien de fractie in het schema van Kopecký en Mudde (2002) wordt geplaatst, bevindt ook zij zich in de groep Euroenthousiasten. 3. Fractie Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) De fractie bestaat uit leden die enerzijds economisch liberalisme aanhangen en anderzijds conservatief zijn op het vlak van sociale aangelegenheden. Hierdoor komt de fractie aan de rechtste zijde van het links-rechts continuüm te staan (BBC, 2015). Soms wordt van deze fractie gezegd dat zij een eurosceptische visie aanhangen (BBC, 2015) omdat zij pleiten voor een ander EU. Zo geloven zij wel in de EU op zich maar niet in de manier waarop dit op huidig 13

26 moment verloopt. Daarom pleiten zij voor een nieuwe samenwerking tussen de lidstaten (Europees Parlement, z.j.-a). Zij passen dus perfect in de categorie van Eurosceptici zoals omschreven door Kopecký en Mudde (2002), maar passen niet in de definiëring van Eurosceptische fracties zoals gehanteerd in deze masterproef. Om deze reden zullen zij niet worden meegenomen in de analyse van eurosceptische fracties. 4. Fractie Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa (ALDE) De ALDE staat algemeen bekend als een pro-europese fractie. Op het continuüm links-rechts wordt de ALDE vaak in het midden geplaatst en is daarmee een echte centrumpartij. De fractie wordt vaak gekozen als coalitiepartner door de grotere partijen EPP en S&D indien er een meerderheid dient te worden behaald (BBC, 2015). De ALDE is voorstander van een sterker EU en gelooft in de werking van de interne markt en het optimaal gebruik van de kapitaalmarkten. Ondanks deze zeer positieve kijk op de EU, bemerken zij wel dat de institutionele vorm dient te veranderen om efficiënter te werk te kunnen gaan (Europees Parlement, z.j.-a). ALDE wordt door velen omschreven als een pro-europese fractie. In de typologie van Kopecký en Mudde (2002) behoort de fractie dus duidelijk tot de term Eurofiel omdat zij geloven in het idee van Europese integratie. De plaatsing in de tweede dimensie is genuanceerder omdat de ALDE niet helemaal tevreden is met de huidige vorm van de EU. Toch zal de ALDE onder de noemer Euroenthousiast worden geplaatst omdat zij duidelijk verder willen met het Europese concept en dus tot de Euro-optimistische categorie behoren. 5. Confederale Fractie Europees Unitair Links/Noords Groen Links (GUE/NGL) Deze fractie kan helemaal aan de linkerzijde worden gesitueerd. Zij engageren zich voor rechtvaardigheid en gelijkheid. Deze fractie staat wel sceptisch tegenover bepaalde issues zoals bezuinigingen en ze verzetten zich tegen de groei van extreemrechtse visies (BBC, 2015; Europees Parlement, z.j.-a). Verder willen zij dat het proces van Europese integratie meer gebaseerd wordt op solidariteit en sociale gelijkheid, en minder op het economische marktidee (GUE/NGL, z.j.). Hieruit kan worden afgeleid dat zij de ideeën onderliggend aan de Europese integratie niet volledig steunen. Rekening houdend met de opmerking dat fracties niet te snel als Europessimistisch worden gelabeld omdat zij toch verder willen gaan met het Europese project, kunnen zij als Euro-optimist worden beschouwd. Dit maakt dat de fractie als Europragmaticus kan worden bestempeld. 14

27 6. Fractie De Groenen/Vrije Europese Alliantie (Greens/ALE) De fractie bevat vooral nationale partijen die gefocust zijn op regionale en nationale belangen, zoals Catalaanse partijen (BBC, 2015). Zij willen een andere richting inslaan met de EU en leggen de nadruk op sociale, culturele en ecologische waarden (Greens-EFA, z.j.). Indien deze visie wordt toegepast op het model van partijposities, overweegt de fractie naar de positie van Europragmaticus. Zij geloven namelijk niet echt in het economische element van Europese integratie en geloven dus niet in het idee onderliggend aan deze integratie. Anderzijds staat nergens expliciet aangegeven dat zij het idee van de EU in het algemeen verwerpen. 7. Fractie Europa van Vrijheid en Directe Democratie (EFDD) De twee grootste nationale partijen die zich hebben gegroepeerd in deze fractie zijn de Britse UKIP Party en de Italiaanse Vijfsterrenbeweging. Zij verzetten zich regelrecht tegen Europese integratie en kunnen aan de rechterzijde op het continuüm worden gesitueerd (BBC, 2015). Hun visie is er één die directe democratie bekrachtigt en ze zijn ook tegen een gecentraliseerd Europa. Zij pleiten voor samenwerking tussen soevereinde staten (Europees Parlement, z.j.- a). EFDD verwerpt duidelijk beide dimensies in het model van Kopecký en Mudde (2002) en is dus een Euroverwerper. Dit maakt van deze fractie een eurosceptische fractie in termen van dit onderzoek waardoor deze zal worden meegenomen in de analyses. 8. Europa van Naties en Vrijheid (ENF) De ENF is pas opgericht in 2015 en het merendeel van de leden komt uit het Franse Front National. Verder komen er ook leden uit bijvoorbeeld de Nederlandse Partij Voor de Vrijheid. De reden voor deze late oprichting is te wijten aan de moeilijkheid om genoeg leden te vinden komende uit verschillende landen (BBC, 2015). Net zoals de EFDD is de ENF voorstander van samenwerking tussen soevereine staten om zo de culturele erfenissen en nationale waarden van de verschillende landen niet uit het oog te verliezen. Zij willen dat de nationale staten hun bevoegdheden voor een deel terugkrijgen aangezien zij expliciet weergeven dat de nationale staten zelf moeten kunnen beslissen over hun wetten, over hun grenzen, over hun munt, (de Graaff, z.j.). Door deze visie is de ENF ook een Euroverwerper en dus een Eurosceptische fractie. De ENF zal bijgevolg ook worden meegenomen in de analyse als tweede anti-europese fractie. Op basis van deze classificatie kunnen er dus twee anti-europese fracties worden meegenomen in de analyse, namelijk de EFDD en de ENF. De pro-europese fracties die kunnen worden onderscheiden zijn de EPP, S&D en ALDE. De keuze voor deze drie is simpel: 15

28 in de typologie van Kopecký en Mudde (2002) zijn zij geïdentificeerd als Euroenthousiasten. Dit betekent dus dat zij zowel geloven in de onderliggende ideeën van Europese integratie als in de EU in het algemeen, en zij dus zowel diffuse als specifieke steun vertonen voor Europese integratie. Toch zal de S&D niet worden meegenomen in de analyse. Dit enerzijds wegens de haalbaarheid voor deze masterproef: een extra fractie meenemen in de analyse betekent extra dataverzameling wat moeilijk wordt in de tijdsspanne van een enkel academiejaar. Anderzijds is dit niet nodig: de vergelijking van twee pro-europese fracties is voldoende Geschiedenis van Eurosceptische fracties in het Europees Parlement In de inleiding werd reeds aangegeven dat er pas sinds enkele jaren expliciet aandacht wordt besteed aan Euroscepticisme in het Europees Parlement. Deze stelling wekt natuurlijk de vraag of er altijd al eurosceptische fracties in het Europees Parlement zetelden, of dat dit een recent fenomeen betreft. Het antwoord op deze vraag is niet eenduidig mede door het gebrek aan een duidelijke omschrijving van het concept euroscepticisme. Definities over dit fenomeen zijn pas ontstaan in de jaren 90 van vorige eeuw. Toch kan de oprichting van een eerste eurosceptische/nationalistische partij terug gebracht worden tot het jaar 1984 met de oprichting van de fractie ER (European Right). Deze behaalde 16 zetels van de totale 434. Sindsdien zijn er verschillende fracties opgericht met een anti-europese visie (Europees Parlement, z.j.-c). In de huidige legislatuur kunnen er twee eurosceptische fracties worden onderscheiden, namelijk de ENF en de EFDD. De ENF is de meest recente fractie in het Europees Parlement en is opgericht in juni De ENF is opgericht door Marine Le Pen die tot de Franse nationale partij Front National behoort. Ook Geert Wilders maakt deel uit van deze fractie met de nationale partij PVV uit Nederland (Rettman, 2015). De tweede eurosceptische fractie in de huidige legislatuur is de EFDD die geleid wordt door de frontman van de Britse UKIP partij, Nigel Farage. Hij is ook de oprichter van de EFDD in 2009, dat toen nog de EFD (Europe of Freedom and Democracy) heette. De naamswijziging wijst op een nieuwe samenstelling van de fractie in de huidige legislatuur: de Italiaanse Vijfsterrenbeweging en de Britse UKIP partij hebben nu samen de overmacht in deze fractie (Keating, 2014). Voorafgaand aan de oprichting van de EFD/EFDD ligt nog een hele geschiedenis. Zo komt het merendeel van de huidige nationale partijen in de EFDD voort uit de Fractie 16

29 Onafhankelijkheid/Democratie. Deze is opgericht in 2004 en dus in de zesde legislatuur, maar is ontbonden in 2009 en toen vervangen door de EFD. De Fractie Onafhankelijkheid/Democratie op hun buurt was dan weer de verderzetting van de fractie Europa van Democratieën en Diversiteiten (EDD) dat ontstaan was in Het is dus duidelijk dat de eurosceptische fracties in het Europees Parlement reeds een woelige geschiedenis hebben. Een goed voorbeeld hiervan is een gebeurtenis in oktober Het zag er even naar uit dat de EFDD zou ontbonden worden in het begin van de huidige legislatuur omdat een Lets parlementslid de fractie had verlaten. Hierdoor voldeed de EFDD niet meer aan de vereisten om een fractie te kunnen vormen, aangezien er minstens zeven lidstaten moeten vertegenwoordigd zijn in de fractie. Uiteindelijk bleef de EFDD verder bestaan doordat het Letse parlementslid werd vervangen door een Pools lid (Keating, 2014). 17

30 3. Stemgedrag Het centrale thema in deze thesis is het stemgedrag van de fracties in het Europees Parlement. Om dit onderzoek goed te begrijpen, is het zeer belangrijk om tot een eenduidig begrip te komen van het concept stemgedrag. In deze titel zal dus eerst de betekenis van het begrip stemgedrag worden uitgelegd zoals deze zal gebruikt worden in deze masterproef. Vervolgens zal worden weergegeven hoe dit abstracte begrip concreet kan worden gemaakt door het weergeven van de indicatoren van stemgedrag Omschrijving van het begrip De studie van het stemgedrag is een onderdeel van de politieke wetenschappen en probeert inzicht te verkrijgen in hoe en waarom sommige beslissingen worden gemaakt door publieke actoren (Meller, 1960). Stemgedrag is dus een uitkomst van een besluitvormingsproces (Huijbregts, 2009). Deze masterproef neemt de hoe vraag als uitgangspunt. Eerst en vooral dient het niveau waarop stemgedrag zal worden bestudeerd te worden gespecificeerd. De publieke actoren die de centrale onderzoekseenheid vormen in deze masterproef, zijn de fracties in het Europees Parlement. Hier ontstaan drie verschillende onderzoeksmogelijkheden. Zo zou het individuele stemgedrag van de fractieleden het uitgangspunt kunnen vormen. In dit geval zou specifiek het gedrag van individuele leden met elkaar vergeleken worden. Een tweede mogelijkheid bestaat eruit na te gaan hoe de fracties gaan stemmen, en dit dus op niveau van de fracties zelf. Een laatste piste bestaat eruit om beide te combineren. Voor dit onderzoek wordt er geopteerd om de analyse uit te voeren op het niveau van de fractie zelf en wordt dus gekozen voor de tweede piste. Verder is het van belang om de focus van het stemgedrag weer te geven. Dit onderzoek zal zich namelijk toespitsen op slechts één dimensie in het Europees Parlement. In de vorige titel over het EP werden reeds enkele unieke kenmerken van deze institutie besproken. Deze karakteristieken zouden kunnen zorgen voor een hoge dimensionaliteit binnen het EP en geeft bovendien het stemgedrag een bepaalde richting. Zo worden in de literatuur in het algemeen twee grote dimensies onderscheiden. Een eerste dimensie is de klassieke links-rechts breuklijn die ook in de nationale parlementen te onderscheiden valt. Een tweede dimensie daarentegen is uniek aan het Europees niveau en is ook de breuklijn die centraal zal staan in deze masterproef, namelijk de steun voor of het verzet tegen verdere Europese integratie (Hix et al., 2006). Stemgedrag zal in deze masterproef dus gefocust zijn op het vergelijken van anti- Europese en pro-europese fracties. 18

31 De manier die wordt gehanteerd in dit onderzoek om een beeld te krijgen van het stemgedrag op fractieniveau, is ten eerste door de fractie-eenheid binnen en tussen de fracties te vergelijken. Dit maakt van fractie-eenheid de eerste indicator van stemgedrag. Om een zicht te krijgen op hoe de pro- en anti-europese fracties in relatie staan met elkaar, zal congruentie een belangrijke indicator vormen. Samenvattend zal deze masterproef zich concentreren op de manier waarop Europarlementsleden stemmen (de hoe -vraag). Meer bepaald zal dit onderzoek de verschillen en gelijkenissen trachten te ontrafelen tussen de anti-europese fractieleden en de pro-europese fractieleden door fractie-eenheid en congruentie te onderzoeken Indicatoren Nu het duidelijk is wat er verstaan wordt onder stemgedrag, is het noodzakelijk om de twee grote facetten van het begrip stemgedrag nader te definiëren. Op deze manier kan het abstracte begrip stemgedrag worden geoperationaliseerd en kunnen de onderzoekshypotheses in deel II van deze masterproef op deze aspecten worden gebaseerd. Concreet gaat het hier dus om indicatoren van stemgedrag die we in voorgaand deel hebben onderscheiden: fractie-eenheid en congruentie Fractie-eenheid In de literatuur worden verschillende betekenissen gegeven aan het begrip fractie-eenheid. De oorzaak hiervan is het ontbreken van een algemeen aanvaarde definitie van dit concept, wat leidt tot conceptuele verwarring. Toch zijn er enkele gelijkenissen tussen de verschillende definities te onderscheiden. Zo wordt fractie-eenheid meestal aanzien als een outcome in plaats van een proces, wat tot gevolg heeft dat verschillende factoren deze fractie-eenheid kunnen beïnvloeden. Een tweede gelijkenis bevindt zich in het feit dat er twee verschillende manieren bestaan waarop deze eenheid kan worden bereikt, namelijk vrijwillig door fractiecohesie of onvrijwillig door fractiediscipline (Vonno, Malka, Depauw, Hazan & Andeweg, 2014). In dit onderzoek werd ervoor geopteerd om verder te werken met de definitie van fractieeenheid zoals omschreven door van Vonno et al (2014). Zij zien fractie-eenheid als the observable degree to which members of a group act in unison (Sieberer, 2006, pp. 151). In andere woorden meet fractie-eenheid hoe vaak de Europarlementsleden van eenzelfde fractie op eenzelfde manier gaan stemmen. 19

32 Congruentie In de bestaande literatuur wordt coalitievorming in het Europees Parlement bestudeerd om een beeld te krijgen van het stemgedrag van fracties (Hix & Noury, 2009). Coalitievorming in het Europees Parlement is een zeer interessant gegeven aangezien de coalities in het EP constant wisselen in functie van het onderwerp waarover gestemd moet worden. Dit is een groot verschil met de nationale parlementen waar wel een vaste coalitie en oppositie kan worden onderscheiden. Dit heeft als belangrijkste gevolg dat het stemgedrag van de Europarlementsleden niet zomaar langs deze oppositie/coalitie kloof kan worden georganiseerd (Kreppel & Tsebelis, 1999). Dit zorgt er meteen voor dat coalitievorming in de context van het Europees Parlement een andere betekenis krijgt. Er dienen dus op voorhand duidelijk afspraken te worden gemaakt om zo een meerderheid te kunnen vormen in het EP. In deze masterproef wordt er geopteerd voor een andere aanpak. In plaats van de expliciete samenwerkingsverbanden tussen de fracties te analyseren, zal hier de relatie tussen de twee anti-europese en pro-europese fracties de focus vormen. Er zal hier bijgevolg gesproken worden over congruentie en dus niet over coalitievorming omdat coalitievorming een expliciete afspraak betekent tussen de fracties, en er in deze masterproef enkel wordt gekeken naar hoe vaak de fracties samen gaan stemmen (of dit nu met of zonder een expliciete afspraak is). 20