INHOUDSOPGAVE. Beleidsnota duurzame energie en innovatie

Transcriptie

1 Beleidsnota duurzame energie en innovatie Op weg naar een energieneutraal waterschap Datum 21 oktober 2014 Opgemaakt door afdeling Planvorming Kenmerk

2 Pagina 2 van 23 INHOUDSOPGAVE 1. Inleiding 2. Beleidsuitgangspunten 2.1. Visie 2.2. Ambitie 2.3. Bestuurlijke afspraken 2.4. Routekaart Strategie Unie van Waterschappen 2.6. Voorjaarsnota 3. Ontwikkelingen energiebeleid 4. Energie verbruik en energieproductie waterschap 5. Mogelijkheden duurzame energiebronnen 5.1. Zonne-energie 5.2. Waterkracht 5.3. Windenergie 5.4. Biogas 5.5. Warmte uit water 6. Afwegingen beleidskeuze 6.1. Uitwerking Duurzame energie uit afvalwater Benutting duurzame energiebronnen Duurzaamheid stimuleert innovatie 6.2. Randvoorwaarden Kostenefficiency Risico s Wettelijk Kerntaken 6.3. Rol van het waterschap 7. Afwegingskader 8. Vervolg Bijlagen: 1. Ontwikkelingen Energiebeleid 2. Potentie zonne-energie 3. Potentie windenergie 4. Van biogas naar transportgas

3 Pagina 3 van Inleiding Om duurzaam te zijn moet je duurzaam doen. Met dat adagium zet Waterschap Vallei en Veluwe de duurzame lijn voort die in gang is gezet door haar rechtsvoorgangers. Dat doen we met de nieuwste inzichten in techniek, maar ook met het besef van de mogelijkheden die een grotere schaal ons biedt én met de opdracht die wij voelen als innovator en koploper op een aantal duurzame fronten in het waterschapswerk. Het waterschap beschikt al over een Energie-Efficiencyplan (EEP) Het nu voorliggende beleidsstuk is breder en brengt de facetten met betrekking tot een duurzame energievoorziening bij elkaar die het mogelijk maken dat we zowel degelijk als creatief meewerken aan het nationale streven in Nederland naar een duurzame economie, een duurzame samenleving. Naast een duurzame energievoorziening worden ook plannen gemaakt voor het winnen van grondstoffen uit de waterketen en het watersysteem. Beleid met betrekking tot grondstoffenwinning zal in een later stadium worden ontwikkeld. Dit beleid is ook een weerslag van het duurzame karakter van de toekomstbeelden in de Bestuurlijke Langetermijnvisie van Waterschap Vallei en Veluwe. Deze visie is vastgesteld door het algemeen bestuur van het waterschap op 23 april 2014 en is een bron van dialoog met onze partners zoals gemeenten, bedrijfsleven, wetenschap en iedereen in de samenleving. In deze beleidsnota komen alle ingrediënten met betrekking tot duurzame energie op tafel die wij als uitgangspunt nemen voor onze medewerking aan die duurzame samenleving. Op basis van een inventarisatie van onze kansen en mogelijkheden en mogelijke verbanden met partners geeft dit beleid aan welke denkrichtingen we willen concretiseren. De uitwerking daarvan is het vervolg. Alles draait nu om mogelijkheden voor onderzoek, investering en de beoogde opbrengst. Voor waterschap Vallei en Veluwe is de verduurzaming van de samenleving één van de vier waarden die wij koppelen aan de uitvoering van onze kerntaken; we gaan voor veilig, duurzaam, innovatief en betaalbaar. In deze nota komen deze waarden vaak in combinatie met elkaar terug in de ambities. Zo is met name kostenverlaging en daarmee het betaalbaar houden van het zuiveren van ons afvalwater voor burger en bedrijf, onlosmakelijk verbonden met het duurzame streven. De waarde van deze beleidsnota ligt in de basis die we ermee leggen voor het op hoofdlijnen maken van keuzes, om daarmee de beoogde innovaties in gang te zetten die onze duurzame ambities helpen waarmaken.

4 Pagina 4 van Beleidsuitgangspunten 2.1. Visie In onze nieuwe visie Toekomstbeelden van ons waterschap is één van de ambities de waardecreatie ofwel het benutten van de waarde uit het watersysteem en de waterketen. Tevens willen wij als waterpartner meerwaarde creëren door samen op zoek te gaan naar de maatschappelijk meest aantrekkelijke oplossingen. Onze doelstellingen kunnen we voor een deel gezamenlijk met partners realiseren. De inzet van duurzame energiebronnen zoals wind, water en zon is bij uitstek een onderwerp om als waterpartner met andere overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven op te pakken. Daarbij zal gezocht moeten worden naar een maatschappelijke meerwaarde. Vanuit ons waterpartnerschap staan we open om aanvullende energiebronnen op onze rwzi s te benutten om daarmee de energieinput te vergroenen. Uiteindelijk kan hierdoor een energieneutraal waterschap worden bereikt. Het zwaartepunt bij energiebesparing ligt weliswaar op het zuiveringsbeheer, maar ook in het watersysteem en overige organisatieonderdelen kan worden bespaard. Duurzaamheid is belangrijk maar ook kostenbeheersing, want met de winning van duurzame energie streven we naar een significante kostenverlaging voor de uitvoering van onze watertaken Ambitie Waterschap Vallei en Veluwe is op weg om energieneutraal te worden. Na de realisatie van de Energiefabrieken in Apeldoorn en Amersfoort is de zuiveringstaak naar verwachting vanaf 2016 voor 80% energieneutraal. Gezien de mogelijkheden die het waterschap heeft en de ambities in de Lange Termijn Visie is de ambitie van het waterschap: Een volledig energieneutraal waterschap in 2025 Dit betreft het totaal van de waterketen en het watersysteem, inclusief gebouwen en transport Bestuurlijke afspraken Belangrijke bestuurlijk afspraken zijn de afspraken die de Unie van Waterschappen heeft gemaakt met het Rijk ten aanzien van energie (MJA3) en het klimaat (Klimaatakkoord). MJA3 Sinds 2008 zijn alle waterschappen aangesloten bij de Meerjarenafspraak Energieefficiency (MJA3). Het doel van deze afspraak is om over de periode een verbetering van de energie-efficiency te bereiken van 30% of wel 2% per jaar. Op basis van de MJA3 afspraken in 2009 gestart met het opstellen van een Energie- Efficiency-Plan (EEP) voor de planperiode Voor beide waterschappen was het uitgangspunt om in planperiode minimaal 8% een energie-efficiency te behalen. In 2012 is door het Waterschap Vallei en Veluwe een nieuw EEP ingediend voor de periode In het nieuwe EEP wordt meer de nadruk gelegd op ketenefficiency. Klimaatakkoord In het Klimaatakkoord hebben de waterschappen met het Rijk afgesproken om in 2030 tenminste 40% van hun energieverbruik zelf op te wekken op een duurzame manier en daarbij gebruik te maken van duurzame energiebronnen en

5 Pagina 5 van 23 duurzaamheid mee te nemen in de afweging van maatregelen. Daarbij is afgesproken dat de waterschappen onderzoeken in hoeverre het mogelijk is om eigen terreinen en objecten zelf of samen met derden te benutten voor de verzameling en verwerking van biomassa en energiewinning door bijvoorbeeld het plaatsen van windmolens Routekaart 2030 In de Routekaart Afvalwaterketen 2030 worden waterschappen en gemeenten als betrouwbare en robuuste samenwerkingspartners beschouwd die een belangrijke rol spelen bij het samenbrengen van vraag en aanbod van energie en de technische realisatie hiervan. Energie en grondstofwinning vullen elkaar aan, waarbij eerst gekeken wordt naar de waarde van grondstoffen en daarna naar de toepassing als energiedrager. De RWZI als Energiefabriek zal meer energie produceren dan nodig is voor eigen gebruik, maar in de Routekaart worden wind, water en zon ook gezien als duurzame energiebronnen om de energiebehoefte daar waar mogelijk aan te vullen Strategie Unie van Waterschappen De strategie van de Unie van Waterschappen op het gebied van duurzame energie omvat de volgende speerpunten: Duurzame innovatie en kostenefficiency gaan hand in hand Maatschappelijke meerwaarde creëren voor de lokale omgeving Profilering van de waterschappen als producent van duurzame energie en grondstoffen Alliantie van de UvW en de VNG in het klimaatverbond Lobby in Den Haag en Brussel voor profilering van duurzame kansen van de waterschappen 2.6. Voorjaarsnota De Voorjaarsnota geeft een kijkrichting voor 5 jaren waarin doelstellingen en ambities voor het uitoefenen van onze taken worden afgewogen tegen de maatschappelijke belastingdruk. De schuldenpositie mag niet toenemen. Innovatieve investeringen in duurzame energie en biogas worden alleen goedgekeurd op basis van aparte business cases met een terugverdienkarakter. De maatregelen zullen dus jaarlijkse kostenbesparingen moeten opleveren.

6 Pagina 6 van Ontwikkelingen energiebeleid Europa Het Europees beleid richt zich op verdere liberalisering van de energiemarkt, het veiligstellen van de Europese energievoorziening en op ontwikkeling van duurzame energiebronnen. De doelstelling is om in 2020 het aandeel van de Europese verbruikte energie dat afkomstig is uit hernieuwbare energiebronnen als zon, wind, water en aardwarmte te vergroten tot 20%. Energieakkoord voor duurzame groei In september 2013 is onder de paraplu van de SER het Energieakkoord voor duurzame groei tot stand gekomen. Dit akkoord verbindt ruim veertig organisaties, waaronder werkgevers- en werknemersorganisaties, natuur- en milieuorganisaties, maatschappelijke organisaties en financiële instellingen. Verduurzaming van onze samenleving en economie is het lange termijn doel en verduurzaming van de energievoorziening is een onmisbaar onderdeel daarvan. Naast energie- en klimaatdoelen gaat het in het energieakkoord ook om concurrentiekrachtverbetering, werkgelegenheidsgroei en exportvergroting. Het akkoord moet het mogelijk maken om grote stappen te zetten richting een energievoorziening die 2050 volledig klimaatneutraal is. De partijen zetten zich in om de volgende doelen te realiseren: Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5% per jaar. 100 PJ aan besparing in het finale energieverbruik van Nederland per Een toename van het aandeel van hernieuwbare energieopwekking (nu 4%) naar 14% in Een verdere stijging van dit aandeel naar 16% in Tenminste banen, voor een belangrijk deel in de eerstkomende jaren te creëren. De waterschappen ondersteunen het SER Energieakkoord. De VNG onderhandelde en ondertekende het akkoord mede namens de Unie van Waterschappen. Provincies Met het IPO heeft het Rijk afspraken gemaakt om in 2012 windparken te realiseren met een gezamenlijk vermogen van tenminste 6000 Megawatt. Hiervan wil de Provincie Gelderland 230,5 MW aan windenergie hebben gerealiseerd in Deze winddoelstelling is onderdeel van het provinciaal routekaartproces waarin de provincie in samenwerking met de regio s haar ambitie van 14% hernieuwbare energie in 2020 wil realiseren (energieneutraal in 2050). De Provincie Utrecht heeft als doel in 2020 om 60 Megawatt aan windenergie te bereiken door op een beperkt aantal locaties ruimte te bieden aan turbines. In bijlage 1 is het energiebeleid nader uitgewerkt.

7 Pagina 7 van Energieverbruik en energieproductie waterschap In het kader van de MJA3 afspraken zijn vanaf 2008 diverse energiemaatregelen genomen. Die hebben geleid tot een afname van het energieverbruik (besparingen) en een toename van de eigen productie. In onderstaande figuur gaat het alleen om de energie in de afvalwaterketen, maar omdat dit meer dan 94% van het totale energieverbruik is geeft dit een representatief beeld E verbruik (GJ) E productie (GJ) E Inkoop (GJ) Figuur.1. Verloop energieverbruik en energieproductie afvalwaterketen in Gigajoule (GJ) De eigen energieproductie is vanaf 2008 enorm gestegen tot circa 65% van het totale energieverbruik van het waterschap in Dit is inclusief de bijdrage van de SEA in Apeldoorn. De SEA produceerde in 2012 ongeveer GJ aan elektriciteit en warmte. Dit is ca. 21% van het totaalverbruik van het waterschap. Met de optimalisatie van de energiefabriek Apeldoorn en de realisatie van de energiefabriek Amersfoort zal de eigen energieproductie naar verwachting oplopen, tot 80% van het totale energieverbruik van de zuiveringstaak. De afspraken met het Rijk (MJA en Klimaatakkoord, resp. jaarlijks 2% energieefficiency en in % van onze eigen energiebehoefte zelf duurzaam op te wekken) kunnen in elk geval worden nagekomen.

8 Pagina 8 van Mogelijkheden duurzame energiebronnen 5.1. Zonne-energie Toepassing van zonnepanelen op gebouwen en terreinen van onze rwzi s betekent in potentie een reductie van circa 10% op de huidige inkoop energie. Aangezien het waterschap grootverbruiker is wat betreft elektrische energie (met de daarbij behorende lagere tarieven) is de terugverdientijd nog vrij lang. In het nieuwe regeerakkoord (Rutte2) wordt het kleinschalig, duurzaam opwekken van (zonne)- energie die afkomstig is van coöperaties van particuliere kleinverbruikers en die wordt geleverd aan deze verbruikers in de omgeving gestimuleerd. Dit biedt de mogelijkheid aan waterschappen om terreinen en of daken ter beschikking te stellen en daarmee de zichtbaarheid en burgerparticipatie te bevorderen. De uitvoering van onze taken mag dit uiteraard niet beïnvloeden. In bijlage 2 is de potentie aan zonne-energie nader omschreven Waterkracht Energieopwekking uit water gebeurt via het verval of door de stroming. Het is technologisch steeds beter mogelijk om onder Nederlandse laagland - omstandigheden groene energie terug te winnen. Onderzoek op de rwzi s Apeldoorn en Harderwijk in 2011 toonde aan dat het rendement nog onvoldoende was en de terugverdientijden te lang, respectievelijk 16 en 37 jaar. In ons gebied draait overigens al wel een waterkrachtcentrale, namelijk bij de Hezenberger stuw Windenergie De realisatie van windturbines moet passen binnen het beleid van gemeenten, provincies en het Rijk. Daarnaast moet voldaan worden aan de geldende regels en uitgangspunten op het gebied van veiligheid, geluid, schaduw, milieu etc. Maar vooral de landschappelijke inpasbaarheid, participatie en draagvlak vormen de belangrijke aspecten bij de realisatie van windenergie. Uit een Quick-Scan onderzoek blijken op een aantal rwzi s in ons gebied kansrijke plaatsingsmogelijkheden om een windturbine te ontwikkelen. Dit zijn de volgende locaties: RWZI Amersfoort RWZI Nijkerk RWZI Ede RWZI Bennekom RWZI Apeldoorn RWZI Harderwijk RWZI Terwolde Windturbines kunnen een belangrijk deel van de energiebehoefte van een rwzi dekken. Bijvoorbeeld een windmolen op de RWZI Amersfoort zou mogelijk circa 5,8 miljoen kwh/jaar kunnen opwekken. Dit is meer dan 80% van het gemiddelde energieverbruik van de rwzi. In bijlage 3 is de potentie aan windenergie in ons beheersgebied nader gespecificeerd Biogas Het biogas dat nu wordt geproduceerd uit de slibgisting wordt via WKK s omgezet in elektrische en thermische energie. De trend in Nederland is om in het kader van de Energiefabriek zoveel mogelijk biogas uit de slibgisting te produceren met bv. thermische drukhydrolyse en thermofiele vergisting. Dus slibgisting zal de in de toekomstige slibketen naar verwachting gehandhaafd blijven. Het geproduceerde

9 Pagina 9 van 23 biogas kan worden verwerkt in de WKK s of op alternatieve manieren worden gebruikt. Groengas en transportgas Een mogelijk alternatief voor het gebruik van het biogas is het opwerken van het biogas naar groen gas en de inzet ervan als transportbrandstof. Op deze wijze kan het waterschap een duurzame bijdrage leveren aan de vervanging van fossiele brandstoffen en daarmee aan de circulaire economie. Meer informatie hierover is te vinden in bijlage 4. Overige biomassa Behalve uit zuiveringsslib kan ook energieopwekking plaatsvinden uit externe slibstromen, zoals plaatsvindt in de SEA in Apeldoorn, maar ook uit biomassa afkomstig uit onze watergangen en oevers Warmte uit water Er zijn diverse mogelijkheden warmte uit water te winnen, eventueel in combinatie met toepassing van warmte-koude opslag in de bodem (WKO). Deze mogelijkheden doen zich vooral voor bij de burgers, bedrijven en gemeenten. Als ketenpartner van de gemeenten zouden we daar een bijdrage aan kunnen leveren. Toepassing van douche-warmtewisselaars en warmtewinning uit de riolering wordt financieel steeds interessanter. De toepassing van deze maatregelen kan ook effect hebben op de taken van het waterschap. Teveel afkoeling van rioolwater zou de werking van de rwzi negatief kunnen beïnvloeden, al wordt momenteel ingeschat dat het effect nihil is. Winning van warmte uit oppervlaktewater is een andere optie. In de zomermaanden, wanneer de oppervlaktewater temperatuur hoog is, is het mogelijk een deel van de warmte aan oppervlaktewater te onttrekken. Vervolgens kan deze warmte in een WKO (warmte koude opslag) systeem in het grondwater worden opgeslagen. Deze warmte kan in de winter weer worden gebruikt voor verwarming van gebouwen. Deze warmte winning levert een afkoeling van oppervlaktewater op. Dit is gunstig om waterkwaliteitsproblemen en risico s maar ook hitte stress in stedelijk gebied tegen te gaan. Problemen als gebrek aan stroming, blauwalg- en botulisme ontwikkeling, zuurstof tekort en kroosdek opbouw worden tegengegaan. Inmiddels zijn er al honderden voorbeelden van WKO systemen en specifiek deze toepassing met warmte onttrekking uit oppervlaktewater in de zomer wordt in Vathorst (Amersfoort) en Wageningen reeds toegepast of aangelegd.

10 Pagina 10 van Afwegingen beleidskeuze 6.1. Uitwerking Duurzame energie uit afvalwater De ambitie voor de hele waterschapsector is om in 2030 een aandeel van 40% van de energiebehoefte door eigen energieopwekking (vooral biogas) te realiseren. Gelet op de bereikte prestaties op het gebied van duurzame energieproductie in de afgelopen jaren en de geplande maatregelen wordt deze landelijk ambitie ruimschoots gehaald. Er wordt zoveel mogelijk biogas geproduceerd, wat grotendeels in WKK s wordt omgezet in elektrische energie en warmte, maar alternatieven zoals productie van groen gas en transportgas zullen per locatie overwogen worden. Warmte uit biogas, maar ook uit afvalwater (riothermie) zal zoveel mogelijk worden ingezet Benutting duurzame energiebronnen Naast benutting van duurzame energie uit afvalwater is de ambitie om daar waar mogelijk andere duurzame energiebronnen te benutten, zoals wind energie, zonneenergie, warmte uit oppervlaktewater en waterkracht Duurzaamheid stimuleert innovatie Om de gestelde ambities te kunnen bereiken is innovatie nodig. Het vraagt om nieuwe manieren van denken, doen en samenwerken. Nieuwe technologieën en samenwerkingsvormen zorgen ervoor dat de gestelde doelen met minder middelen kunnen worden gerealiseerd. Waterschap Vallei en Veluwe wil als pro-actieve waterpartner innovatief werken. Het streven naar duurzaamheid op energiegebied stimuleert zo innovaties Randvoorwaarden Kostenefficiency De toepassing van de verschillende duurzame energiebronnen en de verwerking daarvan dient kosteneffectief te zijn. Een businesscase zal bij iedere maatregel worden uitgewerkt. De terugverdientijd van een maatregel zal binnen de technische afschrijvingstermijn moeten liggen en een jaarlijkse financiële opbrengst moeten opleveren. Bij grotere risico s van de investering zal de terugverdientijd navenant korter moeten zijn Risico s Benutting van duurzame energiebronnen, waaronder dus ook het behandelen van externe slibstromen, betekent als waterpartner in een dynamische omgeving ook risico s nemen, zoals wijzigende marktomstandigheden en tegenvallende prestaties. Deze risico s zullen moeten worden onderkend en er zal aandacht moeten worden gegeven aan de beheersbaarheid van de risico s. Wat betreft de financiële risico s zijn er fiscale aandachtspunten met betrekking tot: de BTW-afdracht bij samenwerken met andere overheden. Bij de samenwerking met andere overheden is er momenteel een discussie over de BTW problematiek. Standpunt van VNG, IPO en UvW is dat deze samenwerkingsverbanden niet mogen worden belemmerd door BTW-heffing. Het heeft onze aandacht maar er is vooralsnog geen sprake is van een bestuurlijk risico.

11 Pagina 11 van 23 heffing van vennootschapsbelasting (vpb). Het wetsvoorstel modernisering vpb overheidsbedrijven beoogt dat overheden, die economische activiteiten ontplooien op een markt waarop ook private ondernemingen actief zijn, op dezelfde wijze aan de heffing van vpb worden onderworpen als die private ondernemingen. Dat houdt in dat het waterschap per ondernemersactiviteit belasting moet gaan betalen over de winst; dat kan oplopen tot 25%. Daarnaast heeft dit aanzienlijke administratieve lasten tot gevolg Wettelijk Als het gaat om levering van energie en grondstoffen aan derden moeten waterschappen voldoen aan de mededingingsregels zoals vastgesteld in de Wet Markt en Overheid. Daarin zijn gedragsregels opgenomen over doorberekening van integrale kosten. In dit verband heeft minister Schultz van Haegen van I&M in een brief aan de Tweede Kamer zich onlangs positief uitgelaten over de duurzame activiteiten van de waterschappen. Waterschappen mogen volgens haar duurzame energie en grondstoffen aan derden leveren in het kader van hun wettelijke taken. Zij ziet geen belemmeringen mits ze plaatsvinden in het kader van de uitvoering van de wettelijke taken, zoals zuiveren van afvalwater en watersysteembeheer Kerntaken Duurzaamheid mag niet ten koste gaan van onze kerntaken, met name de waterkwaliteit en veiligheid. Bij het beschikbaar stellen van terreinen voor duurzame energiebronnen mogen geen negatieve effecten optreden. Dit geldt zowel voor onze rioolwaterzuiveringsinstallaties als voor onze dijken. Het verwerken van externe stromen mag niet tot gevolg hebben dat de waterkwaliteit negatief wordt beïnvloed Rol van het waterschap Het waterschap kan bij de benutting van duurzame energie verschillende rollen innemen. Dit is niet alleen het geval op de rwzi s maar ook op andere terreinen of op dijken, Deze rollen zijn: 1. Ontwikkelaar en exploitant 2. Partner in een gezamenlijke exploitatie met investeerder 3. Beschikbaar stellen grond aan ontwikkelaar/exploitant Ad 1. Ontwikkelaar en exploitant Het waterschap exploiteert de installatie volledig zelf en verkrijgt alle meeropbrengsten. Hierbij draagt het waterschap ook alle risico s. Ad 2. Als partner in een gezamenlijke exploitatie met investeerder De installatie wordt gezamenlijk met investeerder gerealiseerd. De werkzaamheden en risico s worden gedeeld. Het waterschap wordt mede-eigenaar en de opbrengsten worden gedeeld. Ad 3. Beschikbaar stellen grond Er wordt een jaarlijkse (opstal)vergoeding overeengekomen voor het beschikbaar stellen van grond. Dit kan voor plaatsing van een wind turbine een vergoeding opleveren tussen en per MW per jaar. Voor een windmolen met een ashoogte van 80 m met een vermogen van 3MW komt dit neer op tot per jaar.

12 Pagina 12 van 23 Een alternatief voor een opstalvergoeding is dat in ruil voor het recht van opstal Garanties van Oorsprong (GvO s) worden verkregen. Een GvO is een administratief bewijs dat een bepaalde hoeveelheid elektriciteit afkomstig is van een windturbine. Dit levert niet veel op, dus zal daarnaast ook een vergoeding moeten worden geregeld.

13 Pagina 13 van Afwegingskader Voor de beoordeling van kansen en mogelijkheden, aangedragen vanuit de organisatie of door externen (initiatief) wordt het volgende afwegingskader gehanteerd: 1. Het initiatief draagt bij aan de ambitie van het waterschap om 100% van het energieverbruik op duurzame wijze op te wekken: a. zoveel mogelijk uit eigen duurzame energiebronnen, zoals (afval)water en biomassa. b. en in samenwerking met partners uit aanvullende duurzame energiebronnen, zoals waterkracht, biomassa van derden, wind en zon. 2. Het initiatief draagt bij aan het duurzame en innovatieve imago van het waterschap. 3. Het initiatief is niet strijdig met wet- en regelgeving, zoals met de mededingingsregels uit de Wet Markt en Overheid. 4. Het initiatief verdient zich voor het waterschap bij voorkeur in 5 jaar, maar niet langer dan binnen 10, terug. 5. Rol en bijdrage van het waterschap: a. Indien het initiatief valt binnen de kerntaken van het waterschap (bijvoorbeeld energie uit afvalwater) kan het waterschap dit zelfstandig ontwikkelen en exploiteren. b. Indien het initiatief niet valt binnen de eigen kerntaken van het waterschap (zoals windenergie of verwerking van externe biomassa stromen) treedt het waterschap op als partner en levert het de bijdrage die past bij de rol van het waterschap. c. Het waterschap stelt terreinen beschikbaar voor initiatieven indien dat de kerntaken van de waterschappen voor de toekomst niet in gevaar brengt. d. Het waterschap zal in geval van 5b en 5c een deel van de opbrengst van opgewekte duurzame energie, evenredig aan de investering of inbreng van grond, toerekenen voor de eigen opwekking van duurzame energie. 6. Risico s: a. Het initiatief heeft geen negatief effect op of risico s voor de kerntaken van het waterschap, met name veiligheid en waterkwaliteit. b. Andersoortige risico s van het initiatief zijn in beeld, worden omgerekend in een financieel risico, en staan in verhouding tot de opbrengst van duurzame energie: het risico mag niet groter zijn dan de opbrengst in 5 jaar of wordt afgedekt door externe bijdragen (subsidie). 7. In het geval van unieke mogelijkheden die niet passen binnen het afwegingskader, maar toch het overwegen waard zijn, zullen deze worden voorgelegd aan het bestuur met de motivering om af te wijken van het afwegingskader.

14 Pagina 14 van Vervolg Om het beleid in de komende jaren gestalte te geven zullen de volgende stappen worden gezet: Inventarisatie: o Wat hebben we tot nu toe bereikt? o Wat bereiken we met de huidige voorgenomen maatregelen (EEP )? o Kansen en mogelijkheden voor duurzame energie in ons gebied o Welke maatregelen zijn noodzakelijk om de ambities te bereiken? Beoordeling van maatregelen volgens het afwegingskader. Beleid en maatregelen duurzame energie worden vertaald in het Waterbeheersplan en het Energie Efficiency Plan EEP

15 Pagina 15 van 23 Bijlage 1. Ontwikkelingen energiebeleid 1.Europees Het Europees energiebeleid richt zich nu vooral op verdere liberalisering van de energiemarkt, het veiligstellen van de Europese energievoorziening en op ontwikkeling van duurzame energiebronnen. Duurzame energie biedt een goed alternatief voor meer traditionele energiesoorten zoals fossiele brandstoffen. Het gebruik van duurzame energie leidt niet alleen tot een vermindering van de uitstoot van broeikasgassen en dus een schoner milieu, maar ook tot een Europese Unie die minder afhankelijk is van ingevoerde fossiele brandstoffen (met name gas en aardolie). Voorbeelden van duurzame energie zijn: windenergie zonne-energie energie uit waterkracht energie uit biomassa In 2007 zijn de regeringsleiders van de EU-lidstaten overeengekomen om een ambitieus klimaatplan te starten. Het doel is om het broeikaseffect te bestrijden en de afhankelijkheid van energieleveranciers te verminderen. De doelstellingen voor 2020 zijn: het energieverbruik in de hele EU met 20% terugdringen. In juni 2012 is deze maatregel verplicht gesteld voor alle lidstaten de uitstoot van kooldioxide (CO2) met 20% verminderen het aandeel van de Europese verbruikte energie dat afkomstig is uit hernieuwbare energiebronnen als zon, wind, water en aardwarmte vergroten tot 20% het aandeel biobrandstoffen in brandstof voor transport vergroten tot 10% 2.Nationaal Regeerakkoord In het Regeerakkoord staan de volgende maatregelen op het gebied van duurzaamheid en energie: Rutte II wil in 2020 zestien procent van haar energie duurzaam opwekken. Dat is opvallend omdat de afgelopen jaren Nederland structureel laag scoort op opwekking van duurzame energie. De 16 procent moet behaald worden via de SDE+ subsidieregeling, een leveranciersverplichting en bijmengverplichtingen (bijstoken biomassa). In 2016 wordt de voortgang beoordeeld en over het vervolg besloten. In 2050 moet Nederland energieneutraal zijn: 100 procent wordt opgewekt met duurzame energie. Biobased 'economy moet een de pijlers gaan vormen voor groene groei. Biomassa moet zo hoogwaardig mogelijk worden ingezet ( cascadering ) en de duurzame productie en herkomst van biomassa gegarandeerd.

16 Pagina 16 van 23 Om tegen zo laag mogelijke kosten 16% duurzame energie te bereiken in 2020 wordt gekeken naar de goedkoopste vormen van duurzame energie. Dan kom je uit op windmolens op land. Het doel is om in 2020 windparken te realiseren met een gezamenlijk vermogen van ten minste 6000 Megawatt. Het Rijk en het IPO hebben hierover in het overleg van 31 januari 2013 afspraken gemaakt om hiervoor gebieden ruimtelijk vast te leggen. Energieakkoord voor duurzame groei In september 2013 is onder de paraplu van de SER het Energieakkoord voor duurzame groei tot stand gekomen. Dit akkoord verbindt ruim veertig organisaties, waaronder werkgevers- en werknemersorganisaties, natuur- en milieuorganisaties, maatschappelijke organisaties en financiële instellingen. Verduurzaming van onze samenleving en economie is het langetermijndoel en verduurzaming van de energievoorziening is een onmisbaar onderdeel daarvan. Naast energie- en klimaatdoelen gaat het in het energieakkoord ook om concurrentiekrachtverbetering, werkgelegenheidsgroei en exportvergroting. Het akkoord moet het mogelijk maken om grote stappen te zetten richting een energievoorziening die 2050 volledig klimaatneutraal is. De partijen zetten zich in om de volgende doelen te realiseren: Een besparing van het finale energieverbruik met gemiddeld 1,5 per jaar. 100 PJ aan besparing in het finale energieverbruik van Nederland per Een toename van het aandeel van hernieuwbare energieopwekking (nu 4 procent) naar 14 procent in Een verdere stijging van dit aandeel naar 16 procent in Tenminste banen, voor een belangrijk deel in de eerstkomende jaren te creëren. De waterschappen ondersteunen het SER Energieakkoord> De VNG onderhandelde en ondertekende het akkoord mede namens de Unie van Waterschappen. 3.Provincies Provincie Gelderland Provinciale Staten hebben op 26 september 2012 de doelstelling voor windenergie verhoogd naar 210 Mega Watt (MW) in Deze doelstelling vormt een bijdrage aan de generieke doelstelling en is vastgelegd in afspraken met het IPO en het rijk (afspraken over wind op land met IPO, brief van minister Kamp aan de Tweede Kamer van 31 januari 2013). Onderdeel van de afspraak met het rijk is dat de gebieden met een potentieel voor windenergie vóór 31 december 2013 ruimtelijk worden vastgelegd. Indien deze afspraak niet wordt nagekomen bestaat er de mogelijkheid dat het Rijk gebruik zal maken van de rijkscoördinatieregeling en zelf locaties zal aanwijzen. Een twintigtal Gelderse gemeenten leveren al een bijdrage aan onze doelstelling. Deze locaties waar ruimtelijke planvorming in voorbereiding is of is afgerond worden vastgelegd in de omgevingsvisie. Hierover is in februari/maart 2013 met de betreffende gemeenten gesproken. Echter, met deze locaties kan volgens de Provincie de doelstelling nog niet worden gehaald. In de omgevingsvisie moeten er dan ook nog meer locaties gereserveerd worden. In gesprek met de gemeenten wordt bezien welke locaties of gebieden hiervoor geschikt zijn. Over deze extra locaties wil de Provincie voor de zomer 2013 een bestuurlijk akkoord bereiken, zodat ook deze locaties nog in 2013 ruimtelijk kunnen worden vastgelegd in de omgevingsvisie conform de afspraken met het Rijk.

17 Pagina 17 van 23 De provincie Gelderland werkt samen met andere overheden, bedrijven en Gelderlanders aan een Omgevingsvisie: een brede visie op het Gelderse omgevingsbeleid. Hierin spelen behalve ruimtelijke ook economische, sociale en milieuaspecten een rol. Om een betrouwbare en betaalbare energievoorziening te waarborgen streeft de provincie Gelderland naar energieneutraliteit in 2050 en 14 % hernieuwbare energie in Ten minste de helft hiervan wil men via lokale installaties opwekken. Het beleid ten aanzien windmolens wordt dus aangepast. In het huidige beleid zijn geen mogelijkheden voor windturbines en parken kleiner dan 3 windmolens. Provincie Utrecht Bij de Provincie Utrecht is duurzaamheid het sleutelwoord in de ambities voor uitgebalanceerde groei op langere termijn. De provincie stelt alles in het werk om in 2040 klimaatneutraal te zijn. Behalve energiebesparing betekent dat het gebruik maken van duurzame energiebronnen. Windenergie is een deel van de oplossing. In februari 2012 hebben Provinciale Staten de Provinciale Ruimtelijke Structuurvisie (PRS) en de Provinciale Ruimtelijke Verordening (PRV) vastgesteld. De PRS legt het ruimtelijke beleid voor de periode vast. In de PRS zijn de voor windenergie en biomassa opgestelde ruimtelijke kaders benoemd. Uitgangspunt is dat, vanwege de ruimtelijke impact van windturbines, de Provincie de voorkeur geeft aan andere vormen van duurzame energie Insteek: De Provincie zet in op het bereiken van 50 tot 60 MW aan windenergie in 2020 door op een beperkt aantal locaties ruimte te bieden voor grootschalige windturbines met een ashoogte van 60 meter en hoger. Op deze locaties mogen geen belemmeringen ontstaan voor het realiseren van deze windturbines. Op dit moment staat in de Provincie 9 MW opgesteld en is een park van 6 MW in voorbereiding. De Provincie is bezig met het wijzigen van de structuurvisie, waarbij mogelijkheden worden vergroot voor solitaire windturbines en geclusterde opstellingen op bedrijventerreinen, onder voorwaarden van landschappelijke en milieu hygiënische aard. 4. Routekaart 2030 In de Routekaart Afvalwaterketen 2030 worden waterschappen en gemeenten als betrouwbare en robuuste samenwerkingspartners beschouwd die een belangrijke rol spelen bij het samenbrengen van vraag en aanbod van energie en de technische realisatie hiervan. Energie en grondstofwinning vullen elkaar aan, waarbij eerste gekeken wordt naar de waarde van grondstoffen en daarna naar de toepassing als energiedrager. De RWZI als Energiefabriek zal meer energie produceren dan nodig is voor eigen gebruik, maar in de Routekaart worden wind en zon ook gezien als duurzame energiebronnen om de energiebehoefte daar waar mogelijk aan te vullen. 5.Klimaatakkoord In het Klimaatakkoord hebben de waterschappen met het Rijk afgesproken om in % van hun energieverbruik zelf op te wekken op een duurzame manier. Daarbij zal onderzocht worden in hoeverre het mogelijk is om eigen terreinen en objecten zelf of samen met derden te benutten voor de verzameling en verwerking van biomassa en energiewinning bij voorbeeld door het plaatsen van windmolens.

18 Pagina 18 van 23 Bijlage 2. Potentie zonne-energie De mogelijkheden voor opwekking van zonne-energie op de terreinen van het waterschap zijn geïnventariseerd door het adviesbureau IMd; Rapport Rapportage desk studie zonnepanelen, 5 februari In het onderzoek is een verdeling gemaakt tussen oppervlaktes die op een eenvoudige wijze ingericht kunnen worden met zonnepanelen en beschikbaar zijn zoals daken van gebouwen. Daarnaast is gekeken naar de beschikbare ruimte op terreinen en vooral de grasvelden. Tenslotte zijn ook de diverse tanks in beschouwing genomen waarover heen via een draagconstructie zonnepanelen kunnen worden opgesteld. In de deskstudie is op basis van foto s de beschikbare ruimte geschat en is een onderverdeling gemaakt in drie scenario s: 1. Direct te realiseren, na zeer beperkte aanpassingen (optimaal) 2. Te realiseren na beperkte aanpassingen (suboptimaal) 3. Te realiseren met aanvullende aanpassingen (ambitieus) De berekeningen zijn uitgewerkt per rwzi en nader gedetailleerd. Geconcludeerd wordt dat door toepassing van zonnepanelen op gebouwen en gras circa 10% van de huidige inkoop energie kan worden gereduceerd. De kosten worden terugverdiend binnen de levensduur van de installatie. Hiervoor is een investeringsbudget nodig van 6 miljoen euro. Wanneer het energietarief stijgt zal de terugverdientijd licht dalen. Hierbij zijn de effecten door stijging van de rente niet meegenomen. RWZI Apeldoorn kan netto energieleverancier worden met een PV-systeem (fotovoltaisch systeem). De overige rwzi s kunnen ca. 5% tot ca 36% van hun elektriciteitsbehoefte opwekken met zonne-energie op basis van hun behoefte in 2011.

19 Pagina 19 van 23 Bijlage 3. Potentie windenergie De mogelijkheden voor ontwikkeling van windenergie op de rwzi s zijn geïnventariseerd door het bedrijf De Wolff Nederland Windenergie WNW). Dit bedrijf heeft in 2011 al een Quick Scan onderzoek uitgevoerd voor de RWZI Amersfoort. WNW is een projectontwikkelaar die zoekt naar plaatsingsmogelijkheden voor windenergie. Daarbij is uitgangspunt dat de initiatieven passen binnen het beleid van gemeenten, provincies en het Rijk. Daarnaast moet voldaan worden aan de geldende regels en uitgangspunten op het gebied van veiligheid, geluid, schaduw, milieu etc. Maar vooral de landschappelijke inpasbaarheid, participatie en draagvlak vormen de belangrijke aspecten bij de realisatie van windenergie. Volgens WNW zijn de volgende rwzi s kansrijk voor windenergie: (Let op! Genoemde getallen zijn indicatief en sterk afhankelijk van locale omstandigheden) RWZI Amersfoort De locatie is kansrijk voor 1 windmolen (as 80 m, rotor 90 m): mogelijke opwekking kwh/jaar Ter vergelijking: energiebehoefte rwzi 2011: kwh/j Aandachtpunten zijn de hoogspanningskabel en de omwonenden. Met de gemeente Amersfoort is in 2012 gesproken over de ontwikkeling van windenergie op het bedrijventerrein De Isselt. Een pleitnota hierover zou in de raad worden behandeld maar is op het laatst teruggetrokken aangezien het toenmalige college verdeeld was. De gemeente heeft de mogelijkheid geopperd om met een plan de inspraakprocedure te starten. Het waterschap is daarnaast benaderd door de vereniging Duurzaam Soesterkwartier om gezamenlijk een windmolen op te richten, waarbij dan ook energie wordt geleverd aan de wijk. RWZI Nijkerk De locatie is redelijk kansrijk voor 1 windmolen (as 80 m en rotor 90 m): mogelijke opwekking kwh/jaar Ter vergelijking: energiebehoefte rwzi: kwh/j De gemeente Nijkerk zet volgens het milieubeleidsplan ( ) in mindere mate in op windenergie omdat men verwacht dat er geen ruimte is. De locatie van de rwzi biedt evenwel ruimte. Aandachtspunten zijn de omwonenden (woonboten). RWZI Ede De locatie is redelijk kansrijk voor 1 windmolen (as 80 m, rotor 90 m): mogelijke opwekking kwh (windsnelheid 6,2 m/s). Ter vergelijking: energiebehoefte rwzi: kwh De gemeente Ede heeft windenergie opgenomen in de programmabegroting RWZI Bennekom 1 windmolen (as 80 m, rotor 90 m): mogelijke opwekking kwh/jaar Ter vergelijking: energiebehoefte rwzi 2011: kwh Aandachtspunt: omwonenden RWZI Apeldoorn De kans is minimaal hoewel de gemeente Apeldoorn actief is op het gebied van windenergie zowel in regionaal als lokaal verband. De ontwikkeling van een

20 Pagina 20 van 23 windpark binnen de gemeentegrenzen wordt vooralsnog tegengehouden in verband met de vliegbewegingen van het vliegveld Teuge. Indien toch mogelijk: 1 windmolen (as 80 m, rotor 90 m), mogelijke opwekking kwh/j. Ter vergelijking; energiebehoefte RWZI Apeldoorn; kwh RWZI Harderwijk De locatie is kansrijk, maar de gemeente moet worden overtuigd. In het ontwerp bestemmingsplan is mogelijkheid geboden voor windmolens tot 25 m. Dit is te laag maar biedt wel aanknopingspunt. De gemeente is bezig met Routekaart voor windenergie. Mogelijkheid voor 2 windmolens met as 80 m en rotor 90 m. Energieopwekking: kwh bij windsnelheid van 6,75 m/s. Ter vergelijking: energiebehoefte rwz in 2011: kwh. Aandachtpunten; Nabij beschermde gebieden en een woning. RWZI Terwolde Redelijk kansrijk voor 1 windmolen (as 80 m en rotor 90 m). Energieopwekking: kwh/j. Ter vergelijking: energiebehoefte rwzi in 2011: kwh. De gemeente Voorst heeft windenergie benoemd in de nota Duurzaamheid. Er is geen invulling aan gegeven aangezien een geschikte locatie nog niet gevonden is. Voorts is er een energiecorporatie actief die vanuit de Stedendriehoek windenergie promoot. Wellicht zinvol de optie van windenergie mee te nemen in de plannen voor de nieuwe rwzi Terwolde. Overige rwzi s De rwzi s Veenendaal, Woudenberg, Soest en Renkum zijn om uiteenlopende redenen momenteel minder kansrijk. Voor de RWZI Renkum tellen vooral de nabij gelegen beschermde gebieden; Ecologische hoofdstructuur (EHS) en Natura De rwzi s Elburg, Epe, Hattem en Heerde zijn minder kansrijk omdat ze in of nabij het Nationaal Landschap zijn gelegen of ook aan de EHS. Rol waterschap bij windenergie Het waterschap kan bij de ontwikkeling van windenergie verschillende rollen innemen: 1. Ontwikkelaar en exploitant 2. Gezamenlijke exploitatie met investeerder 3. Beschikbaar stellen grond aan ontwikkelaar/exploitant Ad 1. Ontwikkelaar en exploitant Het waterschap exploiteert de windmolen volledig zelf en verkrijgt alle meeropbrengsten. Dit kan naast verduurzaming ook een rendement van 15-30% opleveren. Maar hierbij draagt het waterschap alle risico s. Ad 2. Gezamenlijke exploitatie De windmolen wordt gezamenlijk met investeerder gerealiseerd. De werkzaamheden en risico s worden gedeeld. Het waterschap wordt mede-eigenaar en de opbrengsten worden gedeeld. Ad 3. Beschikbaar stellen grond Er wordt een jaarlijkse (opstal)vergoeding overeengekomen voor het beschikbaar stellen van grond voor plaatsing wind turbine. De vergoeding ligt tussen en

21 Pagina 21 van per MW per jaar. Voor een windmolen met een ashoogte van 80 m met een vermogen van 3MW komt dit neer op tot per jaar. Een alternatief voor een opstalvergoeding is dat in ruil voor het recht van opstal Garanties van Oorsprong (GvO s) worden verkregen. Een GvO is een administratief bewijs dat een bepaalde hoeveelheid elektriciteit afkomstig is van een windturbine.

22 Pagina 22 van 23 Bijlage 4. Van Biogas naar groengas of transportbrandstof Een mogelijk alternatief voor het gebruik van het biogas voor WKK is het opwerken van het biogas naar groen gas en de inzet ervan als transportbrandstof. RWZI Derden (Rest)Warmte CV ketel of Stadsverwarming Slibgisting }BIOGAS Alternatief Huidige situatie Biogas opwerking Gas opslag WKK (Rest)Warmte Alternatieven Biogas kan worden opgewerkt tot: 1. Groengas: Gas volgens Slochteren kwaliteit met een methaangehalte van ca. 90%. Dit gas kan worden ingevoerd in het netwerk. Momenteel loopt een pilot met de firma Cirmac op de RWZI Apeldoorn waarbij biogas wordt opgewerkt tot groengas. 2. Transportgas a. CNG Compressed natural gas met een druk van ca. 200 bar. Wordt met verschillende kwaliteit aangeboden afhankelijk van methaangehalte. b. LNG Liquified natural gas is vloeibaar gemaakt aardgas. Wordt gezuiverd en gekoeld tot ca o C. Voordeel van LNG t.o.v. CNG is veel grotere dichtheid, waardoor grotere actieradius mogelijk is. Pilot Apeldoorn Op de RWZI Apeldoorn heeft een pilot gedraaid met het opwerken van biogas naar groengas en vervolgens met het opwerken van groengas naar LNG. De eerstgenoemde pilot is uitgevoerd door de firma Cirmac onder de vlag van het AgentschapNL, terwijl de tweede is uitgevoerd met private middelen in samenwerking met de bedrijven Cirmac, Osomo en Gasunie. Gesprekken zijn gaande met enkele partijen om de pilot op te schalen. Businesscases Groen Gas In Nederland zijn tot nu toe op enkele locaties businesscases uitgewerkt naar de financiële haalbaarheid van de productie van groen gas en transportgas. De bekendste en eerste casus is de RWZI Den Bosch. Deze rwzi wordt gerenoveerd met als uitgangspunt een centrale slibvergisting en een hogere biogasproductie. Daarbij is een businesscase uitgewerkt om biogas op te werken naar groen gas. Hieruit bleek dat dit aantrekkelijker is dan het verwerken van biogas tot elektriciteit in warmtekrachtinstallaties (WKK s). Het huidige plan omvat de productie van 5,6 miljoen Nm3/jr aan biogas, waarvan 1,2 miljoen Nm3/jr zal worden opgewerkt via groengas naar LNG. Dit zal geleverd worden aan de gemeente voor de Afvalstoffendienst. De rest, dus 4,2 miljoen biogas zal aan Heineken worden geleverd.

23 Pagina 23 van 23 Ook voor de RWZI Kralingse Veer in Rotterdam is een businesscase opgesteld case om biogas op te werken naar groen gas en de inzet ervan als transportbrandstof. Dit kan volgens de studie qua financiën, duurzaamheid en energieverbruik zeer winstgevend zijn. Wel is geconcludeerd dat de economie van de route van biogas naar transportgas praktisch volledig wordt bepaald door de waarde van de biotickets. Een risico is de onzekerheid over accijnsverlaging of verhoging, nu is er zekerheid tot 2015 ( 0,13 per m 3 groen gas in 2015). De waarde van biotickets is afhankelijk van de markt en worden bepaald door onderhandelingen (vraag / aanbod). Gelet op de onzekerheid is besloten om het onderwerp te parkeren. Wel wordt gezocht naar een ondernemer om het biogas af te zetten als transport brandstof of om het terug te voeden in het net. De WWK s worden gerenoveerd. Ook voor de RWZI Nijmegen is een businesscase opgesteld, waarbij is gekeken naar de route van biogas naar groengas en transportgas versus eigen opwekking door WKK s. in deze case blijkt dat het niet rendabel is. Vooral vanwege de schaalgrootte.