Feitelijke informatie Voor de dienstregeling van 2019 zijn de volgende wijzigingen voorzien die (in)direct gevolgen hebben voor onze gemeente.

Transcriptie

1 Zaaknummer Onderwerp Exploitatieplannen openbaar vervoer Arriva 2019 Collegevoorstel Aanleiding / voorgeschiedenis Sinds december 2014 verzorgt Arriva in West- en Oost-Brabant het busvervoer volgens het nieuwe contract en dat betekent nieuwe afspraken en spelregels voor de uitwerking van de dienstregeling. De provincie Noord-Brabant heeft, als opdrachtgever van het openbaar vervoer, de gemeenten een andere positie gegeven bij plannen of voornemens tot aanpassing van de dienstregeling. Arriva vraagt de gemeenten advies uit te brengen over de geplande wijzigingen in de dienstregeling van volgend jaar, die ingaat per 9 december Deze adviezen betrekt zij bij het definitief maken van de voornemens tot wijziging en het ter instemming voorleggen aan het College van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant. Feitelijke informatie Voor de dienstregeling van 2019 zijn de volgende wijzigingen voorzien die (in)direct gevolgen hebben voor onze gemeente. Volanslijn (301) Aan het begin van de dag starten de in Waalwijk beginnende ritten van lijn 301 richting s-hertogenbosch op de Noorder Allee. Dat is soms op hetzelfde tijdstip als ritten van lijn 300. Omdat lijn 300 de snellere verbinding naar s-hertogenbosch is, kiezen alle reizigers voor lijn 300 en zijn de ritten van lijn 301 tot Waalwijk busstation leeg. De betreffende ritten van lijn 301 worden geschrapt tussen Noorder Allee en het busstation. Streeklijnen (135, 136) Buslijn 135 Op zaterdag overdag en op werkdagen in de vakantiedienstregeling wordt deze lijn gekoppeld aan lijn 121 Gorinchem Wijk en Aalburg (Kromme Nol). Zodoende ontstaan op deze dagen rechtstreekse reismogelijkheden tussen de gemeente Heusden, het land van Heusden en Altena en Gorinchem. Buslijn 136 In het exploitatieplan 2019 is geen wijziging voorzien. Nachtbus (848) In het exploitatieplan 2019 is geen wijziging voorzien. Schoollijnen (633, 602 en 608) In het exploitatieplan 2019 is geen wijziging voorzien. De routes van de schoollijnen richting Andel Prinsentuin zijn vorig jaar gewijzigd. Deze wijzigingen blijven ook in 2019 van kracht. Buurtbus (233) Buurtbus 233 haalt de rijtijden niet meer. Aanpassing van het beginpunt, eindpunt of de route onderweg is onderzocht maar niet mogelijk gebleken. Het aanpassen van de rijtijden betekent dat inzet van een extra bus benodigd is. Buurtbus 234 (Waalwijk-Raamsdonksveer) komt in de nieuwe dienstregeling te vervallen waardoor personeel en materieel beschikbaar komt. Deze worden ingezet om lijn 233 te versterken. Dit zou, met de huidige route, wel een lange stilstand tussen ritten in Waalwijk tot gevolg hebben. De route wordt daarom op twee plaatsen uitgebreid om deze stilstand te benutten. Binnen de gemeente Heusden betekent dit extra reismogelijkheden in Heusden-Vesting, Herpt en Oudheusden. Deels kan gebruik worden gemaakt van bestaande haltes van lijn 135. Nieuwe halteplaatsen zijn geprojecteerd in Heusden nabij de jachthaven, 1

2 Zaaknummer Onderwerp Exploitatieplannen openbaar vervoer Arriva 2019 in Herpt nabij de kruising Achterweg-Van Cuykstraat en in Oudheusden nabij de kruising Herptseweg- Rembrandtlaan. Afweging De voorgenomen wijzigingen zijn voor de gemeente Heusden overwegend positief. In de adviesbrief aan Arriva wordt dan ook met name aandacht besteed aan de uitgebreidere reismogelijkheden van buurtbuslijn 233 en buslijn 135. Inzet van middelen Er zijn geen financiële en personele consequenties verbonden aan dit voorstel. Risico's Er zijn geen risico s verbonden aan dit voorstel. Procedure / vervolgstappen De adviezen van gemeenten worden betrokken bij het definitief maken van het exploitatieplan, waarna het ter instemming wordt voorgelegd aan het college van Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant (GS). Voorgenomen besluit Het voorstel is om bijgaand besluit vast te stellen. 2

3 Zaaknummer Onderwerp Exploitatieplannen openbaar vervoer Arriva 2019 BESLUIT Het college van Heusden heeft in de vergadering van 17 juli 2018 besloten: Arriva te adviseren over geplande wijzigingen in de exploitatieplannen van 2019 volgens bijgaande brief. namens het college van Heusden, de secretaris, b/a mr. H.J.M. Timmermans 3

4 Arriva Regio Zuid J.P. Been ONS KENMERK: UW KENMERK: UW BRIEF VAN: 20 juni 2018 BEHANDELD DOOR: ONDERWERP: AANTAL BIJLAGEN: DATUM: 17 juli 2018 VERZ. 17 juli 2018 Exploitatieplannen 2019 West- en Oost-Brabant Geachte meneer Been, Op 20 juni 2018 heeft u ons gevraagd advies uit te brengen over de geplande wijzigingen in de dienstregeling van Graag maken wij van deze gelegenheid gebruik. Koppeling streeklijnen 121 en 135 Door deze aanpassing nemen de (rechtstreekse) reismogelijkheden tussen Gorinchem, het land van Heusden en Altena, de gemeente Heusden en Den Bosch met name in het weekend toe. Wij zien dit als een waardevolle toevoeging, bijvoorbeeld voor toeristisch verkeer van en naar de vesting Heusden. POSTADRES Gemeente Heusden Postbus AA Vlijmen BEZOEKADRES Julianastraat 34 Vlijmen T (073) F (073) E INFO@HEUSDEN.NL DIGITAAL LOKET Buurtbus 233 Deze buurtbus kampt met te krappe rijtijden. Wij spreken graag onze waardering uit voor het feit dat u dit oplost door niet in het vervoersaanbod te snijden (door bijvoorbeeld de lijn in te korten of haltes te laten vervallen), maar door een voertuig toe te voegen en de route juist uit te breiden. Dit betekent een significante toename aan reismogelijkheden voor een aantal van onze kernen. Schoollijnen Bij aanvang van de dienstregeling 2018 zijn diverse wijzigingen doorgevoerd in het busvervoer van en naar het Prinsentuincollege in Andel. Voor leerlingen uit Vlijmen betekende dit een extra overstap of een langere reistijd. Wij begrijpen uiteraard de opgave waar u voor staat om alle scholieren in de regio efficiënt een vervoersmogelijkheid aan te bieden. Wel willen wij u vragen de ontwikkelingen in het schoolvervoer te blijven monitoren en zo mogelijk in de toekomst weer een rechtstreekse schoollijn vanuit Vlijmen aan te bieden. Bankrelatie NL54BNGH Gemeente Heusden gebruikt uw persoonsgegevens uitsluitend voor het doel waarvoor zij zijn verstrekt. Voor meer informatie kunt u het Privacybeleid en -reglement van gemeente Heusden raadplegen op

5 Ons kenmerk Onderwerp Exploitatieplannen 2019 West- en Oost-Brabant Datum 17 juli 2018 Pagina 2 van 2 Wij vertrouwen erop u hiermede voldoende geïnformeerd te hebben. het college van Heusden, de secretaris, de wnd. burgemeester, mr. H.J.M. Timmermans drs. R.H. Augusteijn

6 Exploitatieplan 2019 West-Brabant Auteur: Steven Goedhart / Cees Doeser Datum: 20 juni 2018

7 -1 - Inhoudsopgave 1.0 Inleiding Procedure Monitoring Pilots eerdere Exploitatieplannen Buurtbus Wijkbus 3 Breda Breepark Breda Late ritten Brabantliner 401 op zaterdag Roosendaal WVS Businesscases Exploitatieplan Lijn 802 Breda Efteling Nightliners Breda Andel Prinsentuin Zundert Vervoerontwikkeling totaal Vervoerontwikkeling per product Stadsdienst Breda Vervoer studenten en scholieren Verduurzaming in concessies Oost- en West-Brabant Functioneren lijnennet Buurtbussen Businesscases Vernieuwing en innovatie Spaghettiknoop en Visgraat Station Gilze-Rijen Breda stad en agglomeratie Amphia Ziekenhuizen België NHTV IJpelaar en Bavel Zaterdag zomervakantiedienstregeling HOV Oosterhout Breda Centraal Station Centrum Bijster Breepark v.v Winterschoolliners... 26

8 4.5 Avondvlinder Roosendaal Bravo-fiets Infrastructuur A-wegen in Brabant Kleine aanpassingen HOV Breda Etten-Leur Oud Gastel/Roosendaal Stadsdienst Bergen op Zoom Stadsdienst Roosendaal Streeklijnen Buurtbussen Brabantliners Schoolliners Rijtijden Marketing Doelstellingen Marketing Reizigersgroei Innovatie en vernieuwing in Oog voor vergrijzing en toenemende mobiliteit van ouderen Monitoring Dienstregelinguren Toetsing pilots Exploitatieplan Bijlage 1: Benuttingsgraad lijnen Bijlage 2: Instappers Stadsdienst Breda Losse bijlagen bij Exploitatieplan 2019 West-Brabant: Bijlage 3: Businesscase Spaghettiknoop en Visgraat Rijen Bijlage 4: Onderzoek wijkbus 3 Breda

9 Inleiding Het Exploitatieplan 2019 is het vierde plan in rij. De vorige plannen waren gericht op verbetering van het aanbod en het starten van een bredere benadering van het vervoer door meer in mobiliteitstermen te denken dan alleen in bussen. Dat vergt een omslag in een wereld die in beweging is. Veel discussie over Maas (Mobility as a service) vullen agenda s en congressen. Arriva is actief om haar positie en diensten gereed te maken voor deze toekomstige ontwikkeling. In 2019 wordt er in West-Brabant gestart met het introduceren van vraagafhankelijk vervoer op momenten dat het rijden met een grote bus niet noodzakelijk, gewenst en rendabel is. Centraal staat het leren van deze pilots. Belangrijkste vraag is: Wat vindt de reiziger er van?. En niet onbelangrijk: Is het exploitatief voordeliger en zijn er matches te maken met het WMO-vervoer? In Oost-Brabant wordt in dit Exploitatieplan voorgesteld om in de grote steden te starten met een fietsdeelsysteem. Het zou mooi zijn als in het voorjaar 2019 de Bravo-fiets daadwerkelijk gebruikt kan worden. In het hoofdstuk monitoring wordt de ontwikkeling van het vervoer van de afgelopen jaren verder geduid en verantwoord. Dit vervoer en de ontwikkeling ervan is en blijft een belangrijke pijler in het concessiecontract tussen Provincie Noord-Brabant en Arriva. 1.1 Procedure Dit Exploitatieplan 2019 wordt in juni 2018 ter advisering aan alle gemeenten en het Reizigers Overleg Brabant aangeboden. Reacties worden ingediend bij Arriva en voorzien van een advies behandeld in het Tactisch Ontwikkelteam West. Arriva biedt na de zomer het Exploitatieplan 2019 (inclusief de rapportage met de verwerking van de ingediende reacties) aan Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant aan. Als GS hiermee instemt, is het exploitatieplan 2019 een feit (medio september 2018).

10 jan-16 mrt-16 mei-16 jul-16 sep-16 nov-16 jan-17 mrt-17 mei-17 jul-17 sep-17 nov-17 jan-18 mrt-18 jan-16 mrt-16 mei-16 jul-16 sep-16 nov-16 jan-17 mrt-17 mei-17 jul-17 sep-17 nov-17 jan-18 mrt Monitoring In dit hoofdstuk wordt naast het evalueren van de pilot ook ingegaan op de vervoerontwikkeling van de eerste 3 jaar van de concessie West-Brabant. Waar relevant en nuttig wordt een vergelijk gemaakt met de concessie Oost-Brabant. Sinds 2017 rijdt er een ingrijpende gewijzigde dienstregeling op de stadsdienst Breda. Heeft dit gebracht wat er van verwacht werd? 2.1 Pilots eerdere Exploitatieplannen Buurtbus 222 Buurtbus 222 Terheijden Wagenberg dorp Made v.v. is in december 2015 gestart naar aanleiding van het feit dat grote buslijn 122 na een herstructurering van alle busroutes in Terheijden en Wagenberg niet meer door de kern van Wagenberg reed. Gemeente Drimmelen en de dorpsraad van Wagenberg waren van mening dat herstructurering van het lijnennet niet zonder een passend alternatief voor de kern van Wagenberg kon worden doorgevoerd. Voor een beter gebruik van buurtbus 222 is in september 2016 de route naar bedrijventerrein Weststad 3 in Oosterhout verlengd en per december 2017 zijn bedrijventerrein Brieltjenspolder en delen van Made Noord en Terheijden West in de route opgenomen. Ondanks de uitbreidingen en Normwaarde Aantal instappers per maand routewijzigingen haalt buurtbus 122 nog steeds niet het vereiste aantal van 600 instappers per maand. In nevenstaande grafiek, waarin het aantal unieke reizigers voor buurtbus 222 is weergegeven, is duidelijk dat de aanpassingen wel hebben geleid tot toename van het aantal unieke reizigers. Een unieke reiziger is een reiziger die geen alternatieve buslijn kan gebruiken en aangewezen is op buurtbus 222. In het invloedsgebied van buurtbus 222 rijdt ook streeklijn 123. Ondanks dit succes maakt de grafiek ook duidelijk dat de markt voor een buurtbuslijn naast de grote buslijn in dorpen als Terheijden, Wagenberg en Made te beperkt is en dat zonder de reizigers naar/van Weststad de norm van het minimaal aantal instappers van 600 per maand niet wordt gehaald. In 2017 heeft het tactisch ontwikkelteam besloten voor een laatste extra jaar buurtbus 222 uit het ontwikkelbudget te financieren. Nu de norm niet wordt gehaald wordt buurtbus 222 niet opgenomen in de voorstellen voor het exploitatieplan Dat betekent dat buurtbus 222 wordt opgeheven. Arriva heeft de gemeente en de buurtbusvereniging reeds van dit besluit op de hoogte gesteld Aantal instappers per maand buurtbus 222 Aantal unieke instappers / maand buurtbus 222 Normwaarde Instappers per maand

11 Met de verlenging in 2018 heeft de gemeente Drimmelen de kans gekregen om te bepalen of in het kader van het nieuwe beleidsplan buurtbus 222 als kleinschalige mobiliteitsoplossing volstaat of dat een andere invulling wenselijk is. Met het besluit van het tactisch ontwikkelteam ligt de bal daarvoor, in samenspraak met de buurtbusvereniging, nu bij de gemeente Wijkbus 3 Breda Wijkbus 3 biedt sinds december 2016 directe reismogelijkheden tussen diverse zuidelijke buitenwijken in Breda en rijdt ook langs attractiepunten zoals ziekenhuizen, seniorenlocaties en wijkwinkelcentra. Doelgroepen zijn met name ouderen, mindervaliden, WMO-reizigers: reizigers voor wie de loopafstand naar een halte niet te groot moet zijn en liefst een busreis zonder overstappen. Wijkbus 3 is bij de start meegenomen in de promotie van de nieuwe stadsdienst van Breda en in maart 2018 is ook nog een grootschalige marketingactie geweest voor Wijkbus 3. Van invloed op het bestaansrecht van Wijkbus 3 is de exploitatievorm van Wijkbus 3. Aanvankelijk bedacht als stedelijk buurtbusconcept met chauffeursvrijwilligers, maar dat bleek niet haalbaar. In een stedelijk gebied als Breda konden niet voldoende vrijwilligers worden gevonden. Dit werkt in een stad blijkbaar anders dan in een dorp. Wijkbus 3 wordt nu door betaalde chauffeurs gereden hetgeen de exploitatie van Wijkbus aanzienlijk duurder maakt en dus zijn er ook meer reizigers noodzakelijk om tot een rendabele exploitatie te komen Nevenstaande grafiek geeft het aantal instappers per maand weer. Er zijn twee lijnen aangegeven: de onderste rode lijn van minimaal 1400 instappers/maand bij een exploitatievorm als buurtbusconcept en de bovenste zwarte lijn van minimaal 5000 instappers/maand met betaalde chauffeurs. Uit de herkomst-bestemmingsmatrix van Wijkbus 3 op basis van de OV-chipkaartdata blijkt, op basis van de halte-halte relaties, dat 45% van de reizigers van Wijkbus 3 dezelfde reis ook met een reguliere buslijn kunnen maken Aantal instappers per maand wijkbus jan-17 feb-17 mrt-17 apr-17 mei-17 jun-17 jul-17 aug-17 sep-17 okt-17 nov-17 dec-17 jan-18 feb-18 mrt-18 Norm bij buurtbus Werkdagen Zaterdag Zondag Norm Taxibus Naar Wijkbus 3 is ook tweemaal extern onderzoek gedaan. Reizigers kregen in de maand september 2017 en april 2018 de mogelijkheid om in elke van rit van de Wijkbus een enquête in te vullen. Het onderzoek van april vond plaats in de maand na de marketingactie van maart. De belangrijkste resultaten van het onderzoek zijn: Het gemiddeld aantal instappers per rit: Werkdagen september 2,8 / april 2,8 Zaterdag september 1,2 / april 2,0 Zondag september 1,0 / april 2,1

12 -6 - De belangrijke herkomst- en bestemmingsrelaties zijn: Centrum IJpelaar (september en april) Centrum Ginneken (september, minder in april) IJpelaar Boeimeer (september en april) Centrum Ruitersbos (april) In het onderzoek van september is het reismotief onderwijs zeer prominent aanwezig, hetgeen ook duidelijk is terug te zien bij het kaartsoortgebruik en de meest voorkomende leeftijdscategorie. Opvallend is de afwezigheid van de WMO-reiziger in de Wijkbus. De Wijkbus wordt zeer gewaardeerd, met name de korte loopstand naar/van de halte en de rechtstreekse verbindingen. In het onderzoek van april is het reismotief onderwijs lager, ook te zien bij het kaartsoortgebruik maar niet bij de meest voorkomende leeftijdscategorie. De afwezigheid van de WMO-reiziger blijft een gemis. De waardering voor de Wijkbus blijft onverminderd groot. Naast de eerder genoemde aspecten wordt de inzet van klein materieel (meer service, geen grote groepen/studenten) en de halfuurdienst gewaardeerd. Het volledige onderzoeksrapport is als bijlage 4 toegevoegd. Het gebruik van Wijkbus 3 is er nog niet naar om als permanente OV-voorziening in het Exploitatieplan 2019 te worden opgenomen. Vanwege de hoge waardering van de huidige gebruikers en het stijgend gebruik is het daarentegen te gemakkelijk om simpelweg te besluiten tot opheffen. Feit is wel dat aantal instappers nog fors door moet groeien om de pilot als geslaagd te beschouwen. Hamvraag is waar zijn de WMO-reizigers?. Wat is het werkelijk potentieel van WMO-reizigers waarvoor lijn 3 een alternatief is? En als dat potentieel er is, hoe worden deze WMO-reizigers dan actief door de gemeentelijke en deeltaxi-organisatie aangespoord om Wijkbus 3 ook daadwerkelijk te gebruiken? Deze vragen zijn bij de gemeente Breda voorgelegd. Tevens is de vraag bij de gemeente Breda weggelegd of zij bereid is komend jaar de co-financieringsregeling voor de exploitatie een jaar te verlengen. Nu de pilot meer dan een jaar loopt is wel duidelijk dat de Wijkbus het in de avonduren en op zondag een stuk minder doet. En op zaterdag is de halfuurfrequentie te hoog gezien het gebruik. Bij voortzetting van de pilot in het exploitatieplan 2019 wordt de dienstverlening ingeperkt tot werkdagen tussen 07:00 en 19:00 uur en op zaterdag van 10:00 tot 18:00 uur. Ook wordt de frequentie wordt op zaterdag teruggebracht tot een uurdienst. Indien de gemeente Breda met haar antwoorden overtuigt en bereid blijft tot cofinanciering is het voorstel om de pilot met een jaar te verlengen (met aangepaste dienstregeling) en zodoende te kijken of de Wijkbus echt in staat is WMO-reizigers te trekken. Niet alleen om te weten of dit soort lijnen WMO-reizigers trekt, maar ook om het aantal unieke Wijkbus reizigers te vergroten. In het tweede kwartaal van 2019 moet dan een definitief oordeel over Wijkbus 3 gevormd worden. Mocht de gemeente Breda de vraagstukken over de WMO-reiziger niet overtuigend beantwoorden en/of niet bereid zijn tot cofinanciering wordt Wijkbus 3 per december 2018 opgeheven. Over de keuze tussen verlenging in afgeslankte vorm of opheffing wordt op 5 juli 2018 bestuurlijk overleg gevoerd met de gemeente Breda.

13 Breepark Breda Sinds december 2016 wordt Breepark met het openbaar vervoer ontsloten. Lijn 131 rijdt maandag t/m vrijdag overdag langs Breepark, in de avonduren en in het weekend rijdt de HOV-bundel Oosterhout Breda Centraal Station Vlaszak Bijster door naar/van Breepark. De ontwikkeling van Breepark gaat langzamer dan gepland. Daarom is het vervoer tot heden ook nog niet volledig tot ontwikkeling gekomen. Er zit wel duidelijke groei in het gebruik van de bus naar/van Breepark. Gezien de groei en de wetenschap dat de evenementenhal en/of terrein nog niet een vol jaar in bedrijf zijn en ook de overige voorzieningen nog groeien is er absoluut de overtuiging dat het vereiste minimum van 1900 instappers per maand over een jaar gaat worden gehaald. Het voorstel is dan ook om de pilot met een jaar te verlengen met een aangepaste dienstregeling en financiering Aantal instappers per maand Breepark Qua dienstregeling vervallen tijdens de 0 vakantieperioden de extra ritten op lijn 131 Norm minimaal aantal instappers Aantal instappers naar Breepark (en Minervum). En op zaterdag wordt de frequentie verlaagd van vier naar drie bussen per uur, deze frequentie wordt dan op de hele HOV Zuidoost tussen Breda Centraal Station Centrum Bijster Breepark v.v. gereden. jan-17 feb-17 mrt-17 apr-17 mei-17 jun-17 jul-17 aug-17 sep-17 okt-17 nov-17 dec-17 jan-18 feb-18 mrt-18 Het voorzieningenniveau naar/van Breepark wordt dan als volgt: Werkdagen overdag 1x per uur met lijn 130 Breda Breepark Dorst Rijen Gilze Prinsenbos v.v. (NB: lijn 130 is het nieuwe lijnnummer voor het trajectgedeelte van de huidige lijn 131. Zie verder bij de businesscase Spaghettiknoop) Avonduren en in het weekend 3x per met lijn 325/326/327 Breepark Centrum Centraal Station Teteringen Oosterhout en verder naar Vrachelen / Geertruidenberg / Tilburg v.v. Het parkmanagement van Breepark wordt verzocht de infrastructuur te verbeteren en de reismogelijkheden per openbaar vervoer in elke uiting te promoten Late ritten Brabantliner 401 op zaterdag Op verzoek van de gemeente Breda zijn op zaterdagnacht extra late ritten op Brabantliner 401 Breda Utrecht v.v. ingelegd. Het gebruik van deze ritten is stabiel maar beperkt. Het gemiddeld aantal passagiers per rit per zaterdagnacht is als volgt: Lijn Van Naar V-tijd Instappers 401 Breda Utrecht 23: Breda Utrecht 0: Utrecht Breda 0: Utrecht Breda 1:19 5 BRON: OV-chipkaart incl. kaartverkoop jan. t/m mrt. 2018

14 Naast de wens van de gemeente Breda heeft ook de gemeente Werkendam meerdere malen verzocht om de late ritten. Niet alleen voor latere reismogelijkheden vanaf Breda voor haar inwoners, maar ook voor bezoekers van een poppodium nabij de halte Nieuwendijk, A27. De wens blijkt ook hier groter dan de aantallen reizigers. Arriva gaat via de TFT-schermen in de bussen de reizigers nogmaals attenderen op de late reismogelijkheden op zaterdagavond. De financieringsafspraken met de gemeente Breda voor de extra late ritten lopen tot december 2019 en daarom blijven de ritten onveranderd in de dienstregeling opgenomen Roosendaal WVS -8 - Na een stijgend gebruik in het najaar 2017 tot en met januari 2018 is er een februari en maart een dip te zien. Aanleiding is het hoge ziekteverzuim en een tijdelijk werkproject buiten de reguliere locaties van de WVS om (aldus WVS). Het aantal afgesloten abonnementen vertoont geen dip. De minimale norm wordt nog niet bereikt. Het blijkt dat het een lastige markt is, maar de WVS stimuleert in Roosendaal en elders steeds actiever het gebruik van openbaar vervoer. De pilot wel of niet tot een succes verklaren kan dus niet alleen met deze cijfers Aantal instappers per maand Lijn 4 Roosendaal Station - WVS jan-17 feb-17 mrt-17 apr-17 mei-17 jun-17 jul-17 aug-17 sep-17 okt-17 nov-17 dec-17 jan-18 feb-18 mrt-18 Norm minimaal aantal instappers Realisatie aantal instappers Daarnaast is Arriva recentelijk benaderd door het parkmanagement van bedrijventerrein Borchwerf, dat na de grote expansie van de afgelopen jaren meer behoefte aan openbaar vervoer heeft. Ook heeft Arriva vernomen dat het ROC West-Brabant er een opleiding gaat starten. Kortom: genoeg aanleiding om lijn 4 niet zomaar op te heffen. Daarom is het voorstel de vier huidige ritten in de reguliere dienstregeling op te nemen en wordt de status als pilotlijn opgeheven. De bediening van de WVS wordt na onderzoek van het hele gebied Borchwerf en de trend van het aantal instappers op lijn 4 opnieuw gewogen.

15 Businesscases Exploitatieplan Lijn 802 Breda Efteling Na een eerste testperiode in de kerstvakantie 2017/2018 rijdt lijn 802 sinds 8 april 2018 een directe verbinding tussen de Efteling en Breda tijdens de weekeinden en in de (Belgische) vakanties. Deze lijn beidt aansluiting op de internationale trein uit Brussel Antwerpen en biedt ook vanuit Zeeland en West-Brabant een snelle verbinding met het pretpark. Het gebruik van lijn van lijn 802 wordt dit jaar gemonitord en na de zomer 2018 worden er conclusies getrokken over het continueren van deze lijn. Voor deze proefperiode wordt de lijn gefinancierd door de Efteling, gemeente Breda en Arriva Nightliners Breda Het Nightlinernetwerk rondom Breda is per december uitgebreid met twee nieuwe Nightliners: lijn 855 Breda Zundert en lijn 854 Breda Oosterhout Dongen Tilburg (v.v.). Afgesproken is om in mei 2018 te evalueren. Lijn 855 valt onder de concessie West en doet het goed. Lijn 854 doet het redelijk vanaf Breda, maar niet vanaf Tilburg. Het vervoer tussen Tilburg en Dongen / Oosterhout is zeer gering. Uit onderstaande grafiek blijkt gemiddeld per nacht slechts 16 instappers tussen Tilburg en Dongen. Nog kleinere aantallen tussen Dongen en Oosterhout en Oosterhout en Breda. Met extra marketing zijn deze aantallen te vergroten, maar het wordt uiteindelijk nooit een verantwoord gebruik in de context van de kosten van een nachtelijke exploitatie. 50 Nightliner 854 van Breda naar Tilburg via Oosterhout Nightliner 854 van Tilburg naar Breda via Oosterhout Breda - Oosterhout Oosterhout - Dongen Dongen - Tilburg 25 Tilburg - Dongen Dongen - Oosterhout Oosterhout - Breda :40 2:50 4:00 Totaal :40 2:50 4:00 Totaal 3 Het voorstel is dan ook om per nieuwe dienstregeling in december 2018 lijn 854 te stoppen tussen Tilburg, Dongen en Oosterhout. Vanaf Breda blijft lijn 854 wel rijden tussen Breda en Oosterhout (nieuw eindpunt in Oosterhout Noord).

16 Aantal instappers Op het traject Breda Oosterhout wordt route en dienstregeling aangepast om een groter reizigerspotentieel aan te boren: De vertrektijden vanaf Breda worden gelijk getrokken met de andere Nightliners, namelijk om 2:00 / 3:00 / 4:00 vertrek vanaf de Prinsenkade (Haven) in Breda; Nightliner 854 stopt in Teteringen aan alle aan de route gelegen halten; Nightliner 854 wordt vanaf Oosterhout, Busstation doorgetrokken naar Oosterhout Noord o.a. Dommelbergen en Vrachelen. Zo kan heel Oosterhout met de Nightliner vanaf Breda naar huis reizen. Zie kaartje. De andere nieuwe Nightliner 855 is vanaf Breda naar Effen, Rijsbergen en Zundert gaan rijden. In onderstaande grafiek blijkt lijn 855 een succes is. Ondanks dat de lijn slechts twee ritten rijdt maken kort na de start gemiddeld al bijna 100 reizigers per nacht gebruik van de Nightliner Zundert. Bewoners van de Veldstraat in Zundert kregen helaas wel te maken met overlast van uitgestapte jeugd bij de halte Veldstraat. Op verzoek van de gemeente Zundert heeft Arriva dan ook besloten om de halte Veldstraat voor Nightliner 855 te schrappen. Voorwaarde is wel dat dit niet moest leiden tot veiligheidsincidenten in de bus, maar tot op heden heeft het schrappen van de halte Veldstraat niet tot noemenswaardige problemen geleid Uit de grafiek blijkt ook dat de al langer bestaande Nightliners het goed doen, met 0 2:00 3:00 4:00 Totaal uitzondering van Nightliner 853 naar de Haagse Tijd Beemden. Met een gemiddeld gebruik van 31 reizigers per nacht (op basis van de drie drukste maanden van het jaar) wordt deze Nightliner opgeheven per komende dienstregeling Nightliner 2018 Breda (dec april 2018) Lijn 850 Breda - Etten-Leur Lijn 851 Breda - Etten-Leur Lijn 852 Breda - Made Lijn 853 Breda - Haagse Beemden Lijn 855 Breda - Zundert De eerste ritten van de Nightliner zijn traditioneel slecht bezet. Voorstel is om deze ritten 10 minuten eerder om 1:50 vanaf Breda Centraal Station te laten vertrekken. Zij bieden zo een aansluiting op de laatste Nachtnettrein uit Den Haag Rotterdam Dordrecht waarmee diverse laatste reismogelijkheden ontstaan. Voorwaarde voor deze uitbreiding is handhaving van de patronen van deze Nachtnettrein en het kosteloos openhouden van de toegang tot het busstation vanaf het Centraal Station Breda. Arriva gaat hierover nog in overleg met de Nederlandse Spoorwegen.

17 Andel Prinsentuin In de dienstregeling 2018 is voor Andel Prinsentuin een compleet nieuw lijnennet geïntroduceerd. Veel leerlingen zijn erop vooruit gegaan wat betreft de beschikbaarheid van een halte in de nabijheid van de woonplaats en de reistijd naar school. Ook is de dienstregeling beter aangesloten op aanvang en einde lesuren en is met het lijnennet de invoering van het verkort lesrooster mogelijk geworden. In januari 2018 is een evaluatie met Andel Prinsentuin gehouden. Veel leerlingen zijn inderdaad tevreden en hoor je niet, leerlingen uit met name Werkendam en Vlijmen klagen wel. Dit zijn de twee dorpen die niet meer een rechtstreekse schoolliner naar school hebben, maar (deels) van het reguliere lijnennet gebruik moet maken of met een andere schoolliner via een langere reisroute naar school moet reizen. Dat leidt tot langere reistijden en/of hogere kosten. Arriva heeft aangegeven achter de gemaakte keuzes te staan, waarmee de meeste leerlingen erop vooruit zijn gegaan en een beperkte groep er op achteruit. Ook voor deze groep is het openbaar vervoer nog steeds een alternatief maar niet zo luxueus als zij eerst waren gewend en daarmee hebben zij reismogelijkheden vergelijkbaar met alle andere Brabantse scholieren. Om te voorkomen dat leerlingen van Werkendam tijdens het verkort lesrooster als enige groep leerlingen lang moet wachten voordat zij naar huis kunnen, laat Arriva voor eigen rekening tijdens het verkort lesrooster om 14:55 een extra rit Andel Werkendam rijden. In het exploitatieplan 2019 wordt deze rit in de dienstregeling opgenomen. Arriva onderzoekt de mogelijkheden om de rit van lijn 135 om 14:31 uur vanaf Wijk en Aalburg, Kromme Nol richting s-hertogenbosch via Vlijmen 10 minuten later te laten vertrekken zodat in de middag bij normaal lesrooster de overstaptijd wordt verkort. Het is jaarlijks aan Andel Prinsentuin om een dusdanig rooster in te stellen dat de leerlingen evenredig over de twee ochtend- en middagritten worden verdeeld Zundert In Zundert rijdt lijn 115 in beide richtingen een nieuwe route via de Veldstraat om vervolgens een lusvormige route te rijden via de Berk, Leeuwerikstraat en Oranjeplein. Het dorp Wernhout is sinds de huidige dienstregeling niet meer in de route van lijn 115 opgenomen. Het is nog te vroeg om conclusies over deze businesscase te trekken omdat een langdurige omleiding ervoor heeft gezorgd dat de nieuwe route pas sinds begin van het tweede kwartaal 2018 helemaal is te rijden. Als gevolg daarvan beschikt Arriva niet over correcte reizigersdata. In ieder geval heeft Arriva van reizigers uit Zundert geen klantreacties ontvangen, wel een enkele klantreactie over het opheffen van lijn 115 in Wernhout. Van bewoners uit de Veldstraat zijn wel klantreacties binnengekomen over de locaties van de nieuwe bushaltes, het überhaupt rijden van lijn 115 door de straat en de overlast die de uitstappende jeugd van de Nightliner veroorzaakt. De locaties van de nieuwe bushaltes is een zaak van de gemeente Zundert. Arriva staat nog steeds achter de gezamenlijk gemaakte keuze met de gemeente Zundert voor het rijden van lijn 115 door de Veldstraat en de lusvormige route in

18 Zundert-Zuid als beste alternatief voor de Molenstraat. April 2019 wordt geëvalueerd hoe deze keuze zich toont in het gebruik van buslijn 115. De signalen over het feit dat het halteren van de Nightliner in de Veldstraat tot overlast leidt hadden de gemeente ook bereikt. Arriva en gemeente Zundert hebben gezamenlijk snel gehandeld en de halte Veldstraat is sinds zaterdagnacht 14 april niet meer in de route van de Nightliner opgenomen. 2.3 Vervoerontwikkeling totaal De ontwikkeling van het vervoer per jaar in de beide concessies is in de grafiek weergegeven. In totaal kent de concessie West een groei van 13,1 % en de concessie Oost 10,0 % in de eerste 3 jaar van de exploitatie. Dat zijn mooie cijfers en resultaten ,4 6,2 Groei instappers in % 2,2 4,2 5,4 2,7 Dat de groei in Oost toeneemt en in West juist afneemt heeft te maken met het verschil in levensfase en het feit dat Oost twee grote Oost West stadsdiensten kent. De concessie West startte met de oude dienstregeling van Veolia en daardoor was er meer ruimte om daadwerkelijke verbeteringen aan te brengen. In Oost startte in 2015 de zogenaamde tender-dienstregeling, gebaseerd op het bestek dat ten grondslag lag aan de aanbesteding. Dan worden aanpassingen pas later doorgevoerd en niet direct na de implementatie. 2.4 Vervoerontwikkeling per product De Volanslijnen zijn de topproducten van de beide concessies Oost- en West-Brabant. Het aantal instappers per jaar bedraagt meerdere miljoenen, waarbij het vervoervolume in West groter is dan in Oost. In West-Brabant zijn dit de sterke assen van en naar Breda vanuit Oosterhout en Etten-Leur en de verbinding tussen Bergen op Zoom en Rotterdam. In Oost-Brabant zijn dit de netwerken tussen Tilburg en Den Bosch en vanuit Uden / Veghel naar Eindhoven en Den Bosch. Het aantal instappers op de Volanslijnen tussen Etten-Leur en Breda en Oosterhout en Breda verschilt. Van en naar Etten-Leur reizen maandelijks tussen de en mensen; tussen Oosterhout en Breda zijn dat er tussen de en De factor tussen de drukte en minst drukke maand is groter dan rond de 3. Instappers Volans-lijnen Volans Oost Volans West Volans Etten-Leur - Breda jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov

19 -13 - Beide grafieken geven aan dat het gebruik gegroeid is, maar nu min of meer stabiliseert. Dat wordt veroorzaakt door het inleggen van extra directe verbindingen van en naar de Avans in Breda vanuit de regionale kernen. Deze schoolliners vangen de groei op. Arriva verwacht de tweede helft van 2018 de Volans-lijnen nog een extra boost te geven met de introductie van Bravo-direct. Deze naamswijziging, die nog eens extra benadrukt dat het snelle en directe buslijnen betreft, wordt aangegrepen om extra inzet van marketingacties uit te voeren Volans Oosterhout - Breda jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov Streeklijnen West-Brabant jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov De tegenhanger van een stabiel gebruik van de Volans-lijnen is een stabiel gebruik van de streeklijnen. Qua totaal vervoervolume kunnen de streeklijnen nog zeker wedijveren met de Volanslijnen en er zijn een aantal lijnen die potentieel door kunnen groeien tot een HOVverbinding, namelijk lijn 115 (momenteel 10 minutendienst Breda Zundert) en 123 (Breda Made). Van de stadsdiensten in Brabant kent Tilburg het grootste aantal instappers. Breda is tweede en Den Bosch heeft ongeveer de helft van het aantal instappers van Tilburg. Belangrijkste oorzaken zijn het aantal inwoners van de stad, het volume en de situering van de onderwijsinstellingen in de steden en de aanwezigheid van meerdere treinstations. De stadsdiensten Tilburg en Den Bosch groeien. Breda vlakt wat af, maar dat wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt doordat een aantal streeklijnen functies van stadslijnen hebben overgenomen vanaf de dienstregeling Deze cijfers zijn niet meegenomen in bovenstaande grafiek Instappers per jaar (11 mnd) Tilburg Breda Den Bosch

20 Aantal uisttappers Stadsdienst Breda In 2017 is de lijnvoering van de stadsdienst Breda ingrijpend aangepast. De uitwerking van de businesscase in 2016 is mede gebaseerd op nevenstaande tabel (kolom 2015), waarin per gebied het aantal instappers bij de in dat gebied gelegen bushaltes is bepaald. Als bijlage is de complete tabel weergegeven, waarin ook de onderverdeling per lijn zichtbaar is. De conclusies uit de vergelijking van het aantal instappers per gebied tussen 2015 en 2017 is: Totaal 2015 Totaal 2017 Δ in % Bavel ,2% Centrum + NS ,4% Claudius Prinsenlaan e.o ,3% Ginneken ,7% Haagse Beemden via Kesteren ,8% Haagse Beemden via Kievitsloop ,8% Heusdenhout ,3% Hoge Vucht via De Geeren ,2% Hoge Vucht via De Wisselaar ,0% Nieuw Wolfslaar, Ijpelaar ,5% Princenhage, Heuvel, Boeimeer ,9% Westerpark ,3% Totaal ,2% Het totaal aantal instappers op de stadsdienst Breda is gegroeid tussen 2015 en 2017 met 2,2 %; De meeste woongebieden (waar het meeste vervoer begint en eindigt) kennen een groei van het aantal instappers; Deze groei is substantieel in de Hoge Vucht en de Haagse Beemden; Ook het Ginneken, Nieuw Wolfslaar en IJpelaar kennen een groei na de veranderde lijnvoering (gaat in absolute zin wel om kleinere aantallen); Princenhage kent met de combinatie van lijn 4, 5 en 115 een stijging van 4,9 %; De wijk Heusdenhout kent een kleine daling; Bavel kent met lijn 11 een daling van goed 6 %; In Westerpark is de stadsbus verdwenen en rijdt streeklijn 119 via de wijk. Dit leidt tot een procentueel grote groei. In absolute termen gaat het om kleine aantallen; Dat geldt ook voor lijn 132, die een deel stadsfunctie heeft gekregen in Breda Zuid. De lokale haltes van lijn 132 hebben in 2017 meer dan extra instappers; De bediening van de scholen, kantoren en Amphia Ziekenhuis rondom de Claudius Prinsenlaan laten ook een groei zien. 2.6 Vervoer studenten en scholieren Jaarlijks worden de haltes in het onderwijsgebied Stappegoor gebruikt om de ontwikkeling van het scholieren- en studentenvervoer te monitoren Uitstappers Stappegoor per week Nevenstaand het aantal uitstappers per week voor de afgelopen 3 ½ jaar. Op een enkele uitschieter na hebben de lijnen eenzelfde verloop. Dat wil zeggen dat wijzigingen in studiefinanciering en introductie van BOL 18- geen grote effecten hebben op het busvervoer van en naar Stappegoor (HBO en MBO). In 2017 was de september-piek wel hoger dan in voorgaande jaren

21 Het jaarlijkse onderzoek van Moventem onder de BOL-18-minners laat zien dat er meer met de bus gereisd wordt door deze groep, maar dat toont zich niet nadrukkelijk in het aantal instappers per week (in ieder geval niet in Stappegoor). 2.7 Verduurzaming in concessies Oost- en West-Brabant In april 2018 zijn er in Den Bosch op de stadsdienst 9 elektrische bussen ingestroomd. Momenteel worden de voorbereidingen getroffen en afspraken gemaakt tussen de gemeente Den Bosch, Provincie en Arriva om ook de transferium bussen op de lijnen 60, 70 en 80 in 2019 met soortelijke bussen te gaan rijden. Daarmee komt het totaal aantal elektrische bussen op de stadsdienst Den Bosch op 19. Hiermee rijdt bijna 60 % van de stadsvloot met Zero Emissie-bussen. In Breda wordt na de zomer 2018 een besluit genomen om met Waterstofbussen te gaan rijden op de stadsdienst. Het gaat hier om 10 bussen

22 -16-3 Functioneren lijnennet In bijlage 1 is van alle lijnen in West-Brabant de zogenaamde benuttingsgraad aangegeven per tijdsblok. Dit is de verhouding tussen het aantal reizigerskilometers ( i-n reizigers * reisafstand) en het aantal dienstregelingkilometers in beide richtingen. Scores tussen de 15 en 20 zijn goed; hoger dan 20 zeer goed. In bijlage 1 zijn kleuren aangebracht om de tabel leesbaar te maken. Het is geen harde normering. Voor wat betreft de streeklijnen is duidelijk dat deze op werkdagen overdag bijna allemaal goed functioneren. In de avonduren is dit anders. Ook in het weekeinde scoren de streeklijnen redelijke waarden. Matig presteren de streeklijnen 120 en 121 op zaterdag. De Volanslijnen doen het prima qua benutting; ook in het weekeinde. De late avonden op werkdagen zijn matig bezet in verhouding tot de inzet van buscapaciteit. Ook de zondagavond op lijn 310 en 311/312/316 is zwak. Schoolliners zouden in principe de hoogste benuttingsgraad moeten hebben omdat deze lijnen alleen in drukste richting rijden op de drukste momenten. Dit beeld klopt ook voor de meeste lijnen. De reden dat andere schoolliners zwakker zijn is omdat zij rijden omdat een buurtbuslijn niet voldoende capaciteit heeft. Op de stadslijnen van Breda worden geen hoge benuttingsgraden gehaald. Dat heeft onder andere te maken met de ritlengte binnen de stad en de hoge frequenties. De avonden scoren de laagste waarden op alle dagen van de week. In het weekeinde scoort de stadsdienst Breda redelijk goed. Wijkbus 3 kleurt op alle momenten rood. Ook de kleinere stadsdiensten van Roosendaal en Bergen op Zoom kleuren rood op meerdere momenten. Naast de avonden is ook de benutting in de dalperiode op werkdagen niet goed. Alleen de lijnen die langs het ziekenhuis gaan scoren dan redelijk. 3.1 Buurtbussen De Brabantse Buurtbussen worden getoetst op het minimaal vervoeren van 600 passagiers per busje per maand (deze waarden zijn van maart 2018). In de tabel staan de instappers van maart Het roze balkje geeft de buurtbus aan die de norm van 600 per maand niet halen. De werkelijke waarden liggen hoger dan vermeld door het gratis meereizen van kinderen en de verkoop van kaartje op de bus. Grosso modo geldt hiervoor een opslag van 10 % op de reizigersaantallen. Het gebruik van de buurtbussen in West-Brabant is op orde. Alleen lijn 222 haalt het vereiste aantal instappers per maand niet. Zie ook paragraaf Buurtbus Instappers per mnd

23 -17-4 Businesscases Vernieuwing en innovatie Binnen de concessies Oost- en West-Brabant worden de komende jaren projecten uitgevoerd, die een bijdrage leveren aan de doorontwikkeling van sec openbaar vervoer naar mobiliteitsdiensten. Hieronder vallen vraagafhankelijk vervoer, deelauto s, fietsen, etc. Samen met de provincie en andere betrokkenen wordt gezocht naar de betekenis en de toepasbaarheid van deze diensten. Met name in West-Brabant worden er pilots uitgevoerd met vraagafhankelijk vervoer (Roosendaal, Moerdijk en Bergen op Zoom). In Oost-Brabant wordt gewerkt aan de introductie van deelfietsen. In het Exploitatieplan 2018 is aangegeven dat Arriva actief aan de gang gaat met innovatie en vernieuwing in het Openbaar Vervoer in de Brabantse Concessies. Vraagafhankelijk vervoer is een van genoemde opties in de West Brabantse gemeenten Moerdijk, Roosendaal en Bergen op Zoom. Per aanstaande december gaat in Moerdijk de RegioTaxi onder de naam Bravo-flex het vervoer binnen de gemeente in de avonduren en de weekenden verzorgen. Op momenten dat de grote bus niet rijdt krijgen de inwoners en bezoekers van Moerdijk de gelegenheid om met een regiotaxi naar een OV-knooppunt (of een andere OV-halte) vervoerd te worden. Interessant van deze businesscase is de combinatie van OV- en WMO-vervoer onder één noemer (Bravo-flex) en binnen de bestaande contracten. Deze pilot met een duur van twee jaar wordt gefinancierd vanuit het ontwikkelbudget West- Brabant en een bijdrage van de gemeente Moerdijk. De evaluatie van de pilot moet uitwijzen of deze voorziening een verdere toekomst heeft in Moerdijk en wie de tekorten financiert. Het leerpunt van deze pilot is tevens of dit principe (OV via Regiotaxi) uitvoerbaar is in (andere) gebieden waar momenteel nog grote bussen rijden met een geringe vraag naar vervoer. De exploitatie via de Regiotaxi kan dan -ondanks het tekort- voordeliger zijn dan met de grote bus. In Roosendaal gaat de klassieke Vlinder rijden vanaf december Na de laatste rit van de grote bus wordt er vervoer aangeboden met een vast vertrekmoment vanaf het NS-station naar elke willekeurige bushalte in Roosendaal. Dit concept rijdt al meerdere jaren in onder andere Zutphen. Het vervoer kan besteld worden via app, telefoon en bij de chauffeur (op NS-station). Zie hoofdstuk 4.5 voor verdere uitwerking. In Bergen op Zoom loopt de uitwerking nog om de stadsdienst voor een belangrijk deel te vervangen door een vraagafhankelijk systeem. Voor een gehele stadsdienst is dat een complexe opgave, waarbij ook bestuurlijke aspecten een rol spelen naast noodzakelijke infrastructurele aanpassingen, financiële afweging en beperkingen van het gebruik (wel/geen studenten, beschikbaarheid in tijd, wel / geen WMO). Het maken van een gedragen plan met een gezond financieel perspectief kost meer tijd. Voor de introductie van deelfietsen wordt in het Exploitatieplan van Oost-Brabant een voorstel gedaan (zie hoofdstuk 4.6) om de haalbaarheid hiervan in zowel Tilburg, als Den Bosch verder uit te werken. Het plaatsen van (deel)fietsen op (HOV)haltes is nog in onderzoek. Van de andere genoemde projecten onder innovatie kan gemeld worden: Breda Utrecht. Deze verbinding krijgt een vervolg in een onderzoek naar het ontwikkelen van een alternatief voor de trein. In samenwerking met de TU-Eindhoven, de provincies

24 MV MV MV MV MV ZA ZA ZA ZA ZA ZO ZO ZO ZO ZO benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting Noord-Brabant, Utrecht en Arriva wordt het onderzoek uitgevoerd. Project is opgenomen in het BO MIRT voor Brabant; Tariefintegratie met NS: in dit Exploitatieplan is een businesscase uitgewerkt voor het zogenaamde Visgraatmodel bus-trein (v.v.) Gilze Rijen en Dongen Rijen. Qua dienstregeling wordt de verbinding gerealiseerd; tariefafstemming met NS is nog in onderzoek (zal niet eenvoudig zijn); Meer benutten van de veren over de Merwede. De eigenaar van de veerdiensten van RIVEER (gemeente Gorinchem) zoekt al langere tijd aansluiting bij het openbaar vervoer. Dit mede ter dekking van de exploitatietekorten. De komende jaren is de ontwikkeling van de veerdiensten georiënteerd naar het westen (Biesbosch Dordrecht) vanuit een meer toeristisch perspectief, zodat samenwerking met de provincie Zuid-Holland meer voor de hand ligt. Integratie met Brabantse busdiensten is geen voor de hand liggende optie; Samenwerking met België. In Meersel-Dreef komt er een overstap-verbinding vanuit Breda (lijn 6) met de bussen van de Lijn naar Antwerpen. De dienstregelingen zijn afgestemd. De verdere potenties van openbaar busvervoer tussen beide landen wordt momenteel bestudeert door een stagiair van de NHTV bij de Provincie Noord-Brabant. 4.2 Spaghettiknoop en Visgraat Station Gilze-Rijen De naam Spaghettiknoop is ontstaan uit het redelijke complexe beeld dat de lijnvoering van de buslijnen in het gebied tussen Raamsdonksveer Waalwijk Dongen Rijen Oosterhout typeert. Op onderstaande uitsnede van de lijnennetkaart is dat beeld zichtbaar. De aanleiding om dit gebied eens goed onder de loep te nemen is: De bediening tussen Raamsdonksveer en Waalwijk. In de huidige dienstregeling rijden daar 2 buurtbussen (234 en 206) en een schoolliner (634). Fysiek rijden hier 3 buurtbussen en 3 grote bussen (12 meter standaard). De lijnen rijden verschillende routes en ondanks de inzet van grote bussen komen er met enige regelmaat capaciteitsproblemen voor op de buurtbussen. Ook zijn er klachten vanuit reizigers en scholen, die door deze lijnen worden bediend. Op een aantal buurtbuslijnen zijn vraag en aanbod niet goed op elkaar afgestemd: lijn 298 heeft ritten met capaciteitsproblemen, lijn 205 wordt tussen Udenhout en Kaatsheuvel slecht gebruikt. Het matig functioneren van lijn 130 tussen Rijen en het AZC Prinsenbos. Het gebruik van deze lijn is niet goed naar verhouding met de inzet. Daarentegen blijft het bieden van een Streeklijnen lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00: ,9 3,9 3,1 2, ,3 1,5 0,0 0,0 0, ,5 2,3 1, ,4 10,2 8,1 2,2 2, ,1 3,3 6,6 0,3

25 ontsluiting van het AZC nuttig en noodzakelijk. Onderstaande uitsnede uit de tabel met de benuttingsgraad van Oost-Brabant duidt het functioneren van lijn 130. Een slechte afstemming tussen de dienstregelingen van lijn 130 en 131 tussen Gilze en Rijen. Momenteel rijden de bussen zo goed als achter elkaar. Bij het zoeken van een oplossing voor lijn 130 is de beleidsmatige ontwikkeling van het zogenaamde visgraatmodel relevant. Een aantal jaren geleden is hier op meerdere trajecten op gestudeerd. Binnen Brabant is het treinstation Gilze-Rijen een voor de hand liggende plek om een aansluitende busdienst op de trein te maken vanuit zowel Gilze als Dongen. Dit ter vervanging / als aanvulling op buslijn 131, die feitelijk parallel aan het spoor tussen Breda en Tilburg rijdt. Ook lost een buslijn Dongen Rijen het capaciteitstekort op buurtbus 298 in de spitsuren op. Daarnaast is buurtbus 297 (Rijen Molenschot Dorst Oosterhout) nog een buurtbus die om de 1 ½ uur rijdt. Het streven is elk uur een rit. Dit verhoogt de kwaliteit en het gebruiksgemak van de bus. Tot slot is vermeldenswaard de principeafspraak die gemaakt is tussen de provincie, toenmalige vervoerder Veolia en de gemeente Loon op Zand over de route van buurtbus 205. Deze zou niet meer via Molenwijck hoeven te rijden na de realisatie van een zuidelijke ontsluiting van deze wijk, waarna streeklijn 136 via de Molenwijck is gaan rijden. Voor de ontsluiting van Molenwijck is de buurtbus 205 dus niet meer nodig. Uiteindelijk mondt de analyse en het onderzoek uit in het voorstel voor nevenstaand lijnennet. Tussen Waalwijk en Raamsdonksveer gaat op werkdagen elk uur (in de spits elk half uur) een grote bus rijden (lijn 134) en het netwerk van buurtbuslijnen wordt vereenvoudigd. s Gravenmoer wordt het hart van het nieuwe buurtbusnetwerk. (zie losse bijlage 3 voor gedetailleerdere informatie) De invulling van het visgraatmodel op de verbindingen Dongen Rijen en (Prinsenbos) Gilze Rijen ziet er als volgt uit. Lijn 131 rijdt vanaf Tilburg via Gilze naar Rijen NS. Lijn 130 rijdt vanaf Prinsenbos via Gilze naar Rijen en daarna door naar Breda. Beide lijnen rijden een uurdienst, tussen Gilze en Rijen een strakke halfuurdienst. In Gilze gaat lijn 131 de lusroute in omgekeerde richting rijden zodat de bussen naar Rijen aan dezelfde kant van de straat vertrekken. De lijnen 130 en 131 geven elk half uur aansluiting op de treinen naar zowel Breda, als Tilburg. De nieuwe lijn 631 rijdt in de spitsuren elk half uur tussen Dongen en Rijen. Lijn 631 geeft ook elk half uur aansluiting op de treinen naar zowel Breda, als Tilburg; tussen de spitsuren wordt de bediening overgenomen door buurtbus

26 In de ochtendspits wordt de dienstregeling van lijn 630 uitgebreid naar 2 ritten. Deze ritten gaan tussen Gilze en Tilburg dezelfde route als lijn 131 rijden. Samen met lijn 131 wordt een halfuurdienst Gilze Tilburg geboden. Lijn 130 rijdt in de ochtendspits een extra rit Gilze Breda en Breda Breda Minervum zodat het in het drukste uur in de ochtendspits een halfuurdienst wordt geboden. Dit is de dienstregeling op werkdagen. In het weekeinde rijdt alleen lijn 130 tussen Prinsenbos en Rijen (= huidige situatie) met aansluiting op de treinen naar/van Breda en Tilburg. Voor de kern Dongen is de reismogelijkheid via buslijn 631 vele malen sneller om in Breda, Tilburg en verder naar Den Bosch, Eindhoven, West-Brabant of Randstad te komen. Dit is duidelijk een extra kwaliteit ten opzichte van het huidige lijnennet. Deze uitwerking is dit voorjaar besproken met de betrokken buurtbusverenigingen en de gemeenten. Met name voor de buurtbusverenigingen heeft het consequenties, omdat er minder buurtbusjes nodig zijn. Zie separate bijlage 3 voor uitwerking businesscase, met cijfermatige onderbouwing. 4.3 Breda stad en agglomeratie De werkgroep Breda is dit jaar weer nieuw leven ingeblazen vanwege diverse ontwikkelingen in en rondom de stad en het feit dat de pilots Breepark en Wijkbus einde van dit dienstregelingjaar aflopen. Alles over Breepark en Wijkbus staat in hoofdstuk 3 vermeld, al het overige wat met Breda stad en agglomeratie te maken heeft staat in deze paragraaf beschreven. Dat geldt ook voor de Volansbundel Oosterhout Breda Centraal Station v.v. omdat deze gezien de doorkoppeling met de Volansbundel Breda Centraal Station Bijster Breepark v.v. onlosmakelijk met de stadsdienst is verbonden en als zodanig ook in de werkgroep Breda uitgebreid is besproken Amphia Ziekenhuizen De huidige twee locaties in Breda aan de Molengracht en de Langendijk worden samengevoegd in één locatie aan de Molengracht. Medio 2019 wordt de nieuwbouw opgeleverd en wordt gestart met het testen en valideren van het gebouw. Eind 2019 worden de eerste afdelingen verplaatst naar de nieuwbouw. Conclusie is dan ook dat de Amphia Ziekenhuizen geen invloed op de dienstregeling 2019 hebben. Eerst zullen afdeling van bestaand Molengracht naar nieuw Molengracht gaan en wordt bestaand Molengracht opgeknapt. Ook gaan enkele afdelingen van Langendijk al verhuizen. Langendijk blijft nog gewoon open en gaat naar verwachting pas in 2021 helemaal dicht. Voor de dienstregeling 2020 heeft de verdere afbouw van Langendijk wel consequenties voor de dienstregeling. Na de demografische veranderingen in de wijk Heuvel en het opwaarderen van lijn 115 is het gebruik van lijn 5 als ondersteuningslijn van lijn 4 al jaren dalende. Met het verplaatsen van afdelingen van Langendijk naar Molengracht is het logisch om bij start van de dienstregeling 2020 lijn 5 op het traject Princenhage Centrum v.v. op te heffen. Het groter worden van de locatie Amphia Molengracht hoeft niet direct tot inzet van extra capaciteit te leiden. De NHTV-locatie Claudius Prinsenlaan (naast stadskantoor) vervalt immers per -20 -

27 september 2019 en geeft lucht in de bestaande buscapaciteit. Monitoring moet uitwijzen of deze mutaties in reizigersstromen inderdaad tegen elkaar kunnen worden weggestreept of dat per dienstregeling 2021 alsnog extra capaciteit noodzakelijk is. NB: de toekomst van het Amphia Ziekenhuis Pasteurlaan in Oosterhout is nog ongewis. Een besluit over handhaving of opheffing is niet van invloed op de dienstregeling in Oosterhout België België ligt fysiek dichtbij, maar is met het openbaar vervoer altijd ver weg. De rechtstreekse Intercity Brussel via Breda en de hogesnelheidslijn heeft België met de trein een stuk dichterbij gebracht. Ook met de bus zijn er qua lijnvoering nieuwe mogelijkheden bij Meersel-Dreef. Arriva rijdt met lijn 6 op werkdagen een uurdienst naar/van Meersel-Dreef waar sinds december 2017 de gehele dag kan worden overgestapt op lijn 600/602 naar o.a. Hoogstraten, Brecht en Antwerpen. Helaas is de overstap in de dienstregeling niet goed geregeld, gemiddeld bedraagt de overstaptijd in beide richtingen momenteel ruim een half uur. Deze mismatch is ontstaan door miscommunicatie tussen De Lijn en Arriva. In januari 2018 hebben Arriva en De Lijn uitgebreid met elkaar gesproken. Vanuit De Lijn is het volgende bevestigd: Het huidige voorzieningenniveau van/naar Meersel-Dreef blijft tot december 2020 gehandhaafd. De twee komende dienstregelingen is een vaste lijndienst aan Belgische zijde naar/van de grens dus verzekerd; De dienstregeling kan in België geen half uur schuiven in verband met trein- en busaansluitingen bij station Noorderkempen te Brecht. Voor een aantrekkelijke overstapmogelijkheid moet de dienstregeling van lijn 6 een halfuur verschuiven; De inrichting van de sector openbaar vervoer en het openbaar vervoerbeleid is momenteel onderwerp van discussie in België. In die omstandigheid is het niet haalbaar om een gezamenlijke exploitatie op te zetten met een rechtstreekse busdienst Breda Meersel Dreef Hoogstraten v.v. Twee eigen lijndiensten met goed overstapmogelijkheden is dus het maximaal haalbare; De Lijn schrijft in opdracht van de overheid een visie hoe het kernnetwerk er in 2020 uit moet gaan zien. In de eerste schetsen is een verbinding met Breda als enige kansrijke verbinding opgenomen. Met deze wetenschap is onderzocht hoe om te gaan met lijn 6; de zwakste buslijn van de concessie West-Brabant. Gezien bovengenoemde grensoverschrijdende ontwikkelingen is het voorstel om te bekijken of er daadwerkelijk potentieel is om met het openbaar vervoer te gaan. Het is nu of nooit. Daarbij speelt ook mee dat lijn 6 weliswaar een zwakke lijn is, maar wel sober en doelmatig is en voor kleinere groepen zeker zijn waarde heeft. Een hoop kleinere kralen kunnen met lijn 6 aaneen worden geregen waarmee de lijn een krappe voldoende kan scoren: Meersel Dreef, aansluiting op Belgische bus; Galder, enige openbaar vervoervoorziening; Galderse Meren, strandmeer krijgt commerciële uitbater; Klokkenberg, herbestemming zorgcomplex tot woningbouw;

28 -22 - Galderseweg, diverse bedrijven en/of instellingen; Mastbos, parkeerdruk met veel blik in het bos; Ruitersbos, enige openbaar vervoervoorziening direct naar Centrum en Centraal Station. Momenteel rijdt lijn 6 op werkdagen overdag een uurdienst. Arriva stelt voor om op werkdagen ook in de vooravond een uurdienst te rijden en ook op zaterdag een uurdienst te bieden. Zo wordt voor Belgische forenzen, scholieren, studenten, dagjesmensen de lijn aantrekkelijker en hetzelfde geldt voor Nederlanders die in Hoogstraten e.o. moeten zijn. De extra dienstregelingsuren op werkdagen komen uit de reguliere OV-gelden, die op zaterdag uit het ontwikkelbudget voor de periode van twee jaar NHTV De NHTV gaat zich in het schooljaar op één plek huisvesten: haar nieuwe eigen NHTV- Campus aan de Mgr. Hopmansstraat nabij de bushalte Ignatiusstraat (lijnen 5, 7 en 8). Arriva en provincie hebben meerdere gesprekken met de NHTV gevoerd over de betekenis hiervan voor het voorzieningenniveau. Het volgende voorstel met verhoogde frequenties is de uitkomst van dit overleg. De NHTV-campus is van buitenaf alleen via het Centraal Station bereikbaar. Daarmee ontstaat het gevaar dat met name de piekbelasting in de ochtendspits te groot wordt, een problematiek waar leerlingen van de Avans elders in Breda al in 2015 mee zijn geconfronteerd. De oplossing voor de Avans NHTV frequentietabel waren rechtstreekse schoolliners buiten het Centraal Station om. Deze oplossing heeft zijn vruchten afgeworpen als het gaat om het managen van piekbelastingen vanaf en op het Centraal Station. Om het nut van de rechtstreekse schoolliners verder te vergroten is het voorstel om deze ook een rechtstreekse verbinding naar de NHTV te geven. De schoolliners gaan na de halte Hogeschoollaan bij de Avans de volgende route naar de NHTV rijden. De Schoolliners blijven rijden naar Amphia Molengracht, hetgeen gezien de toekomstige uitbreiding ook zeker wenselijk is. Ook blijft de halte Bijster in de route opgenomen, maar aan de andere kant van de straat. Dit brengt twee voordelen met zich mee. Enerzijds kan worden uitgestapt aan de zijde waar de kantoren zich bevinden, maar ook kunnen studenten die met de Brabantliners 401 en 402 in Breda aankomen direct overstappen op een schoolliner naar de NHTV. Naar NHTV Ochtendspits Daluren Middagspits 5 Heusdenhout Heusdenhout NHTV Vanaf NHTV Ochtendspits Daluren Middagspits 5 Heusdenhout Heusdenhout NHTV Het sluiten van drie locaties van de NHTV heeft geen gevolgen voor de dienstregeling elders in Breda. De locatie Archimedesstraat ligt bij het Centraal Station en met deze locatie is in de dienstregeling nooit specifiek rekening gehouden. De locatie Sibeliuslaan ligt bij de halte Willem van Oranjelaan en er (buiten het exploitatieplan om) zijn al afspraken gemaakt dat de tijdelijke

29 scholierenlijn 16 stopt als de onderwijsactiviteiten aan de Sibeliuslaan worden gestaakt. Lijn 6 voor de wijk Ruitersbos blijft uiteraard wel rijden. De locatie Claudius Prinsenlaan ligt bij de halte met dezelfde naam. Met het vervallen van deze locatie van de NHTV ontstaat meer ruimte in de bussen langs deze halte. Deze wordt benut om meer forenzen op deze HOV-as met de Avans, Amphia ziekenhuis en diverse kantoren in de bus te lokken. En mogelijk is deze vrijvallende buscapaciteit nodig voor het groter wordende Amphia Ziekenhuis Molengracht. NHTV Sibeliuslaan. Alvorens de NHTV-Campus in schooljaar wordt geopend, wordt deze in het schooljaar verbouwd. Voor de duur van één schooljaar worden diverse onderwijsactiviteiten verplaatst naar de locatie Sibeliuslaan. Deze locatie is alleen met stadslijn 6 bereikbaar en deze heeft onvoldoende capaciteit om alle studenten tussen het Centraal Station en de halte Willem van Oranjelaan nabij de locatie Sibeliuslaan te vervoeren. In nauw overleg met de NHTV en de provincie rijdt per 27 augustus 2018 stadslijn 16 in de brede spitsuren in beide richtingen 2x per uur tussen Centraal Station, Centrum en Willem van Oranjelaan. Tevens rijdt lijn 6 een extra late rit rond 19:45 na afloop van het laatste lesuur. Aan het einde van het schooljaar voor de zomervakantie 2019 vervalt lijn 16 weer. Bij start van het schooljaar start dan de NHTV-Campus, op dat moment wordt de dienstregeling van stadslijn 8 uitgebreid. De eenmalige kosten van lijn 16 komen gedurende het hele schooljaar (dus deels Exploitatieplan 2018 en deels Exploitatieplan 2019) 50% ten laste van de NHTV en 50% ten laste van het ontwikkelbudget. De structurele kosten van de uitbreiding van lijn 8 komen geheel ten laste van de reguliere OV-gelden en is als zodanig als voorstel in dit Exploitatieplan opgenomen IJpelaar en Bavel Sinds december 2016 rijdt in Breda de nieuwe stadsdienst. Deze is succesvol te noemen. Er zijn weinig klantreacties van reizigers binnengekomen en ook de chauffeurs ervaren hun werk als afwisselender dan voorheen. Een kritische kanttekening moet worden gemaakt bij de korte slagen van lijn 1 Hoge Vucht Centraal Station Centrum Amphia Molengracht v.v. die de halfuurdienst Hoge Vucht Nieuw Wolfslaar verdicht tot een kwartierdienst op het traject Hoge Vucht Amphia Molengracht. Deze zijn zwak bezet. Hetzelfde geldt voor lijn 11 als het gaat over de bezetting naar/van de halte Lange Bunder aan de noordzijde van de wijk Nieuw Wolfslaar en Bavel. Arriva stelt voor de ritten van lijn 11 samen te voegen met de korte slagen van lijn 1. De lange slagen van lijn 1 Hoge Vucht Centraal Station Groot IJpelaardreef - Nieuw Wolfslaar v.v. blijven ongewijzigd dagelijks de hele dag een halfuurdienst rijden. Daarnaast gaat er onder lijnnummer 1 op werkdagen overdag een halfuurdienst Hoge Vucht Centraal Station - Groot IJpelaardreef Lange Bunder Bavel v.v. rijden. Deze lijnvoering brengt de volgende voordelen met zich mee: Groot IJpelaardreef krijgt elk kwartier i.p.v. elk halfuur een bus; Bavel krijgt in de daluren elk half uur i.p.v. elk uur een bus; Bavel kan rechtstreeks naar halte Centrum i.p.v. halte Vlaszak

30 -24 - Het nadeel voor Bavel is dat zij een langere reistijd krijgen en andere aansluitingen, maar de aansluiting op de Intercity naar/van Rotterdam, Delft en Den Haag blijft gehandhaafd. Uit de historie blijkt dat dit altijd een belangrijke aansluiting is. De ritten van lijn 11 in de avonduren, zaterdag en op werkdagen tijdens de vakantieperioden gaan ook via de nieuwe route rijden. Op die momenten wordt er op de Groot IJpelaar drie i.p.v. twee keer per uur een verbinding met het Centrum en Centraal Station geboden. Zaterdagmiddag rijden ook deze ritten van/naar Hoge Vucht. Het gebruik van lijn 11 van en naar Bavel op zondag kent een gemiddelde bezetting van 3 passagiers per rit. Het voorstel is lijn 11 op zondag vanaf december 2018 niet meer te rijden. De nadelen van het vervallen van de halte Loevesteinstraat in de route van lijn 11 en het capaciteitstekort wat voor Avans, Amphia en Bijster ontstaat wordt in paragraaf besproken. Aan de westrand van de wijk IJpelaar vervallen in de vooravond één rit Breda Centraal Station Ulvenhout en twee ritten Ulvenhout Breda Centraal Station. De maximale bezetting per rit bevat 6, 5 en 4 reizigers. Binnen de stad is lijn 7 het alternatief en voor Ulvenhout lijn 132 een half uur eerder of later Zaterdag zomervakantiedienstregeling Tot drie jaar terug reed de stadsdienst van Breda op zaterdagen in de zomervakantie een vakantiedienstregeling net zoals dat op werkdagen nog steeds het geval is. Vanwege eisen vanuit de nieuwe concessie is de vakantiedienstregeling op zaterdag verdwenen. In de dagelijkse operatie heeft Arriva er veel last van dat het aantal chauffeursdiensten op zaterdag tijdens de zomervakantie niet afneemt, terwijl dat op werkdagen wel het geval is. Concreet betekent dit dat er op zaterdag meer chauffeurs nodig zijn dan op werkdagen. Dat is complex voor de planning, want een aantal chauffeurs in de zomer alleen op werkdagen vakantie geven en niet in het weekeinde, is praktisch niet uitvoerbaar en bovendien onwenselijk. De vakantiedienstregeling op werkdagen leidt niet tot capaciteitsproblemen. Een check op de bezettingscijfers van de lijnen 1, 2, 4 en 5 van de zomervakantie 2017 tonen aan dat een vakantiedienstregeling op zaterdag qua capaciteit ook niet tot problemen leidt: Lijn 1 van/naar Hoge Vucht gemiddeld 5 reizigers per rit Lijn 2 van/naar Hoge Vucht gemiddeld 7 reizigers per rit Lijn 2 van/naar Haagse Beemden gemiddeld 8 reizigers per rit Lijn 4 van/naar Haagse Beemden gemiddeld 6 reizigers per rit Lijn 5 van/naar Princenhage 6 reizigers per rit Op zaterdagmiddag wordt dan op alle vier de lijnen, net zoals op werkdagen, een halfuurdienst i.p.v. een kwartierdienst gereden. Wel blijft de kwartierdienst van lijn 4 op het traject Princenhage Centraal Station v.v. gehandhaafd, zoals dat ook op werkdagen tijdens de vakanties, in de vooravond en op zondagmiddag het geval is. Tijdens de overige vakantieperioden blijft de reguliere dienstregeling op zaterdagen wel gehandhaafd. Diverse activiteiten leiden dan juist tot extra bezoekers van de binnenstad zoals de laatste koopzaterdag voor Kerst, Carnaval, Koningsdag radio 538, Jazz festival en tal van andere evenementen.

31 4.3.6 HOV Oosterhout Breda Centraal Station Centrum Bijster Breepark v.v. De reizigersgroei op deze Volansbundel blijft onverminderd doorgaan. Jaarlijks past Arriva het voorzieningenniveau aan om kwalitatief een goed product op deze HOV Volansbundel te blijven aanbieden. Na een grondige analyse zijn diverse wijzigingen voorzien die hieronder op hoofdlijnen worden beschreven. Werkdagen De bezettingen van de lange en korte (spits)ritten van lijn 326 zijn niet evenredig verdeeld. Om tot een betere verdeling te komen worden de korte spitsritten van lijn 326 ook doorgetrokken naar Breda Avans, Amphia en Bijster v.v. Om in Raamsdonksveer ook een betere verdeling te stimuleren starten c.q. eindigen de korte spitsritten bij de halte Essenboom en doen onderweg naar/van de Van Wijngaardenstraat ook de halten Breetweerlaan en Hooipolder aan. Deze drie halten krijgen zo in de spitsuren rechtstreekse reismogelijkheden met Oosterhout en Breda v.v. De verlengde spitsritten van lijn 326 rijden gelijktijdig met die van lijn 9. Deze ritten van lijn 9 verschuiven een kwartier in de ochtendspits om zo meer capaciteit te bieden op de aankomende Intercity s die om 15 en 45 aankomen in Breda. Zij vertrekken dan op het tijdstip wanneer nu nog lijn 11 rijdt en daarmee is capaciteit in de ochtendspits weer op orde en wordt de gelede bus van lijn 9 op het meest effectieve moment ingezet. In de middagspits vervallen per uur 2 van de 6 ritten vanwege de verlengde spitsritten van lijn 326. Ondanks het vervallen van lijn 11 is handhaving van lijn 9 dan niet nodig, de overige lijnen bieden in de middagspits voldoende capaciteit naar Centrum en Centraal Station. Wel start lijn 9 in de middagspits elk half uur bij de halte Loevesteinstraat, omdat lijn 11 is opgeheven. Zo blijven de studenten van de Avanslocatie St. Joost in de brede middagspits een busverbinding met Centrum en Centraal Station houden. Buiten de middagspits ligt de halte Bijster met talrijke reismogelijkheden op voor studenten acceptabele loopafstand. Tussen Oosterhout en Breda blijven in de ochtendspits de ritten druk, terwijl de bezetting van de schoolliner 625 en 626 over de A27 afnemen c.q. tegenvallen. E.e.a. heeft natuurlijk te maken met de OV-infra op de HOV-route en het feit dat de huidige student geen weet heeft van de vroegere lijn 10 over de snelweg. Na analyse is het voorstel om in de ochtendspits één rit 625 Oosterhout Busstation Breda Avans (en NHTV) in stand te houden die aansluiting geeft op het eerste lesuur. En de twee ritten van lijn 626 te handhaven, maar te rijden via de HOV-route via Teteringen. Met nog twee extra ritten op lijn 326 tussen Raamsdonksveer en Breda wordt de reeds bestaande 5-minutendienst in het drukste halfuur uitgebreid naar een 5-minutendienst in het drukste uurblok! De reizigersgroei op deze Volansbundel is gereed voor verdere groei! Zaterdag Momenteel rijdt zaterdag overdag altijd vier keer per uur een bus tussen Oosterhout, Breda Centraal Station, Centrum en Breepark. Dit aanbod staat niet in verhouding tot de vraag: De gehele zaterdag te veel aanbod tussen Vlaszak, Amphia, Bijster en Breepark v.v. Zaterdagochtend te veel aanbod tussen Oosterhout en Breda, Centraal Station en Vlaszak. In de gesprekken over Breepark zijn afspraken gemaakt over het voorzieningenniveau. Zaterdag overdag wordt de frequentie verlaagd naar drie keer per uur en daarmee de hele bundel op het

32 traject Centraal Station Vlaszak Breepark v.v. Net zoals in de avonduren en op zondag rijdt elke van de drie lijnen, , een keer per uur rechtstreeks tussen Oosterhout / Teteringen en Vlaszak/Breepark. Op zaterdagochtend volstaat op het traject Oosterhout Breda deze verlaagde frequentie ook en zal de frequentie worden verlaagd van vier naar drie keer per uur. Op zaterdagmiddag is drie keer per uur nauwelijks toereikend en/of niet ambitieus en wordt de frequentie verhoogd naar zes keer per uur. Elk van de drie lijnen, , rijdt dan een halfuurdienst tussen Oosterhout en Breda Centraal Station en rijdt 1 keer per uur door van/naar Breepark. Doorgaande reizigers voor de Vlaszak en/of Centrum kunnen of overstappen op een andere buslijn, of een Volanslijn 10 minuten eerder of later nemen of lopend via de Willemstraat en Valkenbergpark naar de binnenstad van Breda. Op beide delen van de bundel is vraag en aanbod beter met elkaar in evenwicht zonder dat de helderheid en attractiviteit van de Volansbundel aan kwaliteit inboet. Volans 327/328: Tilburg Reitse Hoevenstraat In Tilburg wordt de Reitse Hoevenstraat ingericht tot fietsstraat en wordt éénrichtingsverkeer ingesteld. Openbaar vervoer via deze straat is dan niet meer wenselijk en daarom gaan lijn 327 en 328 (en stadslijn 1) via de Ringbaan West rijden. Lijn 327 en 328 gaan stoppen bij de halten Lage Witsiebaan en Ringbaan West. Bij de halten Ringbaan West ontstaan overstapmogelijkheden op de Volanslijnen 300 en 301 van/naar de Langstraat Winterschoolliners Schoolliners zijn een bekend begrip in Brabant, ze zijn een welkome aanvulling op diverse reguliere lijnen waar veel scholieren reizen. Ook forenzen maken echter dankbaar gebruik van de extra capaciteit, reismogelijkheden en rechtstreekse verbindingen. Schoolliners rijden ook om de buurtbuslijnen te versterken, deze hebben over het algemeen genoeg capaciteit in de daluren maar niet in de spitsuren. Uit de markt komt de vraag voor een nieuw type schoolliner: de Winterschoolliner. Een Winterschoolliner rijdt vanaf de maandag na de herfstvakantie tot en met de vrijdag voor de meivakantie, ofwel in de winterperiode. Ze rijden specifiek voor één of meerdere van tevoren benoemde scholen. Deze liggen op ruime fietsafstand van school, een acceptabele afstand bij goed fietsweer maar te veel van het goede bij harde wind, regen en/of kou; kortom: in de winter. Ook de verkeersveiligheid op de fietsroute kan in de donkere en/of mistige wintermaanden een rol spelen in de behoefte aan een winterschoolliner. De vraag is heel specifiek en vraagt een voorziening op maat dus het inleggen van een winterschoolliner is altijd naar aanleiding van een verzoek van school en/of gemeente. Om daadwerkelijk een winterschoolliner te starten is het uitgangspunt dat minimaal 50% van de leerlingenpotentieel langs de route gebruik maakt van de winterschoolliner;

33 concreet een abonnement voor de gehele periode afsluit. In de uitwerking van deze businesscase neemt Arriva het risico voor de realisatie van de genoemde 50 % deelname. Natuurlijk is dit een punt voor de evaluatie. Aanvullend op het busabbonnement zoekt Arriva contact met lokale fietsenmakers om tegen voordelig tarief bijvoorbeeld een fiets te kunnen laten repareren. Concreet zijn nu drie verzoeken van twee verschillende scholen bekend: - Lijn 680 Standdaarbuiten Noordhoek Zevenbergen Markland College; - Lijn 685 Wernhout Zundert Klein Zundert Rijsbergen Etten-Leur Etten-Leur KSE (Katholieke Scholengemeenschap Etten-Leur); - Lijn 686 Prinsenbeek Etten-Leur KSE Het voorstel is om in beginsel met de eerste twee lijnen een pilot te starten. In de ochtend worden twee ritten naar de school gereden en in de middag twee ritten vanaf de school. De levensvatbaarheid van de derde verbinding wordt gezien de korte fietsafstand en de uitstekende fietsinfrastructuur betwijfeld. Ook gezien de kosten van een winterschoolliner abonnement. Bij gebleken succes van de andere verbinding kan deze verbinding altijd nog in overweging worden genomen. Voor de ruwweg zes maanden dat de winterschoolliner rijdt zijn de reguliere kosten voor 6 maandabonnementen 525,60. Bij aankoop van een winterschoolliner abonnement wordt een korting van 20% verleend, de prijs van een winterschoolliner abonnement wordt daarmee in totaal 420,- (in maandelijkse termijnen te voldoen). Maandelijks komt dat neer op een bedrag van 70,-. Communicatie en promotie van de lijnen gebeurt primair via de communicatiekanalen van de betreffende scholen (Markland College en KSE). Deze pilot is niet alleen interessant voor deze verbindingen. Mocht het concept winterschoolliner aanslaan is het ook interessant om voor bestaande schoolliners te onderzoeken of zij van schoolliner een winterschoolliner kunnen worden. De kosten van deze twee winterschoolliners komen ten laste van het ontwikkelbudget West- Brabant voor de periode van twee jaar.

34 Avondvlinder Roosendaal Tijdens het kerstsymposium van het ROB in 2016 heeft de nachtvlinder de publieksprijs gewonnen, als beste idee om tot een flexibele invulling van het openbaar vervoer te komen ten tijde van matig tot slecht functionerende momenten. Eind 2016 was er alleen een nachtvlinder in Zutphen. Kortweg bestaat het principe van een vlinder uit het bieden van ritten in de avonduren met een vast vertrekmoment vanaf het NS-station. De reiziger hoeft bij vertrek vanaf het NS-station niet te reserveren en de bus rijdt dan alleen naar die haltes waar reizigers daadwerkelijk naartoe moeten. Andere haltes worden niet aangedaan. Reizigers maken hun gewenste uitstaphalte kenbaar bij de chauffeur. Reizigers die niet bij het NSstation instappen en/of naar het NS-station willen, kunnen meereizen maar moeten vooraf telefonisch reserveren. Voor Zutphen betekende dit dat er eerst een grote bus met een uurdienst reed en dat er met de introductie van de vlinder er elk half uur een bus rijdt, die aansluiting geeft op de treinen, die ook elk half uur arriveren. In Zutphen heeft dit geleid tot een substantiële toename van het aantal passagiers tegen gelijkblijvende of zelfs lagere kosten. In het Exploitatieplan 2018 van West-Brabant is aangegeven om in Roosendaal de Nachtvlinder bij wijze van pilot toe te gaan passen. Dit gaat nu ook daadwerkelijk gebeuren per december Het concept is inmiddels doorontwikkeld er wordt binnen de dienstverlening op meerdere plaatsen in het land toegepast (Achterhoek en Limburg). Er is een app ontwikkeld voor het bestellen van de rit, het betalen van rit en het verkrijgen van informatie over de rit vanuit de ritplanning. Hierdoor beperkt de toepassing van de Vlinder zich niet alleen tot het reizen vanaf het vaste vertrekpunt op het NS-station, maar is ook kriskras halte vervoer binnen Roosendaal mogelijk. De vlinder wordt op alle dagen van de week aangeboden vanaf het moment dat de laatste grote bus niet meer rijdt (na 21:30 uur). Tegen een vaste prijs (flat fare; gegeven de omvang van Roosendaal ligt dit rond de 1,50) wordt er gereisd. Er wordt gereden met twee acht-persoons busjes (dat lijkt vooraf voldoende) en er wordt gereden onder de naam Bravo-flex. Deze dienstverlening komt dus bovenop de bestaande dienstregeling en vervangt geen reguliere grote bussen. Het gebruik van de stadsdienst Roosendaal zit in de lift sinds Ook speciale publieksacties met CT-kaartjes (wegwerp chipkaarten) hebben hier aan bijgedragen. Deze lijn doorzetten maakt de stadsdienst als geheel robuuster en toekomst vaster. Logischerwijs gaat een uitgebreide informatiecampagne vooraf aan de introductie van de vlinder Roosendaal. Het is een pilot voor 2 jaar en is als zodanig een onderdeel van de Arriva-dienstregeling en dat impliceert dat bij continuering na 2 jaar de vlinder ook financieel opgenomen wordt in het concessiecontract West-Brabant. Na 1,5 jaar moet een evaluatie uitwijzen hoe levensvatbaar de Vlinder in Roosendaal is. De bijdrage van de Vlinder aan de stadsdienst Roosendaal als totaal is van belang (zijn er overdag meer mensen gaan reizen met de bus, omdat zij s avonds ook nog thuis kunnen komen?). Een vergelijk op basis van reizigersaantallen met andere lijnen geeft reflectie over het functioneren in de context van de concessie West-Brabant. Een aanvullend reizigersonderzoek geeft inzicht in de klantwaardering van de Vlinder Roosendaal. Op basis van dit materiaal wordt een advies over het continueren van de Vlinder Roosendaal opgesteld. De evaluatie gebeurt in het Tactisch Ontwikkel Team West-Brabant. Financiering gebeurt vanuit het Ontwikkelbudget West-Brabant voor de jaren 2019 en In dit bedrag is ook geld opgenomen voor marketing en reizigersonderzoek.

35 Bravo-fiets Om op te schalen naar de aanbieder van mobiliteitsdiensten is Arriva een samenwerking aangegaan met Nextbike, die deelfietssystemen in en buiten Europa exploiteert. Arriva ziet de fiets als een welkome aanvulling op het openbaar vervoer. De fiets is een veelgebruikt voortransportmiddel en veel mensen pakken de fiets bij mooi weer en de bus bij minder goed weer. In het voortransport wordt de eigen fiets meestal gebruikt, voor het natransport is de deelfiets een prima aanvulling om de totale reis te maken. Maar de Nextbike deelfiets is ook los van het reizen met de bus te gebruiken. Lokaal kunnen er ritten gemaakt worden naar toeristische attracties, werkgelegenheidsconcentraties, scholen, ziekenhuizen, etc. Het is het klassieke witte fietsenplan in een modern jasje, dat zich perfect leent voor allerlei kris-kras-relaties binnen een stad. Arriva exploiteert in Maastricht en Dordrecht samen met haar partner Nextbike fietsdeelsystemen. Het systeem is qua gebruik afwijkend van de bekende OV-fiets. Deze laatste neem je mee vanaf het NS-station voor een hele dag. Met de Nextbike fiets je van het ene (fiets)station naar het andere (fiets)station. Deze stations zijn verzamelpunten van de fietsen en je betaalt per rit. Via een app wordt de fiets ontsloten, betaald en weer op slot gezet. Om het systeem van de wal te duwen zijn er ongeveer 7 stations in de stad nodig om voldoende kris-kras verplaatsingen te kunnen maken. Voor een stad als Den Bosch zijn dat bijvoorbeeld: Provinciehuis, de drie Transferia, het Centrum, het Noord Brabants museum en het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Deze businesscase voorziet in het financieren en samen met de gemeente ontwikkelen van het deelfietsplan in de eerste fase. Na opstart is het de bedoeling het aantal stations uit te breiden en hier ook financiers voor te vinden. Hierdoor wordt het systeem rendabeler terwijl het groeit. De ervaringen tot nu toe geven aan dat hier een periode van twee jaar mee gemoeid is. Voorgesteld wordt dan ook in principe deze eerste twee jaar vanuit het ontwikkelbudget te financieren. De eerste Bravo-fiets in de Arriva-concessies ziet hierdoor het levenslicht. Omdat de omstandigheden overal anders zijn is het voorstel om fietsdeelsystemen te ontwikkelen in Den Bosch en Tilburg. De planning is de fietsen op basis van een uitgewerkte businesscase in het voorjaar van 2019 in gebruik te nemen. Samenwerking met de gemeente voor lokale kennis en ondersteuning van het systeem is een must. 4.7 Infrastructuur A-wegen in Brabant Kwalitatief goede infrastructuur die de doorstroming en snelheid van de bussen waarborgt is van groot belang. En des te hoogwaardiger het product, des te belangrijker dit aspect. In 2017 zijn een aantal onderzoeken uitgevoerd naar het via de vluchtstroken laten rijden van de bussen op de A-wegen in Brabant. In de Arriva-concessies zijn onderzocht de A58 tussen Etten- Leur en Breda en de A50 tussen Oss en Eindhoven. Voor het traject via de A50 kwamen nut en noodzaak van het via de vluchtstrook laten rijden van de bus duidelijk naar voren. In ieder geval tussen Uden en Veghel in zuidelijk richting en tussen Eindhoven en Veghel in noordelijke richting. Provincie Noord-Brabant heeft dit project

36 -30 - geadopteerd en werkt dit verder uit in samenwerking met Rijkswaterstaat. Op basis van deze uitwerking volgt nadere besluitvorming over financiering en planning. Arriva ondersteunt deze ontwikkeling van harte. Op het betreffende traject wordt in de komende dienstregeling in de spitsuren 8 minuten extra rijtijd toegevoegd. Dat kost een extra bus en extra dienstregelinguren, terwijl de kwaliteit van het OV-product juist afneemt. Voor het traject A58 tussen Etten-Leur en Breda is er geen noodzaak aangetoond voor het over de vluchtstrook rijden met de Volanslijnen. Er liggen al gedeeltelijk eigen busbanen van en naar de bushaltes langs de A58 en het eventueel via de vluchtstrook rijden betreft maar korte stukken en dus is het nu klein.

37 Kleine aanpassingen Er zijn vele kleine aanpassingen in de nieuwe dienstregeling Hieronder worden ze kort puntsgewijs beschreven en gemotiveerd. 5.1 HOV Breda Etten-Leur Oud Gastel/Roosendaal In de ochtendspits zijn de ritten van lijn 311 die om 7:40 en 8:00 uur erg druk bezet. Om die reden wordt een extra rit lijn 311 Oud Gastel Breda met aankomst Breda 7:50 toegevoegd. Deze rit rijdt niet tijdens de vakantieperioden. Lijn 311 en 312 rijden op de centrale HOV-as in de spitsuren een 10-minutendienst of een interval. Aan de randen van de spitsuren wordt één rit Breda Etten-Leur en drie ritten Etten-Leur- Breda toegevoegd om in de spitsuren langer een 10-minutendienst te bieden. Lijn 312 gaat in de gemeente Rucphen de al langer door gemeente, provincie en gemeente beoogde route rijden langs de kernen St. Willebrord en Sprundel via de rondweg Omleiding. Door Rucphen blijft de route gehandhaafd. Onderstaand kaartje geeft de nieuwe route en halteplaatsen weer. Voor St. Willebrord en Sprundel komt een centrale hoogwaardige halte met voldoende wachtgelegenheid en fietsvoorzieningen. In de Binnentuin komt een halte die het gemeentekantoor en het sportpark met Skidome met openbaar vervoer bereikbaar maken. Rucphen behoudt haar drie halten, wel moet vanwege de herinrichting van het plein voor het voormalig gemeentehuis een nieuwe locatie voor de halte gemeentehuis worden gevonden. Arriva en Provincie zijn daarover nog met de gemeente in overleg. Overigens is het dan wel verstandig om ook de haltenaam te wijzigen, omdat het gemeentehuis in Rucphen al enige tijd haar functie heeft verloren en lijn 312 nu bij het gemeentehuis van Rucphen gaat halteren. Het grote voordeel van deze lijnwijziging is de reistijdwinst voor reizigers naar/van Breda vanuit de kern Rucphen en ook voor het merendeel van de reizigers uit St. Willebrord en Sprundel afhankelijk van hun gewijzigde loop- en fietsafstand naar/van de halte. In Roosendaal kunnen betrouwbaardere en meer aansluitingen worden geboden. Ook de leefbaarheid en de verkeersveiligheid in de kernen St. Willebrord en Sprundel neemt toe. De bus moet nu door nauwe straten manoeuvreren en de infrastructuur kan niet naar wens worden heringericht juist vanwege de aanwezigheid van een busroute. Tenslotte zijn door de snellere route minder zogenaamde dienstregelinguren benodigd en wordt het schrappen van zwakker bezette ritten in avonduren en weekend voorkomen. De nieuwe route past bij het snelle en directe karakter van lijn 312 en biedt een toekomst-vaste ontsluiting van de gemeente Rucphen. Voor reizigers voor wie de langere loop- en of fietsafstanden naar de bushalte een bezwaar vormen kijkt de gemeente naar kleinschalige aanvullende mobiliteitsoplossingen. Na bestuurlijk overleg met de gemeente Rucphen is besloten om de uitvoering uit te stellen tot start van de dienstregeling 2020.

38 Stadsdienst Bergen op Zoom De gemeente Bergen op Zoom gaat de Noordzijde Zoom herinrichten en is na herinrichting niet meer bruikbaar voor openbaar vervoer in lijndienst. Lijn 23 zal tussen het Station en de Burgemeester Wittelaan via de Korneel Slootmanlaan, Ravelstraat en Mozartlaan v.v. rijden. Nieuwe halten zijn in beide richtingen voorzien nabij de kruising Mozartlaan / Ravelstraat. Halte Lavendelpad krijgt als nieuw haltenaam Zandstraat. De infrastructuur moet nog worden gecheckt of deze volledig is geschikt voor openbaar vervoer in lijndienst. Halte Noordzijde Zoom en de huidige halte Zandstraat richting Station worden volledig opgeheven. De halten Burgemeester Stulemijerlaan en Noordsingel vervallen voor lijn 23, de lijnen 110, 111, 310 en 107/108 van Connexxion blijven hier wel rijden. De gemeente Bergen op Zoom gaat de Halsterseweg-Zuid ombouwen tot fietsstraat en daarmee is deze route geen optie meer voor lijn 111. Lijn 111 gaat tussen Bergen op Zoom en Halsteren dezelfde route als lijn 310 rijden. De halte Halsterseweg vervalt. 5.3 Stadsdienst Roosendaal De stadsdienst Roosendaal functioneert al jaren naar volle tevredenheid van reizigers en chauffeurs. In 2018 is echter een kentering te zien, punctualiteitscijfers zijn verslechterd en rituitval is toegenomen. De start van de werkzaamheden aan de binnenring van de binnenstad van Roosendaal is hier debet aan. Autoverkeer moet uitwijken naar de buitenring waardoor de doorstroming verder verslechtert. Eind dit jaar zijn de werkzaamheden afgerond en zal de overlast afnemen. Desondanks is de verwachting dat het instellen van eenrichtingsverkeer permanent tot een mindere doorstroming dan voorheen op de buitenring leidt. Probleem is dat door de opzet van de Roosendaalse Stadsdienst, alle lijnen de hele dag aan elkaar doorgekoppeld, deze vertraging funest is voor het halen van aansluitingen en oplopende vertraging in de hand werkt. Een oplossing kan zijn om de routes van de stadsdienst in te korten, maar

39 ervaringen in het verleden leren dat niet de weg tot succes is. Ook doorstromingsmaatregelen zoals grotere KAR-prioriteit, verleggen van de massalus in de Brugstraat en het vlotter op- en afrijden van het busstation bij het station kunnen soelaas bieden. Hoe dan ook kan nu niet daadwerkelijk worden vastgesteld of de effecten tijdelijk of permanent van karakter zijn en als in 2020 de halte Roselaar conform de wens van de gemeente wordt opgeheven levert dat juist weer rijtijdwinst op. Kortom: voor nu kan geen toekomstvaste keuze worden gemaakt. In het eerste kwartaal van 2019 moet de nieuwe situatie worden gemonitord, wordt bekeken welke maatregelen kunnen worden genomen en wordt meer duidelijk over de halte Roselaar. Tot de dienstregeling 2020 zijn ingrijpende wijzigingen dan ook niet wenselijk. Om de dienstregeling 2019 te overbruggen is het voorstel om in de middagspits een tijdelijke lijn 12 Roselaar Station Kalsdonk Station Roselaar te rijden. Lijn 2 rijdt dan in de middagspits niet via Kalsdonk en sluit bij het Station aan op lijn 12. Dat geeft de lijncombinatie lucht en Kalsdonk behoudt een busverbinding. Arriva treedt met de gemeente Roosendaal in overleg om ervoor te zorgen dat de stadsdienst Roosendaal uiterlijk bij start van de dienstregeling 2020 weer naar volle tevredenheid functioneert. 5.4 Streeklijnen Op bedrijventerrein Nieuw Prinsenland is nieuwe infrastructuur beschikbaar. Met een kleine routewijziging tussen Stampersgat en de N268 naar/van Dinteloord kan het bedrijventerrein kostenneutraal met lijn 111 van beter openbaar vervoer worden voorzien. De route loopt via de Noordzeedijk en de Samenwerking. Op de Samenwerking komt ook een gelijknamige halte. Het is de wens van Arriva om de halte Stampersgat, Kreekweg te verplaatsen dichter bij de hoofdingang van de Suikerunie en Cosun. Hierover moet nog overleg worden gevoerd met gemeente Halderberge en betrokken partijen. Lijn 119 rijdt in de vooravond op werkdagen een extra rit Zevenbergen Breda zodat de halfuurdienst een uur wordt verlengd

40 Lijn 121 en 135 worden zaterdag overdag en op werkdagen tijdens de vakantieperioden bij Wijk en Aalburg, Kromme Nol aan elkaar gekoppeld. Voor de zaterdag betekent dit nieuwe rechtstreekse reismogelijkheden tussen het Land van Heusden en Altena en s-hertogenbosch v.v. In de vakantieperioden blijven zo de rechtstreekse reismogelijkheden behouden omdat in de concessie Oost lijn 121 tussen Wijk en Aalburg, Kromme Nol en s-hertogenbosch dan wordt opgeheven. Het doorkoppelen op zaterdag betekent dat in de concessie West de dienstregelinguren van lijn 135 tussen Wijk en Aalburg, Dorp en Wijk en Aalburg, Kromme Nol vervallen. Lijn 123 rijdt in de vooravond op zaterdag een extra rit Made Breda zodat het van anderhalf uur geen bus wordt teruggebracht naar een half uur. Van lijn 132 vervalt op werkdagen tijdens de winterdienst de eerste rit van Baarle-Nassau naar Tilburg en de eerste rit van Tilburg naar Riel. De maximale bezetting van deze rit bedraagt 4 c.q. 2 reizigers. 5.5 Buurtbussen Van lijn 216 vervalt op verzoek van de buurtbusvereniging de eerste reismogelijkheid van Etten- Leur naar Prinsenbeek. Hier maken nauwelijks tot geen reizigers van gebruik. Van lijn 220 vervalt op verzoek van de buurtbusvereniging de eerste reismogelijkheid van Schijf, Achtmaal en Wernhout. Deze is op verzoek van Arriva als proef gestart maar hier maken nauwelijks tot geen reizigers van gebruik. Dat geldt ook voor de laatste rit van Roosendaal naar Zundert op het traject Achtmaal Wernhout Zundert. De laatste rit vanaf Roosendaal wordt dan ook ingekort tot Achtmaal. Eerder staat al beschreven dat lijn 222 wordt opgeheven, dat betekent dat reizigers hun reismogelijkheid naar/van Weststad verliezen. Lijn 224 biedt nog enigszins een alternatief met een halte bij de Stelvenseweg, maar deze optie vervalt na herinrichting van rotonde Bromtol in de eerste helft van De rijtijden van lijn 224 staan onder druk en nemen toe na de herinrichting van de Vrachelsestraat tussen Den Hout en Vrachelen. Lijn 226 hoeft in Oosterhout niet meer langs de halten Vondellaan en Ranonkelstraat te rijden omdat de nieuwe buurtbuslijn 230 s-gravenmoer Oosterhout Dorst Molenschot Rijen dat al elk uur gaat doen. En lijn 325 rijdt elk half uur al langs de St. Antoniusstraat en Europaweg. De rijtijden van lijn 226 staan ook onder druk, maar nu de noodzaak van het rijden van de route via St. Antoniusstraat Ranonkelstraat Vondellaan vervalt, is er ruimte voor uitbreiding van de route. Arriva heeft diverse varianten bekeken en heeft een nieuw buurtbusnetwerk voor Oosterhout, Weststad en Den Hout ontworpen

41 -35 - Lijn 224 gaat tussen vanaf Made via Weststad 3 naar Den Hout rijden. Zo behoudt zowel Den Hout als Weststad 3 directe verbindingen met zowel Made als Oosterhout. In Drimmelen, Made en Oosterhout blijft de route ongewijzigd. Lijn 226 rijdt elk uur tussen Busstation, Amphia Ziekenhuis Pasteurlaan, Vrachelen, De Warande, Zuiderhout en Buurstede. De route van lijn 224 kan niet binnen het uur worden gereden, de route van lijn 226 kan ruim binnen het uur worden gereden. Beide buurtbusverenigingen dienen op elkaars lijnen te rijden om deze dienstregeling mogelijk te maken. Deze opzet moet nog met de buurtbusverenigingen worden overlegd. In Weststad zijn aanleg van extra halten noodzakelijk. Hierover treedt Arriva nog met de gemeente Oosterhout in overleg. In de businesscase Spaghettiknoop is al duidelijk geworden dat lijn 234 wordt opgeheven en dat lijn 229 een andere route gaat rijden. Deze andere route die tot langere stilstand bij Almkerk, Altenahove leidt maakt het mogelijk om een aantal andere wensen in het Land van Heusden en Altena in te willigen. De gemeenten Werkendam, Woudrichem en Aalburg worden samengevoegd tot de gemeente Altena met een nieuw gemeentehuis tussen Nieuwendijk en Almkerk (gebouw van voorheen Rabobank). Buurtbus 221 rijdt daar nu langs maar stopt er niet. Met een kleine routewijziging via de Sportlaan en de aanleg van een halte Gemeentehuis kan het gemeentehuis worden opgenomen in het netwerk van de buurtbussen. Aansluitingen bij Almkerk, Altenahove op alle buurtbussen en bij Sleeuwijk, Tol op de lijnen 120/121 naar/van het Beatrixziekenhuis in Gorinchem blijven in stand. Tussen Andel en Veen ligt het zwembad Aqua- Altena. Er ligt alleen geen halte in de buurt en dat is wel de wens van de gemeente en gebruikers. Voorstel is om het zwembad en het dorp Andel in de route van buurtbus 221 op te nemen. Zo worden zowel zwembad als het dorp Andel in het buurtbusnetwerk opgenomen en is al dan niet met overstap in Almkerk het zwembad vanuit nagenoeg heel het Land van Heusden en Altena bereikbaar.

42 Bij gebleken succes kan worden bekeken of ook lijn 121 een halte aan de hoofdweg bij het zwembad kan krijgen. Daarvoor moet wel elders een halte of liefst meerdere halten worden opgeheven omdat het anders ten koste gaat van aansluitingen bij Wijk en Aalburg, Kromme Nol en Sleeuwijk, Tol. Met de buurtbusvereniging is afgesproken dat de routering via het zwembad een proef is die wordt geëvalueerd en wordt teruggedraaid als er geen gebruik van wordt gemaakt. Buurtbussen 227 en 228 rijden elk uur tegelijkertijd tussen Wijk en Aalburg, Kromme Nol en Dussen v.v. Weliswaar in de ochtendspits prettig als er meer dan 8 reizigers staan te wachten, maar het merendeel van de dag rijden de buurtbussen achter elkaar. Op dringend verzoek van de buurtbusverenigingen worden de routes van de buurtbussen 223 en 228 omgedraaid. Ook voor reizigers brengt de omwisseling van de routes voordelen met zich mee: Almkerk is 5 minuten sneller op Kromme Nol Dussen en Meeuwen zijn 20 minuten sneller in Waalwijk Babyloniënbroek behoudt snelle verbinding met Waalwijk met korte overstap in Eethen Hank krijgt snelle verbinding met Waalwijk met korte overstap in Dussen Buurtbus 227 en 228 rijden tussen Dussen en Eethen niet meer achter elkaar Enig nadeel is dat de reistijd tussen Almkerk en Waalwijk ruim 5 minuten langer wordt. Buurtbus 233 kent al jaren een strakke rijtijd tussen Wijk en Aalburg, Kromme Nol en het Vredesplein. Met de alsmaar toenemende drukte op de weg wordt de situatie onhoudbaar. Inkorten van de route is niet aan de orde vanwege het belang van de huidige begin- en eindhalte. Ook worden geen reële opties gevonden om de route onderweg in te korten. Dat betekent met toepassing van reële rijtijden dat de exploitatie van 233 een extra buurtbus kost. Op zich is dit geen probleem omdat de vereniging 234 Sprang-Capelle vanaf december, na het opheffen van buurtbus 234, geen werk meer heeft. Het toevoegen van een extra buurtbus heeft wel tot gevolgen dat deze lang in Waalwijk stil staat en daarom wordt de route op twee plaatsen uitgebreid zodat de stilstand nuttig wordt benut. In Waalwijk ontstaat een knelpunt met de bediening van het gemeentehuis. Momenteel rijdt lijn 234 daarlangs maar deze wordt per december opgeheven. Het Gemeentehuis is niet inpasbaar in de route van lijn 134 of buurtbus 231 (nieuw nummer vanaf december). Voorstel is om de halte Gemeentehuis toe te voegen aan de route van lijn

43 In Drunen heeft de 233 een belangrijke functie voor de bereikbaarheid van het Centrum. In breder verband heeft de 233 een belangrijke functie voor de noord-zuid verbinding binnen de gemeente Heusden: Heusden Oud Heusden Herpt naar/van Elshout Drunen. Deze functie is niet optimaal ingevuld aangezien buurtbus 233 nu alleen in Oud Heusden stopt. Vanwege de rijtijdproblematiek is een langere route niet mogelijk, maar nu met een extra buurtbus wel. Voorstel is dan ook om tussen Wijk en Aalburg, Kromme Nol en Oud Heusden, Laagstraat via Heusden Vesting en Herpt te reizen. Daarmee versterken we de rol van de buurtbus binnen de gemeente Heusden en zullen naar verwachting meer reizigers van de buurtbus gebruik maken. In Waalwijk bestaan in beide richtingen goede aansluitingen op lijn 134 naar/van het ziekenhuis en Raamsdonksveer en op buurtbus 231 naar Kaatsheuvel, s-gravenmoer, Dongen en Rijen De route van schoolliner 633 blijft ongewijzigd, gezien de bezetting vervalt wel de laatste middagrit. In Heusden en Herpt kan van de bestaande halten van lijn 135 gebruik worden gemaakt. Daarnaast zijn extra halten wenselijk in Heusden (nabij jachthaven), Herpt (Achterweg / Van Cuykstraat) en Oud Heusden (Herptseweg / Rembrandtlaan). De aanleg van extra halten in Heusden, Herpt en Oud Heusden moet nog worden besproken met de gemeente Heusden. In Waalwijk wordt de Groen van Prinstererlaan gereconstrueerd. De weinig gebruikte halten Europaplein (143 instappers per jaar) en Groen van Prinstererlaan (361 instappers per jaar) van buurtbus 228 worden samengevoegd tot een nieuwe halte Groen van Prinstererlaan. Deze halte komt tussen de huidige twee halten te liggen. 5.6 Brabantliners In de meivakantie tijdens de vakantiedienstregeling rijdt lijn 400 in de ochtendspits twee extra ritten naar Utrecht en in de middagspits twee extra ritten vanaf Utrecht. Deze trekken nauwelijks of geen reizigers en vervallen. Wel blijven deze ritten nog in de Carnavals- en Herfstvakantie rijden. Alternatieven zijn voor Oosterhout en Raamsdonksveer een rit een kwartier eerder of later te nemen. Hank, Nieuwendijk en Sleeuwijk kunnen gelijktijdig met lijn 401 reizen. In de avonduren en op zondag wordt lijn 400 tussen Oosterhout, Zuiderhout en Busstation slecht gebruikt. Voorstel is om alle ritten na 20:00 en de gehele zondag op te heffen. Drie keer per uur kan tot 23:00 met de lijnen 325/326/327 tussen Busstation en Zuiderhout worden gereisd. 5.7 Schoolliners Lijn 621 krijgt aan het einde van de ochtendspits een extra rit van Andel naar s-hertogenbosch omdat de huidige bezetting van lijn 121 op hetzelfde traject ertoe leidt dat reizigers of lang moeten blijven staan of in het ergste geval niet meekunnen

44 -38 - Lijn 632 is een nieuwe schoolliner vanaf Alphen die via Baarle- Nassau-Ulicoten-Chaam-Ulvenhout naar Breda rijdt. In Breda wordt na halte Wilhelminapark (Onze Lieve Vrouwelyceum) naar de Avans, Bijster en NHTV gereden. Hiermee beoogt Arriva de twee drukste ritten in de ochtendspits van lijn 132 die aankomen in Breda te ontlasten. Zo kunnen reizigers binnen Breda ook weer gebruik maken van lijn 132 om naar Centrum en/of Centraal Station te reizen. Na het opheffen van oude lijn 6 van de stadsdienst Breda is voor veel reizigers lijn 132 het alternatief. Dat alternatief moet dan ook wel worden geboden. 5.8 Rijtijden Het wordt alsmaar drukker op de weg en dat vertaalt zich elk jaar weer in geleidelijk toenemende rijtijden. Een minuutje extra lijkt niet zoveel, maar kan het missen van een aansluiting betekenen en elk jaar een minuutje meer betekent na vijf jaar vijf minuten extra rijtijd. Rijtijdproblemen doen zich vooral voor in de spitsuren. De middagspits op de Brabantliners vanaf Utrecht / A27 springen er daarbij zeer negatief uit met structurele excessen van 8 minuten extra t.o.v. de huidige rijtijd. Zondagmiddag is de avondrijtijd vaak niet meer afdoende. De rijtijden van de stadsdienst Breda, lijn 311 en lijn 327 zijn op zondagmiddag aangepast aan de realiteit. Overigens worden hier op zondag tot op heden nog steeds de avondrijtijden gehanteerd, wat gezien de toenemende drukte op een reguliere zondag niet reëel is.

45 Marketing Arriva maakt zich in Brabant klaar voor de volgende stap in mobiliteit. Met een upgrade van de Volans naar Bravo Direct, de doorontwikkeling van het netwerk, maatwerk voor de kleine vervoerstromen, doelgroepenvervoer én de invulling van vraagafhankelijk OV, integreert Arriva verschillende modaliteiten: MaaS (mobility as a Service). Met een aantal pilots (binnen de randvoorwaarden en flexibiliteit van de OV-concessie) wordt getest hoe het beste de transitie naar innovatieve mobiliteit ingezet wordt, waarbij verschillende modaliteiten uiteindelijk naadloos op elkaar aansluiten. De combinatie van grote collectieve meer aanbodgerichte OV-systemen (basis voor het netwerk) en vraaggerichte, kleinschalige systemen zorgt er uiteindelijk voor dat de bereikbaarheid van de regio en de mobiliteit van de inwoners wordt vergroot en het OV betaalbaar blijft. Tegelijkertijd wordt een deel van ons materieel (elektrisch in Den Bosch of waterstof in Breda) duurzamer, hetgeen ten bate komt aan de leefbaarheid van de regio. In dit exploitatieplan benoemen wij in hoofdlijnen de marketingactiviteiten welke een directe koppeling hebben met de benoemde activiteiten in het exploitatieplan 2019 voor de regio Brabant. 6.1 Doelstellingen Marketing De basis voor de werkwijze van marketing ligt verankerd in de MarketingVisie Dit is het document, dat conform bestek driejaarlijks opgesteld wordt door de vervoerder. Binnen de Marketingvisie geven wij invulling aan het behalen van de 3 volgende doelstellingen: 1. Meer Reizigers, hogere bezettingsgraad; SMART: Groei van 2% per jaar; 2. Beter imago, hogere klantwaardering; SMART: OV-klantenbarometer: Oost- en West- Brabant 7,6; 3. Inbedding in de Brabantse samenleving; goede bereikbaarheid Brabants stedelijk netwerk en economisch netwerk (bestaande belangrijke locaties en nieuwe locaties). De klantreis De klantreis is met onderzoek in 2017 verder in kaart gebracht, maar is aan continue verandering onderhevig. Immers gedrag en verwachtingen van gebruikers verandert. Marketing en communicatie dient de reiziger dan ook goed te ondersteunen bij een reiservaring die anno 2019 flexibel, gemakkelijk en snel is. Onze marketing- en communicatie activiteiten leggen de verbinding door reizigers te informeren, werven en te verrassen. De klantreis in 2019: Voorbereiding van de reis (zoeken, boeken, plannen en betalen): de reisinformatie is altijd up-to-date en altijd binnen handbereik (smartphone en apps) van de reiziger. Ook in 2019 zet Arriva in op het verbeteren van de real-time reisinformatie. Met name in het geval van storingen en omleidingen e.d. Maar ook op het gebied van planning, reservering en betaling. Wachten op de bus: bushalte. Via digitale borden is te zien hoe laat de bus komt. In de stille avonduren met de bus naar huis? Met behulp van een app geeft de reiziger aan bij welke halte hij of zij staat en waar hij of zij naartoe wil. Realtime is te volgen waar de bus rijdt tot aan het moment dat de bus voor de neus van de reiziger staat. Instappen in de bus: contact met de buschauffeur en inchecken en/of betalen De chauffeur is beleefd en geeft bij vragen graag informatie over de reis. Betalen op de bus gebeurt niet meer met contant geld, maar cashloos met de pinpas. Inchecken gebeurt in de iets verdere toekomst niet meer met de OV-chipkaart maar met nieuwe productdragers

46 -40 - zoals de bankpas EMV-chip (Europay, Mastercard, Visa). We zullen nieuwe betaaloplossingen vanuit het werkprogramma OV-betalen implementeren in de regio. Denk daarbij ook aan ABT (account based ticketing), dat achteraf betalen voor consumenten mogelijk maakt. In de bus: de bus gaat vlot van A naar B. Er zijn minder stops waardoor de bus zelfs tijdwinst oplevert. Er zijn voldoende zitplekken beschikbaar. Door de oplaadpunten kan de reiziger zijn of haar laptop/smartphone opladen in de bus. Steeds vaker zit de reiziger in een zero-emissie bus. Uitstappen: de weg naar de bestemming. Mooi weer en het zonnetje schijnt? De reiziger kan er straks bij een aantal bus/fietsstations in Tilburg en Den Bosch voor kiezen om met de Deelfiets de route naar werk of school te vervolgen. Met regionale partners binnen deze gemeenten gaan wij een langdurige samenwerking aan om de fietsstations geadopteerd te krijgen. 6.2 Reizigersgroei De ontwikkeling van het aantal instappers is in de eerste drie jaar van de beide concessies Oost- en West-Brabant is positief geweest. Cumulatief is er een groei in West van 13,1 % en in Oost van 10,0 %. Interessant is ook dat de stijging niet alleen op werkdagen is, maar ook in de weekenden. Punt van aandacht is het moment waarop deze groei zich manifesteert op werkdagen in de ochtendspits. Om de beoogde groeidoelstellingen te kunnen waarmaken ligt de focus op groei in daluren. Doelgroepen benadering, spitspreiding met tarief als instrument of actieve sturing naar veranderende vraagbehoefte van de doelgroep kan daarbij worden ingezet. Arriva kent in de beide concessies in Brabant vier verschillende modaliteiten: 1. Stadsdiensten 2. Streeklijnen 3. Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) 4. Buurtbussen Het promoten van de vier modaliteiten doen we onder bestaande reizigers, laag incidentele reizigers en net-niet reizigers. Afhankelijk van de doelgroep van specifieke campagnes wordt ook beslist op welke groep reizigers wij ons het beste kunnen richten. 1. Promotie stadsdiensten In 2019 zullen wij vervolg geven aan de promotionele activiteiten zoals wij die gestart zijn in 2018 ten bate van de groei van de stadsdiensten van Den Bosch, Tilburg en Breda. Ook de doelgroepen blijven hetzelfde: Winkelend publiek Bezoekers stadsmarkt Uitgaans- en -evenementenpubliek Bezoekers culturele activiteiten 2. Promotie streeklijnen Grote veranderingen in 2019 gebeuren op diverse streeklijnen. Er zijn daaraan gekoppeld verschillende groepen reizigers te onderscheiden: Treinreizigers station Gilze-Rijen: er komt een busverbinding die het station met Gilze en Dongen verbindt.

47 -41 - Reizigers Breda Hoogstraten - Antwerpen: In Meersel -Dreef komt er een overstap busverbinding vanuit Breda via Hoogstraten naar Antwerpen. Toeristen en Bezoekers Efteling: promotie buslijnen van station Tilburg, Den Bosch en Breda naar de Efteling. 3. Promotie Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) De HOV-lijnen groeien in zowel Oost als West-Brabant. In najaar 2018 wordt de naamsverandering Bravo Direct ingevoerd. Deze naam laat een duidelijk onderscheid zien ten opzichte van de reguliere lijnen; namelijk snelle en directe lijnen. In 2019 zullen we met Bravo Direct verder inzetten op een verbetering van het imago van de bus, met name ten opzichte van het gebruik van de auto (frequent, comfortabel en snel). Extra aandacht wordt besteed aan de routeverstrakkingen van de Volanslijnen 312 in Rucphen en 327/328 in Tilburg. 4. Promotie Buurtbussen De buurtbusnetwerken rondom s-gravenmoer, in Oosterhout en het Land van Heusden en Altena wijzigen ingrijpend. Hier verzorgen wij in samenwerking met gemeenten en buurtbusverenigingen extra promotie. Extra promotie kan de reizigersgroei versterken. Reizigersgroei wordt ook gerealiseerd door groei buiten de spitsuren. Voor de komende jaren streeft Arriva naar een groei van gemiddeld 2% per jaar (instappers). Hierbij ligt de focus op groei buiten de spitsuren. Daardoor aandacht voor de reismotieven buiten de spitsuren en in de weekenden. De focus ligt niet alleen op potentiele nieuwe reizigers, maar ook bestaande klanten, die incidenteel reizen, zijn een interessante doelgroep. Hierdoor mikken we op meerdere soorten reizigers en reismotieven; afhankelijk van tijd en plaats. Ook worden de mogelijkheden onderzocht om de spitsen meer af te vlakken en zo capaciteit vrij te maken voor andere / nieuwe reizigers in de spitsuren. Hiervoor gaan wij intensiever samenwerking met de sector onderwijs. Opties zijn om de aanvangstijden van de lessen meer te spreiden en/of om studenten de mogelijkheid te bieden om ook gebruik te maken van een deelfiets i.p.v. de bus. Reizigersgroei wordt ook bereikt door het aantrekken van reizigers binnen het sociale domein. Uit onderzoek van MuConsult blijkt dat gemiddeld 20 30% van de reizigers in het doelgroepen vervoer in staat is met het OV te reizen. Onze ervaring binnen het leerlingenvervoer zijn zelfs dat het aandeel OV-reizigers stijgt van 10% naar 40% bij actief beleid en ondersteuning. Zo hebben we de Voor Elkaar Pas en de Meedoen Pas ontwikkeld om hieraan invulling te geven. De mogelijkheden van de Meedoen Pas is echter sterk afhankelijk van het vigerende beleid van de gemeenten. Ons doel is om reizigers een overzichtelijk tariefaanbod te bieden dat aansluit op de behoefte van de reizigers en dat leidt tot een betaalbaar OV-systeem. Eenvoudig, begrijpelijk en flexibel. Gekoppeld aan de vier genoemde modaliteiten (product-marktcombinaties) met specifieke productbenefits gaan wij in 2019 de eerste stappen zetten om te komen tot een differentiatie van het kilometertarief in Zo vindt er in 2018 een gedegen onderzoek plaats om de mogelijkheden te verkennen van differentiëren en de impact hiervan op zowel de omzet als de mogelijke uitval van reizigers. Het moet leiden tot eerlijker en rechtvaardiger betalen voor de geboden dienst en beter OV.

48 Innovatie en vernieuwing in 2019 In 2019 wordt vraagafhankelijk vervoer geïntroduceerd binnen onze concessies. Consumenten hechten steeds minder aan bezit en de auto als statussymbool en steeds meer aan vrijheid, keuze, beschikbaarheid en duurzaamheid. Zij zoeken en boeken diensten digitaal en zijn gewend te delen. Consumenten zij misschien wel meer dan ooit ontvankelijk voor nieuwe oplossingen. Hoe snel mobiliteit verandert is moeilijk te voorspellen. Vast staat dat mobiliteit uiteindelijk verandert in een dienst dat alle modaliteiten naadloos combineert. Zo dragen onze activiteiten bij aan de concessiedoelen om bestaande reizigers te behouden en nieuwe reizigers te trekken. Vraagafhankelijke vervoerpilots (Bravo-flex in Moerdijk en Vlinder in Roosendaal) worden uitgevoerd in De mobiliteitsmarkt verandert snel en de behoefte van reizigers aan vervoer op maat groeit. Wij spelen hierop in met ons vraagafhankelijk (openbaar) vervoersystemen zoals Bravo-flex of Arriva Vlinder. Het is een flexibele oplossing voor kleinschalig vraagafhankelijk vervoer. Naar wens kan halte-halte of deur-halte vervoer worden ingericht en op integrale wijze worden aangeboden aan de reiziger. Elke situatie wordt op maat ingericht. Ook in 2019 de ontwikkeling van alternatieven voor auto en aanvullingen op het bestaande openbaar vervoer: pilots in Den Bosch en Tilburg met Bravo-deelfiets. In onze visie op mobiliteit vormt de fiets een belangrijke schakel in de OV-keten. Enerzijds vormt het de perfecte range extender van het OV als voor- en natransport middel. Anderzijds zien wij voor het overgrote deel van de reizigers de fiets als het meest geschikte vervoermiddel voor verplaatsingen over afstanden minder dan 5 kilometer. Bijvoorbeeld om van het ene dorp naar het andere dorp te reizen. Op deze verbindingen is daarom minder vraag naar OV en dus bieden wij daar ook minder OV-aanbod. Het stedelijk gebied en het landelijk gebied met sterke HOV-assen naar stedelijk gebied vragen naar flexibiliteit, deeloplossingen en een andere invulling van first- & last mile. 6.4 Oog voor vergrijzing en toenemende mobiliteit van ouderen De vergrijzing en de toenemende mobiliteit van ouderen maakt dat deze groep meer en meer gebruik maakt van het openbaar vervoer. Samen met Regio West Brabant (RWB) heeft Arriva oog voor ouderen die niet gewend zijn om met het openbaar vervoer te reizen. Zo zijn er mobiele reisloketten en OV-opstapdagen welke ook in 2019 voortgang krijgen. Bij de mobiele reisloketten wordt informatie gegeven over het openbaar vervoer en de OV-chipkaart en mensen kunnen een kijkje nemen in een Arriva-bus en direct een OV-chipkaart aanvragen. Bij de OV-opstapdagen gaan deelnemers ook daadwerkelijk op pad met de bus naar het dichtstbijzijnde NS-station om zo ervaring op te doen met het openbaar vervoer. Ook hier is een Arriva-bus aanwezig waar mensen in kunnen kijken. 6.5 Monitoring In 2019 staat monitoring hoog in het vaandel. Zo onderzoeken we de effecten van cashloos en prijsdifferentiatie op de effecten voor onze reizigers en de bezettingsgraad van onze bussen. Ook de effecten van onze marketinginspanningen zullen van elke activiteit worden onderzocht. Gebruik van eigen data of aanvullend onderzoek wordt daarbij ingezet.

49 Dienstregelinguren Alle plannen die in dit Exploitatieplan staan beschreven leiden tot de volgende DRU-mutaties. Mutatie DRU's dienstregeling 2019 West Brabant OV Ontwikkel Derden Budget budget BuCa's 1 Regiotaxi Moerdijk PM PM 2 Spaghettiknoop en Visgraat Rijen Breda Stad en agglomeratie 607 > Wijkbus > Breepark > Brabantliner 401 op zaterdag 235 > Extra ritten lijn 6 Breda - Meersel Dreef op zaterdag Winterschoolliners Avondvlinder Roosendaal 2190 Totaal BuCa's LKA 1 HOV Breda - Etten-Leur - Oud Gastel / Roosendaal Stadsdienst Bergen op Zoom Stadsdienst Roosendaal Streeklijnen Buurtbussen 0 6 Brabantliners Schoolliners 462 Rijtijdaanpassingen streeklijnen 157 stadsdienst Breda 343 Totaal rijtijdaanpassingen Totaal mutatie DRU's Toetsing pilots De pilot Moerdijk (OV via Regiotaxi) met een duur van twee jaar wordt gefinancierd vanuit het ontwikkelbudget West-Brabant en een bijdrage van de gemeente Moerdijk. De evaluatie van de pilot moet uitwijzen of deze voorziening een verdere toekomst heeft in Moerdijk en wie de tekorten financiert. Het leerpunt van deze pilot is tevens of dit principe uitvoerbaar is in (andere) gebieden waar momenteel nog grote bussen rijden met een geringe vraag naar vervoer. De exploitatie via de Regiotaxi kan dan -ondanks het tekort- voordeliger zijn dan met de grote bus. Bij de opzet van deze pilot is er gecalculeerd met een aantal ritten van 100 per maand. Wijkbus 3 wordt voor één laatste jaar voor 50% van de kosten uit het ontwikkelbudget gefinancierd. Voorwaarde is dat de gemeente Breda de andere 50% van de kosten voor haar

50 rekening neemt. Wijkbus 3 is een succes wanneer een duidelijke trend van het aantal instappers waarneembaar is naar minimaal 5000 instappers per maand. Ter beoordeling van het succes wordt nadrukkelijk gekeken naar reizigers voor wie alleen lijn 3 een alternatief is. Bij gebleken succes wordt opname van de Wijkbus in de reguliere dienstregeling 2020 als voorstel geformuleerd en binnen het beschikbare budget afgewogen tegenover de andere voorstellen die er volgend jaar zijn. Breepark wordt voor één laatste jaar voor 50% van de kosten uit het ontwikkelbudget gefinancierd. Voorwaarde is dat de gemeente Breda de andere 50% van de kosten voor haar rekening neemt. De ontwikkeling van Breepark gaat langzamer dan gepland, maar er is duidelijke groei en de doelstelling van minimaal 1900 instappers per maand zal in 2019 zeker worden gehaald. Breepark zal in de dienstregeling 2020 in de reguliere dienstregeling worden opgenomen. Brabantliner 401 zaterdagnacht wordt voor een laatste jaar door de gemeente Breda gefinancierd. Er zijn geen specifieke afspraken gemaakt over wanneer de ritten een succes zijn. Voor de dienstregeling 2020 wordt opname van de nachtritten in de reguliere dienstregeling gewogen zoals elke wens tot nieuwe ritten binnen het beschikbare budget wordt gewikt en gewogen. Lijn 6 op zaterdag wordt voor twee jaar uit het ontwikkelbudget gefinancierd. Primaire aanleiding is de aansluiting op het Belgische reguliere busnet dus een substantiële toename van het aantal reizigers naar/van Meersel Dreef is een eerste succesfactor. Gemiddeld zal lijn 6 meer dan 10 reizigers per rit moeten trekken om voor opname in de reguliere dienstregeling 2021 in aanmerking te komen. De winterschoolliners Zevenbergen en Etten-Leur worden voor twee jaar uit het ontwikkelbudget gefinancierd. Minimaal 50% van de leerlingenpotentieel langs de route moet gebruik maken van de winterschoolliner om voor opname in de reguliere winterdienstregeling 2021 in aanmerking te komen. De avondvlinder Roosendaal wordt voor twee jaar uit het ontwikkelbudget gefinancierd. DE succesfactor wordt bepaald door het effect van de avondvlinder op het totale gebruik van de stadsdienst Roosendaal en door het gebruik van de avondvlinder zelf. Voor de dienstregeling 2021 wordt opname van de nachtritten in de reguliere dienstregeling gewogen, zoals elke wens tot nieuwe ritten binnen het beschikbare budget wordt gewikt en gewogen binnen de concessie West- Brabant

51 Exploitatieplan 2020 In het exploitatieplan 2020 worden de eerste ervaringen van de innovatieprojecten met deelfietsen en vraagafhankelijk vervoer meegenomen. Aanpassing en uitbreiding van soortgelijke dienstverlening is mogelijk aan de orde. Daarnaast komt er extra aandacht voor de infrastructuur waar de bussen gebruik van maken. Het wordt drukker op de weg en dat heeft gevolgen voor de rijtijden van de bussen. In het bijzonder moet in Roosendaal worden onderzocht hoe de stadsdienst weer rijdbaar wordt, welke overige ontwikkelingen er zijn, hoe ontwikkelt in het bijzonder de WVS en Cosun zich en wat voor gevolgen dat heeft voor de lijnvoering in en rondom de stad. De verhoging van de frequentie van stadslijn 8 naar de NHTV-campus in Breda wordt in 2020 gecontinueerd. De dienstregelinguren van kerst- tot zomervakantie zijn nog niet ingecalculeerd en betekenen een uitbreiding in het Exploitatieplan De cofinanciering van Breda Breepark loopt af, alle dienstregelinguren betekenen een uitbreiding in het Exploitatieplan In Breda is de infrastructuur nabij Rithmeesterpark gereed en wordt de route van lijn 115 gewijzigd. Afhankelijk van de groei van lijn 123 is de doortrekking van lijn 115 naar Terheijden, Wagenberg en Made het onderzoeken waard. En natuurlijk is de vernieuwing van de dienstregeling in Bergen op Zoom toe aan implementatie in het Exploitatieplan 2020.

52 MV MV MV MV MV ZA ZA ZA ZA ZA ZO ZO ZO ZO ZO benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting Bijlage 1: Benuttingsgraad lijnen Weergegeven waarden zijn reizigerskm s / dienstregelingkm s voor week West-Brabant Stadsdienst Breda lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00: ,9 11,1 10,9 5,3 1,9 1 4,6 6,4 6,7 4,8 1,9 1 4,6 6,4 3,9 1,5 2 13,1 8,7 12,4 6,6 3,1 2 6,3 7,7 6,6 7,2 3,4 2 7,7 8,0 6,1 2,7 Wijkbus 1,0 1,6 1,2 0,6 Wijkbus 1,1 1,7 0,4 Wijkbus 0,5 0,7 0,4 4 13,1 8,5 10,3 6,3 3,2 4 7,2 8,0 7,5 8,1 3,9 4 7,9 8,2 6,1 3,3 5 11,9 8,4 10,8 5,4 2,7 5 1,9 7,5 7,4 8,1 2,0 5 9,5 7,5 4,8 0,9 6 10,0 4,4 6,0 1,4 7 16,7 10,7 13,5 6,2 3,2 7 4,2 7,6 9,1 6,5 3,5 7 6,5 8,7 6,5 3,5 8 40,7 12,0 11,0 9 33,0 22,1 19, ,1 11,6 11,8 2,7 2,5 11 7,3 4,0 4,2 3,9 5,7 11 2,8 3,9 3,0 8,3 Stadsdienst Bergen op Zoom 22 13,4 7,0 7,9 1,7 22 1,6 2,6 1,6 23 9,0 4,7 7,5 1,7 1,1 23 0,6 1,9 0,7 25 9,3 4,3 7,6 2,3 0,9 25 1,3 3,9 4,0 1,6 Stadsdienst Roosendaal 31 9,1 6,1 9,2 3,4 3,0 31 2,6 3,3 3,4 2,2 0,1 31 3,1 4,6 1,6 1, ,0 4,8 6,0 3,2 3,1 32 3,3 3,4 2,5 1,7 3,8 32 3,8 3,0 2,3 0,7 33 8,1 4,3 5,7 2,6 2,9 33 3,1 3,9 2,1 1,6 3,1 33 3,1 2,0 1,8 4,0 34 3,5 1,1 3,3 Streeklijnen ,0 7,6 10,1 2,1 1, ,4 3,2 2,3 2,6 0, ,2 1,9 1,3 2, ,9 8,3 10,8 2, ,7 10,4 9,6 2,7 2, ,2 4,9 5,9 4,7 2, ,7 3,4 4,1 4,7 1, ,1 17,0 10, ,7 6,5 8,2 2, ,8 7,9 13,4 2,5 2, ,6 3,5 2,9 1,3 1, ,7 2,8 3,2 2,4 2, ,2 12,6 9,7 5,7 3, ,2 9,0 11,3 9,7 5, ,6 8,5 8,6 1, ,5 11,2 15,9 3,1 2, ,1 3,9 5,1 4, ,8 11,0 11,6 5,5 4, ,2 6,3 7,8 7,3 4, ,7 5,4 6,4 4,7 1, ,7 5,4 6,3 1, ,3 1,2 2,1 0, ,8 11,0 12,9 3, ,9 1,4 1,6 1, ,7 5,9 10,4 1, ,2 9,9 11,4 4,5 3, ,1 7,4 5,0 5,0 5, ,9 7,1 5,5 2, ,7 10,8 9,0 4,4 2, ,1 5,7 8,1 5,6 4, ,0 4,8 5,5 3,9 1,4 Volanslijnen ,2 11,3 15,3 4,3 2, ,4 6,1 6,9 3,2 2, ,0 5,4 4,6 1, ,8 11,3 13,2 6,9 3, ,6 7,6 7,4 7,2 2, ,8 7,1 4,7 2, ,0 9,1 12,7 5,2 3, ,2 5,2 6,8 3,3 1, ,6 5,3 5,7 4,1 2, ,1 9,1 12,9 6,4 3, ,9 6,4 6,5 6,1 4, ,7 6,4 7,0 4,8 2, ,8 13,2 20,5 8,1 3, ,8 5,6 7,2 4,7 2, ,2 7,7 6,5 7,4 2, ,5 14,8 17,2 6,5 3, ,3 6,2 7,6 7,9 4, ,2 8,1 8,4 8,0 2, ,4 13,7 18,0 6,9 3, ,1 5,5 8,0 7,0 4, ,5 5,7 6,0 5,3 2, ,3 9,5 14,6 5,6 Brabantliner ,5 7,1 12,2 5,0 1, ,2 7,6 6,3 4,9 2, ,1 8,4 9,0 10,3 1, ,4 10,2 12,2 5,5 3, ,1 6,1 7,7 5,9 2, ,3 6,1 11,5 2, ,0 10,5 12,3 2,1 Schoolliners ,0 5,8 5, , , ,3 6, ,1 27, , , , , ,1 3,5 3, , , , , , , ,7 5,3 6, ,7 16,7 23, ,4 8,1 9, ,0 19,9 16, ,8 18,8 23, ,3 16,9 14, ,9 15,9 16, ,1 9,3 11,3 Legenda: Werkdagen: groen = > 15 en rood = < 5 Weekeinde dagen: groen = > 5 en rood = < 2

53 -47 - Bijlage 2: Instappers Stadsdienst Breda lok 132 lok 145 lok Totaal Bavel Centrum + NS Claudius Prinsenlaan e.o Ginneken Haagse Beemden via Kesteren Haagse Beemden via Kievitsloop Heusdenhout Hoge Vucht via De Geeren Hoge Vucht via De Wisselaar Nieuw Wolfslaar, Ijpelaar Princenhage, Heuvel, Boeimeer Westerpark Totaal Wijkbus lok 119 lok 132 lok Totaal Bavel Centrum + NS Claudius Prinsenlaan e.o Ginneken Haagse Beemden via Kesteren Haagse Beemden via Kievitsloop Heusdenhout Hoge Vucht via De Geeren Hoge Vucht via De Wisselaar Nieuw Wolfslaar, Ijpelaar Princenhage, Heuvel, Boeimeer Westerpark Totaal Totaal 2015 Totaal 2017 Δ in % Bavel ,2% Centrum + NS ,4% Claudius Prinsenlaan e.o ,3% Ginneken ,7% Haagse Beemden via Kesteren ,8% Haagse Beemden via Kievitsloop ,8% Heusdenhout ,3% Hoge Vucht via De Geeren ,2% Hoge Vucht via De Wisselaar ,0% Nieuw Wolfslaar, Ijpelaar ,5% Princenhage, Heuvel, Boeimeer ,9% Westerpark ,3% Totaal ,2%

54 Spaghettiknoop en visgraat Rijen Exploitatieplan 2019, bijlage 3. Auteur: Bart Assendelft / Steven Goedhart Datum: 20 juni 2018

55 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Doelen van nieuwe lijnennet Financiën en concessiegrens Gebruik huidige buslijnen Passagiersaantallen Reisrelaties binnen regio Sterke en zwakke relaties Voorstel buurtbussen Voorstel visgraat-model Rijen Gevolgen infrastructuur Marketing en communicatie Kwantiteiten en financiën Verwachtingen reizigersgroei Proces Bijlage 1: Aansluitschema s Bijlage 2: Concept dienstregelingen 1

56 1. Inleiding De naam Spaghettiknoop is ontstaan uit het redelijke complexe beeld dat de lijnvoering van de buslijnen in het gebied tussen Raamsdonksveer Waalwijk Dongen Rijen Oosterhout typeert. Op onderstaande uitsnede van de lijnennetkaart is dat beeld zichtbaar: Dongen is het centrum van buslijnen die vertakken in meerdere richtingen. Dit zijn zowel Volanslijnen, als buurtbuslijnen. 1.1 Aanleiding Het huidige netwerk van buurtbussen stamt nog uit de tijd van de vorige concessie en is op een aantal punten aan vernieuwing toe, waarbij er meer aansluiting moet komen tussen de vraag naar vervoer en het aanbod ervan. Momenteel zijn de routes van de buurtbussen niet altijd even logisch en aansluitend bij de vervoervraag. Zo rijdt de buurtbus 205 tussen Loon op Zand dezelfde route als streeklijn 136 en dus is de toegevoegde waarde hiervan beperkt. Idem dito de route van buurtbus 206 die voor een groot deel via de A59 loopt en dus geen haltes heeft op dat traject. Terwijl een buurtbus voor een fijnere oppervlakteontsluiting moet dienen. Daarnaast staat buurtbus 239 lang stil in Den Bosch en Udenhout en dus kan de inzet van deze lijn beter en meer ten dienste komen van de reizigers. Ook kent buurtbus 297 een 1 ½ uurdienst, die niet logisch te onthouden is voor reizigers door de verspringende vetrektijden. Kortom: meerdere kleinere zaken die om verbetering vragen. Daarnaast is de directe aanleiding om dit gebied eens goed onder de loep te nemen qua hoofdzaak tweeledig: 1. De bediening tussen Raamsdonksveer en Waalwijk. In de huidige dienstregeling rijden daar 2 buurtbussen (234 en 206) en een schoolliner (634). Fysiek rijden hier 3 buurtbussen en 3 grote bussen (12 meter standaard). De lijnen rijden verschillende routes en ondanks de inzet van grote bussen komen er met enige regelmaat capaciteitsproblemen voor op de buurtbussen. Ook zijn er klachten vanuit reizigers en scholen, die door deze lijnen worden bediend. 2

57 2. Het zeer matig functioneren van lijn 130 tussen Rijen en het AZC Prinsenbos. In de jaarlijkse overzichten van de benuttingsgraad per lijn in de Exploitatieplannen kleurt deze lijn op meerdere momenten van de week rood. Dat wil zeggen dat het gebruik van de lijn niet goed is naar verhouding met de inzet. Daarentegen blijft het bieden van een ontsluiting van het AZC nuttig en noodzakelijk. Daarnaast is dit een losse lijn, zonder begin- of eindpunt in een grote stad (lees bij een stalling van Arriva). Derhalve redelijk kostbaar om te exploiteren en nauwelijks te integreren in het netwerk van de bussen en de werkpakketten van de chauffeurs. Momenteel wordt lijn 130 door een onderaannemer gereden. Als er aan zowel de noord-, als de zuidzijde van een regio veranderingen optreden, dan heeft dat bijna automatisch ook gevolgen voor andere lijnen binnen die regio. Dit is niet te voorkomen. Vandaar de nieuwe opzet van het lijnennet. Ook is de beleidsmatige ontwikkeling van het zogenaamde visgraatmodel relevant. Een aantal jaren geleden is hier op meerdere trajecten op gestudeerd. Binnen Brabant is het treinstation Gilze-Rijen een voor de hand liggende plek om een aansluitende busdienst op de trein te maken vanuit zowel Gilze als Dongen. Dit ter vervanging / als aanvulling op buslijn 131, die feitelijk parallel aan het spoor tussen Breda en Tilburg rijdt. Tot slot is vermeldenswaard de principe-afspraak die gemaakt is tussen de toenmalige vervoerder Veolia en de gemeente Loon op Zand over de route van buurtbus 205 (2014). Deze zou niet meer via Molenwijck hoeven te rijden na de realisatie van een zuidelijke ontsluiting van deze wijk, waarna streeklijn 136 via de Molenwijck is gaan rijden. Voor de ontsluiting van Molenwijck is de buurtbus 205 dus niet meer nodig. Het doel is uiteindelijk een helder en robuust lijnennet dat kan zorgen voor reizigersgroei binnen het gebied en dat voor de komende 3 tot 5 jaar voorziet in het OV-aanbod, waarbij tussentijdse aanpassing alleen nodig is om extra groei te faciliteren. 1.2 Doelen van nieuwe lijnennet De doelen voor het nieuwe lijnennet zijn: Een lijnennet ontwikkelen dat tegemoet komt aan wensen reizigers (matchen van vraag en aanbod); Een lijnennet ontwikkelen dat helder en doelmatig is (duidelijke lijnvoering en minimaal uurdiensten op werkdagen); Aanvullend op Volanslijnen en trein; Voldoende capaciteit (geen klachten meer van reizigers); Beter aanbod tegen gelijke kosten; Reizigersgroei (een beter lijnennet faciliteert meer reizigers); Toekomstvast (buslijnen moeten niet vaak veranderd worden. Dat is onplezierig voor reizigers en in dit geval ook de vrijwilligers die de buurtbussen rijden). 3

58 1.3 Financiën en concessiegrens Er is vooraf geen financiële taakstelling bepaald voor de uitwerking van deze businesscase. Het meest voor de hand liggende uitgangspunt is derhalve: budgettair neutraal. Wel dient rekening gehouden te worden met het gegeven dat dit gebied de scheiding vormt tussen de concessies Oost- en West-Brabant. Voor nieuwe ontwikkelingen kan er geput worden uit het ontwikkelbudget; in dit geval is het logisch het budget van Oost-Brabant hiervoor aan te spreken. De verdeling van de lijnen over de beide concessies is weergegeven in onderstaande tabel. Lijnnummer Concessie Oost Concessie West Volans 327/328 Brabantliners Volans 300/301 Streeklijn 136 Streeklijn 130 Streeklijn 131 Buurtbus 205 Buurtbus 206 Buurtbus 234 Buurtbus 297 Buurtbus 298 Buurtbus 239 Schoolliner 630 Schoolliner 634 XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX 4

59 2. Gebruik huidige buslijnen 2.1 Passagiersaantallen Het gebruik van de buurtbussen is voldoende als er maandelijks 600 instappers zijn per busje op werkdagen. In onderstaande tabel is het gemiddeld gebruik per maand over 2017 weergegeven (alleen werkdagen). Lijnnummer # busjes # instappers/jaar (MV) # instappers/maand/bus Alle buurtbuslijnen voldoen aan de toetswaarde van 600 instappers per maand gemiddeld. Vermelde aantallen zijn passagiers die met de OV-chipkaart reizen. De werkelijke aantallen liggen 4 tot 10 % hoger door de aanwezigheid van reizigers die op de bus een kaartje kopen. Het aantal instappers op lijn 130 is niet groot. Per maand schommelt dat rond de 2.000, hetgeen per werkdag uitkomst op 100 instappers. Uitgaande van een reis vice versa zijn dit ongeveer 50 personen. Op zaterdag is die waarde ongeveer hetzelfde, op zondag is het aantal passagiers aanmerkelijk lager (de helft van de zaterdag) Instappers lijn jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Kleine aantallen, maar wel waarden die niet met een 8-persoonsbusje vervoerd kunnen worden. Er moet dus altijd een grote bus rijden met een professionele chauffeur. Schoolliner 630 rijdt op werkdagen 1 rit vanuit Prinsenbos naar Tilburg / Stappegoor. Het gebruik hiervan verschilt sterk per dag en varieert tussen de 10 en 25 passagiers. Ongeveer de helft hiervan komt van het AZC; de overigen uit Gilze. Het gebruik van schoolliner 634 is goed; dagelijks rond de 250 gebruikers. Lijn 131 is een aparte streeklijn. Deze rijdt nagenoeg parallel aan het spoor Breda Tilburg en het vervoer binnen de steden Breda en Tilburg is vele malen groter dan tussen de regionale kernen (Gilze, Rijen, Dorst) en Breda / Tilburg. De aanwezigheid van station Rijen heeft tot gevolg dat de meeste inwoners van Rijen gebruik maken van de trein. Ook een deel van de inwoners van Gilze doet dat, al dan niet met de bus als voortransport. Het aantal treingebruikers op station Rijen is instappers per dag, het aantal busgebruikers in Rijen is 180 instappers per dag en uit Gilze 230 instappers per dag. Dit geeft wel aan dat de veel snellere trein vele malen meer wordt gebruikt dan de bus. MV ZA ZO 5

60 Per (werk)dag stappen er ongeveer reizigers in lijn % hiervan reist binnen Breda (waarvan 6 % naar Minervum) en 11 % hiervan reist binnen Tilburg. In totaal 45 % van het vervoer, voornamelijk gericht op de scholen in Breda (Avans) en Tilburg (Universiteit / Cobbenhagenlaan). Deze verbindingen worden ook door andere buslijnen bediend, lijn 131 is hier niet echt noodzakelijk. 16 % van de reizigers komt uit Rijen; hiervan gaat 11 % naar Breda en 4 % naar Tilburg. 32% van de reizigers komt uit Gilze; hiervan gaat 19 % naar Tilburg, 9 % naar Rijen (waarvan 8% naar Rijen Station en 1% overige halten) en 5 % naar Breda. Dorst levert 5% van de reizigers op, bijna allen gericht op Breda. Conclusie is dat voor de echt regionale verbindingen een uurdienst volstaat en dat in Rijen een duidelijke vervoerbreuk ligt: Gilze is gericht op Tilburg en Rijen Station, en Dorst en Rijen zijn gericht op Breda. 2.2 Reisrelaties binnen regio In onderstaande afbeelding is de omvang van de verschillende reisrelaties met de hand ingetekend. Het biedt een goed inzicht in het onderscheid tussen de sterkere en zwakkere reisrelaties. 6

61 2.3 Sterke en zwakke relaties Op basis van de informatie op voorgaande kaart zijn de volgende sterke(re) relaties (> 20 reizigers in twee richtingen) te onderscheiden: Raamsdonksveer - Raamsdonk Raamsdonksveer Waspik Raamsdonksveer Sprang-Capelle Raamsdonksveer - Waalwijk Waspik - Waalwijk Waspik Sprang Capelle Sprang Capelle Waalwijk Dongen Rijen (te veel reizigers voor buurtbus) Udenhout Den Bosch Helvoirt Den Bosch De as Waalwijk Sprang Capelle Waspik Raamsdonksveer is duidelijk het drukst bezet, de som van de aantallen (ongeveer 300 reizigers) rechtvaardigt een normale streeklijn. Alle andere relaties zijn beduidend zwakker c.q. hebben weinig reizigers. Voorbeelden: Udenhout Loon op Zand, Loon op Zand Kaatsheuvel. 7

62 3 Voorstel buurtbussen Het aantal reizigers op het traject Waalwijk Sprang Capelle Waspik Raamsdonk Raamsdonksveer is zodanig hoog dat een normale buslijn bestaansrecht heeft. Arriva wil daarom de huidige buurtbuslijnen 234 en 206 en de scholierenlijn 662 vervangen door de streeklijn 134. Om aan de reizigerswensen tegemoet te komen, en omdat er groeipotentie is, wordt een halfuurdienst in de brede spits rijden en een uurdienst in het dal voorgesteld. De dienstregeling wordt uitgebreid tot ongeveer 21:00 uur, zodat een volwaardige dienstregeling ontstaat. Door het wegvallen van lijn 206 vervalt ook het traject Waspik Waspik Zuid s-gravenmoer Oosteind Oosterhout. Het aantal reizigers is zodanig dat hier wel iets geboden moet worden. Dit wordt ingevuld door lijn 229 vanuit Raamsdonksveer door te trekken naar s-gravenmoer, via Waspik Zuid. Hiermee ontstaat ook een goed omloop voor lijn 229. Het gedeelte s-gravenmoer Oosterhout van de huidige 206 wordt gekoppeld aan lijn 297 Oosterhout Rijen en krijgt lijnnummer 230. Dit wordt een uurdienst, dus dat is een kwaliteitsverbetering op het traject Oosterhout Dorst Molenschot Rijen (rijdt nu om de 1 1\2 uur). In s-gravenmoer is een goede aansluiting tussen de buurtbussen 229, 230 en 231. De verbinding Waspik Oosterhout blijft daarmee met een goede overstap ook in stand. Lijn 205 kent twee sterkere trajectdelen: Dongen Kaatsheuvel en Oisterwijk Udenhout. Het tussendeel Kaatsheuvel Loon op Zand Udenhout kent heel weinig reizigers en rechtvaardigt niet het bestaan van een (buurtbus) verbinding. Tussen Kaatsheuvel en Loon op Zand rijdt bovendien lijn 136. Voorstel is om het deel Dongen Kaatsheuvel aan lijn 298 Rijen Dongen s-gravenmoer te plakken tot de nieuwe lijn 231 Rijen Dongen s-gravenmoer Dongen Vaart Kaatsheuvel - Waalwijk. De relatie Dongen Kaatsheuvel wordt dan iets minder direct (via s-gravenmoer), maar voordeel is dat Dongen Vaart ook wordt ontsloten en dat Rijen en s-gravenmoer een rechtstreekse verbinding met Kaatsheuvel krijgen. S-Gravenmoer behoudt ook de rechtstreekse verbinding met Waalwijk. Het deel Udenhout Oisterwijk van lijn 205 wordt aan lijn 239 toegevoegd. De huidige lijn 239 kent langere stilstandtijden in Den Bosch en in Udenhout. Daarmee is er voldoende ruimte om vanuit Udenhout door te rijden naar Oisterwijk met de huidige 2 busjes. Aandachtspunt is de route tussen Helvoirt en Udenhout; Biezenmortel en Huize Assissie moeten goed ontsloten blijven. Uit rijtijdmetingen blijkt dat de route via het dorp Biezenmortel en Huize Assissie mogelijk is, maar dan moet wel de route in Oisterwijk worden versneld. De route wordt dan gewijzigd naar Bedrijfsweg-Ambachtstraat. De halten in de wijk Pannenschuur vervallen dan, maar deze worden minimaal gebruikt. Lijn 239 sluit in Oisterwijk goed aan op de trein, met name van belang voor de relaties Biezenmortel Tilburg en Biezenmortel/Udenhout Eindhoven. Dit is een duidelijke verbetering ten opzichte van nu, waarbij alleen de aansluiting van trein op bus goed is, en niet die van bus op trein (bijna half uur wachttijd). Tussen Dongen en Rijen gaat de nieuwe scholierenlijn 631 rijden. De reizigersaantallen op lijn 298 zijn sterk gegroeid sinds de aansluiting op de trein in Rijen zowel van/naar Breda als van/naar Tilburg goed is. Het leidt nu zelfs tot capaciteitsproblemen. Vanuit Dongen is de reis via Rijen naar Breda en Tilburg Universiteit nu sneller dan via de Volans lijn 327/328. Hier is voldoende potentie voor verdere groei. De nieuwe 631 ontlast ook de Volans lijn 327/328 op het drukke traject Dongen Tilburg. 8

63 Hiermee ontstaat het volgende lijnennet: De rode lijnen zijn de verbindende treinen en Volans buslijnen, de rode stippen de aansluitpunten tussen verbindend en ontsluitend net. Het ontsluitend lijnennet bestaat uit de volgende lijnen: Streeklijn lijn 134 Waalwijk Sprang Capelle Waspik Raamsdonk Raamsdonksveer; spits 2x/uur, dal 1x/uur (grote 12 m bus) maandag vrijdag. Aansluiting in Raamsdonksveer op Volanslijnen naar Oosterhout/Breda en Brabantliner naar Utrecht, in Sprang/Waalwijk op Volanslijnen naar Tilburg en Den Bosch; Buurtbus 229 s-gravenmoer Waspik Zuid Waspik Raamsdonk Raamsdonksveer (- Hank Dussen Almkerk); uurdienst maandag vrijdag, 2 busjes. Aansluiting in s-gravenmoer op lijnen 230 naar Oosterhout en 231 naar Dongen/Rijen en in Waspik op lijn 134 naar Waalwijk; Buurtbus 230 s-gravenmoer Oosteind Oosterhout Dorst Molenschot Rijen; uurdienst maandag vrijdag, 2 busjes. Aansluiting in s-gravenmoer op lijnen 229 naar Raamsdonksveer en 231 naar Dongen/Rijen, in Oosterhout op Volanslijnen naar Breda en Brabantliner naar Utrecht en in Rijen op trein naar Breda en Tilburg; Buurtbus 231 Rijen Dongen s-gravenmoer Dongen Vaart Kaatheuvel Sprang Capelle Waalwijk; uurdienst maandag vrijdag, 2 busjes. Aansluiting in Rijen op de trein naar Breda en Tilburg, in Dongen op Volanslijnen naar Tilburg en Oosterhout/Breda, s-gravenmoer op lijnen 229 naar Raamsdonksveer en 230 naar Oosterhout, in Sprang/Waalwijk op Volanslijnen naar Tilburg en Den Bosch; Buurtbus 239 Oisterwijk Udenhout Biezenmortel Helvoirt Cromvoirt Den Bosch. Uurdienst maandag vrijdag, 1 busje. Aansluiting in Oisterwijk op de trein naar Tilburg en Eindhoven, in Den Bosch op diverse treinen en bussen; Schoolliner 631 Dongen (Volckaert en Middellaan) Rijen. Spitsdienst maandag vrijdag, 2x/uur (= lijn 631 uit het visgraatmodel, zie hoofdstuk 4). Aansluiting in Rijen op de trein naar Breda en Tilburg. 9

64 Met het nieuwe lijnennet wordt s Gravenmoer het centrum van de buurtbuslijnen, waar de lijnen aansluiting bieden op elkaar. Met uitzondering van de verbinding Udenhout Loon op Zand blijven alle bestaande reismogelijkheden geboden worden. De meeste zelfs met een hogere gebruikswaarde qua frequentie (huidige 297 krijgt een uurdienst in plaats van 1 ½) of aansluiting op de trein (lijn 239 sluit beter aan in Oisterwijk). Buurtbus 239 krijgt een andere route door Udenhout en kan van betekenis zijn voor de uitbreiding van de kern in noordelijke richting. Met de buurtbus van Dongen naar Kaatsheuvel is de reiziger iets langer onderweg, maar de verbinding blijft in ieder geval in stand. De capaciteitsproblemen tussen Raamsdonksveer en Waalwijk en Dongen en Rijen worden opgelost voor de reizigers en de chauffeurs van de buurtbussen. 10

65 4 Voorstel visgraat-model Rijen Gezien de reisrelaties op lijn 131, met een vervoerbreuk in Rijen, is er geen noodzaak om deze lijn ononderbroken tussen Breda en Tilburg te rijden. De bestaande reisrelaties kunnen grotendeels bediend worden door een onderbroken / geknipte lijn. Dit biedt tevens de mogelijkheid om de bestaande lijn 130 te integreren in het netwerk. De treinen op station Gilze-Rijen komen aan en vertrekken elk half uur in de richting van Tilburg én Breda op.00/.30. Dit biedt een mooie gelegenheid om ook het aansluitende busvervoer in beide richtingen goed aan te sluiten. De basis opzet is elk half uur een trein en elk half uur een bus naar Dongen en naar Gilze, zodat de aansluiting tussen bus en trein optimaal is. Gilze - Rijen is een bestaande relatie; Dongen - Rijen is een nieuwe. De redenen om deze nieuwe relatie Dongen Rijen op te zetten is meervoudig: Buurtbus 298 kent te veel reizigers op het traject Dongen Rijen. De vervoervraag in de spitsen is te groot voor een buurtbus; De filosofie van het visgraatmodel vraagt om een verbinding Dongen Rijen. Dongen is een kern van meer dan inwoners en heeft geen treinaansluiting; het station Rijen is het meest dichtbij gelegen; De huidige Volans-lijnen naar zowel Tilburg als Breda zijn druk en zitten aan hun maximale capaciteit. Als een deel van de vervoervraag afgewenteld kan worden naar de verbinding Dongen Rijen dan ontstaat ruimte voor verdere groei en komt dat ook ten goede aan reizigers in Teteringen en Tilburg West. Het lijnennet in het visgraatmodel ziet er dan als volgt uit. De nieuwe lijn 131 rijdt vanaf Tilburg via Gilze naar Rijen NS. De route is gelijk aan de huidige route van lijn 131. Lijn 130 rijdt vanaf Breda via Dorst, Rijen en Gilze naar Prinsenbos. De route tussen Breda en Gilze is gelijk aan die van de huidige lijn 131. In Gilze wijzigt de route iets. Tussen Gilze en Prinsenbos is de route gelijk aan die van de huidige lijn 130. De lijnen 130 en 131 rijden een uurdienst, tussen Gilze en Rijen vormen ze samen een strakke halfuurdienst. De lijnen 130 en 131 geven elk half uur aansluiting op de treinen van/naar Breda én Tilburg. De nieuwe lijn 631 rijdt in de spitsuren elk half uur tussen Dongen en Rijen NS, met in de spitsrichting goede aansluitingen op de treinen naar zowel Breda als Tilburg. Buiten de spitsuren zorgt buurtbus 231 voor de verbinding tussen Dongen en Rijen. 11

66 In de weekenden rijdt, net als nu, alleen lijn 130 tussen Prinsenbos en Rijen, met aansluiting op de treinen van/naar Breda en Tilburg. De huidige lijn 630, met 1 ochtendrit AZC Tilburg met een lange route via diverse scholen in Tilburg, wordt aangepast en krijgt dezelfde route als lijn 131. Het aantal ritten wordt uitgebreid naar 2 ochtendritten, zodat in de drukke ochtendspits een halfuurdienst blijft tussen Gilze en Tilburg. Ook op lijn 130 gaat in de ochtendspits een extra rit Gilze Breda rijden, plus een extra rit Breda Breda Minervum zodat in het drukste uur in de ochtendspits een halfuurdienst wordt geboden. De bewoners van het AZC kunnen elk uur reizen, en in de ochtendspits elk halfuur. Dat is meer dan in de huidige situatie, met een uurdienst die in de daluren een paar keer een uur overslaat. Ook kunnen zij zonder overstappen van en naar Breda reizen. Per saldo een verbetering. In Gilze gaat lijn 131 de lus door Gilze in omgekeerde richting rijden zodat de lijnen 130 en 131 naar Rijen aan dezelfde kant van de straat vertrekken. Voor-/nadelen reizigers Reizigers moeten door de invoering van het visgraat model in sommige gevallen op een andere manier gaan reizen: in plaats van een rechtstreekse busverbinding moeten ze gebruik maken van de combinatie bus-trein. Dat vergt een (extra) overstap. Omdat het openbaar vervoer in zijn totaliteit beter wordt, krijgen reizigers per saldo toch betere vervoermogelijkheden. De rechtstreekse busverbindingen rond Gilze en Rijen blijven voor de grotere reizigersstromen in stand. Het is nog steeds mogelijk om met de bus rechtstreeks van Rijen en Dorst naar Breda te reizen, en hetzelfde is het geval van Rijen en Gilze naar Tilburg. De busverbinding wordt in de middagspits minder frequent, namelijk van een halfuurdienst naar een uurdienst. Reizigers vanuit Gilze houden wel een goede halfuurdienst naar Tilburg én Breda via Rijen en overstap op de trein. Bedoeling van het visgraat model is ook dat reizigers via deze verbinding gaan reizen. Reizigers die meer nadeel hebben bij de nieuwe lijnvoering zijn reizigers die nu rechtstreeks met de bus kunnen reizen en straks over moeten stappen in Rijen vanwege de knip in lijn 131. Dat zijn reizigers op het traject Dorst Tilburg (5 reizigers per dag per richting) en Rijen Noord Tilburg (7 reizigers per dag per richting). Dit zijn dus heel beperkte aantallen. Voor de kern Dongen is de reismogelijkheid via buslijn 631 naar Rijen NS vele malen sneller om in Breda, Tilburg (Universiteit) en verder naar Den Bosch, Eindhoven, West-Brabant of Randstad te komen. Dit is duidelijk een extra kwaliteit ten opzichte van het huidige lijnennet. 12

67 5 Gevolgen infrastructuur De plannen hebben beperkte gevolgen voor de infrastructuur. Op een aantal plaatsen zijn nieuwe of aangepaste halten nodig: In Rijen aanpassing van de bushalte Rijen NS zodat hier meerdere bussen tegelijkertijd kunnen halteren. In Dongen Vaart realisatie van een nieuwe halte voor lijn 231. In Udenhout nieuwe halten voor lijn 239 nabij de kruising Groenstraat- Kreitenmolenstraat en nabij de kruising Kreitenmolenstraat-Groenvelde, mede voor een betere ontsluiting van het noorden van Udenhout. De volgende halten komen geheel te vervallen (allen van lijn 205): Oisterwijk, Almystraat (0,3 instappers/dag) Oisterwijk, Gasthuisstraat (0,7 instappers/dag) Oisterwijk, Langvennen Oost (0,2 instappers/dag) Udenhout, Spoorakkerweg (2,4 instappers/dag) Udenhout, Kuil (0,9 instappers/dag) Loon op Zand, Loonse Molenstraat (0,0 instappers/dag) Kaatsheuvel, Gasthuisstraat (0,9 instappers/dag) Kaatsheuvel, Anton Pieckplein (0,7 instappers/dag) De overige halten van lijn 205 blijven bediend door andere lijnen. 13

68 6 Marketing en communicatie De voorstellen betekenen een behoorlijke ingreep in de bestaande dienstverlening. Bestaande reizigers moeten vaak met andere lijnen of op andere manieren gaan reizen. Het nieuwe lijnennet biedt meer kwaliteit, en daarmee potentie om nieuwe reizigers te trekken. Het treft dus bestaande klanten, maar ook moeten nieuwe reizigers aangeboord worden. De te voeren marketingcampagne richt zich dus op vijf zaken: 1 Informeren bestaande reizigers. Hierin kunnen ook de buurtbusverenigingen een rol spelen. Deze chauffeurs staan dicht bij de reizigers. De lokale pers wordt hiervoor ook gebruikt; 2 Bestaande stakeholders informeren. Dit zijn bijvoorbeeld de scholen in Sprang, Waalwijk en Gorinchem en natuurlijk het AZC; 3 Gemeenten informeren. Dit gebeurt door het delen van deze businesscase met de gemeenten; 4 Potentiele nieuwe reizigers aanboren door het promoten van de nieuwe lijn 134; 5 Potentiele nieuwe reizigers aanboren door het promoten van het visgraatmodel in Dongen en Gilze. Mogelijke samenwerking in deze campagne met de NS wordt onderzocht. Dit najaar worden deze uitwerkingen verder geconcretiseerd door Arriva. 14

69 7 Kwantiteiten en financiën Bij deze BuCa zijn lijnen van de concessies Oost Brabant en West Brabant betrokken. Deze BuCa heeft dus ook gevolgen voor de Dru s van Oost en West Brabant. Omdat lijn 631 een compleet nieuwe lijn is die een nieuwe verbinding biedt wordt voorgesteld om deze uit het ontwikkelbudget te financieren. Dit voor de duur van twee jaar. Bij goed gebruik wordt de lijn opgenomen in de reguliere dienstregeling. Goed gebruik mag hier gedefinieerd worden als een benuttingsgraad van rond de 15. Vergelijkbare spitslijnen halen een benuttingsgraad rond de 25, maar dat zijn lijnen die alleen in de spitsrichting rijden en lijn 631 wordt in twee richtingen gereden. De gevolgen voor het aantal Dru s is als volgt: West Brabant Oost Brabant OV budget OV budget ontw.budget lijn 130 NIEUW lijn 131 NIEUW lijn 630 NIEUW 237 lijn 631 NIEUW 1711 lijn 130 HUIDIG lijn 131 HUIDIG lijn 630 HUIDIG -166 lijn 134 NIEUW bb 229 NIEUW lijn 634 HUIDIG bb 205 HUIDIG bb 206 HUIDIG bb 234 HUIDIG TOTAAL TOTAAL WEST en OOST Dienstregelingen (zie bijlage) nog in concept. 7.1 Verwachtingen reizigersgroei Het is logisch te veronderstellen dat alle lijnen binnen het netwerk van buurtussen de norm van 600 instappers per maand blijven halen. Het worden er eerder meer, dan minder. Het is overigens aan de buurtbusverenigingen zelf om aan te geven of zij ook op zaterdag willen rijden. Voor de nieuwe streeklijn 134 geldt dat hier meer reizigers verwacht worden dan de som van de huidige lijnen 206, 234 en 634. De nieuwe dienstregeling biedt meer duidelijkheid, capaciteit en reismogelijkheden in de verbinding Raamsdonksveer Raamsdonk Waspik Sprang Capelle - Waalwijk; dat geldt ook voor de overstaprelaties in Raamsdonksveer (Oosterhout, Utrecht en Breda) en Waalwijk (Den Bosch en Tilburg). Arriva verwacht een groei van de huidige 300 reizigers naar 400 reizigers per dag. 15

70 De bediening van het AZC Prinsenbos wordt beter. Het is afwachten of dit ook tot andere reizigersaantallen leidt. De dynamiek van Prinsenbos zelf is eerder bepalend voor het aantal reizigers, dan de kwaliteit van het openbaar vervoer. De verwachting is dat de verbinding Dongen Rijen zich gaat ontwikkelen. De eerste vervoervraag wordt daar momenteel al gegenereerd door de huidige buurtbus 298. Als de verbinding elk half uur wordt geboden in de spitsen met grote bussen, is dit een interessant alternatief voor de inwoners van Dongen. Snel naar en van de trein, met reismogelijkheden naar Breda Randstad/ West Brabant en Tilburg Den Bosch Utrecht/ Gelderland. Overigens verzorgt buurtbus 231 tussen de spitsen de verbinding. Dus de gehele dag werkt de visgraat. Door de verbinding Gilze Rijen ook meer te promoten als totale reismogelijkheid trein-bus kan hier nog verdere groei optreden. In de nieuwe dienstregeling is er overdag op werkdagen altijd aansluiting tussen bus en trein (ook v.v.). Dat is meer kwaliteit dan in de huidige dienstregeling. 16

71 8 Proces Het plan voor de aanpassing van de buslijnen zoals verwoord in deze businesscase is besproken met de buurtbus comités in twee bijeenkomst in maart en april Het plan is schriftelijk voorgelegd aan de betrokken gemeenten. Vanwege de verschillende agenda s van 6 gemeenten heeft bespreking van het plan met de gemeenten pas op 30 mei 2018 plaats gevonden. Naast vaststelling van deze businesscase in de Tactische OntwikkelTeams van Oost en West wordt de dienstregeling verder in detail uitgewerkt in overleg met de buurtbusverenigingen. De routes worden definitief gemaakt, evenals de rijtijden. Ook de afspraak om wel of niet op zaterdag te gaan rijden wordt vastgelegd. Uiteindelijk is er minder werk voor de bestaande buurtbusverenigingen. Dat zal herverdeeld moeten worden. Arriva heeft aan de verenigingen een voorzet gegeven hoe dat kan, maar de verenigingen bepalen uiteindelijk zelf of zij samengaan of in het uiterste geval zichzelf opheffen. Vanuit Arriva wordt dit proces begeleid. Enerzijds vanuit zorgvuldigheid (omgang met vrijwilligers) en anderzijds de garantie dat alle lijnen gereden kunnen worden in de dienstregeling De plannen zijn al besproken met het Reizigersoverleg Brabant. Zij steunen deze plannen en vinden het een duidelijke verbetering. 17

72 Bijlage 1: aansluitschema s Aansluitschema Rijen - Ochtendspits Dongen Middellaan.09 / / Breda NS Tilburg NS / / Rijen NS.00 / Gilze Wagenaarstraat Gilze OC Prinsenbos Aansluitschema Rijen - Middagspits Dongen Middellaan.21 / / Breda NS Tilburg NS / / Rijen NS.00 / Gilze Wagenaarstraat Gilze OC Prinsenbos

73 Bijlage 2:concept dienstregelingen Lijn 134 Raamsdonksveer - Waspik - Sprang-Capelle - Waalwijk Basisdienstregeling Waalwijk 5:46 6:46 7:46 8:46 9:46 10:46 11:46 12:46 13:46 14:46 15:46 16:46 17:46 18:46 19:46 Waspik 6:17 7:17 8:17 9:17 10:17 11:17 12:17 13:17 14:17 15:17 16:17 17:17 18:17 19:17 20:17 Waspik 6:17 7:17 8:17 9:17 10:17 11:17 12:17 13:17 14:17 15:17 16:17 17:17 18:17 19:17 20:17 Raamsdonksveer 6:28 7:28 8:28 9:28 10:28 11:28 12:28 13:28 14:28 15:28 16:28 17:28 18:28 19:28 20:28 Raamsdonksveer 6:32 7:32 8:32 9:32 10:32 11:32 12:32 13:32 14:32 15:32 16:32 17:32 18:32 19:32 20:32 Waspik 6:43 7:43 8:43 9:43 10:43 11:43 12:43 13:43 14:43 15:43 16:43 17:43 18:43 19:43 20:43 Waspik 6:43 7:43 8:43 9:43 10:43 11:43 12:43 13:43 14:43 15:43 16:43 17:43 18:43 19:43 20:43 Waalwijk 7:14 8:14 9:14 10:14 11:14 12:14 13:14 14:14 15:14 16:14 17:14 18:14 19:14 20:14 21:14 Aanvullende spitsritten - rijdt niet tijdens de vakantieperioden Waalwijk 6:16 7:16 8:16 14:16 15:16 16:16 17:16 18:16 Waspik 6:47 7:47 8:47 14:47 15:47 16:47 17:47 18:47 Waspik 6:47 7:47 8:47 14:47 15:47 16:47 17:47 18:47 Raamsdonksveer 6:58 7:58 8:58 14:58 15:58 16:58 17:58 18:58 Raamsdonksveer 7:02 8:02 9:02 15:02 16:02 17:02 18:02 19:02 Waspik 7:13 8:13 9:13 15:13 16:13 17:13 18:13 19:13 Waspik 7:13 8:13 9:13 15:13 16:13 17:13 18:13 19:13 Waalwijk 7:44 8:44 9:44 15:44 16:44 17:44 18:44 19:44 Dienstregeling lijn 130 Breda - Dorst - Rijen - Gilze - OC Prinsenbos Ma t/m vr winterdienst NVAK Breda Centraal Station 6:28 7:28 7:58 8:28 9:28 10:28 11:28 12:28 13:28 14:28 15:28 16:28 17:28 18:28 Breda Minervum 6:47 7:47 8:17 8:47 9:47 10:47 11:47 12:47 13:47 14:47 15:47 16:47 17:47 18:47 Rijen Gemeentehuis 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:02 21:02 Rijen Station 7:05 8:05 9:05 10:05 11:05 12:05 13:05 14:05 15:05 16:05 17:05 18:05 19:05 20:07 21:07 Rijen Station 7:07 8:07 9:07 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Gilze Lange Wagenstraat 7:21 8:21 9:21 10:21 11:21 12:21 13:21 14:21 15:21 16:21 17:21 18:21 19:21 20:21 21:21 Gilze OC Prinsenbos 7:29 8:29 9:29 10:29 11:29 12:29 13:29 14:29 15:29 16:29 17:29 18:29 19:29 20:29 21:29 NVAK Gilze OC Prinsenbos 6:31 7:01 7:31 8:31 9:31 10:31 11:31 12:31 13:31 14:31 15:31 16:31 17:31 18:31 19:31 20:31 Gilze Lange Wagenstraat 6:39 7:09 7:39 8:39 9:39 10:39 11:39 12:39 13:39 14:39 15:39 16:39 17:39 18:39 19:39 20:39 Rijen Station 6:53 7:23 7:53 8:53 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Station 6:55 7:25 7:55 8:55 9:55 10:55 11:55 12:55 13:55 14:55 15:55 16:55 17:55 18:55 19:53 20:53 Rijen Gemeentehuis 7:00 7:30 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 19:58 20:58 Breda Centraal Station 7:32 8:02 8:32 9:32 10:32 11:32 12:32 13:32 14:32 15:32 16:32 17:32 18:32 19:32 NVAK: Rijdt niet tijdens schoolvakanties Zaterdag Rijen Gemeentehuis 9:02 10:02 11:02 12:02 13:02 14:02 15:02 16:02 17:02 18:02 19:02 20:02 21:02 Rijen Station 9:07 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Rijen Station 9:07 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Gilze Lange Wagenstraat 9:21 10:21 11:21 12:21 13:21 14:21 15:21 16:21 17:21 18:21 19:21 20:21 21:21 Gilze OC Prinsenbos 9:29 10:29 11:29 12:29 13:29 14:29 15:29 16:29 17:29 18:29 19:29 20:29 21:29 Gilze OC Prinsenbos 8:31 9:31 10:31 11:31 12:31 13:31 14:31 15:31 16:31 17:31 18:31 19:31 20:31 Gilze Lange Wagenstraat 8:39 9:39 10:39 11:39 12:39 13:39 14:39 15:39 16:39 17:39 18:39 19:39 20:39 Rijen Station 8:53 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Station 8:53 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Gemeentehuis 8:58 9:58 10:58 11:58 12:58 13:58 14:58 15:58 16:58 17:58 18:58 19:58 20:58 Zondag Rijen Gemeentehuis 10:02 11:02 12:02 13:02 14:02 15:02 16:02 17:02 18:02 19:02 20:02 21:02 Rijen Station 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Rijen Station 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Gilze Lange Wagenstraat 10:21 11:21 12:21 13:21 14:21 15:21 16:21 17:21 18:21 19:21 20:21 21:21 Gilze OC Prinsenbos 10:29 11:29 12:29 13:29 14:29 15:29 16:29 17:29 18:29 19:29 20:29 21:29 Gilze OC Prinsenbos 9:31 10:31 11:31 12:31 13:31 14:31 15:31 16:31 17:31 18:31 19:31 20:31 Gilze Lange Wagenstraat 9:39 10:39 11:39 12:39 13:39 14:39 15:39 16:39 17:39 18:39 19:39 20:39 Rijen Station 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Station 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Gemeentehuis 9:58 10:58 11:58 12:58 13:58 14:58 15:58 16:58 17:58 18:58 19:58 20:58 19

74 Dienstregeling lijn 131 Tilburg - Gilze - Rijen Ma t/m vr winterdienst Tilburg Centraal Station 5:45 6:45 7:45 8:45 9:45 10:45 11:45 12:45 13:45 14:45 15:45 16:45 17:45 18:45 Gilze Lange Wagenstraat 6:08 7:08 8:08 9:08 10:08 11:08 12:08 13:08 14:08 15:08 16:08 17:08 18:08 19:08 Rijen Station 6:23 7:23 8:23 9:23 10:23 11:23 12:23 13:23 14:23 15:23 16:23 17:23 18:23 19:23 Rijen Station 6:37 7:37 8:37 9:37 10:37 11:37 12:37 13:37 14:37 15:37 16:37 17:37 18:37 19:37 Gilze Lange Wagenstraat 6:52 7:52 8:52 9:52 10:52 11:52 12:52 13:52 14:52 15:52 16:52 17:52 18:52 19:52 Tilburg Centraal Station 7:15 8:15 9:15 10:15 11:15 12:15 13:15 14:15 15:15 16:15 17:15 18:15 19:15 20:15 Ma t/m vr vakantiedienst Tilburg Centraal Station 5:45 6:45 7:45 8:45 9:45 10:45 11:45 12:45 13:45 14:45 15:45 16:45 17:45 18:45 Gilze Lange Wagenstraat 6:08 7:08 8:08 9:08 10:08 11:08 12:08 13:08 14:08 15:08 16:08 17:08 18:08 19:08 Rijen Station 6:23 7:23 8:23 9:23 10:23 11:23 12:23 13:23 14:23 15:23 16:23 17:23 18:23 19:23 Rijen Station 6:37 7:37 8:37 9:37 10:37 11:37 12:37 13:37 14:37 15:37 16:37 17:37 18:37 19:37 Gilze Lange Wagenstraat 6:52 7:52 8:52 9:52 10:52 11:52 12:52 13:52 14:52 15:52 16:52 17:52 18:52 19:52 Tilburg Centraal Station 7:15 8:15 9:15 10:15 11:15 12:15 13:15 14:15 15:15 16:15 17:15 18:15 19:15 20:15 Dienstregeling lijn 630 Gilze OC Prinsenbos - Gilze - Tilburg Ma t/m vr winterdienst Gilze OC Prinsenbos 7:14 8:14 Gilze Lange Wagenstraat 7:22 8:22 Tilburg Centraal Station 7:45 8:45 Dienstregeling lijn 631 Dongen - Rijen Ma t/m vr winterdienst Dongen, De Volckaert 6:09 6:39 7:09 7:39 8:09 8:39 9:09 9:39 14:51 15:21 15:51 16:21 16:51 17:21 17:51 18:21 18:51 Rijen Station 6:23 6:53 7:23 7:53 8:23 8:53 9:23 9:53 15:05 15:35 16:05 16:35 17:05 17:35 18:05 18:35 19:05 Rijen Station 6:25 6:55 7:25 7:55 8:25 8:55 9:25 14:37 15:07 15:37 16:07 16:37 17:07 17:37 18:07 18:37 19:07 Dongen, De Volckaert 6:39 7:09 7:39 8:09 8:39 9:09 9:39 14:51 15:21 15:51 16:21 16:51 17:21 17:51 18:21 18:51 19:21 20

75 VERTROUWELIJK Reizigersonderzoek Stadslijn 3 Breda Arriva donderdag 26 april 2018

76 Reizigersonderzoek Stadslijn 3 Breda Donderdag 26 april 2018 Projectnummer: VERSIE: Concept rapport Arriva Dit document is vertrouwelijk en uitsluitend in te zien door: Arriva Auteur: Ezra Silverberger Sander van Beek Moventem Pollaan 48 A BX Zutphen T E info@moventem.nl W Moventem is aangesloten bij de Nederlandse Marktonderzoek Associatie (MOA), Center for Information Based Decision Making & Marketing Research. Moventem is tevens aangesloten bij the World Association of Opinion and Marketing Research Professionals (ESOMAR). 2

77 Inhoudsopgave Inleiding en uitvoering Resultaten tellingen Resultaten enquêtes woensdag 25 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

78 Inleiding en Uitvoering Inleiding donderdag 26 april

79 Inleiding Aanleiding Wijkbus 3 in Breda wordt gereden met 8-persoonsbusjes. Op maandag t/m zaterdag rijdt lijn 3 elk half uur en zijn er twee busjes nodig voor de exploitatie. In de avonduren en op zondag rijdt lijn 3 een uurdienst met één busje. De lijn doet het station niet aan, maar is met name bedoeld om de woonwijken waar het reguliere stadsnet niet komt te verbinden met het centrum. Doel In opdracht van Arriva heeft Moventem onderzoek uitgevoerd onder reizigers die gebruik maken van lijn 3. Doel van het onderzoek is nader inzicht te krijgen in het gebruik van de buslijn, en de motieven / kenmerken van reizigers op deze buslijn. Uitvoering Waarnemers van Moventem hebben meegereden op alle ritten van lijn 3. Daarbij hebben zij per halte het aantal in- en uitstappende reizigers geteld. Tevens hebben zij vragenlijsten uitgedeeld en reizigers gevraagd of zij wilden meewerken aan het onderzoek. Nadat de vragenlijsten waren ingevuld werden zij weer verzameld door de enquêteur. De resultaten zijn ingevoerd, waarna controle van de resultaten en verrijking van de data heeft plaatsgevonden: Toevoegen leeftijdsklasse en reisfrequentieklasse Bepalen reismotief uit herkomst- en bestemmingsmotief Toevoegen postcodes aan straten/wijken/bedrijven en instellingen als herkomst of bestemming. donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

80 Uitvoering Onderzoeksperiode Het onderzoek is uitgevoerd op totaal 4 dagen: Dinsdag 10 april 2018 Donderdag 12 april 2018 Zaterdag 14 april 2018 Zondag 15 april 2018 Vragenlijst De vragenlijst is voorafgaand aan het onderzoek afgestemd met Arriva en de gemeente Breda. De vragenlijst is bijgevoegd als bijlage. Bijzonderheden Gedurende de onderzoeksdagen zijn in totaal 4 ritten niet onderzocht: Op donderdag 12 april heeft de wijkbus een aanrijding gehad. Een enkele rit is hierdoor vertraagd uitgevoerd. Er zijn hierdoor geen ritten gemist. De onderstaande ritten zijn op zaterdag 14 april (deels) niet onderzocht wegens de gevolgen van een aanrijding met de wijkbus: het betrof rit 6001 vanaf Lovensdijkstraat t/m Oude Vest; rit 6002, 6005, 6006 geheel niet onderzocht; en rit 6009 tot Breda, Valkeniersplein. Respons Er zijn tijdens het onderzoek in totaal 409 instappers geteld. Er zijn 180 geslaagde enquêtes afgenomen. Het responspercentage van het onderzoek bedraagt 44%. Dit is een hoog percentage. Aangezien veel reizigers een heen- en terugreis maken en slechts één keer een enquête willen invullen. donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

81 Instappers donderdag 26 april

82 Instappers en enquêtes per rit Dinsdag 10 april 2018 Donderdag 12 april Zaterdag 14 april Zondag 15 april Richting Oude Vest Richting Amphia Zkh. L'dijk Richting Oude Vest Richting Amphia Zkh. L'dijk Richting Oude Vest Richting Amphia Zkh. L'dijk Richting Oude Vest Richting Amphia Zkh. L'dijk Rit V-tijd Inst. Enq. Resp. Rit V-tijd Inst. Enq. Resp. Rit V-tijd Inst. Enq. Resp. Rit V-tijd Inst. Enq. Resp. Rit V-tijd Inst. Enq. Resp. Rit V-tijd Inst. Enq. Resp. Rit V-tijd Inst. Enq. Resp. Rit V-tijd Inst. Enq. Resp :04 0 0% :30 0 0% :04 0 0% : % : % :00 Rit niet uitgevoerd :36 0 0% : % :34 0 0% : % : % : % : % :30 2 0% : % : % : % : % : % : % :34 Rit niet uitgevoerd :00 Rit niet uitgevoerd : % :00 0 0% : % : % : % :00 0 0% : % : % : % : % : % : % : % : % : % :00 0 0% : % :00 0 0% : % :00 0 0% : % : % : % :30 0 0% : % :00 0 0% : % : % : % : % : % :00 2 0% : % : % : % :00 0 0% : % : % : % : % :36 0 0% : % : % : % : % :30 0 0% : % :00 0 0% :36 0 0% : % : % : % : % :00 0 0% : % : % : % :00 0 0% : % : % :04 0 0% : % : % : % :36 0 0% :00 0 0% : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % :00 0 0% : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % :36 0 0% :00 1 0% : % : % : % : % : % :00 0 0% : % : % : % : % : % :00 0 0% : % : % : % : % : % : % :04 0 0% : % : % : % :34 0 0% :00 0 0% : % : % :04 0 0% : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % : % :00 0 0% : % : % Tot % Tot % Tot % Tot % Tot % Tot % Tot % Tot % Gemiddeld aantal instappers per rit: April 2018 Oktober 2017 Dinsdag 10 april: 2,9 instappers per rit Dinsdag 10 oktober: 2,5 instappers per rit Donderdag 12 april: 2,6 instappers per rit Donderdag 12 oktober: 3,1 instappers per rit Zaterdag 14 april: 2,0 instappers per rit Zaterdag 7 oktober: 1,2 instapper per rit Zondag 15 april: 2,1 instappers per rit Zondag 8 oktober: 1,0 instapper per rit 8

83 Instappers, uitstappers en bezettingen (werkdagen) Instappers, uitstappers en bezettingen Dinsdag 10 april richting Oude Vest Instappers, uitstappers en bezettingen Donderdag 12 april richting Oude Vest 0 Instappers Uitstappers Bezetting Instappers Uitstappers Bezetting Instappers, uitstappers en bezettingen Dinsdag 10 april richting Amphia Ziekenhuis Langendijk Instappers, uitstappers en bezettingen Donderdag 12 april richting Amphia Ziekenhuis Langendijk Instappers Uitstappers Bezetting Instappers Uitstappers Bezetting 9

84 Instappers, uitstappers en bezettingen (zaterdag en zondag) Instappers, uitstappers en bezettingen Zaterdag 14 april richting Oude Vest Instappers, uitstappers en bezettingen Zondag 15 april richting Oude Vest Instappers Uitstappers Bezetting Instappers, uitstappers en bezettingen Zaterdag 14 april richting Amphia Ziekenhuis Langendijk Instappers Uitstappers Bezetting Instappers, uitstappers en bezettingen Zondag 15 april richting Amphia Ziekenhuis Langendijk Instappers Uitstappers Bezetting Instappers Uitstappers Bezetting

85 Resultaten enquête donderdag 26 april

86 Algemeen Presentatie van de resultaten De presentatie van de resultaten betreft: Herkomst en bestemming; Voor- en natransport; Reismotief; Kaartsoort; Reisfrequentie; Leeftijd en geslacht. Beoordeling kwaliteit Bij de presentatie wordt onderscheid gemaakt tussen werkdagen (gemiddelde van dinsdag 10 en donderdag 12 april) en het weekend (gemiddelde van zaterdag 14 en zondag 15 april). Separaat bij deze rapportage worden de bronbestanden geleverd met de telcijfers en enquêteresultaten. donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

87 Herkomst en bestemming donderdag 26 april 2018 Belangrijkste herkomst - bestemmingsrelaties Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april 2018 Belangrijkste herkomstpostcodes Herkomst werkdagen weekend % 12 24% % 13 27% % 8 16% % 0% % 7 14% % 3 6% Overig Breda 12 10% 4 8% Overig 9 7% 2 4% Totaal % % Belangrijkste bestemmingspostcodes Bestemming werkdagen weekend % 22 34% % 10 41% % % 1 2% % 2 4% % 3 6% Overig Breda 12 11% 6 12% Overig 9 8% 4 8% Totaal % % 13

88 Voor- en natransport Voortransport werkdagen 1% 2% 2% 2% Voortransport weekend 12% Met de auto/motor 20% Met de bus Uitsluitend lopen Met de auto/motor Met de bus Met de fiets/brommer/scooter Onbekend 75% 87% Uitsluitend lopen Natransport werkdagen Natransport weekend Met de auto/motor Met de bus Uitsluitend lopen Met de fiets/brommer/scooter Onbekend Anders 2% 5% 77% 1% 3% 13% 4% 2% 87% 8% Met de bus Uitsluitend lopen Met de fiets/brommer/scooter Onbekend 14

89 Voor- en natransport overstappen Overstaphaltes: Valkeniersplein; Oude Vest; Claudius Prinsenlaan. Werkdagen (totale N=128) Weekend (totale N=52) Overstap op buslijnen Voortransport Natransport Voortransport Natransport Lijn Lijn Lijn 3 3 Lijn Lijn Lijn Lijn 11 2 Lijn Lijn 117 Lijn Lijn 123 Lijn Lijn Lijn 311 Lijn Lijn 325 Lijn Lijn Onbekend 2 Totaal donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

90 Reismotief Reismotief werkdagen Reismotief weekend 1% 2% 12% 9% Bezoek familie of vrienden Bezoek medische voorziening 2% 2% 10% 23% 14% Onderwijs volgen 11% Sporten / recreatie 2% 2% Stage lopen 38% 13% 9% 4% 17% Werken 8% 1% Winkelen donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

91 Kaartsoort Kaartsoort 50% 45% 40% 44% 41% 35% 30% 31% 25% 20% 22% 19% 15% 10% 5% 0% 6% 5% 8% 4% 4% 2% 2% 2% 2% 2% 0% 0% 1% 1% 2% 4% 0% werkdagen weekend donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

92 Reisfrequentie Reisfrequentie 40% 37% 35% 30% 25% 23% 20% 15% 17% 15% 16% 17% 13% 15% 19% 10% 5% 3% 2% 6% 5% 2% 2% 8% 0% Meer dan 5 keer per week 4-5 keer per week 2-3 keer per week 1 keer per week 1-2 keer per maand minder dan 1 keer per maand enkele keer per jaar Onbekend werkdagen weekend Retour Werkdagen Weekend N % N % Retourreis ook met lijn % 25 48% Reis met ander vervoermiddel heen / terug 40 30% 25 48% Onbekend 16 13% 2 4% Totaal % % donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

93 Alternatief Reisalternatief 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 24% 21% 29% 13% 16% 21% 9% 13% 5% 4% 1% 2% 12% 8% 1% 2% 0% 4% 2% 6% 5% 2% werkdagen weekend donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

94 Leeftijd en geslacht Leeftijd 30% 25% 20% 15% 16% 25% 21% 17% 19% 13% 13% 13% 15% 13% 27% 10% 5% 0% 1% jonger dan 12 jaar jaar jaar jaar jaar jaar ouder dan 75 jaar Onbekend 6% werkdagen weekend Leeftijdscategorie Werkdagen Weekend Man Vrouw Man Vrouw jonger dan 12 jaar 3% 0% 0% 0% jaar 29% 11% 0% 0% jaar 29% 23% 26% 19% jaar 12% 14% 21% 16% jaar 6% 17% 16% 19% jaar 6% 17% 21% 13% ouder dan 75 jaar 15% 12% 16% 34% Onbekend 0% 6% 0% 0% Totaal 100% 100% 100% 100% donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

95 Beoordeling kwaliteitsaspecten Kenmerk Werkdagen Weekend N % N % 1 Korte loopafstand van herkomstlocatie 89 26% 40 26% 2 Korte loopafstand naar bestemmingslocatie 74 21% 30 20% 3 Directe verbinding tussen de stadswijken (minder overstappen) 45 13% 15 10% Inzet klein materieel (meer service, geen grote groepen 4 scholieren/studenten) 22 6% 15 10% 5 Frequentie 30 9% 15 10% 6 Actuele reisinformatie 19 6% 8 5% 7 Gegarandeerde aansluiting 12 3% 5 3% 8 Gegarandeerde zitplaats 23 7% 16 11% 9 Dienstregeling op werkdagen (van 7:00-18:30 uur) 22 6% 1 1% 10 Dienstregeling op werkdagen (van 18:30-21:30 uur) 5 1% 0% 11 Dienstregeling op zaterdag (van 7:00-18:30 uur) 1 0% 3 2% 12 Dienstregeling op zaterdag (van 18:30-21:30 uur) 2 1% 1 1% 13 Dienstregeling op zondag (van 7:00-18:30 uur) 0% 1 1% 14 Dienstregeling op zondag (van 18:30-21:30 uur) 1 0% 1 1% Totaal % % Gemiddeld rapportcijfer van de rit op werkdagen 8,4 Gemiddeld rapportcijfer van de rit op zaterdag en zondag 8,4 donderdag 26 april 2018 Reizigersonderzoek wijkbus 3 Breda - april

96 Exploitatieplan 2019 Oost-Brabant Auteur: Bart Assendelft / Cees Doeser Datum: 20 juni 2018

97 -1 - Inhoudsopgave 1.0 Inleiding Procedure Monitoring Pilots eerdere Exploitatieplannen Buurtbus Lijn 802 Breda Efteling Nachtvervoer 854 Tilburg Dongen Oosterhout Vervoerontwikkeling totaal Vervoerontwikkeling per product Stadsdienst Tilburg Vervoer studenten en scholieren Verduurzaming Brabant Functioneren lijnennet Buurtbussen Businesscases Vernieuwing en innovatie Spaghettiknoop en Visgraat Station Gilze-Rijen Streeklijnen omgeving Oss Lijn 99: op weg naar HOV Start HOV-verbinding Den Bosch Eindhoven Bravo-fiets Infrastructuur Kleine aanpassingen dienstregeling Marketing Doelstellingen Marketing Reizigersgroei Innovatie en vernieuwing in Oog voor vergrijzing en toenemende mobiliteit van ouderen Monitoring Dienstregelinguren Toetsing pilots 631 en Exploitatieplan

98 -2 - Bijlage 1: Benuttingsgraad lijnen Bijlage 2: Instappers Stadsdienst Tilburg Losse bijlagen: Bijlage 3: Business Case Spaghettiknoop en Visgraat Bijlage 4: Business Case Streeklijnen Oss Bijlage 5: Business Case HOV-verbinding Den Bosch Eindhoven

99 Inleiding Het Exploitatieplan 2019 is het vierde plan in rij. De vorige plannen waren gericht op verbetering van het aanbod en het starten van een bredere benadering van het vervoer door meer in mobiliteitstermen te denken dan alleen in bussen. Dat vergt een omslag in een wereld die in beweging is. Veel discussie over Maas (Mobility as a service) vullen agenda s en congressen. Arriva is actief om haar positie en diensten gereed te maken voor deze toekomstige ontwikkeling. In 2019 wordt er in West-Brabant gestart met het introduceren van vraagafhankelijk vervoer op momenten dat het rijden met een grote bus niet noodzakelijk, gewenst en rendabel is. Centraal staat het leren van deze pilots. Belangrijkste vraag is: Wat vindt de reiziger er van? En niet onbelangrijk: Is het exploitatief voordeliger en zijn er matches te maken met het WMO-vervoer? In Oost-Brabant wordt in dit Exploitatieplan voorgesteld om in de grote steden te starten met een fietsdeelsysteem. Het zou mooi zijn als in het voorjaar 2019 de Bravo-fiets daadwerkelijk gebruikt kan worden. In het hoofdstuk monitoring wordt de ontwikkeling van het vervoer van de afgelopen jaren verder geduid en verantwoord. Dit vervoer en de ontwikkeling ervan is en blijft een belangrijke pijler in het concessiecontract tussen Provincie Noord-Brabant en Arriva. 1.1 Procedure Dit Exploitatieplan 2019 wordt in juni 2018 ter advisering aan alle gemeenten en het Reizigers Overleg Brabant aangeboden. Reacties worden ingediend bij Arriva en voorzien van een advies behandeld in het Tactisch Ontwikkelteam Oost. Arriva biedt na de zomer het Exploitatieplan 2019 (inclusief de rapportage met de verwerking van de ingediende reacties) aan Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant aan. Als GS hiermee instemt, is het exploitatieplan 2019 een feit (medio september 2018).

100 -4-2 Monitoring In dit hoofdstuk wordt naast het evalueren van de pilots ook ingegaan op de vervoerontwikkeling in de eerste drie jaar van de concessie Oost-Brabant. Waar relevant en nuttig wordt een vergelijk gemaakt met de concessie West-Brabant. Sinds 2017 rijdt er een ingrijpende gewijzigde dienstregeling op de stadsdienst Tilburg. Heeft dit gebracht wat er van verwacht werd? 2.1 Pilots eerdere Exploitatieplannen Buurtbus 254 In Oost-Brabant rijdt buurtbus 254 (sinds 2016) nog als enige pilot. Deze buurtbus haalt nog steeds het vereiste aantal van 600 instappers per maand niet Instappers bubu 254 (OVC) Het gebruik van buurtbus 254 kent wel een gestage groei, al gaat het niet snel, maar elk jaar is een verbetering ten opzichte van het voorgaande jaar. Voor het dienstregelingjaar 2019 is norm afgesproken dat buurtbus 254 in dat jaar nog doorrijdt onder de titel van pilot. Er wordt een toename van het aantal gebruikers verwacht door een aanpassing van de route van lijn 99. Deze rijdt nu nog door de kern Zeeland, maar gaat vanaf komende dienstregeling langs het dorp rijden. De betekenis en het belang van buurtbus 254 voor de kern Zeeland wordt hierdoor groter en de verwachting is dat dan ook de norm van 600 instappers per maand gehaald wordt. Ook het opnemen van het centrum van Uden in de route vergroot het gebruik. In het Exploitatieplan 2020 wordt het definitieve oordeel over de pilot geformuleerd Lijn 802 Breda Efteling Na een eerste testperiode in de kerstvakantie 2017/2018 rijdt lijn 802 sinds 8 april 2018 een directe verbinding tussen de Efteling en Breda tijdens de weekeinden en in de vakanties. Deze lijn beidt aansluiting op de internationale trein uit Brussel Antwerpen en biedt ook vanuit de Randstad een snelle verbinding met het pretpark. Het gebruik van lijn van lijn 802 wordt dit jaar gemonitord en na de zomer 2018 worden er conclusies getrokken over het continueren van deze lijn. Voor deze proefperiode wordt de lijn gefinancierd door de Efteling, gemeente Breda en Arriva Nachtvervoer 854 Tilburg Dongen Oosterhout Het Nightlinernetwerk rondom Breda is per december uitgebreid met twee nieuwe Nightliners: lijn 855 Breda Zundert en lijn 854 Breda Oosterhout Dongen Tilburg (v.v.). Afgesproken is om in mei 2018 te evalueren jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec

101 -5 - Lijn 855 valt onder de concessie West en doet het goed. Lijn 854 doet het redelijk vanaf Breda, maar niet vanaf Tilburg. Het vervoer tussen Tilburg en Dongen / Oosterhout is zeer gering. Uit onderstaande grafiek blijkt gemiddeld per nacht slechts 16 instappers tussen Tilburg en Dongen. Nog kleinere aantallen tussen Dongen en Oosterhout en Oosterhout en Breda. Met extra marketing zijn deze aantallen te vergroten, maar het wordt uiteindelijk nooit een verantwoord gebruik in de context van de kosten van een nachtelijke exploitatie. 50 Nightliner 854 van Breda naar Tilburg via Oosterhout Nightliner 854 van Tilburg naar Breda via Oosterhout Breda - Oosterhout Oosterhout - Dongen Dongen - Tilburg 25 Tilburg - Dongen Dongen - Oosterhout Oosterhout - Breda :40 2:50 4:00 Totaal :40 2:50 4:00 Totaal 3 Het voorstel is dan ook om per nieuwe dienstregeling in december 2018 lijn 854 te stoppen tussen Tilburg, Dongen en Oosterhout. Vanaf Breda blijft lijn 854 wel rijden tussen Breda en Oosterhout (nieuw eindpunt in Oosterhout Noord). 2.2 Vervoerontwikkeling totaal De ontwikkeling van het vervoer per jaar in de beide concessies is in de grafiek weergegeven. In totaal kent de concessie West een groei van 13,1 % en de concessie Oost 10,0 % in de eerste 3 jaar van de exploitatie. Dat zijn mooie cijfers en resultaten ,4 6,2 Groei instappers in % 2,2 4,2 5,4 2,7 Dat de groei in Oost toeneemt en in West juist afneemt heeft te maken met het verschil in levensfase en het feit dat Oost twee grote Oost West stadsdiensten kent. De concessie West startte met de oude dienstregeling van Veolia en daardoor was er meer ruimte om daadwerkelijke verbeteringen aan te brengen. In Oost startte in 2015 de zogenaamde tender-dienstregeling, gebaseerd op het bestek dat ten grondslag lag aan de aanbesteding. Dan worden aanpassingen pas later doorgevoerd en niet direct na de implementatie. 0

102 Vervoerontwikkeling per product De Volanslijnen zijn de topprodukten van de beide concessies Oost- en West-Brabant. Het aantal instappers per jaar bedraagt meerdere miljoenen, waarbij het vervoervolume in West groter is dan in Oost. In West-Brabant zijn dit de sterke assen van en naar Breda vanuit Oosterhout en Etten-Leur en de verbinding tussen Bergen op Zoom en Rotterdam. In Oost-Brabant zijn dit de netwerken tussen Tilburg en Den Bosch en vanuit Uden / Veghel naar Eindhoven en Den Bosch Instappers Volans-lijnen Volans Oost Volans West Het aantal instappers op de Volanslijnen tussen Tilburg Den Bosch in Midden Brabant en Uden / Veghel Eindhoven / Den Bosch verschilt niet veel. Maandelijks stappen er mensen in. Tweede overeenkomst is ook dat het gebruik jaarlijks groeit. En dan tonen de afbeeldingen ook niet eens de echte groei, want inmiddels is er ook een netwerk van schoolliners rondom de Volans lijnen ontstaan. Hierdoor wordt extra capaciteit geboden op alle verbindingen in de spitsuren Volans Tilburg-Waalwijk-Den Bosch jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov Arriva verwacht de tweede helft van 2018 de Volans-lijnen nog een extra boost te geven met de introductie van Bravo-direct. Deze naamswijziging, die nog eens extra benadrukt dat het snelle en directe buslijnen betreft, wordt aangegrepen om extra inzet van marketingacties uit te voeren Volans Uden/Veghel - Eindhoven/Den Bosch jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov

103 -7 - De tegenhanger van een groeiend gebruik van de Volans-lijnen is een stabiel of zelfs dalend gebruik van de streeklijnen. Qua volume kunnen de streeklijnen nog zeker wedijveren met de Volanslijnen, maar de groei is er zo goed als uit. Dragers onder de streeklijnen zijn de lijnen 135 (Den Bosch Kromme Nol), 136 (Waalwijk Den Bosch via Drunen en Vlijmen), 154 / 156 / 158 (Eindhoven Den Bosch en Veghel Den Bosch) en 99 (Uden - Nijmegen) Streeklijnen Oost-Brabant jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov Van de stadsdiensten in Brabant kent Tilburg het grootste aantal instappers. Breda is tweede en Den Bosch heeft ongeveer de helft van het aantal instappers van Tilburg Instappers per jaar (11 mnd) Belangrijkste oorzaken zijn het aantal inwoners van de stad, het volume en de situering van de Breda onderwijsinstellingen in de steden en de aanwezigheid van meerdere treinstations De stadsdiensten Tilburg en Den Bosch groeien. 0 Breda vlakt wat af, maar dat wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt doordat een aantal streeklijnen functies van stadslijnen hebben overgenomen vanaf de dienstregeling Deze cijfers zijn niet meegenomen in bovenstaande grafiek. 2.4 Stadsdienst Tilburg In 2017 is de lijnvoering van de stadsdienst Tilburg ingrijpend aangepast. De doelen waren de wijk Koolhoven -als onderdeel van Reeshof- een ontsluiting met de bus te geven en het vervoer tussen het NS-station en onderwijsgebied Stappegoor meer capaciteit te geven. Zorg was er over een goede bediening van het stadscentrum vanuit de woonwijken vanwege met eenrichtingsverkeer rond het centrum Tilburg Den Bosch De uitwerking van de businesscase in 2016 is mede gebaseerd op nevenstaande tabel (kolom 2015), waarin per gebied het aantal instappers bij de in dat gebied gelegen bushaltes is bepaald. Als bijlage is de complete tabel weergegeven, waarin ook de onderverdeling per lijn zichtbaar is. De conclusies uit de vergelijking van het aantal instappers per gebied tussen 2015 en 2017 is: Instappers per gebied Δ Δ in % Oud Noord (Goirke / Hasselt) ,8% Noord (Heikant/Stokhasselt) ,4% Zuid (Broekhoven / Groenewoud) ,9% Reeshof ,5% West (Zand / Wandelbos) ,5% Blaak ,1% Berkel-Enschot ,9% Udenhout ,7% Het Laar / Korvel ,7% Goirle ,8% Centrum (Hvel + Stadhp + Interpol) ,0% Scholen ,7% Busstation ,8% Totaal ,2% * Scholen: Stappegoor, Reitse Hoevenstraat, Conservatoriumlaan, Cobbenhagenlaan en Universiteit Het totaal aantal instappers op de stadsdienst Tilburg is gegroeid tussen 2015 en 2017;

104 -8 - Alle woongebieden (waar het meeste vervoer begint en eindigt) kennen een groei van het aantal instappers; Het doel om de Reeshof een ontsluiting van Koolhoven te geven pakt na aanpassing van het lijnennet uit in de totale groei van het vervoer vanuit Reeshof met 19,5 %; Dat Tilburg West mee profiteert van deze aanpassing resulteert ook een groei van 10,5 %; Tilburg Noord kent ook een groei: 11,4 % boven de Ringbaan en 12,8 % binnen de Ringbaan; De grootste groei kent Tilburg Zuid. De aanpassingen van het gecombineerd benutten van stads- en streeklijnen pakt hier uit in de groei van 38,9 %; De gebieden met een lager OV-gebruik kennen ook een groei; Goirle groeit met 4,8 %; de routewijziging via het Elisabeth ziekenhuis pakt goed uit; Berkel-Enschot en Udenhout kennen een groei van respectievelijk 5,9 en 7,7 %; De Blaak groei ook met 9,1 %; De gesommeerde aantallen bij de typische scholierenhaltes (Universiteit, Conservatoriumlaan, Cobbenhagenlaan, Reitse Hoevenstraat en Stappegoor) groeien bijna 5 %; Het aantal instappers bij de centrumhaltes (Heuvelring, Stadhuisplein en Interpolis) daalt. Oorzaak is dat er minder direct verbindingen zijn tussen centrum en buitenwijken sinds Dit was ook de verwachting / uitkomst van de buca; Het aantal instappers daalt ook op het centrale busstation. Dat betekent dat een deel van de groei verplaatsingen binnen de stad betreft; Lijn 601 doet het goed als directe en snelle verbinding tussen het NSstation en Stappegoor via de Ringbanen. De gelede bussen bieden meer capaciteit en in totaal rijdt er elke 5 minuten een bus op werkdagen. Dit jaar (2018) is het tijdelijk busstation in gebruik aan de noordzijde van het spoor. Tot nu toe leidt dit niet tot overlast en/of klachten van reizigers of chauffeurs. Het nieuwe busstation dat vanaf december aanstaande in gebruik genomen wordt kan een extra boost zijn voor reizigersgroei. Het verhoogt in ieder geval de kwaliteit van het belangrijkste vervoerknooppunt in Tilburg. Volgend jaar wordt eenzelfde vergelijk gemaakt voor de stadsdienst Den Bosch, die sinds 2018 is gewijzigd.

105 Aantal uisttappers Vervoer studenten en scholieren Jaarlijks worden de haltes in het onderwijsgebied Stappegoor gebruikt om de ontwikkeling van het scholieren- en studentenvervoer te monitoren Uitstappers Stappegoor per week Nevenstaand het aantal uitstappers per week voor de afgelopen 3 ½ jaar. Op een enkele uitschieter na hebben de lijnen eenzelfde verloop. Dat wil zeggen dat wijzigingen in studiefinanciering en introductie van BOL 18- geen grote effecten hebben op het busvervoer van en naar Stappegoor (HBO en MBO). In 2017 was de september-piek wel hoger dan in voorgaande jaren Verduurzaming Brabant In april 2018 zijn er in Den Bosch op de stadsdienst 9 elektrische bussen ingestroomd. Momenteel worden de voorbereidingen getroffen en afspraken gemaakt tussen gemeente Den Bosch, Provincie en Arriva om ook de transferium bussen op de lijnen 60, 70 en 80 in 2019 met soortelijke bussen te gaan rijden. Daarmee komt het totaal aantal elektrische bussen op de stadsdienst Den Bosch op 19. Hiermee rijdt bijna 60 % van de stadsvloot met Zero Emissie-bussen. In Breda wordt na de zomer 2018 een besluit genomen om met Waterstofbussen te gaan rijden op de stadsdienst. Het gaat hier om 10 bussen.

106 -10-3 Functioneren lijnennet In bijlage 1 is van alle lijnen in Oost-Brabant de zogenaamde benuttingsgraad aangegeven per tijdsblok. Dit is de verhouding tussen het aantal reizigerskilometers ( i-n reizigers * reisafstand) en het aantal dienstregelingkilometers in beide richtingen. Scores tussen de 15 en 20 zijn goed; hoger dan 20 zeer goed. In bijlage 1 zijn kleuren aangebracht om de tabel leesbaar te maken. Het is geen harde normering. Voor wat betreft de streeklijnen is duidelijk dat deze op werkdagen overdag bijna allemaal goed functioneren. In de avonduren is dit anders. Ook in het weekeinde scoren de streeklijnen redelijke waarden. Matig presteren de streeklijnen 92 en 96 en ronduit slecht presteren de streeklijnen 130 en 161; bijna alle tijdsvakken kleuren rood. In dit Exploitatieplan worden daarom alternatieven voorgesteld voor de lijnen 130 en 161 (zie paragraaf 4.2 en 4.3). De Volanslijnen doen het prima qua benutting; ook in het weekeinde. De late avonden in de weekenden zijn matig bezet in verhouding tot de inzet van buscapaciteit. Schoolliners zouden in principe de hoogste benuttingsgraad moeten hebben omdat deze lijnen alleen in drukste richting rijden op de drukste momenten. Dit beeld klopt ook voor de meeste lijnen. Lijn 662 geeft een ander beeld, omdat hier wel in twee richtingen wordt gereden. Op de stadslijnen worden geen hoge benuttingsgraden gehaald. Dat heeft onder andere te maken met de ritlengte binnen de stad en de hoge frequenties. De avonden scoren de laagste waarden op alle dagen van de week. 3.1 Buurtbussen De Brabantse Buurtbussen worden getoetst op het minimaal vervoeren van 600 passagiers per busje per maand. In de tabel staan de instappers van maart De roze balkjes geven de buurtbussen aan die de norm van 600 per maand niet halen. De werkelijke waarden liggen hoger dan vermeld door het gratis meereizen van kinderen en de verkoop van kaartje op de bus. Grosso modo geldt hiervoor een opslag van 10 % op het aantal instappers. Concreet worden in dit Exploitatieplan voorstellen gedaan voor buurtbus 254 (hoofdstuk 4.4) en 293 / 295 (zie hoofdstuk 5). Voor buurtbus 296 wordt de komende jaren een verbeterplan gemaakt. Buurtbus Instappers/maand

107 -11-4 Businesscases Vernieuwing en innovatie Binnen de concessies Oost- en West-Brabant worden de komende jaren projecten uitgevoerd, die een bijdrage leveren aan de doorontwikkeling van sec openbaar vervoer naar mobiliteitsdiensten. Hieronder vallen vraagafhankelijk vervoer, deelauto s, fietsen, etc. Samen met de provincie en andere betrokkenen wordt gezocht naar de betekenis en de toepasbaarheid van deze diensten. Met name in West-Brabant worden er pilots uitgevoerd met vraagafhankelijk vervoer (Roosendaal, Moerdijk en Bergen op Zoom). In Oost-Brabant wordt gewerkt aan de introductie van deelfietsen. In het Exploitatieplan 2018 is reeds aangegeven dat Arriva actief aan de gang gaat met innovatie en vernieuwing in het Openbaar Vervoer in de Brabantse Concessies. Vraagafhankelijk vervoer is een van genoemde opties in de West Brabantse gemeenten Moerdijk, Roosendaal en Bergen op Zoom. Per aanstaande december gaat in Moerdijk de RegioTaxi onder de naam Bravo-flex het vervoer binnen de gemeente in de avonduren en de weekenden verzorgen. Op momenten dat de grote bus niet rijdt krijgen de inwoners en bezoekers van Moerdijk de gelegenheid om met een regiotaxi naar een OV-knooppunt (of een andere OV-halte) vervoerd te worden. Interessant van deze businesscase is de combinatie van OV- en WMO-vervoer onder één noemer (Bravo-flex) en binnen de bestaande contracten. Deze pilot met een duur van twee jaar wordt gefinancierd vanuit het ontwikkelbudget West- Brabant en een bijdrage van de gemeente Moerdijk. De evaluatie van de pilot moet uitwijzen of deze voorziening een verdere toekomst heeft in Moerdijk en wie de tekorten financiert. Het leerpunt van deze pilot is tevens of dit principe (OV via Regiotaxi) uitvoerbaar is in (andere) gebieden waar momenteel nog grote bussen rijden met een geringe vraag naar vervoer. De exploitatie via de Regiotaxi kan dan -ondanks het tekort- voordeliger zijn dan met de grote bus. In Roosendaal gaat de klassieke Vlinder als pilot rijden vanaf december Na de laatste rit van de grote bus wordt er vervoer aangeboden met een vast vertrekmoment vanaf het NS-station naar elke willekeurige bushalte in Roosendaal. Dit concept rijdt al meerdere jaren in onder andere Zutphen. Het vervoer kan besteld worden via app, telefoon en bij de chauffeur (op NS-station). In Bergen op Zoom loopt de uitwerking nog om de stadsdienst voor een belangrijk deel te vervangen door een vraagafhankelijk systeem. Voor een gehele stadsdienst is dat een complexe opgave, waarbij ook bestuurlijke aspecten een rol spelen naast noodzakelijke infrastructurele aanpassingen, financiële afweging en beperkingen van het gebruik (wel/geen Studenten, beschikbaarheid in tijd, wel / geen WMO). Het maken van een gedragen plan met een gezond financieel perspectief kost meer tijd. Voor de introductie van deelfietsen wordt in dit Exploitatieplan een voorstel gedaan (zie hoofdstuk 4.5) om de haalbaarheid hiervan in zowel Tilburg, als Den Bosch verder uit te werken. Het plaatsen van (deel)fietsen op (HOV)haltes is nog in onderzoek. Van de andere genoemde projecten onder innovatie kan gemeld worden: Breda Utrecht. Deze verbinding krijgt een vervolg in een onderzoek naar het ontwikkelen van een alternatief voor de trein. In samenwerking met de TU-Eindhoven, de provincies Noord-Brabant en Utrecht en Arriva wordt het onderzoek uitgevoerd. Project is opgenomen in het BO MIRT voor Brabant;

108 MV MV MV MV MV ZA ZA ZA ZA ZA ZO ZO ZO ZO ZO benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting Tariefintegratie met NS: in dit Exploitatieplan is een businesscase uitgewerkt voor het zogenaamde Visgraatmodel bus-trein (v.v.) Gilze Rijen en Dongen Rijen. Qua dienstregeling wordt de verbinding gerealiseerd; tariefafstemming met NS is nog in onderzoek (zal niet eenvoudig zijn); Meer benutten van de veren over de Merwede. De eigenaar van de veerdiensten van RIVEER (gemeente Gorinchem) zoekt al langere tijd aansluiting bij het openbaar vervoer. Dit mede ter dekking van de exploitatietekorten. De komende jaren is de ontwikkeling van de veerdiensten meer in westelijke richting (Biesbosch Dordrecht) vanuit een meer toeristisch perspectief, zodat samenwerking met de provincie Zuid-Holland meer voor de hand ligt. Integratie met Brabantse busdiensten is geen voor de hand liggende optie; Samenwerking met België. In Meersel-Dreef komt er een overstap-verbinding vanuit Breda (lijn 6) met de bussen van de Lijn naar Antwerpen. De dienstregelingen zijn afgestemd. De verdere potentie van openbaar busvervoer tussen beide landen wordt momenteel bestudeert door een stagiair van de NHTV bij de Provincie Noord-Brabant. 4.2 Spaghettiknoop en Visgraat Station Gilze-Rijen De naam Spaghettiknoop is ontstaan uit het redelijke complexe beeld dat de lijnvoering van de buslijnen in het gebied tussen Raamsdonksveer Waalwijk Dongen Rijen Oosterhout typeert. Op onderstaande uitsnede van de lijnennetkaart is dat beeld zichtbaar. De aanleiding om dit gebied eens goed onder de loep te nemen is: De bediening tussen Raamsdonksveer en Waalwijk. In de huidige dienstregeling rijden daar 2 buurtbussen (234 en 206) en een schoolliner (634). Fysiek rijden hier 3 buurtbussen en 3 grote bussen (12 meter standaard). De lijnen rijden verschillende routes en ondanks de inzet van grote bussen komen er met enige regelmaat capaciteitsproblemen voor op de buurtbussen. Ook zijn er klachten vanuit reizigers en scholen, die door deze lijnen worden bediend. Op een aantal buurtbuslijnen zijn vraag en aanbod niet goed op elkaar afgestemd: lijn 298 heeft ritten met capaciteitsproblemen, lijn 205 wordt tussen Udenhout en Kaatsheuvel slecht gebruikt. Het matig functioneren van lijn 130 tussen Rijen en het AZC Prinsenbos. Het gebruik van deze lijn is niet goed naar verhouding met de inzet. Daarentegen blijft het bieden van een ontsluiting van het AZC nuttig en noodzakelijk. Onderstaande uitsnede uit de tabel met de benuttingsgraad van Oost-Brabant duidt het functioneren van lijn 130. Streeklijnen lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00: ,9 3,9 3,1 2, ,3 1,5 0,0 0,0 0, ,5 2,3 1, ,4 10,2 8,1 2,2 2, ,1 3,3 6,6 0,3

109 -13 - Een slechte afstemming tussen de dienstregelingen van lijn 130 en 131 tussen Gilze en Rijen. Momenteel rijden de bussen zo goed als achter elkaar. Bij het zoeken van een oplossing voor lijn 130 is de beleidsmatige ontwikkeling van het zogenaamde visgraatmodel relevant. Een aantal jaren geleden is hier op meerdere trajecten op gestudeerd. Binnen Brabant is het treinstation Gilze-Rijen een voor de hand liggende plek om een aansluitende busdienst op de trein te maken vanuit zowel Gilze als Dongen. Dit ter vervanging / als aanvulling op buslijn 131, die feitelijk parallel aan het spoor tussen Breda en Tilburg rijdt. Ook lost een buslijn Dongen Rijen het capaciteitstekort op buurtbus 298 in de spitsuren op. Daarnaast is buurtbus 297 (Rijen Molenschot Dorst Oosterhout) nog een buurtbus die om de 1 ½ uur rijdt. Het streven is elk uur een rit. Dit verhoogt de kwaliteit en het gebruiksgemak van de bus. Tot slot is vermeldenswaard de principe-afspraak die gemaakt is tussen de provincie, toenmalige vervoerder Veolia en de gemeente Loon op Zand over de route van buurtbus 205. Deze zou niet meer via Molenwijck hoeven te rijden na de realisatie van een zuidelijke ontsluiting van deze wijk, waarna streeklijn 136 via de Molenwijck is gaan rijden. Voor de ontsluiting van Molenwijck is de buurtbus 205 dus niet meer nodig. Uiteindelijk mondt de analyse en het onderzoek uit in het voorstel voor nevenstaand lijnennet. Tussen Waalwijk en Raamsdonksveer gaat op werkdagen elk uur (in de spits elk half uur) een grote bus rijden (lijn 134) en het netwerk van buurtbuslijnen wordt vereenvoudigd. s Gravenmoer wordt het hart van het nieuwe buurtbusnetwerk. (zie losse bijlage 3 voor gedetailleerdere informatie).

110 -14 - De invulling van het visgraatmodel op de verbindingen Dongen Rijen en (Prinsenbos) Gilze Rijen ziet er als volgt uit. Lijn 131 rijdt vanaf Tilburg via Gilze naar Rijen NS. Lijn 130 rijdt vanaf Prinsenbos via Gilze naar Rijen en daarna door naar Breda. Beide lijnen rijden een uurdienst, tussen Gilze en Rijen een strakke halfuurdienst. In Gilze gaat lijn 131 de lusroute in omgekeerde richting rijden zodat de bussen naar Rijen aan dezelfde kant van de straat vertrekken. De lijnen 130 en 131 geven elk half uur aansluiting op de treinen naar zowel Breda, als Tilburg. De nieuwe lijn 631 rijdt in de spitsuren elk half uur tussen Dongen en Rijen. Lijn 631 geeft ook elk half uur aansluiting op de treinen naar zowel Breda, als Tilburg; tussen de spitsuren wordt de bediening overgenomen door buurtbus 231. In de ochtendspits wordt de dienstregeling van lijn 630 uitgebreid naar 2 ritten. Deze ritten gaan tussen Gilze en Tilburg dezelfde route als lijn 131 rijden. Samen met lijn 131 wordt een halfuurdienst Gilze Tilburg geboden. Lijn 130 rijdt in de ochtendspits een extra rit Gilze Breda en Breda Breda Minervum zodat het in het drukste uur in de ochtendspits een halfuurdienst wordt geboden. Dit is de dienstregeling op werkdagen. In het weekeinde rijdt alleen lijn 130 tussen Prinsenbos en Rijen (= huidige situatie) met aansluiting op de treinen naar/van Breda en Tilburg. Voor de kern Dongen is de reismogelijkheid via buslijn 631 vele malen sneller om in Breda, Tilburg en verder naar Den Bosch, Eindhoven, West-Brabant of Randstad te komen. Dit is duidelijk een extra kwaliteit ten opzichte van het huidige lijnennet. Deze uitwerking is dit voorjaar besproken met de betrokken buurtbusverenigingen en de gemeenten. Met name voor de buurtbusverenigingen heeft het consequenties, omdat er minder buurtbusjes nodig zijn. Zie separate bijlage 3 voor uitwerking businesscase, met cijfermatige onderbouwing. 4.3 Streeklijnen omgeving Oss Het gebied in de regio rondom Oss heeft veel kleinere kernen die grotendeels op Oss zijn gericht, maar ook deels op andere grote plaatsen in de omgeving, zoals Nijmegen, Uden en Den Bosch. De reizigersstromen vanuit de kleine kernen zijn niet heel groot. Ze worden bediend door buurtbussen en matig tot slecht presterende streeklijnen, die veelal alleen op werkdagen overdag rijden. In de avonden en het weekend is er weinig regulier openbaar vervoer en zijn de inwoners aangewezen op onder andere de Regiotaxi. Er zijn een aantal probleempunten in het huidige lijnennet: 1. Op sommige relaties rijdt een buurtbus én een streeklijn:

111 -15 - Schaijk Oss: lijn 96 en buurtbus 294; Maren-Kessel Oss: lijn 662 en buurtbus 262; Schaijk Zeeland: lijn 96 en buurtbus 254; 2. Capaciteitsproblemen buurtbus 262; 3. Lijn 161 Nuland Oss is de slechtst presterende streeklijn in Oost-Brabant; 4. Lijn 90 Grave Heesch is matig bezet; 5. Lijn 254 is een proef die nu 2,5 jaar loopt, maar nog matig presteert; 6. Lijn 296 rijdt een lange lus route in één richting. Het voorstel voor verbetering van de dienstregeling valt uiteen in twee delen. 1. Wijzigingen per dienstregeling 2019: het gebied ten westen van Oss en lijn 254. De bezettingen van de ritten van lijn 662 tussen Maren-Kessel en Den Bosch zijn laag. Bovendien is het sneller om vanuit Maren-Kessel en vooral Lith, via Oss en de trein naar Den Bosch te reizen. Het voorstel is om lijn 662 tussen Maren-Kessel en Den Bosch te schrappen en de verbinding tussen Maren-Kessel en Oss te versterken door in de spitsuren met lijn 662 een halfuurdienst te gaan rijden. Inwoners van de dorpen krijgen dan een hogere frequentie (halfuurdienst in plaats van uurdienst) naar Oss én van daar verder naar Den Bosch en Nijmegen, terwijl de reistijd naar Den Bosch ook nog korter wordt. Nadeel is wel dat de rechtstreekse busverbinding naar Den Bosch wordt vervangen door een bus-trein verbinding met overstap. Dit past echter wel in het visgraat model (busverbindingen aantakken op de trein in plaats van parallel aan elkaar te rijden) dat op andere plaatsen goed werkt, door reizigers wordt gewaardeerd en efficienter, hoogwaardiger vervoer geeft. In de daluren rijdt lijn 662 niet, de buurtbus 262 rijdt dan op het traject Maren- Kessel Oss. Zij behouden dan naast het vaste busje ook het extra busje dat nodig is om tijdens drukkere ritten bij te springen. Lijn 161 heeft een dusdanige bezetting dat een achtpersoons busje volstaat. Alleen in de ochtenden middagspits is een enkele rit met bezettingen rond de 8 reizigers. Het voorstel is om lijn 161 om te zetten in een buurtbuslijn 261. In een enkele spitsrit kunnen dan capaciteitsproblemen ontstaan. Dat is op te lossen door het extra busje dat op lijn 262 nodig is in de daluren, in de spitsuren in te zetten op lijn 261. De lijnen 261 en 262 worden dan gereden met 3 buurtbussen: 1 vast bus op lijn 261 en op lijn 262, en een extra bus die flexibel wordt ingezet op beide lijnen. December 2018 wijzigt de route van lijn 99 in Zeeland: deze lijn gaat via de Provinciale weg rijden met twee nieuwe halten aan de rand van het dorp. De buurtbus 254 blijft wel door het dorp rijden. Inwoners die een halte nabij wensen kunnen van deze lijn gebruik maken. Voor de verbinding naar Uden is het dan wel van belang dat naast het Bernhoven ziekenhuis ook het centrum van Uden wordt bediend. Dat kan door de route van lijn 254 in Reek in te korten (niet meer via halte Het Wapen van Reek) en in Uden een lus te rijden: vanaf Zeeland naar Uden Busstation, en van daar via het ziekenhuis terug naar Zeeland. 2. Wijzigingen per dienstregeling 2020: het gebied ten oosten van Oss. In het gebied ten oosten van Oss valt op dat lijn 90 in feite parallel rijdt aan de trein tussen Heesch en Den Bosch. Inwoners van de plaatsen Schaijk, Reek en Grave krijgen een betere dienstverlening met een frequente busverbinding naar Oss en aansluiting op de trein naar Den Bosch. Lijn 90 wordt dan ingekort tot het traject Den Bosch Heesch. Verder is het voorstel om de huidige lusvormige route van lijn 296 te vervangen door een route Oss Ravenstein, waarbij de dorpen Oijen,

112 Macharen, Megen en Haren een snellere verbinding krijgen naar Oss, plus een nieuwe verbinding naar Ravenstein. Dit leidt tot onderstaand lijnennet. Nadelen zijn dat de verbinding Heesch Schaijk/Reek/Grave vervalt (met 25 gedupeerde reizigers per dag) en dat op buurtbus 296 een extra buurtbus nodig is, waardoor het de vraag is of de lijn dan nog aan de toetsnorm kan voldoen (aantal reizigers moet dan stijgen van 700 naar 1200 reizigers/maand). De betrokken partijen in de regio hechten waarde aan de verbinding Heesch Schaijk, desnoods in de vorm van een alternatief voor lijn 90. Dit vergt nader onderzoek en overleg. Wijzigingen worden doorgeschoven naar de dienstregeling Zie separate bijlage 4 voor de gedetailleerde uitwerking van de businesscase. 4.4 Lijn 99: op weg naar HOV In 2017 is er al een uitwerking gemaakt van de businesscase lijn 99. Deze interregionale lijn verdient het om een kwalitatieve upgrade te krijgen en meer gepositioneerd te worden als Hoogwaardig Openbaar Vervoer. De uitwerking van vorig jaar spitste zich vooral toe op het verleggen van de route, de herziening van het aantal en de locatie van de bushaltes en de doorstroming op de weginfrastructuur. Het momentum om nu in 2018 hier afspraken over te maken is perfect, gegeven de ophanden zijnde reconstructie van de N324 (Oss Grave) en het kunnen beschikken over subsidies om de halte-infrastructuur aan te passen. De nieuwe route gaat buiten de kern Zeeland om en ter hoogte van Zeeland worden twee nieuwe haltes gemaakt (Voederheil en Tweehekken). Via de huidige route door het dorp blijft buurtbus 254 rijden. Deze gaat tevens via het centrum van Uden rijden en dus niet alleen naar het Bernhoven ziekenhuis. In Uden blijft de route van lijn 99 ongewijzigd. Voor de nabije toekomst blijft lijn 99 om aandacht vragen. De huidige exploitatie wordt door Arriva en Breng verzorgd, waardoor er verschillen zijn in gebruikskenmerken binnen dezelfde lijn op

113 eenzelfde verbinding: verschillende bussen met ander uiterlijk, (kleine, maar nog steeds) tariefverschillen, gescheiden monitoringsdata en verschillende klantenservices. Op de korte termijn wordt voorgesteld de dienstverlening (nog) eenduidiger te maken voor de reizigers. De vervoerders nemen hiervoor het initiatief. Voor de lange(re) termijn wordt aan de beide vervoersautoriteiten voorgesteld de exploitatie van de lijn bij één vervoerders (en dus ook opdrachtgever) onder te brengen. 4.5 Start HOV-verbinding Den Bosch Eindhoven Het openbaar busvervoer tussen Den Bosch en Eindhoven wordt uitgevoerd met streekbussen, terwijl er tussen Den Bosch en Schijndel een tracé ligt met meerdere HOV-haltes en bijbehorende voorzieningen. Het typische van de huidige situatie is dat op het traject Den Bosch - Eindhoven over de dorpen net zoveel bussen rijden als over de HOV-route. De streeklijnen 154 en 156 rijden via de kernen St. Michielsgestel en Schijndel en St Oedenrode net zo frequent als de Volans lijn 306, die via de Structuurweg N617 rijdt. Op deze laatste route is veel geïnvesteerd aan doorstroming en hoogwaardige bushaltes met voorzieningen. De HOV-as via de snellere route is van recentere datum en de gevolgen daarvan op het streeknetwerk zijn nooit uitgewerkt en bestudeerd. Beide netwerken bestaan naast elkaar. Verder valt op dat vanuit St. Michielsgestel en Schijndel er geen snelle verbinding met Eindhoven is. De streeklijnen 154 en 156 rijden door de dorpen St. Oedenrode en Son en Breugel, hetgeen een aanmerkelijk langere reistijd geeft dan een route via de Structuurweg A50. Ook vanuit St. Oedenrode loopt de busverbinding via Son en Breugel. Het toekomstige eindbeeld met daarin opgenomen een hoogwaardige openbaar vervoerverbinding tussen s-hertogenbosch en Eindhoven bestaat in de basis uit het mede gebruik maken van de route via de N617 en de Structuurweg van Volanslijn 306. Alle verbindingen vanaf dezelfde haltes, hoogfrequent, snel en een optimaal gebruik van de beschikbare infrastructuur. Naast deze HOV-as blijft er dan een route over de dorpen via St. Michielsgestel Schijndel St. Oedenrode. Nijnsel en Son worden ook opgenomen in de basisbediening van de dorpenroute. Een toekomstig alternatief kan ook zijn Nijnsel en Son via een aparte lijn vanuit Eindhoven te bedienen. Misschien iets voor een volgende concessie

114 -18 - Geschematiseerd ontstaat het volgende beeld. Tussen Den Bosch en St. Michielsgestel, Schijndel, St. Oedenrode, Son en Eindhoven rijdt lijn 156 (ook via Den Dungen natuurlijk). Dit is de basis voor de route over de dorpen. Tussen St. Oedenrode en Eindhoven wordt lijn 156 aangevuld met lijn 154 en 157. Dit is en blijft noodzakelijk vanuit het aanbieden van voldoende capaciteit. Tussen St. Oedenrode en s- Hertogenbosch gaan de bussen van lijn 154 via de Structuurweg / N617 rijden. Schijndel en St. Michielsgestel krijgen langer voor- en natransport, maar dat wordt meer dan gecompenseerd door de snellere route en de hogere frequenties op de HOV-route. Bovendien een heel helder model, waarbij alle belangrijke verbindingen vanaf een beperkt aantal haltes bediend wordt. Fase 2 (2020) Den Bosch lijn 156 Den lijn 154 lijn 654 Volans 306 Dungen St.Michielsgestel N 617 lijn 156 lijn 154 lijn 654 Volans 306 Schijndel Structuurweg lijn 156 lijn 654 lijn 154 Lijn 157 St. Oedenrode A50 lijn 157 lijn 156 lijn 154 Nijnsel / Son lijn 157 lijn 156 lijn 154 Eindhoven lijn 654 Volans 306 Als snelle verbinding tussen Den Bosch en St. Michielsgestel Schijndel en Eindhoven wordt schoolliner 654 toegevoegd via de A50 vanaf St. Oedenrode Noord. De bus biedt een verbinding die 20 minuten sneller is naar Eindhoven en die bovendien lucht creëert in de bussen tussen Son en Eindhoven en op de Volans lijn 306 tussen Schijndel en Den Bosch. Uiteindelijk is deze lijn 654 de basis voor de verdere uitgroei naar een volwaardige Volanslijn. De stap naar het eindbeeld is te groot om in een keer te nemen. Daarom wordt voor de komende dienstregeling 2019 een aanzet gemaakt op weg naar het eindbeeld. Dat wil zeggen dat lijn 154 in Schijndel via de Structuurweg gaat rijden en in St. Michielsgestel via de kern blijft rijden. St. Michielsgestel houdt hiermee zijn huidige verbindingen met Den Bosch en krijgt snellere verbindingen met Eindhoven vanuit de bushaltes in de kern. Zie separate bijlage 5 voor de gedetailleerde uitwerking van de businesscase. Fase 1 (2019) Den Dungen Den Bosch lijn 156 lijn 154 St.Michielsgestel N 617 lijn 654 Volans 306 lijn 156 lijn 654 Volans 306 Schijndel Structuurweg lijn 156 lijn 654 lijn 154 Lijn 157 St. Oedenrode A50 lijn 157 lijn 156 lijn 154 Nijnsel / Son lijn 654 Volans 306 lijn 157 lijn 156 lijn 154 Eindhoven

115 Bravo-fiets Om op te schalen naar de aanbieder van mobiliteitsdiensten is Arriva een samenwerking aangegaan met Nextbike, die deelfietssystemen in en buiten Europa exploiteert. Arriva ziet de fiets als een welkome aanvulling op het openbaar vervoer. De fiets is een veelgebruikt voortransportmiddel en veel mensen pakken de fiets bij mooi weer en de bus bij minder goed weer. In het voortransport wordt de eigen fiets meestal gebruikt, voor het natransport is de deelfiets een prima aanvulling om de totale reis te maken. Maar de Nextbike deelfiets is ook los van het reizen met de bus te gebruiken. Lokaal kunnen er ritten gemaakt worden naar toeristische attracties, werkgelegenheidsconcentraties, scholen, ziekenhuizen, etc. Het is het klassieke witte fietsenplan in een modern jasje, dat zich perfect leent voor allerlei kris-kras-relaties binnen een stad. Arriva exploiteert in Maastricht en Dordrecht samen met haar partner Nextbike fietsdeelsystemen. Het systeem is qua gebruik afwijkend van de bekende OV-fiets. Deze laatste neem je mee vanaf het NS-station voor een hele dag. Met de Nextbike fiets je van het ene (fiets)station naar het andere (fiets)station. Deze stations zijn verzamelpunten van de fietsen en je betaalt per rit. Via een app wordt de fiets ontsloten, betaald en weer op slot gezet. Om het systeem van de wal te duwen zijn er ongeveer 7 stations in de stad nodig om voldoende kris-kras verplaatsingen te kunnen maken. Voor een stad als Den Bosch zijn dat bijvoorbeeld: Provinciehuis, de drie Transferia, het Centrum, het Noord Brabants museum en het Jeroen Bosch Ziekenhuis. Deze businesscase voorziet in het financieren en samen met de gemeente ontwikkelen van het deelfietsplan in de eerste fase. Na opstart is het de bedoeling het aantal stations uit te breiden en hier ook financiers voor te vinden. Hierdoor wordt het systeem rendabeler terwijl het groeit. De ervaringen tot nu toe geven aan dat hier een periode van twee jaar mee gemoeid is. Voorgesteld wordt dan ook in principe deze eerste twee jaar vanuit het ontwikkelbudget te financieren. De eerste Bravo-fiets in de Arriva-concessies ziet hierdoor het levenslicht. Omdat de omstandigheden overal anders zijn is het voorstel om fietsdeelsystemen te ontwikkelen in Den Bosch en Tilburg. De planning is de fietsen op basis van een uitgewerkte businesscase in het voorjaar van 2019 in gebruik te nemen. Samenwerking met de gemeente voor lokale kennis en ondersteuning van het systeem is een must. 4.7 Infrastructuur Kwalitatief goede infrastructuur die de doorstroming en snelheid van de bussen waarborgt is van groot belang. En des te hoogwaardiger het product, des te belangrijker dit aspect. In 2017 zijn een aantal onderzoeken uitgevoerd naar het via de vluchtstroken laten rijden van de bussen op de A-wegen in Brabant. In de Arriva-concessies zijn onderzocht de A58 tussen Etten- Leur en Breda en de A50 tussen Oss en Eindhoven. Voor het traject via de A50 kwamen nut en noodzaak van het via de vluchtstrook laten rijden van de bus duidelijk naar voren. In ieder geval tussen Uden en Veghel in zuidelijk richting en tussen

116 Eindhoven en Veghel in noordelijke richting. Provincie Noord-Brabant ziet de meerwaarde van dit project en werkt dit verder uit in samenwerking met Rijkswaterstaat. Op basis van deze uitwerking volgt nadere besluitvorming over financiering en planning. Arriva ondersteunt deze ontwikkeling van harte. Op het betreffende traject wordt in de komende dienstregeling in de spitsuren 8 minuten extra rijtijd toegevoegd. Dat kost een extra bus en extra dienstregelinguren, terwijl de kwaliteit van het OV-product juist afneemt. Het is zonde om hier extra rij-uren in te steken; geen enkele reizigers heeft hier baat bij

117 Kleine aanpassingen dienstregeling Er zijn vele kleine aanpassingen in de nieuwe dienstregeling Hieronder worden ze kort puntsgewijs beschreven en gemotiveerd. 1. Kleine aanpassingen die kort na de start van de huidige dienstregeling al zijn ingevoerd op basis van verzoeken van reizigers: extra avondrit lijn 6 tussen de Herven en NS in Den Bosch, extra rit op lijn 156 s ochtends vroeg tussen Schijndel en Eindhoven, extra rit op lijn 157 s ochtends vroeg tussen Nistelrode en Uden en een extra stop voor Schoolliner 605 op de Velmolenweg in Uden. 2. Lijn 157 rijdt niet meer via de Leest in Veghel. Van de haltes aan deze route wordt weinig gebruik gemaakt. De gemeente Meijerijstad is akkoord met deze aanpassing. 3. Nieuwe busstation in Tilburg. Dit betekent een nieuwe dienstregeling voor alle lijnen die het busstation aandoen. Voor een beperkt aantal lijnen betekent dit een langere rijtijd ten opzichte van de vorige dienstregeling 2017 omdat de Spoorlaan ook voor de bus éénrichtingsverkeer wordt. Dit leidt niet tot extra dienstregelinguren of kosten, het is reeds verwerkt in de afspraken over de tijdelijke dienstregeling in Routewijziging lijn 140 Oisterwijk. De gemeente Oisterwijk heft voorgesteld de route van lijn 140 te verleggen van de wijk Westend naar de wijk Pannenschuur. De ene wijk wordt dan slechter bediend, de andere wij beter. Per saldo blijft de oppervlakte-ontsluiting van Oisterwijk gelijk. De routewijziging betekent ook dat tussen Oisterwijk en Berkel-Enschot de route via de N65 gaat lopen in plaats van via Heukelom. Heukelom verliest dan zijn busbediening. Belangrijkste nadeel is dat de route via de N65 langer is (+ 2-3 minuten) en bovendien erg vertragingsgevoelig in de spits. Het TOT heeft daarom besloten de huidige route te handhaven.

118 Routewijziging lijn 136 in Loon op Zand. Door de aanleg van de snelfietsroute Tilburg Waalwijk wil de gemeente lijn 136 graag van de Heideweg af hebben. De route wordt daardoor twee minuten langer, wat extra rijuren kost en voor de reiziger extra kosten en een langere reistijd betekent. Gezien deze nadelen is besloten niet akkoord te gaan met dit verzoek. Verder is de wens om nabij de kruising Kloosterstraat Ecliptica West een nieuwe halte voor lijn 136 te realiseren. Dat is een goede optie om de bediening van Loon op Zand te verbeteren. 6. Aanpassing route lijn 2 in Goirle. De gemeente Goirle gaat een deel van de huidige busroute door de wijk de Hellen opnieuw inrichten met aanleg van een aantal snelheidsremmende maatregelen. In combinatie met de al bestaande snelheidsremmende maatregelen is de route door de Hellen voor lijn 2 ongeschikt. In overleg met de gemeente is gezocht naar een alternatieve route, die in twee richtingen gereden wordt. Voordeel is dat lijn 2 dan een echt eindpunt krijgt in Goirle waar ook hersteltijd gegeven kan worden. Dat is wenselijk omdat de huidige lange omloop van lijn 2-4 geen herstelpunt heeft en daardoor kwetsbaar is voor vertragingen. De gemeente is de benodigde nieuwe halten aan het uitwerken. Buurtbus 295 kan de route in de Hellen overnemen (zie punt 17).

119 Extra rit lijn 158 op de vroege avond in de vakantiedienstregeling. Deze rit vult het huidige gat in de dienstregeling op tussen 17:54 en 19:21 uur. 8. Routewijziging Reitse Hoevenstraat en aanpassing lijn 1 en 601. In het Exploitatieplan 2017 is de BuCa Reitse Hoevenstraat opgenomen. De routewijzigingen van lijn 1 en 327 uit deze BuCa worden in december 2018 ingevoerd. Lijn 1 heeft nu in de spitsuren een 10-minutendienst om de scholen in Stappegoor en aan de Reitse Hoevenstraat met voldoende capaciteit te bedienen. Na de routewijziging van lijn 1 en 327 worden de scholen aan de Reitse Hoevenstraat bediend door een nieuwe halte op de Ringbaan West, waar ook de buslijnen richting Waalwijk halteren. De capaciteit naar de scholen wordt daarmee groter, waardoor op lijn 1 de 10-minutendienst in de spits hier niet meer nodig is. Richting Stappegoor is de huidige capaciteit van lijn 1 nog wel nodig. Dat kan echter ook worden ingevuld door extra ritten op de Stappegoor Shuttle lijn 601. Deze lijn gaat dan 8x/uur rijden in plaats van nu 6x/uur. En lijn 1 gaat van 6x/uur naar 4x/uur. Samen nog steeds 12x/uur, waarbij iedere rit van lijn 601 wordt gereden met een gelede bus, zodat qua plaatscapaciteit meer wordt geboden dan nu. Omdat de bushalte langs de Ringbaan West een grotere loopafstand betekent voor de bewoners ten westen van de Reitse Hoevenstraat wordt er ter compensatie nog gekeken naar een alternatieve route voor stadslijn Verbeteren bediening Udenhout Noord. Vanuit Udenhout blijft de behoefte bestaan om Udenhout Noord beter te bedienen. De toekomstige woningbouw vindt ook in dit gebied plaats. Bediening met stadslijn 9 is geen optie omdat de bestaande infrastructuur niet geschikt is. Buurtbus 239 kan hierin wel een rol spelen. In de dienstregeling 2019 wordt deze buurtbus doorgetrokken naar Oisterwijk via de Kreitenmolenstraat. Door een nieuwe halte in de Kreitenmolenstraat, nabij de kruising met Groenvelde, verbetert de bediening van Udenhout noord. De bediening van Udenhout wordt dan zoals hiernaast afgebeeld. Lijn 239 biedt een directe verbinding naar Den Bosch en naar Oisterwijk Station, met goede overstap richting Tilburg en Eindhoven. 10. Extra rit lijn 639. De buurtbus 239 kent om 17:15 regelmatig een capaciteitsprobleem vanaf Den Bosch. Om te voorkomen dat reizigers bij de halte blijven staan wordt een extra rit van lijn 639 toegevoegd, die om 17:15 uit Den Bosch vertrekt.

120 Aanpassing dienstregeling lijn 121 en 135. Lijn 121 en 135 worden zaterdag overdag en op werkdagen tijdens de vakantieperioden bij Wijk en Aalburg, Kromme Nol aan elkaar gekoppeld. Voor de zaterdag betekent dit nieuwe rechtstreekse reismogelijkheden tussen het Land van Heusden en Altena en s- Hertogenbosch v.v. In de vakantieperioden blijven zo de rechtstreekse reismogelijkheden behouden omdat lijn 121 tussen Wijk en Aalburg, Kromme Nol en s-hertogenbosch wordt opgeheven vanwege lage reizigersaantallen en het parallel rijden met lijn Stadsdienst Tilburg op zaterdag in zomervakantie alle lijnen halfuurdienst. Tot drie jaar terug reed de stadsdienst van Tilburg op zaterdagen in de zomervakantie een vakantiedienstregeling net zoals dat op werkdagen nog steeds het geval is. Vanwege eisen vanuit de nieuwe concessie is de vakantiedienstregeling op zaterdag verdwenen. Dat heeft tot gevolg dat tijdens vakanties op zaterdag op de lijnen 1, 2 en 4 hogere frequenties worden gereden dan op de werkdagen. In de dagelijkse operatie heeft Arriva er veel last van dat het aantal chauffeursdiensten op zaterdag tijdens de zomervakantie niet afneemt, terwijl dat op werkdagen wel het geval is. Concreet betekent dit dat er op zaterdag meer chauffeurs nodig zijn dan op werkdagen. Dat is complex voor de planning, want een aantal chauffeurs in de zomer alleen op werkdagen vakantie geven en niet in het weekeinde, is praktisch niet uitvoerbaar en bovendien onwenselijk. De vakantiedienstregeling op werkdagen leidt niet tot capaciteitsproblemen. Een check op de bezettingscijfers van de lijnen 1, 2, en 4 van de zomervakantie 2017 tonen aan dat een vakantiedienstregeling op zaterdag qua capaciteit niet tot problemen leidt. De huidige bezettingen zijn op zaterdag de helft van de bezettingen op werkdagen tijdens de zomervakantie. Een halvering van de frequentie op zaterdag geeft dan dezelfde bezettingen als op werkdagen. Op zaterdagmiddag wordt dan op de lijnen1, 2 en 4, net zoals op werkdagen, een halfuurdienst in plaats van een kwartierdienst gereden. Lijn 2 en 3 vormen dan samen tussen Tilburg centrum en Reeshof nog wel een kwartierdienst. Tijdens de overige vakantieperioden blijft de reguliere dienstregeling op zaterdagen wel gehandhaafd. Diverse activiteiten leiden dan juist tot extra bezoekers van de binnenstad, zoals de koopzaterdagen rond Kerst, Carnaval, Koningsdag en tal van andere evenementen.

121 Routewijziging Onderwijsboulevard Den Bosch. In het Exploitatieplan 2017 is de BuCa Langstraat opgenomen, waarin ook een routewijziging van de buslijnen in Den Bosch is opgenomen. De buslijnen rijden niet meer via de zeer vertragingsgevoelige Onderwijsboulevard, maar via de Vlijmenseweg-Koningsweg. Deze routewijziging is uitgesteld omdat het Julianaplein op de route midden 2018 ingrijpend wordt gereconstrueerd. Eind 2018 wordt deze wijziging alsnog geeffectueerd. Op de afbeelding hiernaast is de huidige en nieuwe lijnvoering weergegeven, met de nieuwe halte Vlijmenseweg en het invloedsgebied van de halten na de routewijziging. 14. Verlengen exploitatieperiode lijn 305 tot 24:00 uur. Vorig jaar zijn er op basis van de consultatieronde wijzigingen aangebracht in de dienstregeling van lijn 305 tussen Uden en Oss. Dit betekende dat hierdoor een andere aanpassing niet doorgevoerd kon worden. In de komende dienstregeling wordt een van de wijziging alsnog doorgevoerd. Het betreft het verlengen van de exploitatieperiode lijn 305 tot 24:00 uur. 15. Doortrekken rit lijn 300 naar Den Bosch. De laatste rit van lijn 300 naar Den Bosch komt op werkdagen om 18:03 langs de Efteling. De Efteling is open tot 18:00 uur, dus bezoekers die tot sluitingstijd willen blijven kunnen niet meer gebruik maken van lijn 300, maar zijn aangewezen op langzamere buslijnen. Regelmatig zijn dit grotere aantallen reizigers. Voorstel is om de rit die nu om 18:33 langs de Efteling rijdt en in Waalwijk eindigt, door te trekken naar Den Bosch. 16. Lijn 301 schrappen inloopritten. Aan het begin van de dag starten de in Waalwijk beginnende ritten van lijn 301 richting Den Bosch op de Noorder Allee. Dat is soms op hetzelfde tijdstip als ritten van lijn 300. Omdat lijn 300 de snellere verbinding naar Den Bosch is, kiezen alle reizigers voor lijn 300 en zijn de ritten van lijn 301 tot Waalwijk Busstation leeg. De betreffende ritten van lijn 301 worden geschrapt tussen Noorder Allee en Busstation. 17. Lijn 305 nieuwe halte Sint Oedenrode. In het Exploitatieplan 2017 is een nieuwe halte langs de snelweg A50 bij Sint Oedenrode voor Volans 305. Deze halte is eind 2018 klaar, dus wordt deze halte met ingang van de dienstregeling 2019 opgenomen in de dienstregeling van lijn 305.

122 Aanpassing buurtbuslijn 293 en 295 De buurtbuslijnen 293 en 295 voldoen niet aan de toetswaarde van 600 reizigers per maand. In overleg met de buurtbusvereniging en de gemeente Hilvarenbeek is een voorstel gemaakt om het aantal reizigers te vergroten. Lijn 293 gaat vanaf Hilvarenbeek via Diessen en Baarschot naar Westelbeers en wordt vanaf daar via Netersel doorgetrokken naar Bladel. Daarmee kunnen nieuwe reizigers worden getrokken naar onder andere de middelbare school in Bladel en richting Eindhoven. De route valt deels samen met lijn 291 van de concessie Zuidoost Brabant. In overleg met hen wordt bekeken welke optimalisatie hier mogelijk is. Lijn 295 neem het deel Hilvarenbeek Esbeek over van lijn 293. De route Hilvarenbeek Goirle Riel wordt ingekort tot Goirle. Bij de drie halten in Riel stappen in totaal 1,5 reizigers per dag op, onvoldoende om de bediening te handhaven. Riel blijft overigens bediend worden door lijn 132 Tilburg Breda. In Goirle gaat lijn 295 via de Hellen rijden en neemt daar de route van lijn 2 over (zie bij punt 5). 19. Transferiumlijn 60 heeft een langere route naar het nieuwe Transferium aan de Deutersestraat in Den Bosch. De gemeente Den Bosch moet nog besluiten of de benodigde extra dienstregelinguren bovenop de bestaande afspraken worden gefinancierd of inverdiend moeten worden in de huidige dienstregelingen van de lijnen 60, 70 en Rijtijden. Het wordt alsmaar drukker op de weg en dat vertaalt zich elk jaar weer in geleidelijk toenemende rijtijden. Een minuutje extra lijkt niet zoveel, maar kan het missen van een aansluiting betekenen en elk jaar een minuutje meer betekent na vijf jaar vijf minuten extra rijtijd. Rijtijdproblemen doen zich vooral voor in de spitsuren. De ochtend- en middagspits op lijn 305/605 naar/van Eindhoven springt er daarbij zeer negatief uit met zo goed als structurele excessen van 8 minuten extra t.o.v. de huidige rijtijd.

123 Marketing Arriva maakt zich in Brabant klaar voor de volgende stap in mobiliteit. Met een upgrade van de Volans naar Bravo Direct, de doorontwikkeling van het netwerk, maatwerk voor de kleine vervoerstromen, doelgroepenvervoer én de invulling van vraagafhankelijk OV, integreert Arriva verschillende modaliteiten: MaaS (mobility as a Service). Met een aantal pilots (binnen de randvoorwaarden en flexibiliteit van de OV-concessie) wordt getest hoe het beste de transitie naar innovatieve mobiliteit ingezet wordt, waarbij verschillende modaliteiten uiteindelijk naadloos op elkaar aansluiten. De combinatie van grote collectieve meer aanbodgerichte OV-systemen (basis voor het netwerk) en vraaggerichte, kleinschalige systemen zorgt er uiteindelijk voor dat de bereikbaarheid van de regio en de mobiliteit van de inwoners wordt vergroot en het OV betaalbaar blijft. Tegelijkertijd wordt een deel van ons materieel (elektrisch in Den Bosch of waterstof in Breda) duurzamer, hetgeen ten bate komt aan de leefbaarheid van de regio. In dit exploitatieplan benoemen wij in hoofdlijnen de marketingactiviteiten welke een directe koppeling hebben met de benoemde activiteiten in het exploitatieplan 2019 voor de regio Brabant. 6.1 Doelstellingen Marketing De basis voor de werkwijze van marketing ligt verankerd in de MarketingVisie Dit is het document, dat conform bestek driejaarlijks opgesteld wordt door de vervoerder. Binnen de Marketingvisie geven wij invulling aan het behalen van de 3 volgende doelstellingen: 1. Meer Reizigers, hogere bezettingsgraad; SMART: Groei van 2% per jaar; 2. Beter imago, hogere klantwaardering; SMART: OV-klantenbarometer: Oost- en West- Brabant 7,6; 3. Inbedding in de Brabantse samenleving; goede bereikbaarheid Brabants stedelijk netwerk en economisch netwerk (bestaande belangrijke locaties en nieuwe locaties). De klantreis. De klantreis is met onderzoek in 2017 verder in kaart gebracht, maar is aan continue verandering onderhevig. Immers gedrag en verwachtingen van gebruikers verandert. Marketing en communicatie dient de reiziger dan ook goed te ondersteunen bij een reiservaring die anno 2019 flexibel, gemakkelijk en snel is. Onze marketing- en communicatie activiteiten leggen de verbinding door reizigers te informeren, werven en te verrassen. De klantreis in 2019: Voorbereiding van de reis (zoeken, boeken, plannen en betalen): de reisinformatie is altijd up-to-date en altijd binnen handbereik (smartphone en apps) van de reiziger. Ook in 2019 zet Arriva in op het verbeteren van de real-time reisinformatie. Met name in het geval van storingen en omleidingen e.d. Maar ook op het gebied van planning, reservering en betaling. Wachten op de bus: bushalte. Via digitale borden is te zien hoe laat de bus komt. In de stille avonduren met de bus naar huis? Met behulp van een app geeft de reiziger aan bij welke halte hij of zij staat en waar hij of zij naartoe wil. Realtime is te volgen waar de bus rijdt tot aan het moment dat de bus voor de neus van de reiziger staat.

124 -28 - Instappen in de bus: contact met de buschauffeur en inchecken en/of betalen De chauffeur is beleefd en geeft bij vragen graag informatie over de reis. Betalen op de bus gebeurt niet meer met contant geld, maar cashloos met de pinpas. Inchecken gebeurt in de iets verdere toekomst niet meer met de OV-chipkaart maar met nieuwe productdragers zoals de bankpas EMV-chip (Europay, Mastercard, Visa). We zullen nieuwe betaaloplossingen vanuit het werkprogramma OV-betalen implementeren in de regio. Denk daarbij ook aan ABT (account based ticketing), dat achteraf betalen voor consumenten mogelijk maakt. In de bus: de bus gaat vlot van A naar B. Er zijn minder stops waardoor de bus zelfs tijdwinst oplevert. Er zijn voldoende zitplekken beschikbaar. Door de oplaadpunten kan de reiziger zijn of haar laptop/smartphone opladen in de bus. Steeds vaker zit de reiziger in een zero-emissie bus. Uitstappen: de weg naar de bestemming. Mooi weer en het zonnetje schijnt? De reiziger kan er straks bij een aantal bus/fietsstations in Tilburg en Den Bosch voor kiezen om met de Deelfiets de route naar werk of school te vervolgen. Met regionale partners binnen deze gemeenten gaan wij een langdurige samenwerking aan om de fietsstations geadopteerd te krijgen. 6.2 Reizigersgroei De ontwikkeling van het aantal instappers is in de eerste drie jaar van de beide concessies Oost- en West-Brabant is positief geweest. Cumulatief is er een groei in West van 13,1 % en in Oost van 10,0 %. Interessant is ook dat de stijging niet alleen op werkdagen is, maar ook in de weekenden. Punt van aandacht is het moment waarop deze groei zich manifesteert op werkdagen in de ochtendspits. Om de beoogde groeidoelstellingen te kunnen waarmaken ligt de focus op groei in daluren. Doelgroepen benadering, spitspreiding met tarief als instrument of actieve sturing naar veranderende vraagbehoefte van de doelgroep kan daarbij worden ingezet. Arriva kent in de beide concessies in Brabant vier verschillende modaliteiten: 1. Stadsdiensten 2. Streeklijnen 3. Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) 4. Buurtbussen Het promoten van de vier modaliteiten doen we onder bestaande reizigers, laag incidentele reizigers en net-niet reizigers. Afhankelijk van de doelgroep van specifieke campagnes wordt ook beslist op welke groep reizigers wij ons het beste kunnen richten. 1. Promotie stadsdiensten In 2019 zullen wij vervolg geven aan de promotionele activiteiten zoals wij die gestart zijn in 2018 ten bate van de groei van de stadsdiensten van Den Bosch, Tilburg en Breda. Ook de doelgroepen blijven hetzelfde: Winkelend publiek Bezoekers stadsmarkt Uitgaans- en -evenementenpubliek Bezoekers culturele activiteiten

125 Promotie streeklijnen Grote veranderingen in 2019 gebeuren op diverse streeklijnen. Er zijn daaraan gekoppeld verschillende groepen reizigers te onderscheiden: Het visgraatmodel tussen Dongen Rijen Gilze. Extra snelle reismogelijkheden tussen St. Michielsgestel Schijndel en Eindhoven. 3. Promotie Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) De HOV-lijnen groeien in zowel Oost als West-Brabant. In najaar 2018 wordt de naamsverandering Bravo Direct ingevoerd. Deze naam laat een duidelijk onderscheid zien ten opzichte van de reguliere lijnen; namelijk snelle en directe lijnen. In 2019 zullen we met Bravo Direct verder inzetten op een verbetering van het imago van de bus, met name ten opzichte van het gebruik van de auto (frequent, comfortabel en snel). 4. Promotie Buurtbussen De buurtbusnetwerken rondom s-gravenmoer, in Oosterhout en het gebied ten westen van Oss wijzigen ingrijpend. Hier verzorgen wij in samenwerking met gemeenten en buurtbusverenigingen extra promotie. Extra promotie kan de reizigersgroei versterken. Reizigersgroei wordt ook gerealiseerd door groei buiten de spitsuren. Voor de komende jaren streeft Arriva naar een groei van gemiddeld 2% per jaar (instappers). Hierbij ligt de focus op groei buiten de spitsuren. Daardoor aandacht voor de reismotieven buiten de spitsuren en in de weekenden. De focus ligt niet alleen op potentiele nieuwe reizigers, maar ook bestaande klanten, die incidenteel reizen, zijn een interessante doelgroep. Hierdoor mikken we op meerdere soorten reizigers en reismotieven; afhankelijk van tijd en plaats. Ook worden de mogelijkheden onderzocht om de spitsen meer af te vlakken en zo capaciteit vrij te maken voor andere / nieuwe reizigers in de spitsuren. Hiervoor gaan wij intensiever samenwerking met de sector onderwijs. Opties zijn om de aanvangstijden van de lessen meer te spreiden en/of om studenten de mogelijkheid te bieden om ook gebruik te maken van een deelfiets i.p.v. de bus. Reizigersgroei wordt ook bereikt door het aantrekken van reizigers binnen het sociale domein. Uit onderzoek van MuConsult blijkt dat gemiddeld 20 30% van de reizigers in het doelgroepen vervoer in staat is met het OV te reizen. Onze ervaring binnen het leerlingenvervoer zijn zelfs dat het aandeel OV-reizigers stijgt van 10% naar 40% bij actief beleid en ondersteuning. Zo hebben we de Voor Elkaar Pas en de Meedoen Pas ontwikkeld om hieraan invulling te geven. De mogelijkheden van de Meedoen Pas is echter sterk afhankelijk van het vigerende beleid van de gemeenten. Ons doel is om reizigers een overzichtelijk tariefaanbod te bieden dat aansluit op de behoefte van de reizigers en dat leidt tot een betaalbaar OV-systeem. Eenvoudig, begrijpelijk en flexibel. Gekoppeld aan de vier genoemde modaliteiten (product-marktcombinaties) met specifieke productbenefits gaan wij in 2019 de eerste stappen zetten om te komen tot een differentiatie van het kilometertarief in Zo vindt er in 2018 een gedegen onderzoek plaats om de mogelijkheden te verkennen van differentiëren en de impact hiervan op zowel de omzet als de mogelijke uitval van reizigers. Het moet leiden tot eerlijker en rechtvaardiger betalen voor de geboden dienst en beter OV.

126 Innovatie en vernieuwing in 2019 In 2019 wordt vraagafhankelijk vervoer geïntroduceerd in onze concessie West-Brabant (o.a. Vlinder in Roosendaal). Consumenten hechten steeds minder aan bezit en de auto als statussymbool en steeds meer aan vrijheid, keuze, beschikbaarheid en duurzaamheid. Zij zoeken en boeken diensten digitaal en zijn gewend te delen. Consumenten zij misschien wel meer dan ooit ontvankelijk voor nieuwe oplossingen. Hoe snel mobiliteit verandert is moeilijk te voorspellen. Vast staat dat mobiliteit uiteindelijk verandert in een dienst dat alle modaliteiten naadloos combineert. Zo dragen onze activiteiten bij aan de concessiedoelen om bestaande reizigers te behouden en nieuwe reizigers te trekken. Vraagafhankelijke vervoerpilots (Bravo-flex in Moerdijk en Vlinder in Roosendaal) worden uitgevoerd in De mobiliteitsmarkt verandert snel en de behoefte van reizigers aan vervoer op maat groeit. Wij spelen hierop in met ons vraagafhankelijk (openbaar) vervoersystemen zoals Bravo-flex of Arriva Vlinder. Het is een flexibele oplossing voor kleinschalig vraagafhankelijk vervoer. Naar wens kan halte-halte of deur-halte vervoer worden ingericht en op integrale wijze worden aangeboden aan de reiziger. Elke situatie wordt op maat ingericht. Ook in 2019 de ontwikkeling van alternatieven voor auto en aanvullingen op het bestaande openbaar vervoer: pilots in Den Bosch en Tilburg met Bravo-deelfiets. In onze visie op mobiliteit vormt de fiets een belangrijke schakel in de OV-keten. Enerzijds vormt het de perfecte range extender van het OV als voor- en natransport middel. Anderzijds zien wij voor het overgrote deel van de reizigers de fiets als het meest geschikte vervoermiddel voor verplaatsingen over afstanden minder dan 5 kilometer. Bijvoorbeeld om van het ene dorp naar het andere dorp te reizen. Op deze verbindingen is daarom minder vraag naar OV en dus bieden wij daar ook minder OV-aanbod. Het stedelijk gebied en het landelijk gebied met sterke HOV-assen naar stedelijk gebied vragen naar flexibiliteit, deeloplossingen en een andere invulling van first- & last mile. 6.4 Oog voor vergrijzing en toenemende mobiliteit van ouderen De vergrijzing en de toenemende mobiliteit van ouderen maakt dat deze groep meer en meer gebruik maakt van het openbaar vervoer. Samen met Regio West Brabant (RWB) heeft Arriva oog voor ouderen die niet gewend zijn om met het openbaar vervoer te reizen. Zo zijn er mobiele reisloketten en OV-opstapdagen welke ook in 2019 voortgang krijgen. Bij de mobiele reisloketten wordt informatie gegeven over het openbaar vervoer en de OV-chipkaart en mensen kunnen een kijkje nemen in een Arriva-bus en direct een OV-chipkaart aanvragen. Bij de OV-opstapdagen gaan deelnemers ook daadwerkelijk op pad met de bus naar het dichtstbijzijnde NS-station om zo ervaring op te doen met het openbaar vervoer. Ook hier is een Arriva-bus aanwezig waar mensen in kunnen kijken. Arriva onderzoekt of de toepassing van de aanpak in West-Brabant zich ook leent voor Oost-Brabant. 6.5 Monitoring In 2019 staat monitoring hoog in het vaandel. Zo onderzoeken we de effecten van cashloos en prijsdifferentiatie op de effecten voor onze reizigers en de bezettingsgraad van onze bussen. Ook de effecten van onze marketinginspanningen zullen van elke activiteit worden onderzocht. Gebruik van eigen data of aanvullend onderzoek wordt daarbij ingezet.

127 Dienstregelinguren Alle plannen die in dit Exploitatieplan staan beschreven leiden tot de volgende DRU-mutaties. Mutatie DRU's dienstregeling 2019 Oost Brabant Voorstel OV Ontwikkel Derden Budget budget BuCa's 1 Streeklijnen regio Oss (voorstel lijnen 261/262/662) Spaghettiknoop / Snelweghalte Sint Oedenrode lijn Lijn 99: routewijziging Zeeland Reitse Hoevenstraat: aanpassing lijn 1 en HOV NOB 2.0: lijn 154 versnellen, lijn 654 Den Bosch-Eindhoven Nieuwe busstation Tilburg 0 8 Leyhoeve/vd Valk Tilburg 0 Totaal BuCa's LKA 1. Lijn 6 latere rit ma/vr avond Lijn 156 eerdere rit ma/vr ochtend Lijn 157 eerdere rit ma/vr ochtend Lijn 157 niet meer Veghel Zuid Lijn 136 route Loon op Zand Lijn 2 route Goirle Lijn 158 extra rit vakantie Lijn 639 extra rit Lijn 135 en 121 integreren Stadsdienst Tilburg zaterdag zomer 30'-dienst Routewijziging Onderwijsboulevard Verlengen exploitatieperiode lijn 305 tot 24:00u Lijn 300 rit 1077 verlengen tot Den Bosch ivm Efteling Inloopritten lijn 301 schrappen -134 Totaal LKA Overige Verlengen proefperiode lijn Transferiumlijn 60 naar Deutersestraat 798 Totaal overige Rijtijdaanpassingen streeklijnen 3050 stadsdienst Tilburg -300 stadsdienst Den Bosch 200 Totaal rijtijdaanpassingen Totaal mutatie DRU's Genoemde aantallen zijn op basis van voorcalculatie en kunnen nog onderhevig zijn aan kleine wijzigingen. 7.1 Toetsing pilots 631 en 654 Het ontwikkelbudget financiert de nieuwe lijnen 631 en 654, voor een periode van 2 jaar. Lijn 631 is een succes en wordt vast opgenomen in de dienstregeling bij een benuttingsgraad van rond de 15. Vergelijkbare spitslijnen halen een benuttingsgraad rond de 25, maar dat zijn lijnen die alleen in de spitsrichting rijden en lijn 631 wordt in twee richtingen gereden. Lijn 654 wordt na 2 jaar vast in de dienstregeling opgenomen en verder uitgebouwd als de benuttingsgraad tussen de 20 en 25 ligt (= vergelijkbare lijnen, zie ook bijlage 1).

128 Exploitatieplan 2020 In het exploitatieplan 2020 worden de eerste ervaringen van de innovatieprojecten met deelfietsen en vraagafhankelijk vervoer meegenomen. Aanpassing en uitbreiding van soortgelijke dienstverlening is mogelijk aan de orde. Daarnaast komt er extra aandacht voor de infrastructuur waar de bussen gebruik van maken. Het wordt drukker op de weg en dat heeft gevolgen voor de rijtijden van de bussen. In Tilburg loopt het gesprek over een busverbinding naar de Leyhoeve. Mogelijk dat hier zaken aan de orde zijn, die wijziging in de dienstregeling tot gevolg hebben. Zo is er een nieuwe wegverbinding gepland tussen de Leyhoeve en het Elisabeth Ziekenhuis. In de regio Oss wordt het onderzoek naar de lijnen aan de oostkant van Oss nader ingevuld. Zie daarvoor de BuCa streeklijnen regio Oss in dit plan. De nieuwe lijn 654 heeft potentie. De start is voorzichtig met 2 retourritten in de ochtend- en middagspits. Bij goed gebruik zal het aantal ritten worden uitgebreid. Het busgebruik vanuit Sint Oedenrode kan ook door de nieuwe halte langs de A50 wijzigen. Wellicht dat in 2020 aanpassing van de dienstregeling van de lijnen 154 en 156 nodig is. In Berkel-Enschot wordt het dorpshart verder ontwikkeld. Dit heeft mogelijk consequenties voor de route van lijn 9 van de stadsdienst Tilburg.

129 MV MV MV MV MV ZA ZA ZA ZA ZA ZO ZO ZO ZO ZO benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting benutting Bijlage 1: Benuttingsgraad lijnen Weergegeven waarden zijn reizigerskm s / dienstregelingkm s voor week Oost-Brabant Streeklijnen lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00:00 lijn 07:00-09:00 09:00-15:00 15:00-18:30 18:30-21:30 21:30-00: ,8 7,6 10,0 1,8 1,2 90 6,3 5,4 3,4 1,3 90 2,3 2,4 0, ,1 5,1 7,0 1,7 92 7,6 2,7 5,2 1,7 96 8,5 2,4 3,9 1, ,6 7,2 7,8 5,8 5,9 99 5,4 3,5 3,5 4,4 2,3 99 5,3 5,2 5,9 1, ,9 3,9 3,1 2, ,3 1,5 0,0 0,0 0, ,5 2,3 1, ,4 10,2 8,1 2,2 2, ,2 4,7 4,8 3,1 1, ,3 3,2 3,6 2,6 1, ,5 3,1 2,3 0, ,3 10,5 10,9 5,0 2, ,4 6,0 6,0 4,3 2, ,9 4,5 5,9 4,2 1, ,3 10,8 11,1 5,2 2, ,9 5,2 6,2 4,4 1, ,9 4,6 4,7 5,0 2, ,4 8,3 7,8 3,3 2, ,5 4,5 6,2 5,1 5, ,2 5,1 4,4 1, ,0 11,5 10,7 3, ,7 8,8 8,8 3,6 2, ,3 5,0 6,2 4,1 8, ,2 9,9 6,4 3, ,6 9,8 12,6 4, ,5 3,1 5,3 1, ,0 11,8 11,6 6,1 3, ,8 8,5 11,6 7,1 4, ,4 9,5 7,0 4, ,9 7,4 8,8 4,6 2, ,5 4,6 7,0 6,1 4, ,3 5,3 4,2 3,8 1, ,6 10,3 9,8 3,9 2, ,2 5,0 4,9 4,6 3, ,2 7,4 4,1 1, ,3 1,8 2,5 0,8 Volanslijnen ,1 16,1 15,8 7, ,4 13,8 15,9 8,1 4, ,2 9,2 9,3 6,3 4, ,1 7,5 7,6 7,8 2, ,6 16,9 18,6 6,8 4, ,1 5,2 7,6 5,3 2, ,9 5,7 6,5 2, ,5 16,0 15,2 6,4 3, ,1 5,3 7,0 4,0 2, ,1 6,0 6,2 5,4 2,1 Schoolliners , ,2 20,8 17, , ,2 10, ,5 17, ,4 4,9 2, ,4 5, , ,1 3,3 6,6 0, , ,4 0,1 5, ,7 2, ,8 6,5 8, ,5 4,8 2,7 2, ,8 Stadsdienst Den Bosch 1 13,9 9,4 9,9 3,1 2,3 1 4,7 5,7 3,5 1,7 1 1,7 2,8 4,0 3,2 0,3 2 9,0 5,6 8,8 3,2 2 5,9 5,3 5,1 1,9 2 2,9 3,6 2,8 3 11,1 7,8 8,6 3,6 1,7 3 6,3 7,1 6,3 4,6 1,9 3 4,9 4,8 3,4 1,7 4 12,0 7,5 9,4 5,2 2,4 4 5,8 6,0 4,7 4,8 4 4,7 6,1 3,7 1,8 5 10,1 6,3 6,1 22,3 6 15,4 7,8 11,4 3,5 4,7 6 6,1 4,4 3,5 2,2 6 4,3 3,3 2,9 7 14,6 7,8 14,6 7,7 8 14,2 10,5 10,0 5,5 3,3 8 8,2 9,0 6,3 4,4 3,4 8 6,6 9,6 4,3 3,0 9 12,4 8,7 12,0 6,5 3,5 9 5,6 7,0 6,4 6,0 3,9 9 7,1 7,9 5,8 1, ,8 7,7 13,6 3,6 Stadsdienst Tilburg ,2 20,8 17,6 1 17,3 14,3 12,8 9,0 3,9 1 4,8 5,9 6,0 5,6 2,7 1 7,0 8,1 6,4 3,1 2 15,4 11,1 13,1 10,1 4,8 2 8,2 7,7 7,4 9,2 5,8 2 6,2 8,6 9,6 7,8 2,8 3 11,0 8,0 8,8 7,8 3 3,7 6,4 4,5 0,7 3 5,7 6,1 4,9 4 14,2 8,4 9,5 5,7 2,7 4 2,9 3,3 4,0 4,7 2,8 4 4,9 3,7 5,3 3,4 2,2 5 11,6 10,9 12,3 7,4 4,4 5 5,4 9,9 9,2 6,0 2,0 5 2,7 7,2 8,8 5,2 3,1 6 14,2 8,4 9,8 6,0 2,3 6 2,8 5,8 5,2 3,8 2,3 6 11,2 4,5 5,3 2,7 1,3 7 9,7 7,1 9,4 5,7 2,7 7 5,7 6,9 6,8 5,5 2,7 7 4,1 4,7 5,0 2,9 8 13,2 8,2 12,7 7,2 3,9 8 5,5 8,4 8,1 4,1 2,3 8 5,9 5,8 6,7 2,6 9 16,6 9,1 14,0 5,5 1,7 9 6,3 4,9 6,9 5,8 3,7 9 4,8 5,7 4,4 1,8 Legenda: Werkdagen: groen = > 15 en rood = < 5 Weekeinde dagen: groen = > 5 en rood = < 2

130 -34 - Bijlage 2: Instappers Stadsdienst Tilburg Instappers Oost 6West /143 Totaal Oud Noord (Goirke / Hasselt) Noord (Heikant/Stokhasselt) Zuid (Broekhoven / Groenewoud) Reeshof West (Zand / Wandelbos) Blaak Berkel-Enschot Udenhout Het Laar / Korvel Goirle Centrum (Hvel + Stadhp + Interpol) Scholen Busstation Totaal Instappers / Totaal Oud Noord (Goirke / Hasselt) Noord (Heikant/Stokhasselt) Zuid (Broekhoven / Groenewoud) Reeshof West (Zand / Wandelbos) Blaak Berkel-Enschot Udenhout Het Laar / Korvel Goirle Centrum (Hvel + Stadhp + Interpol) Scholen Busstation Totaal * Onder scholen vallen Stappegoor, Reitse Hoevenstraat, Conservatoriumlaan, Cobbenhagenlaan en Universiteit Instappers per gebied Δ Δ in % Oud Noord (Goirke / Hasselt) ,8% Noord (Heikant/Stokhasselt) ,4% Zuid (Broekhoven / Groenewoud) ,9% Reeshof ,5% West (Zand / Wandelbos) ,5% Blaak ,1% Berkel-Enschot ,9% Udenhout ,7% Het Laar / Korvel ,7% Goirle ,8% Centrum (Hvel + Stadhp + Interpol) ,0% Scholen ,7% Busstation ,8% Totaal ,2% * Scholen: Stappegoor, Reitse Hoevenstraat, Conservatoriumlaan, Cobbenhagenlaan en Universiteit

131 Spaghettiknoop en visgraat Rijen Exploitatieplan 2019, bijlage 3. Auteur: Bart Assendelft / Steven Goedhart Datum: 20 juni 2018

132 Inhoudsopgave 1. Inleiding Aanleiding Doelen van nieuwe lijnennet Financiën en concessiegrens Gebruik huidige buslijnen Passagiersaantallen Reisrelaties binnen regio Sterke en zwakke relaties Voorstel buurtbussen Voorstel visgraat-model Rijen Gevolgen infrastructuur Marketing en communicatie Kwantiteiten en financiën Verwachtingen reizigersgroei Proces Bijlage 1: Aansluitschema s Bijlage 2: Concept dienstregelingen 1

133 1. Inleiding De naam Spaghettiknoop is ontstaan uit het redelijke complexe beeld dat de lijnvoering van de buslijnen in het gebied tussen Raamsdonksveer Waalwijk Dongen Rijen Oosterhout typeert. Op onderstaande uitsnede van de lijnennetkaart is dat beeld zichtbaar: Dongen is het centrum van buslijnen die vertakken in meerdere richtingen. Dit zijn zowel Volanslijnen, als buurtbuslijnen. 1.1 Aanleiding Het huidige netwerk van buurtbussen stamt nog uit de tijd van de vorige concessie en is op een aantal punten aan vernieuwing toe, waarbij er meer aansluiting moet komen tussen de vraag naar vervoer en het aanbod ervan. Momenteel zijn de routes van de buurtbussen niet altijd even logisch en aansluitend bij de vervoervraag. Zo rijdt de buurtbus 205 tussen Loon op Zand dezelfde route als streeklijn 136 en dus is de toegevoegde waarde hiervan beperkt. Idem dito de route van buurtbus 206 die voor een groot deel via de A59 loopt en dus geen haltes heeft op dat traject. Terwijl een buurtbus voor een fijnere oppervlakteontsluiting moet dienen. Daarnaast staat buurtbus 239 lang stil in Den Bosch en Udenhout en dus kan de inzet van deze lijn beter en meer ten dienste komen van de reizigers. Ook kent buurtbus 297 een 1 ½ uurdienst, die niet logisch te onthouden is voor reizigers door de verspringende vetrektijden. Kortom: meerdere kleinere zaken die om verbetering vragen. Daarnaast is de directe aanleiding om dit gebied eens goed onder de loep te nemen qua hoofdzaak tweeledig: 1. De bediening tussen Raamsdonksveer en Waalwijk. In de huidige dienstregeling rijden daar 2 buurtbussen (234 en 206) en een schoolliner (634). Fysiek rijden hier 3 buurtbussen en 3 grote bussen (12 meter standaard). De lijnen rijden verschillende routes en ondanks de inzet van grote bussen komen er met enige regelmaat capaciteitsproblemen voor op de buurtbussen. Ook zijn er klachten vanuit reizigers en scholen, die door deze lijnen worden bediend. 2

134 2. Het zeer matig functioneren van lijn 130 tussen Rijen en het AZC Prinsenbos. In de jaarlijkse overzichten van de benuttingsgraad per lijn in de Exploitatieplannen kleurt deze lijn op meerdere momenten van de week rood. Dat wil zeggen dat het gebruik van de lijn niet goed is naar verhouding met de inzet. Daarentegen blijft het bieden van een ontsluiting van het AZC nuttig en noodzakelijk. Daarnaast is dit een losse lijn, zonder begin- of eindpunt in een grote stad (lees bij een stalling van Arriva). Derhalve redelijk kostbaar om te exploiteren en nauwelijks te integreren in het netwerk van de bussen en de werkpakketten van de chauffeurs. Momenteel wordt lijn 130 door een onderaannemer gereden. Als er aan zowel de noord-, als de zuidzijde van een regio veranderingen optreden, dan heeft dat bijna automatisch ook gevolgen voor andere lijnen binnen die regio. Dit is niet te voorkomen. Vandaar de nieuwe opzet van het lijnennet. Ook is de beleidsmatige ontwikkeling van het zogenaamde visgraatmodel relevant. Een aantal jaren geleden is hier op meerdere trajecten op gestudeerd. Binnen Brabant is het treinstation Gilze-Rijen een voor de hand liggende plek om een aansluitende busdienst op de trein te maken vanuit zowel Gilze als Dongen. Dit ter vervanging / als aanvulling op buslijn 131, die feitelijk parallel aan het spoor tussen Breda en Tilburg rijdt. Tot slot is vermeldenswaard de principe-afspraak die gemaakt is tussen de toenmalige vervoerder Veolia en de gemeente Loon op Zand over de route van buurtbus 205 (2014). Deze zou niet meer via Molenwijck hoeven te rijden na de realisatie van een zuidelijke ontsluiting van deze wijk, waarna streeklijn 136 via de Molenwijck is gaan rijden. Voor de ontsluiting van Molenwijck is de buurtbus 205 dus niet meer nodig. Het doel is uiteindelijk een helder en robuust lijnennet dat kan zorgen voor reizigersgroei binnen het gebied en dat voor de komende 3 tot 5 jaar voorziet in het OV-aanbod, waarbij tussentijdse aanpassing alleen nodig is om extra groei te faciliteren. 1.2 Doelen van nieuwe lijnennet De doelen voor het nieuwe lijnennet zijn: Een lijnennet ontwikkelen dat tegemoet komt aan wensen reizigers (matchen van vraag en aanbod); Een lijnennet ontwikkelen dat helder en doelmatig is (duidelijke lijnvoering en minimaal uurdiensten op werkdagen); Aanvullend op Volanslijnen en trein; Voldoende capaciteit (geen klachten meer van reizigers); Beter aanbod tegen gelijke kosten; Reizigersgroei (een beter lijnennet faciliteert meer reizigers); Toekomstvast (buslijnen moeten niet vaak veranderd worden. Dat is onplezierig voor reizigers en in dit geval ook de vrijwilligers die de buurtbussen rijden). 3

135 1.3 Financiën en concessiegrens Er is vooraf geen financiële taakstelling bepaald voor de uitwerking van deze businesscase. Het meest voor de hand liggende uitgangspunt is derhalve: budgettair neutraal. Wel dient rekening gehouden te worden met het gegeven dat dit gebied de scheiding vormt tussen de concessies Oost- en West-Brabant. Voor nieuwe ontwikkelingen kan er geput worden uit het ontwikkelbudget; in dit geval is het logisch het budget van Oost-Brabant hiervoor aan te spreken. De verdeling van de lijnen over de beide concessies is weergegeven in onderstaande tabel. Lijnnummer Concessie Oost Concessie West Volans 327/328 Brabantliners Volans 300/301 Streeklijn 136 Streeklijn 130 Streeklijn 131 Buurtbus 205 Buurtbus 206 Buurtbus 234 Buurtbus 297 Buurtbus 298 Buurtbus 239 Schoolliner 630 Schoolliner 634 XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX XX 4

136 2. Gebruik huidige buslijnen 2.1 Passagiersaantallen Het gebruik van de buurtbussen is voldoende als er maandelijks 600 instappers zijn per busje op werkdagen. In onderstaande tabel is het gemiddeld gebruik per maand over 2017 weergegeven (alleen werkdagen). Lijnnummer # busjes # instappers/jaar (MV) # instappers/maand/bus Alle buurtbuslijnen voldoen aan de toetswaarde van 600 instappers per maand gemiddeld. Vermelde aantallen zijn passagiers die met de OV-chipkaart reizen. De werkelijke aantallen liggen 4 tot 10 % hoger door de aanwezigheid van reizigers die op de bus een kaartje kopen. Het aantal instappers op lijn 130 is niet groot. Per maand schommelt dat rond de 2.000, hetgeen per werkdag uitkomst op 100 instappers. Uitgaande van een reis vice versa zijn dit ongeveer 50 personen. Op zaterdag is die waarde ongeveer hetzelfde, op zondag is het aantal passagiers aanmerkelijk lager (de helft van de zaterdag) Instappers lijn jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Kleine aantallen, maar wel waarden die niet met een 8-persoonsbusje vervoerd kunnen worden. Er moet dus altijd een grote bus rijden met een professionele chauffeur. Schoolliner 630 rijdt op werkdagen 1 rit vanuit Prinsenbos naar Tilburg / Stappegoor. Het gebruik hiervan verschilt sterk per dag en varieert tussen de 10 en 25 passagiers. Ongeveer de helft hiervan komt van het AZC; de overigen uit Gilze. Het gebruik van schoolliner 634 is goed; dagelijks rond de 250 gebruikers. Lijn 131 is een aparte streeklijn. Deze rijdt nagenoeg parallel aan het spoor Breda Tilburg en het vervoer binnen de steden Breda en Tilburg is vele malen groter dan tussen de regionale kernen (Gilze, Rijen, Dorst) en Breda / Tilburg. De aanwezigheid van station Rijen heeft tot gevolg dat de meeste inwoners van Rijen gebruik maken van de trein. Ook een deel van de inwoners van Gilze doet dat, al dan niet met de bus als voortransport. Het aantal treingebruikers op station Rijen is instappers per dag, het aantal busgebruikers in Rijen is 180 instappers per dag en uit Gilze 230 instappers per dag. Dit geeft wel aan dat de veel snellere trein vele malen meer wordt gebruikt dan de bus. MV ZA ZO 5

137 Per (werk)dag stappen er ongeveer reizigers in lijn % hiervan reist binnen Breda (waarvan 6 % naar Minervum) en 11 % hiervan reist binnen Tilburg. In totaal 45 % van het vervoer, voornamelijk gericht op de scholen in Breda (Avans) en Tilburg (Universiteit / Cobbenhagenlaan). Deze verbindingen worden ook door andere buslijnen bediend, lijn 131 is hier niet echt noodzakelijk. 16 % van de reizigers komt uit Rijen; hiervan gaat 11 % naar Breda en 4 % naar Tilburg. 32% van de reizigers komt uit Gilze; hiervan gaat 19 % naar Tilburg, 9 % naar Rijen (waarvan 8% naar Rijen Station en 1% overige halten) en 5 % naar Breda. Dorst levert 5% van de reizigers op, bijna allen gericht op Breda. Conclusie is dat voor de echt regionale verbindingen een uurdienst volstaat en dat in Rijen een duidelijke vervoerbreuk ligt: Gilze is gericht op Tilburg en Rijen Station, en Dorst en Rijen zijn gericht op Breda. 2.2 Reisrelaties binnen regio In onderstaande afbeelding is de omvang van de verschillende reisrelaties met de hand ingetekend. Het biedt een goed inzicht in het onderscheid tussen de sterkere en zwakkere reisrelaties. 6

138 2.3 Sterke en zwakke relaties Op basis van de informatie op voorgaande kaart zijn de volgende sterke(re) relaties (> 20 reizigers in twee richtingen) te onderscheiden: Raamsdonksveer - Raamsdonk Raamsdonksveer Waspik Raamsdonksveer Sprang-Capelle Raamsdonksveer - Waalwijk Waspik - Waalwijk Waspik Sprang Capelle Sprang Capelle Waalwijk Dongen Rijen (te veel reizigers voor buurtbus) Udenhout Den Bosch Helvoirt Den Bosch De as Waalwijk Sprang Capelle Waspik Raamsdonksveer is duidelijk het drukst bezet, de som van de aantallen (ongeveer 300 reizigers) rechtvaardigt een normale streeklijn. Alle andere relaties zijn beduidend zwakker c.q. hebben weinig reizigers. Voorbeelden: Udenhout Loon op Zand, Loon op Zand Kaatsheuvel. 7

139 3 Voorstel buurtbussen Het aantal reizigers op het traject Waalwijk Sprang Capelle Waspik Raamsdonk Raamsdonksveer is zodanig hoog dat een normale buslijn bestaansrecht heeft. Arriva wil daarom de huidige buurtbuslijnen 234 en 206 en de scholierenlijn 662 vervangen door de streeklijn 134. Om aan de reizigerswensen tegemoet te komen, en omdat er groeipotentie is, wordt een halfuurdienst in de brede spits rijden en een uurdienst in het dal voorgesteld. De dienstregeling wordt uitgebreid tot ongeveer 21:00 uur, zodat een volwaardige dienstregeling ontstaat. Door het wegvallen van lijn 206 vervalt ook het traject Waspik Waspik Zuid s-gravenmoer Oosteind Oosterhout. Het aantal reizigers is zodanig dat hier wel iets geboden moet worden. Dit wordt ingevuld door lijn 229 vanuit Raamsdonksveer door te trekken naar s-gravenmoer, via Waspik Zuid. Hiermee ontstaat ook een goed omloop voor lijn 229. Het gedeelte s-gravenmoer Oosterhout van de huidige 206 wordt gekoppeld aan lijn 297 Oosterhout Rijen en krijgt lijnnummer 230. Dit wordt een uurdienst, dus dat is een kwaliteitsverbetering op het traject Oosterhout Dorst Molenschot Rijen (rijdt nu om de 1 1\2 uur). In s-gravenmoer is een goede aansluiting tussen de buurtbussen 229, 230 en 231. De verbinding Waspik Oosterhout blijft daarmee met een goede overstap ook in stand. Lijn 205 kent twee sterkere trajectdelen: Dongen Kaatsheuvel en Oisterwijk Udenhout. Het tussendeel Kaatsheuvel Loon op Zand Udenhout kent heel weinig reizigers en rechtvaardigt niet het bestaan van een (buurtbus) verbinding. Tussen Kaatsheuvel en Loon op Zand rijdt bovendien lijn 136. Voorstel is om het deel Dongen Kaatsheuvel aan lijn 298 Rijen Dongen s-gravenmoer te plakken tot de nieuwe lijn 231 Rijen Dongen s-gravenmoer Dongen Vaart Kaatsheuvel - Waalwijk. De relatie Dongen Kaatsheuvel wordt dan iets minder direct (via s-gravenmoer), maar voordeel is dat Dongen Vaart ook wordt ontsloten en dat Rijen en s-gravenmoer een rechtstreekse verbinding met Kaatsheuvel krijgen. S-Gravenmoer behoudt ook de rechtstreekse verbinding met Waalwijk. Het deel Udenhout Oisterwijk van lijn 205 wordt aan lijn 239 toegevoegd. De huidige lijn 239 kent langere stilstandtijden in Den Bosch en in Udenhout. Daarmee is er voldoende ruimte om vanuit Udenhout door te rijden naar Oisterwijk met de huidige 2 busjes. Aandachtspunt is de route tussen Helvoirt en Udenhout; Biezenmortel en Huize Assissie moeten goed ontsloten blijven. Uit rijtijdmetingen blijkt dat de route via het dorp Biezenmortel en Huize Assissie mogelijk is, maar dan moet wel de route in Oisterwijk worden versneld. De route wordt dan gewijzigd naar Bedrijfsweg-Ambachtstraat. De halten in de wijk Pannenschuur vervallen dan, maar deze worden minimaal gebruikt. Lijn 239 sluit in Oisterwijk goed aan op de trein, met name van belang voor de relaties Biezenmortel Tilburg en Biezenmortel/Udenhout Eindhoven. Dit is een duidelijke verbetering ten opzichte van nu, waarbij alleen de aansluiting van trein op bus goed is, en niet die van bus op trein (bijna half uur wachttijd). Tussen Dongen en Rijen gaat de nieuwe scholierenlijn 631 rijden. De reizigersaantallen op lijn 298 zijn sterk gegroeid sinds de aansluiting op de trein in Rijen zowel van/naar Breda als van/naar Tilburg goed is. Het leidt nu zelfs tot capaciteitsproblemen. Vanuit Dongen is de reis via Rijen naar Breda en Tilburg Universiteit nu sneller dan via de Volans lijn 327/328. Hier is voldoende potentie voor verdere groei. De nieuwe 631 ontlast ook de Volans lijn 327/328 op het drukke traject Dongen Tilburg. 8

140 Hiermee ontstaat het volgende lijnennet: De rode lijnen zijn de verbindende treinen en Volans buslijnen, de rode stippen de aansluitpunten tussen verbindend en ontsluitend net. Het ontsluitend lijnennet bestaat uit de volgende lijnen: Streeklijn lijn 134 Waalwijk Sprang Capelle Waspik Raamsdonk Raamsdonksveer; spits 2x/uur, dal 1x/uur (grote 12 m bus) maandag vrijdag. Aansluiting in Raamsdonksveer op Volanslijnen naar Oosterhout/Breda en Brabantliner naar Utrecht, in Sprang/Waalwijk op Volanslijnen naar Tilburg en Den Bosch; Buurtbus 229 s-gravenmoer Waspik Zuid Waspik Raamsdonk Raamsdonksveer (- Hank Dussen Almkerk); uurdienst maandag vrijdag, 2 busjes. Aansluiting in s-gravenmoer op lijnen 230 naar Oosterhout en 231 naar Dongen/Rijen en in Waspik op lijn 134 naar Waalwijk; Buurtbus 230 s-gravenmoer Oosteind Oosterhout Dorst Molenschot Rijen; uurdienst maandag vrijdag, 2 busjes. Aansluiting in s-gravenmoer op lijnen 229 naar Raamsdonksveer en 231 naar Dongen/Rijen, in Oosterhout op Volanslijnen naar Breda en Brabantliner naar Utrecht en in Rijen op trein naar Breda en Tilburg; Buurtbus 231 Rijen Dongen s-gravenmoer Dongen Vaart Kaatheuvel Sprang Capelle Waalwijk; uurdienst maandag vrijdag, 2 busjes. Aansluiting in Rijen op de trein naar Breda en Tilburg, in Dongen op Volanslijnen naar Tilburg en Oosterhout/Breda, s-gravenmoer op lijnen 229 naar Raamsdonksveer en 230 naar Oosterhout, in Sprang/Waalwijk op Volanslijnen naar Tilburg en Den Bosch; Buurtbus 239 Oisterwijk Udenhout Biezenmortel Helvoirt Cromvoirt Den Bosch. Uurdienst maandag vrijdag, 1 busje. Aansluiting in Oisterwijk op de trein naar Tilburg en Eindhoven, in Den Bosch op diverse treinen en bussen; Schoolliner 631 Dongen (Volckaert en Middellaan) Rijen. Spitsdienst maandag vrijdag, 2x/uur (= lijn 631 uit het visgraatmodel, zie hoofdstuk 4). Aansluiting in Rijen op de trein naar Breda en Tilburg. 9

141 Met het nieuwe lijnennet wordt s Gravenmoer het centrum van de buurtbuslijnen, waar de lijnen aansluiting bieden op elkaar. Met uitzondering van de verbinding Udenhout Loon op Zand blijven alle bestaande reismogelijkheden geboden worden. De meeste zelfs met een hogere gebruikswaarde qua frequentie (huidige 297 krijgt een uurdienst in plaats van 1 ½) of aansluiting op de trein (lijn 239 sluit beter aan in Oisterwijk). Buurtbus 239 krijgt een andere route door Udenhout en kan van betekenis zijn voor de uitbreiding van de kern in noordelijke richting. Met de buurtbus van Dongen naar Kaatsheuvel is de reiziger iets langer onderweg, maar de verbinding blijft in ieder geval in stand. De capaciteitsproblemen tussen Raamsdonksveer en Waalwijk en Dongen en Rijen worden opgelost voor de reizigers en de chauffeurs van de buurtbussen. 10

142 4 Voorstel visgraat-model Rijen Gezien de reisrelaties op lijn 131, met een vervoerbreuk in Rijen, is er geen noodzaak om deze lijn ononderbroken tussen Breda en Tilburg te rijden. De bestaande reisrelaties kunnen grotendeels bediend worden door een onderbroken / geknipte lijn. Dit biedt tevens de mogelijkheid om de bestaande lijn 130 te integreren in het netwerk. De treinen op station Gilze-Rijen komen aan en vertrekken elk half uur in de richting van Tilburg én Breda op.00/.30. Dit biedt een mooie gelegenheid om ook het aansluitende busvervoer in beide richtingen goed aan te sluiten. De basis opzet is elk half uur een trein en elk half uur een bus naar Dongen en naar Gilze, zodat de aansluiting tussen bus en trein optimaal is. Gilze - Rijen is een bestaande relatie; Dongen - Rijen is een nieuwe. De redenen om deze nieuwe relatie Dongen Rijen op te zetten is meervoudig: Buurtbus 298 kent te veel reizigers op het traject Dongen Rijen. De vervoervraag in de spitsen is te groot voor een buurtbus; De filosofie van het visgraatmodel vraagt om een verbinding Dongen Rijen. Dongen is een kern van meer dan inwoners en heeft geen treinaansluiting; het station Rijen is het meest dichtbij gelegen; De huidige Volans-lijnen naar zowel Tilburg als Breda zijn druk en zitten aan hun maximale capaciteit. Als een deel van de vervoervraag afgewenteld kan worden naar de verbinding Dongen Rijen dan ontstaat ruimte voor verdere groei en komt dat ook ten goede aan reizigers in Teteringen en Tilburg West. Het lijnennet in het visgraatmodel ziet er dan als volgt uit. De nieuwe lijn 131 rijdt vanaf Tilburg via Gilze naar Rijen NS. De route is gelijk aan de huidige route van lijn 131. Lijn 130 rijdt vanaf Breda via Dorst, Rijen en Gilze naar Prinsenbos. De route tussen Breda en Gilze is gelijk aan die van de huidige lijn 131. In Gilze wijzigt de route iets. Tussen Gilze en Prinsenbos is de route gelijk aan die van de huidige lijn 130. De lijnen 130 en 131 rijden een uurdienst, tussen Gilze en Rijen vormen ze samen een strakke halfuurdienst. De lijnen 130 en 131 geven elk half uur aansluiting op de treinen van/naar Breda én Tilburg. De nieuwe lijn 631 rijdt in de spitsuren elk half uur tussen Dongen en Rijen NS, met in de spitsrichting goede aansluitingen op de treinen naar zowel Breda als Tilburg. Buiten de spitsuren zorgt buurtbus 231 voor de verbinding tussen Dongen en Rijen. 11

143 In de weekenden rijdt, net als nu, alleen lijn 130 tussen Prinsenbos en Rijen, met aansluiting op de treinen van/naar Breda en Tilburg. De huidige lijn 630, met 1 ochtendrit AZC Tilburg met een lange route via diverse scholen in Tilburg, wordt aangepast en krijgt dezelfde route als lijn 131. Het aantal ritten wordt uitgebreid naar 2 ochtendritten, zodat in de drukke ochtendspits een halfuurdienst blijft tussen Gilze en Tilburg. Ook op lijn 130 gaat in de ochtendspits een extra rit Gilze Breda rijden, plus een extra rit Breda Breda Minervum zodat in het drukste uur in de ochtendspits een halfuurdienst wordt geboden. De bewoners van het AZC kunnen elk uur reizen, en in de ochtendspits elk halfuur. Dat is meer dan in de huidige situatie, met een uurdienst die in de daluren een paar keer een uur overslaat. Ook kunnen zij zonder overstappen van en naar Breda reizen. Per saldo een verbetering. In Gilze gaat lijn 131 de lus door Gilze in omgekeerde richting rijden zodat de lijnen 130 en 131 naar Rijen aan dezelfde kant van de straat vertrekken. Voor-/nadelen reizigers Reizigers moeten door de invoering van het visgraat model in sommige gevallen op een andere manier gaan reizen: in plaats van een rechtstreekse busverbinding moeten ze gebruik maken van de combinatie bus-trein. Dat vergt een (extra) overstap. Omdat het openbaar vervoer in zijn totaliteit beter wordt, krijgen reizigers per saldo toch betere vervoermogelijkheden. De rechtstreekse busverbindingen rond Gilze en Rijen blijven voor de grotere reizigersstromen in stand. Het is nog steeds mogelijk om met de bus rechtstreeks van Rijen en Dorst naar Breda te reizen, en hetzelfde is het geval van Rijen en Gilze naar Tilburg. De busverbinding wordt in de middagspits minder frequent, namelijk van een halfuurdienst naar een uurdienst. Reizigers vanuit Gilze houden wel een goede halfuurdienst naar Tilburg én Breda via Rijen en overstap op de trein. Bedoeling van het visgraat model is ook dat reizigers via deze verbinding gaan reizen. Reizigers die meer nadeel hebben bij de nieuwe lijnvoering zijn reizigers die nu rechtstreeks met de bus kunnen reizen en straks over moeten stappen in Rijen vanwege de knip in lijn 131. Dat zijn reizigers op het traject Dorst Tilburg (5 reizigers per dag per richting) en Rijen Noord Tilburg (7 reizigers per dag per richting). Dit zijn dus heel beperkte aantallen. Voor de kern Dongen is de reismogelijkheid via buslijn 631 naar Rijen NS vele malen sneller om in Breda, Tilburg (Universiteit) en verder naar Den Bosch, Eindhoven, West-Brabant of Randstad te komen. Dit is duidelijk een extra kwaliteit ten opzichte van het huidige lijnennet. 12

144 5 Gevolgen infrastructuur De plannen hebben beperkte gevolgen voor de infrastructuur. Op een aantal plaatsen zijn nieuwe of aangepaste halten nodig: In Rijen aanpassing van de bushalte Rijen NS zodat hier meerdere bussen tegelijkertijd kunnen halteren. In Dongen Vaart realisatie van een nieuwe halte voor lijn 231. In Udenhout nieuwe halten voor lijn 239 nabij de kruising Groenstraat- Kreitenmolenstraat en nabij de kruising Kreitenmolenstraat-Groenvelde, mede voor een betere ontsluiting van het noorden van Udenhout. De volgende halten komen geheel te vervallen (allen van lijn 205): Oisterwijk, Almystraat (0,3 instappers/dag) Oisterwijk, Gasthuisstraat (0,7 instappers/dag) Oisterwijk, Langvennen Oost (0,2 instappers/dag) Udenhout, Spoorakkerweg (2,4 instappers/dag) Udenhout, Kuil (0,9 instappers/dag) Loon op Zand, Loonse Molenstraat (0,0 instappers/dag) Kaatsheuvel, Gasthuisstraat (0,9 instappers/dag) Kaatsheuvel, Anton Pieckplein (0,7 instappers/dag) De overige halten van lijn 205 blijven bediend door andere lijnen. 13

145 6 Marketing en communicatie De voorstellen betekenen een behoorlijke ingreep in de bestaande dienstverlening. Bestaande reizigers moeten vaak met andere lijnen of op andere manieren gaan reizen. Het nieuwe lijnennet biedt meer kwaliteit, en daarmee potentie om nieuwe reizigers te trekken. Het treft dus bestaande klanten, maar ook moeten nieuwe reizigers aangeboord worden. De te voeren marketingcampagne richt zich dus op vijf zaken: 1 Informeren bestaande reizigers. Hierin kunnen ook de buurtbusverenigingen een rol spelen. Deze chauffeurs staan dicht bij de reizigers. De lokale pers wordt hiervoor ook gebruikt; 2 Bestaande stakeholders informeren. Dit zijn bijvoorbeeld de scholen in Sprang, Waalwijk en Gorinchem en natuurlijk het AZC; 3 Gemeenten informeren. Dit gebeurt door het delen van deze businesscase met de gemeenten; 4 Potentiele nieuwe reizigers aanboren door het promoten van de nieuwe lijn 134; 5 Potentiele nieuwe reizigers aanboren door het promoten van het visgraatmodel in Dongen en Gilze. Mogelijke samenwerking in deze campagne met de NS wordt onderzocht. Dit najaar worden deze uitwerkingen verder geconcretiseerd door Arriva. 14

146 7 Kwantiteiten en financiën Bij deze BuCa zijn lijnen van de concessies Oost Brabant en West Brabant betrokken. Deze BuCa heeft dus ook gevolgen voor de Dru s van Oost en West Brabant. Omdat lijn 631 een compleet nieuwe lijn is die een nieuwe verbinding biedt wordt voorgesteld om deze uit het ontwikkelbudget te financieren. Dit voor de duur van twee jaar. Bij goed gebruik wordt de lijn opgenomen in de reguliere dienstregeling. Goed gebruik mag hier gedefinieerd worden als een benuttingsgraad van rond de 15. Vergelijkbare spitslijnen halen een benuttingsgraad rond de 25, maar dat zijn lijnen die alleen in de spitsrichting rijden en lijn 631 wordt in twee richtingen gereden. De gevolgen voor het aantal Dru s is als volgt: West Brabant Oost Brabant OV budget OV budget ontw.budget lijn 130 NIEUW lijn 131 NIEUW lijn 630 NIEUW 237 lijn 631 NIEUW 1711 lijn 130 HUIDIG lijn 131 HUIDIG lijn 630 HUIDIG -166 lijn 134 NIEUW bb 229 NIEUW lijn 634 HUIDIG bb 205 HUIDIG bb 206 HUIDIG bb 234 HUIDIG TOTAAL TOTAAL WEST en OOST Dienstregelingen (zie bijlage) nog in concept. 7.1 Verwachtingen reizigersgroei Het is logisch te veronderstellen dat alle lijnen binnen het netwerk van buurtussen de norm van 600 instappers per maand blijven halen. Het worden er eerder meer, dan minder. Het is overigens aan de buurtbusverenigingen zelf om aan te geven of zij ook op zaterdag willen rijden. Voor de nieuwe streeklijn 134 geldt dat hier meer reizigers verwacht worden dan de som van de huidige lijnen 206, 234 en 634. De nieuwe dienstregeling biedt meer duidelijkheid, capaciteit en reismogelijkheden in de verbinding Raamsdonksveer Raamsdonk Waspik Sprang Capelle - Waalwijk; dat geldt ook voor de overstaprelaties in Raamsdonksveer (Oosterhout, Utrecht en Breda) en Waalwijk (Den Bosch en Tilburg). Arriva verwacht een groei van de huidige 300 reizigers naar 400 reizigers per dag. 15

147 De bediening van het AZC Prinsenbos wordt beter. Het is afwachten of dit ook tot andere reizigersaantallen leidt. De dynamiek van Prinsenbos zelf is eerder bepalend voor het aantal reizigers, dan de kwaliteit van het openbaar vervoer. De verwachting is dat de verbinding Dongen Rijen zich gaat ontwikkelen. De eerste vervoervraag wordt daar momenteel al gegenereerd door de huidige buurtbus 298. Als de verbinding elk half uur wordt geboden in de spitsen met grote bussen, is dit een interessant alternatief voor de inwoners van Dongen. Snel naar en van de trein, met reismogelijkheden naar Breda Randstad/ West Brabant en Tilburg Den Bosch Utrecht/ Gelderland. Overigens verzorgt buurtbus 231 tussen de spitsen de verbinding. Dus de gehele dag werkt de visgraat. Door de verbinding Gilze Rijen ook meer te promoten als totale reismogelijkheid trein-bus kan hier nog verdere groei optreden. In de nieuwe dienstregeling is er overdag op werkdagen altijd aansluiting tussen bus en trein (ook v.v.). Dat is meer kwaliteit dan in de huidige dienstregeling. 16

148 8 Proces Het plan voor de aanpassing van de buslijnen zoals verwoord in deze businesscase is besproken met de buurtbus comités in twee bijeenkomst in maart en april Het plan is schriftelijk voorgelegd aan de betrokken gemeenten. Vanwege de verschillende agenda s van 6 gemeenten heeft bespreking van het plan met de gemeenten pas op 30 mei 2018 plaats gevonden. Naast vaststelling van deze businesscase in de Tactische OntwikkelTeams van Oost en West wordt de dienstregeling verder in detail uitgewerkt in overleg met de buurtbusverenigingen. De routes worden definitief gemaakt, evenals de rijtijden. Ook de afspraak om wel of niet op zaterdag te gaan rijden wordt vastgelegd. Uiteindelijk is er minder werk voor de bestaande buurtbusverenigingen. Dat zal herverdeeld moeten worden. Arriva heeft aan de verenigingen een voorzet gegeven hoe dat kan, maar de verenigingen bepalen uiteindelijk zelf of zij samengaan of in het uiterste geval zichzelf opheffen. Vanuit Arriva wordt dit proces begeleid. Enerzijds vanuit zorgvuldigheid (omgang met vrijwilligers) en anderzijds de garantie dat alle lijnen gereden kunnen worden in de dienstregeling De plannen zijn al besproken met het Reizigersoverleg Brabant. Zij steunen deze plannen en vinden het een duidelijke verbetering. 17

149 Bijlage 1: aansluitschema s Aansluitschema Rijen - Ochtendspits Dongen Middellaan.09 / / Breda NS Tilburg NS / / Rijen NS.00 / Gilze Wagenaarstraat Gilze OC Prinsenbos Aansluitschema Rijen - Middagspits Dongen Middellaan.21 / / Breda NS Tilburg NS / / Rijen NS.00 / Gilze Wagenaarstraat Gilze OC Prinsenbos

150 Bijlage 2:concept dienstregelingen Lijn 134 Raamsdonksveer - Waspik - Sprang-Capelle - Waalwijk Basisdienstregeling Waalwijk 5:46 6:46 7:46 8:46 9:46 10:46 11:46 12:46 13:46 14:46 15:46 16:46 17:46 18:46 19:46 Waspik 6:17 7:17 8:17 9:17 10:17 11:17 12:17 13:17 14:17 15:17 16:17 17:17 18:17 19:17 20:17 Waspik 6:17 7:17 8:17 9:17 10:17 11:17 12:17 13:17 14:17 15:17 16:17 17:17 18:17 19:17 20:17 Raamsdonksveer 6:28 7:28 8:28 9:28 10:28 11:28 12:28 13:28 14:28 15:28 16:28 17:28 18:28 19:28 20:28 Raamsdonksveer 6:32 7:32 8:32 9:32 10:32 11:32 12:32 13:32 14:32 15:32 16:32 17:32 18:32 19:32 20:32 Waspik 6:43 7:43 8:43 9:43 10:43 11:43 12:43 13:43 14:43 15:43 16:43 17:43 18:43 19:43 20:43 Waspik 6:43 7:43 8:43 9:43 10:43 11:43 12:43 13:43 14:43 15:43 16:43 17:43 18:43 19:43 20:43 Waalwijk 7:14 8:14 9:14 10:14 11:14 12:14 13:14 14:14 15:14 16:14 17:14 18:14 19:14 20:14 21:14 Aanvullende spitsritten - rijdt niet tijdens de vakantieperioden Waalwijk 6:16 7:16 8:16 14:16 15:16 16:16 17:16 18:16 Waspik 6:47 7:47 8:47 14:47 15:47 16:47 17:47 18:47 Waspik 6:47 7:47 8:47 14:47 15:47 16:47 17:47 18:47 Raamsdonksveer 6:58 7:58 8:58 14:58 15:58 16:58 17:58 18:58 Raamsdonksveer 7:02 8:02 9:02 15:02 16:02 17:02 18:02 19:02 Waspik 7:13 8:13 9:13 15:13 16:13 17:13 18:13 19:13 Waspik 7:13 8:13 9:13 15:13 16:13 17:13 18:13 19:13 Waalwijk 7:44 8:44 9:44 15:44 16:44 17:44 18:44 19:44 Dienstregeling lijn 130 Breda - Dorst - Rijen - Gilze - OC Prinsenbos Ma t/m vr winterdienst NVAK Breda Centraal Station 6:28 7:28 7:58 8:28 9:28 10:28 11:28 12:28 13:28 14:28 15:28 16:28 17:28 18:28 Breda Minervum 6:47 7:47 8:17 8:47 9:47 10:47 11:47 12:47 13:47 14:47 15:47 16:47 17:47 18:47 Rijen Gemeentehuis 7:00 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 20:02 21:02 Rijen Station 7:05 8:05 9:05 10:05 11:05 12:05 13:05 14:05 15:05 16:05 17:05 18:05 19:05 20:07 21:07 Rijen Station 7:07 8:07 9:07 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Gilze Lange Wagenstraat 7:21 8:21 9:21 10:21 11:21 12:21 13:21 14:21 15:21 16:21 17:21 18:21 19:21 20:21 21:21 Gilze OC Prinsenbos 7:29 8:29 9:29 10:29 11:29 12:29 13:29 14:29 15:29 16:29 17:29 18:29 19:29 20:29 21:29 NVAK Gilze OC Prinsenbos 6:31 7:01 7:31 8:31 9:31 10:31 11:31 12:31 13:31 14:31 15:31 16:31 17:31 18:31 19:31 20:31 Gilze Lange Wagenstraat 6:39 7:09 7:39 8:39 9:39 10:39 11:39 12:39 13:39 14:39 15:39 16:39 17:39 18:39 19:39 20:39 Rijen Station 6:53 7:23 7:53 8:53 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Station 6:55 7:25 7:55 8:55 9:55 10:55 11:55 12:55 13:55 14:55 15:55 16:55 17:55 18:55 19:53 20:53 Rijen Gemeentehuis 7:00 7:30 8:00 9:00 10:00 11:00 12:00 13:00 14:00 15:00 16:00 17:00 18:00 19:00 19:58 20:58 Breda Centraal Station 7:32 8:02 8:32 9:32 10:32 11:32 12:32 13:32 14:32 15:32 16:32 17:32 18:32 19:32 NVAK: Rijdt niet tijdens schoolvakanties Zaterdag Rijen Gemeentehuis 9:02 10:02 11:02 12:02 13:02 14:02 15:02 16:02 17:02 18:02 19:02 20:02 21:02 Rijen Station 9:07 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Rijen Station 9:07 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Gilze Lange Wagenstraat 9:21 10:21 11:21 12:21 13:21 14:21 15:21 16:21 17:21 18:21 19:21 20:21 21:21 Gilze OC Prinsenbos 9:29 10:29 11:29 12:29 13:29 14:29 15:29 16:29 17:29 18:29 19:29 20:29 21:29 Gilze OC Prinsenbos 8:31 9:31 10:31 11:31 12:31 13:31 14:31 15:31 16:31 17:31 18:31 19:31 20:31 Gilze Lange Wagenstraat 8:39 9:39 10:39 11:39 12:39 13:39 14:39 15:39 16:39 17:39 18:39 19:39 20:39 Rijen Station 8:53 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Station 8:53 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Gemeentehuis 8:58 9:58 10:58 11:58 12:58 13:58 14:58 15:58 16:58 17:58 18:58 19:58 20:58 Zondag Rijen Gemeentehuis 10:02 11:02 12:02 13:02 14:02 15:02 16:02 17:02 18:02 19:02 20:02 21:02 Rijen Station 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Rijen Station 10:07 11:07 12:07 13:07 14:07 15:07 16:07 17:07 18:07 19:07 20:07 21:07 Gilze Lange Wagenstraat 10:21 11:21 12:21 13:21 14:21 15:21 16:21 17:21 18:21 19:21 20:21 21:21 Gilze OC Prinsenbos 10:29 11:29 12:29 13:29 14:29 15:29 16:29 17:29 18:29 19:29 20:29 21:29 Gilze OC Prinsenbos 9:31 10:31 11:31 12:31 13:31 14:31 15:31 16:31 17:31 18:31 19:31 20:31 Gilze Lange Wagenstraat 9:39 10:39 11:39 12:39 13:39 14:39 15:39 16:39 17:39 18:39 19:39 20:39 Rijen Station 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Station 9:53 10:53 11:53 12:53 13:53 14:53 15:53 16:53 17:53 18:53 19:53 20:53 Rijen Gemeentehuis 9:58 10:58 11:58 12:58 13:58 14:58 15:58 16:58 17:58 18:58 19:58 20:58 19

151 Dienstregeling lijn 131 Tilburg - Gilze - Rijen Ma t/m vr winterdienst Tilburg Centraal Station 5:45 6:45 7:45 8:45 9:45 10:45 11:45 12:45 13:45 14:45 15:45 16:45 17:45 18:45 Gilze Lange Wagenstraat 6:08 7:08 8:08 9:08 10:08 11:08 12:08 13:08 14:08 15:08 16:08 17:08 18:08 19:08 Rijen Station 6:23 7:23 8:23 9:23 10:23 11:23 12:23 13:23 14:23 15:23 16:23 17:23 18:23 19:23 Rijen Station 6:37 7:37 8:37 9:37 10:37 11:37 12:37 13:37 14:37 15:37 16:37 17:37 18:37 19:37 Gilze Lange Wagenstraat 6:52 7:52 8:52 9:52 10:52 11:52 12:52 13:52 14:52 15:52 16:52 17:52 18:52 19:52 Tilburg Centraal Station 7:15 8:15 9:15 10:15 11:15 12:15 13:15 14:15 15:15 16:15 17:15 18:15 19:15 20:15 Ma t/m vr vakantiedienst Tilburg Centraal Station 5:45 6:45 7:45 8:45 9:45 10:45 11:45 12:45 13:45 14:45 15:45 16:45 17:45 18:45 Gilze Lange Wagenstraat 6:08 7:08 8:08 9:08 10:08 11:08 12:08 13:08 14:08 15:08 16:08 17:08 18:08 19:08 Rijen Station 6:23 7:23 8:23 9:23 10:23 11:23 12:23 13:23 14:23 15:23 16:23 17:23 18:23 19:23 Rijen Station 6:37 7:37 8:37 9:37 10:37 11:37 12:37 13:37 14:37 15:37 16:37 17:37 18:37 19:37 Gilze Lange Wagenstraat 6:52 7:52 8:52 9:52 10:52 11:52 12:52 13:52 14:52 15:52 16:52 17:52 18:52 19:52 Tilburg Centraal Station 7:15 8:15 9:15 10:15 11:15 12:15 13:15 14:15 15:15 16:15 17:15 18:15 19:15 20:15 Dienstregeling lijn 630 Gilze OC Prinsenbos - Gilze - Tilburg Ma t/m vr winterdienst Gilze OC Prinsenbos 7:14 8:14 Gilze Lange Wagenstraat 7:22 8:22 Tilburg Centraal Station 7:45 8:45 Dienstregeling lijn 631 Dongen - Rijen Ma t/m vr winterdienst Dongen, De Volckaert 6:09 6:39 7:09 7:39 8:09 8:39 9:09 9:39 14:51 15:21 15:51 16:21 16:51 17:21 17:51 18:21 18:51 Rijen Station 6:23 6:53 7:23 7:53 8:23 8:53 9:23 9:53 15:05 15:35 16:05 16:35 17:05 17:35 18:05 18:35 19:05 Rijen Station 6:25 6:55 7:25 7:55 8:25 8:55 9:25 14:37 15:07 15:37 16:07 16:37 17:07 17:37 18:07 18:37 19:07 Dongen, De Volckaert 6:39 7:09 7:39 8:09 8:39 9:09 9:39 14:51 15:21 15:51 16:21 16:51 17:21 17:51 18:21 18:51 19:21 20

152 Streeklijnen Regio Oss Exploitatieplan 2019, bijlage 4. Auteur: Bart Assendelft Datum: 18 juni 2018

153 2 Inhoudsopgave 1.0 Inleiding Aanleiding Doelen Gebruik huidige buslijnen Gebruik per lijn Reisrelaties in de regio Voorstel Wijzigingen per dienstregeling 2019: het gebied ten oosten van Oss en lijn Wijzigingen per dienstregeling 2020: gebied ten oosten van Oss Gevolgen infrastructuur Marketing en communicatie Kwantiteiten en financiën Verwachtingen reizigersgroei Proces... 15

154 3 1.0 Inleiding 1.1 Aanleiding Het gebied in de regio rondom Oss heeft veel kleinere kernen die grotendeels op Oss zijn gericht, maar ook deels op andere grote plaatsen in de omgeving, zoals Nijmegen, Uden en Den Bosch. De reizigersstromen vanuit de kleine kernen zijn niet heel groot. Ze worden bediend door buurtbussen en matig tot slecht presterende streeklijnen, die veelal alleen op werkdagen overdag rijden. In de avonden en het weekend is er weinig regulier openbaar vervoer en zijn de inwoners aangewezen op onder andere de Regiotaxi. De regio kent drie hoogwaardige OV-assen: De spoorlijn Den Bosch Oss Nijmegen; De Volans lijn 305 Oss Uden Eindhoven; De streeklijn 99 Uden Zeeland Grave Nijmegen. Onderstaand een kaartuitsnede van het lijnennet in de regio. Er zijn een aantal probleempunten in het huidige lijnennet: 1. Op sommige relaties rijdt een buurtbus én een streeklijn: Schaijk Oss: lijn 96 en buurtbus 294; Maren-Kessel Oss: lijn 662 en buurtbus 262;

155 4 Schaijk Zeeland: lijn 96 en buurtbus 254; 2. Capaciteitsproblemen buurtbus 262; 3. Lijn 161 Nuland Oss is de slechtst presterende streeklijn in Oost-Brabant; 4. Lijn 90 Grave Heesch is matig bezet; 5. Lijn 254 is een proef die nu 2,5 jaar loopt, maar nog matig presteert; 6. Lijn 296 rijdt een lange lus route in één richting. Daarnaast heeft de dorpsraad Nuland gevraagd om een routewijziging van lijn 90 en Doelen Deze Business Case heeft de volgende doelen: Een lijnennet ontwikkelen dat tegemoet komt aan de wensen van de reizigers; Een lijnennet ontwikkelen dat helder en doelmatig is; Een lijnennet met voldoende capaciteit om de reizigers goed te kunnen vervoeren; Een lijnennet dat aanvullend is op de trein en de Volans lijnen; Een beter aanbod tegen gelijke kosten; Een lijnennet dat toekomstvast is.

156 5 2.0 Gebruik huidige buslijnen 2.1 Gebruik per lijn Het gebruik van de buurtbussen is voldoende als er maandelijks 600 instappers per busje zijn op werkdagen. In onderstaande tabel is het gemiddeld gebruik per maand over 2017 weergegeven (alleen werkdagen). Lijn # busjes # instappers/jaar (MV) # instappers/maand/bus instappers OV chipkaart + 10% overige kaartsoorten De buurtbuslijnen 251, 262 en 296 voldoen aan de toetswaarde van 600 instappers per maand per busje. Lijn 294 zit er net onder. Lijn 254 zit er ruim onder. Deze lijn rijdt sinds eind 2015 als proef. Het gebruik stijgt wel, maar zit toch nog ruim onder de toetswaarde. De streeklijnen in de regio Oss kennen de volgende benuttingsgraad (= reizigerskilometers / buskilometers). Lijn Reizigerskilometers Buskilometers Benuttingsgraad , , , ,7 De gemiddelde benuttingsgraad van de streeklijnen in Oost Brabant ligt op 7,4. Lijn 90 zit daar dus boven en is een goede lijn. Daarbij wel de aantekening dat lijn 90 vooral goed gebruikt wordt op het traject Den Bosch Heesch. Het gebruik op het deel Heesch Grave is een stuk lager. De huidige dienstregeling is daar een afspiegeling van: tussen Den Bosch en Heesch wordt op werkdagen een halfuurdienst gereden en in het weekend een uurdienst. Tussen Heesch en Grave wordt alleen in de ochtendspits een halfuurdienst gereden, daarbuiten een uurdienst. In het weekend rijdt hier geen bus. De lijnen 96 en 662 zitten duidelijk onder de gemiddelde benuttingsgraad. Maar vooral lijn 161 steekt negatief af met een benuttinsgraad die slechts 1/3 is van het gemiddelde. Lijn 161 is zelfs de slechtst gebruikte buslijn in de concessie Oost Brabant. 2.2 Reisrelaties in de regio Op basis van de OV chipkaart gegevens is per lijn een Herkomst-Bestemmingsmatrix gemaakt. In onderstaande afbeelding zijn deze Herkomst-Bestemmingsgegevens van een werkdag op kaart ingetekend. Dit biedt een goed inzicht in de sterkere en zwakkere reisrelaties.

157 6 Voor lijn 90 zijn de reisrelaties: Sterke reisrelaties met meer dan 20 reizigers per richting zijn: Den Bosch Nuland (lijn 90); Den Bosch Geffen (lijn 90); Den Bosch Heesch (lijn 90);

158 7 Den Bosch Schaijk (lijn 90); Den Bosch Grave (lijn 90); Schaijk Grave (lijn 90); Oss Lith (lijn 262/662); Oss Maren-Kessel (lijn 262/662); Oss Berghem (lijn 96/294); Oss Schaijk (lijn 96/294). Met name lijn 90 bedient dus de sterkere reisrelaties. Ook de lijncombinaties 262/662 en 96/294 bedienen twee sterkere reisrelaties. De overige lijnen bedienen kleinere reizigersstromen.

159 8 3.0 Voorstel Het voorstel voor de wijzigingen in het lijnennet vallen uiteen in twee delen: 1. Wijzigingen per dienstregeling 2019: het gebied ten westen van Oss; 2. Wijzigingen per dienstregeling 2020: het gebied ten oosten van Oss. Reden hiervoor is dat de wijzigingen aan de oostkant van Oss ingrijpender zijn en ook gevolgen hebben voor lijn 157, die dit jaar ook al is gewijzigd. Twee opeenvolgende wijzigingen is niet wenselijk. Bovendien hebben de gemeenten aangegeven dat de voorgestelde wijzigingen ingrijpende gevolgen hebben voor sommige bestaande reismogelijkheden. De gemeenten willen nader onderzoek naar goede alternatieven. 3.1 Wijzigingen per dienstregeling 2019: het gebied ten oosten van Oss en lijn 254 Het gebied ten oosten van Oss bevat de lijnen 161, 262 en 662. Ook lijn 254 valt onder de aanpassingen in de dienstregeling 2019, dat heeft te maken met het feit dat lijn 99 een nieuwe route in Zeeland krijgt. De lijnen ten oosten van Oss verbinden de kleinere kernen Geffen, Nuland met Oss (lijn 161) en Lith en Maren-Kessel met Oss (lijn 262 en 662) en met Den Bosch (lijn 662). Lijn 262 is de buurtbuslijn die vanaf 9:00 uur rijdt. In de ochtend- en middagspits wordt de lijn aangevuld met lijn 662 omdat een achtpersoons busje dan te weinig capaciteit biedt. In de vroege middag, als alleen lijn 262 rijdt, zijn er momenteel ook regelmatig capaciteitsproblemen. Sinds begin 2018 heeft de buurtbusvereniging een tweede busje waarmee versterkingsritten worden uitgevoerd als de vaste buurtbus te weinig capaciteit heeft. Dit extra busje rijdt als een versterkingsbusje en dus op kosten van Arriva. Lijn 662 rijdt naast de ritten Maren-Kessel Oss ook 2 ochtendritten Oss Den Bosch en 5 middagritten Den Bosch Oss, allen in een uurdienst. Deze ritten hebben vooral als functie om Maren-Kessel en Lith een verbinding met Den Bosch te geven. Tussen Maren-Kessel en Den Bosch rijdt de lijn 10 kilometer door leeg landschap voordat de rand van Den Bosch wordt bereikt. De bezetting van de ritten is laag met gemiddeld 10 reizigers per rit voor de ochtendritten en 3 reizigers per rit voor de middagritten. De bezetting richting Oss ligt een stuk hoger. Omdat het vanuit Maren-Kessel enkele minuten sneller is om via Oss en de trein naar Den Bosch te reizen en vanuit Lith de reis naar Den Bosch via Oss ruim 10 minuten sneller is, is het voorstel om lijn 662 tussen Maren-Kessel en Den Bosch te schrappen en de verbinding tussen Maren-Kessel en Oss te versterken door in de spitsuren met lijn 662 een halfuurdienst te gaan rijden. Inwoners van de dorpen krijgen dan een hogere frequentie (halfuurdienst in plaats van uurdienst) naar Oss én van daar verder naar Den Bosch en Nijmegen, terwijl de reistijd naar Den Bosch ook nog korter wordt. Nadeel is wel dat de rechtstreekse busverbinding naar Den Bosch wordt vervangen door een bus-trein verbinding met overstap. Dit past echter wel in het visgraat model (busverbindingen aantakken op de trein in plaats van parallel aan elkaar te rijden) dat op andere plaatsen goed werkt, door reizigers wordt gewaardeerd en efficienter, hoogwaardiger vervoer geeft. In de spitsuren rijdt 6x/uur een trein tussen Oss en Den Bosch, dus overstappen zijn kort.

160 9 In de daluren rijdt lijn 662 niet, de buurtbus 262 rijdt dan op het traject Maren-Kessel Oss. De vervoervraag in deze (tussen)uren is dusdanig groot dat dit niet met een busjes gereden kan worden; er zijn dan structurele capaciteitsproblemen. Het voorstel is dan ook de buurtbusvereniging naast het vaste busje ook het extra busje te laten behouden en de dienstregeling van 262 dus met twee busjes te rijden. Lijn 161 heeft een dusdanige bezetting dat een achtpersoons busje volstaat. Alleen in de ochtenden middagspits is een enkele rit met bezettingen rond de 8 reizigers. Het voorstel is om lijn 161 om te zetten in een buurtbus. In een enkele spitsrit kunnen dan capaciteitsproblemen ontstaan. Dat is op te lossen door het extra busje dat op lijn 262 nodig is in de daluren, in de spitsuren in te zetten op lijn 261. De lijnen 261 en 262 worden dan gereden met 3 buurtbussen: 1 vast bus op lijn 261 en op lijn 262, en een extra bus die flexibel wordt ingezet op beide lijnen. Buurtbus lijn 254 is in 2016 gaan rijden om de dorpen Schaijk, Reek en Zeeland een verbinding te geven met het nieuwe Bernhoven ziekenhuis in Uden. Het gebruik van de buurtbus is jaarlijks iets gestegen, maar voldoet met gemiddeld 400 reizigers per maand niet aan de norm van 600. December 2018 wijzigt de route van lijn 99 in Zeeland: deze lijn rijdt dan niet meer door het dorp, maar via de Provinciale weg langs het dorp, met twee nieuwe halten aan de rand van het dorp. De buurtbus 254, die wel door het dorp Zeeland blijft rijden, gaat dan ongetwijfeld meer reizigers krijgen. Nadeel is dan wel dat lijn 254 tot het Bernhoven ziekenhuis rijdt, en niet in het centrum van Uden komt. Vanuit Zeeland is die behoefte er wel, en ook vanuit Reek en Schaijk. De huidige route van lijn 254 is dermate lang dat die niet verlengd kan worden naar Uden centrum. Om dit wel mogelijk te maken is het voorstel om de route in Reek te verstrakken, waarbij de halte het Wapen van Reek vervalt (gemiddeld 1 instapper per dag). In Uden wordt een lus gereden: eerst naar het centrum en vandaar via het Bernhoven ziekenhuis terug naar Zeeland. Zowel het centrum als het ziekenhuis zijn dan vanuit Schaijk, Reek en Zeeland rechtstreeks bereikbaar. Verder is gekeken naar het verzoek van de dorpsraad Nuland om de route van lijn 90 via het dorp Nuland te laten rijden. Voordeel is dat Nuland beter wordt ontsloten, nadeel is dat doorgaande reizigers te maken krijgen met extra reistijd plus extra reiskosten vanwege de langere route, én dat +900 dienstregelinguren worden gemaakt, die elders gecompenseerd moeten worden. De route via Nuland is bij onbelemmerde doorgang 3 minuten langzamer. Groot nadeel is dat de route via de smalle fietsstraat op de Waterleidingstraat loopt. Deze weg is vanwege breedte en karakter eigenlijk ongeschikt als busroute. Zeker in de spitsuren is vertraging voor de bus zeer aannemelijk, wat leidt nog meer extra reistijd. Het aantal doorgaande reizigers bedraagt 250, als de reistijd voor hen langer, duurder én vertragingsgevoeliger wordt daalt het aantal reizigers met 45/dag. Het huidige aantal instappers in Nuland is 55/dag, bij betere ontsluiting kan dit doorgroeien naar 75/dag. De reizigersdaling is dus groter dan de reizigerstoename uit Nuland. Per saldo leidt de routewijziging dus tot minder reizigers, extra dienstregelinguren en grotere vertragingsgevoeligheid. De huidige route van lijn 90 heeft daarom duidelijk de voorkeur. Het verzoek van de dorpsraad om ook de route van buurtbuslijn 251 aan te passen hing samen met de routewijziging van lijn 90. Als lijn 90 de huidige route blijft rijden, heeft de dorpsraad ook de voorkeur voor de huidige route van lijn 251.

161 10 De wijzigingen samengevat: Lijn 662 Maren-Kessel Oss. Ochtend 07:00 09:00 uur halfuurdienst. Middag 15:00 19:00 uur halfuurdienst. Niet in vakanties (dan buurtbus 262); Maren-Kessel Den Bosch vervalt, alle reizigers via Oss; Reistijd gelijk/sneller, hogere frequentie. Buurtbus lijn 262 Maren-Kessel Oss. 09:00 15:00 uurdienst. In vakanties 07:00 19:00 uur 1 busje. Plus 1 busje voor extra capaciteit tijdens winterdienst in het dalperiode. Buurtbus lijn 261 Nuland Oss. 06:30 19:00 uur uurdienst met 1 busje. Plus1 busje voor extra capaciteit 06:30 08:30 uur en 16:00 18:00 uur. Buurtbus lijn 254 Uden centrum opnemen in route. Meer reizigerspotentie en in stand houden relatie Zeeland dorp Uden Centrum (lijn 99 via Rondweg ter hoogte van Zeeland). De gevolgen voor de reiziger samengevat: Vanuit Maren-Kessel en Lith in de spitsen twee keer zoveel reismogelijkheden naar Oss en, via een overstap op de trein, ook naar Den Bosch en Nijmegen; Snellere verbinding vanuit Maren-Kessel en Lith naar Den Bosch; Vanuit het centrum van Zeeland blijft Uden centrum bereikbaar, vanuit Schaijk en Reek ontstaat een rechtstreekse verbinding met Uden Centrum. 3.2 Wijzigingen per dienstregeling 2020: gebied ten oosten van Oss In het gebied ten oosten en zuiden van Oss valt op dat lijn 90 tussen Heesch en Den Bosch parallel rijdt aan de treinverbinding Oss Den Bosch. Lijn 90 is goed bezet tussen Den Bosch en Heesch, maar tussen Heesch en Grave is de bezetting een stuk minder. Dat komt ook omdat Schaijk en Reek een busverbinding hebben met Oss, en via Oss en de trein is de verbinding naar Den Bosch iets sneller. Daarom is het gebied ten oosten van Oss eigenlijk beter af met een frequente busverbinding naar Oss en daar aantakken op de trein (visgraat-model). Lijn 90 wordt dan ingekort tot Den Bosch Heesch, er komt een nieuwe lijn 96 Grave Reek Schaijk Berghem Oss, aangevuld in de spitsen met een lijn 696 Zeeland Reek Schaijk Berghem Oss. De verbinding Grave/Reek/Schaijk naar Heesch en verder richting Den Bosch vervalt dan. Reizigers naar Den Bosch hebben een goed alternatief via Oss en de trein, maar reizigers van/naar Heesch hebben alleen als alternatief een reis met omweg en overstap via Oss. In totaal zijn dat ongeveer 25 reizigers per richting. Een ander nadeel is dat de nieuwe lijn 96 een inefficiente omloop heeft met lange stilstand op de eindpunten. Om een efficientere exploitatie te krijgen moet de lijn aan een andere lijn worden gekoppeld. Dat kan eigenlijk alleen aan lijn 157 Oss Uden Eindhoven. De tijden van deze lijn moeten dan schuiven. Dat is nu niet wenselijk, omdat de dienstregeling van lijn 157 in december 2017 pas is gewijzigd. Een jaar later weer een wijziging is voor reizigers niet gewenst. Een gevolg van bovenstaand voorstel is dat de verbinding Schaijk Oss de hele dag door lijn 96 wordt verzorgd, en de buurtbus 294 dat niet meer hoeft te doen. Lijn 294 krijgt dan een kortere route Oss Berghem Herpen Ravenstein.

162 11 Aan de noordoostkant van Oss rijdt de buurtbus 296 een lange lusvormige route in één richting via Oijen, Macharen, Megen en Haren. Voor Megen is de heen en terugreis naar Oss ongeveer even lang, maar vanuit de andere dorpen moet naar Oss of vanuit Oss met een flinke omweg worden gereisd. Betere reismogelijkheden, ook naar Nijmegen, ontstaan als lijn 296 van Oss via de dorpen naar Ravenstein gaat rijden in twee richtingen. De reis is dan in heen- en terugrichting even lang, en gemiddeld korter dan nu. En de verbinding naar Nijmegen wordt een stuk korter, omdat in Ravenstein de overstap op de trein is in plaats van in Oss. Om de route zo te rijden zijn wel twee busjes nodig in plaats van nu één. Dan zijn ook reizigers per maand nodig om aan de bestaansnorm te voldoen. Nu zijn er 700 reizigers per maand, en het is de vraag of de wijzigingen 500 nieuwe reizigers opleveren. Misschien ontstaat in combinatie met de kortere route van lijn 294 de mogelijkheid om beide lijnen met de huidige drie busjes te kunne rijden. Rijtijdmetingen moeten uitwijzen of dat mogelijk is. Als dat niet past, is een optie om de overblijvende tijd op lijn 294 en 296 te gebruiken om in Oss woonwijken te bedienen, wellicht zelfs ter vervanging van de huidige wijkbus. De bovenstaande wijzigingen leiden tot het volgende plaatje: De lijnen rijden dan als volgt: Lijn 90 Den Bosch Heesch. Hele dag halfuurdienst (= huidig); Schaijk Reek Grave wordt lijn 96; Aandachtspunt: Reizigers Heesch - Schaijk/Reek/Grave (30/dag/richting). Lijn 96 Grave Schaijk Oss. Hele dag uurdienst (in spitsen in combinatie met 696 halfuurdienst); Feeder op trein Oss voor verbinding naar Den Bosch;

163 Reistijd iets sneller, halfuurdienst in plaats van huidige uurdienst in spits. Lijn 696 Zeeland Schaijk Oss. Ochtend- en middagspits uurdienst, Schaijk Oss in combinatie met lijn 96 halfuurdienst. Buurtbuslijn 294 Niet meer via Schaijk en Dieden. Ruimte benutten voor lus in Oss? Of combinatie met 296? Probleempunt: buurtbusvereniging zit in Schaijk. Buurtbuslijn 296 Oss Oijen Macharen Megen Haren Ravenstein. 2 busjes nodig, of combi met 294. Nu 700 reizigers, groei naar > 1200 reizigers nodig. Haalbaar? 12

164 Gevolgen infrastructuur De wijzigingen per december 2018 hebben de volgende infrastructurele gevolgen: Realiseren keermogelijkheid in Maren-Kessel voor de 12-meter bussen van lijn 662; De volgende halten vervallen: o o o o o Het Wild, Hustenweg (lijn 662, 0,3 instappers per dag) Het Wild, Nieuwe Provinciale weg (lijn 662, 0 instappers per dag) Maren-Kessel, Provinciale weg (lijn 662, 0,3 instappers per dag) Maren-Kessel, Dijkstraat (lijn 662, 0,9 instappers per dag) Reek, Het Wapen van Reek (lijn 254, 0,5 instappers per dag 5.0 Marketing en communicatie De voorstellen betekenen een ingreep in de bestaande dienstverlening. Bestaande reizigers moeten in een aantal gevallen met andere lijnen of op andere manieren gaan reizen. Het nieuwe lijnennet biedt meer kwaliteit, en daarmee potentie om nieuwe reizigers te trekken. Het treft dus bestaande klanten, maar ook moeten nieuwe reizigers aangeboord worden. De te voeren marketingcampagne richt zich op drie zaken: 1 Informeren bestaande reizigers. Hierin kunnen ook de buurtbusverenigingen een rol spelen. Deze chauffeurs staan dicht bij de reizigers. De lokale pers wordt hiervoor ook gebruikt; 2 Gemeenten informeren. Dit gebeurt door het delen van deze businesscase met de gemeenten; 3 Potentiele nieuwe reizigers aanboren door het promoten van de lijnen en verbeterde reismogelijkheden op het traject Maren-Kessel Lith Oss. Dit najaar worden deze uitwerkingen verder geconcretiseerd door Arriva.

165 Kwantiteiten en financiën De wijzigingen per december 2018 hebben de volgende kwantitatieve gevolgen (uitgedrukt in dienstregelinguren): Mutatie Dru's Voorstel 261/262/662 regio Oss huidig voorstel verschil lijn lijn BB BB BB 161/262 extra capaciteit Totaal Dienstregeling 2019 is het laatste jaar dat buurtbus 254 uit het ontwikkelbudget wordt gefinancierd. 6.1 Verwachtingen reizigersgroei Door de wijzigingen op lijn 262/662 verbetert de kwaliteit van de dienstregeling doordat lijn 662 in de ochtend- en middagspits een strakke halfuurdienst biedt en de exploitatieperiode wordt uitgebreid met eerdere en latere reismogelijkheden. De reismogelijkheden tussen Maren-Kessel, Lith en Oss verbeteren daardoor. Het is per saldo ook voor de huidige reizigers naar Den Bosch een kwaliteitsverbetering. Het omzetten van lijn 161 naar een buurtbus heeft verder geen gevolgen voor de reizigers. Het huidige aantal reizigers op lijn 161 van ongeveer per maand is ruim boven de toetsnorm voor buurtbussen, dus de buurtbus is toekomstvast. Het doortrekken van lijn 254 naar het centrum van Uden leidt tot extra reizigers op de buurtbuslijn. Dat zijn deels nieuwe reizigers vanuit Schaijk en Reek die nu rechtstreeks naar Uden centrum kunnen reizen, en deels bestaande reizigers van lijn 99 die vanwege de routewijziging van lijn 99 naar de rand van het dorp Zeeland van buurtbus 254 gebruik gaan maken. Door de reizigerstoename zal lijn 254 naar verwachting ruim aan de toetswaarde van 600 reizigers per maand gaan voldoen

166 Proces Het plan voor de aanpassing van de buslijnen zoals verwoord in deze businesscase is besproken met de buurtbus comités in twee bijeenkomsten in maart en april Het plan is eind april besproken met de betrokken gemeenten. Het oordeel over de wijzigingen per december 2018 van de lijnen 161, 262/662 en 254 is positief. Over de wijzigingen aan de oostkant van Oss waren vooral bezwaren over het wegvallen van de rechtstreekse busverbinding tussen Heesch en Schaijk/Reek/Grave. Hier moet nog nader onderzoek komen naar alternatieven. De plannen zijn ook besproken in de werkgroep dienstregeling van het Reizigersoverleg Brabant. De werkgroep is positief over de plannen, vooral over de betere verbindingen naar Oss en de invulling van het visgraatmodel. Naast vaststelling van deze businesscase in het Tactische Ontwikkel Team Oost-Brabant wordt de dienstregeling verder in detail uitgewerkt in overleg met de buurtbusverenigingen. De routes worden dan definitief gemaakt, evenals de rijtijden. Voor het omzetten van lijn 161 in een buurtbus is uitbreiding nodig van een bestaande buurtbus vereniging dan wel oprichting van een nieuwe vereniging. Er lopen reeds gesprekken met de bestaande verenigingen 262 Maren-Kessel, 251 Nuland en de dorpsraden van Nuland en Geffen over de invulling hiervan. Ook is er op 7 juni 2018 een gesprek geweest met de dorpsraad Nuland. Hier is aan de orde geweest: het vinden van vrijwilligers voor de buurtbussen, doorrekening van een door de dorpsraad voorgestelde routewijziging van lijn 90 in Nuland en een voorstel voor een aanpassing op buurtbus juli 2018 wordt dit overleg voortgezet en worden er definitieve afspraken gemaakt over mogelijke verdere aanpassingen.

167 HOV Den Bosch Eindhoven Opstap naar een nieuwe HOV-as Exploitatieplan 2019, bijlage 5. Auteur: Bart Assendelft / Cees Doeser Datum: 18 juni 2018

168 Inhoudsopgave 1 Inleiding Ontwikkeling HOV NOB Huidige situatie Veranderingen Vervoerstromen Eindbeeld HOV s-hertogenbosch Eindhoven Tussenjaar Kwantiteiten

169 1 Inleiding In Noord-Oost Brabant is het plan Hoogwaardig Openbaar Vervoer Noord-Oost Brabant (HOV NOB) sinds 2008 leidend voor de ontwikkeling van het openbaar busvervoer. Het HOV plan is een stip op de horizon met een grote ambitie. OV-assen met vrijliggende busbanen en investeringen van meerdere 100-den miljoenen moeten de kwaliteit van het openbaar vervoer waarborgen en veel reizigers trekken. Centraal in het netwerk staat de ontsluiting van de regio naar de grote steden in een gebied dat spoorverbindingen moet ontberen. De uitvoering van de infrastructurele maatregelen is anno 2018 min of meer stilgevallen en de Provincie heeft de intentie een HOV-plan NOB 2.0 op te stellen, waarin de ambities geherdefinieerd worden en de uit voeren maatregelen benoemd. Dit plan is echter nog onderweg en wordt -conform afspraak- wel dit jaar verwacht. Voor de exploitatie van het vervoer worden er sinds de start van de concessie Oost-Brabant bussen gebruikt met een hogere kwaliteit, die onder de naam Volans (overgekomen vanuit de concessie West-Brabant) rijden. Een naam die overigens dit najaar vervangen wordt door Bravo-direct. De hoofdassen van het HOV-netwerk worden gevormd door de verbindingen Oss Uden Veghel Eindhoven en Uden Veghel s-hertogenbosch. De verbinding tussen Uden en Nijmegen -die voor Uden zeker niet minder belangrijk is- heeft in het HOV-plan nooit een goede positie gekregen. Oorzaak is dat deze lijn 99 voor de opdrachtgevers Gelderland en Brabant een lastige lijn is, omdat er twee vervoerautoriteiten en twee vervoerders bij betrokken zijn. Neemt niet weg, dat hier binnen de huidige concessie een keer structurerende afspraken gemaakt moeten worden. 1.1 Ontwikkeling HOV NOB In nevenstaande grafiek is zichtbaar hoe het gebruik van de Volans-lijnen 305 en 306 zich de afgelopen jaren heeft ontwikkeld. Er is een duidelijke groei zichtbaar. En deze is in feite nog groter, omdat er inmiddels ook extra schoolliners rijden tussen Uden en s- Hertogenbosch en Uden en Eindhoven Logischerwijs heeft ook de dienstregeling zich ontwikkeld en worden er in de spitsuren op werkdagen hogere frequenties gereden dan bij aanvang van de concessie. 0 Volans Uden/Veghel - Eindhoven/Den Bosch jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov

170 1.2 Huidige situatie 2018 Het typische van de huidige situatie is dat op het traject Den Bosch - Eindhoven over de dorpen net zoveel bussen rijden als over de HOV-route. De lijnen 154 en 156 rijden via de kernen St. Michielsgestel en Schijndel en St Oedenrode net zo frequent als de Volans lijn 306, die via de Structuurweg N317 rijdt. Op deze laatste route is veel geïnvesteerd aan doorstroming en hoogwaardige bushaltes met voorzieningen. De HOV-as via de snellere route is van recentere datum en de gevolgen daarvan op het streeknetwerk zijn nooit uitgewerkt en bestudeerd. Beide netwerken bestaan naast elkaar. Verder valt op dat vanuit St Michielsgestel en Schijndel er geen snelle verbinding met Eindhoven is. De streeklijnen 154 en 156 rijden door de dorpen St Oedenrode en Son en Breugel, wat een aanmerkelijk langere reistijd geeft dan een route via de Structuurweg A50. Ook vanuit St Oedenrode loopt de busverbinding via Son en Breugel, hoewel daar in december 2018 verbetering in komt (zie volgende paragraaf). Onderstaand is de lijnvoering geschematiseerd weergegeven. De streeklijnen en de Volanslijn 306 raken elkaar niet c.q. bedienen vanaf verschillende haltes dezelfde markt. Huidige situtatie (2018) Den Bosch Den Dungen lijn 156 lijn 154 Volans 306 St.Michielsgestel N 617 lijn 156 lijn 154 Volans 306 Schijndel Structuurweg Volans 306 lijn 156 lijn 154 Lijn 157 St. Oedenrode A50 lijn 157 lijn 156 lijn 154 Nijnsel / Son lijn 157 lijn 156 lijn 154 Eindhoven 1.3 Veranderingen 2019 Per nieuwe dienstregeling 2019, die op zondag 8 december 2018 ingaat, wordt bij St. Oedenrode een snelweghalte aan de op- en afrit van de A50 in gebruik genomen voor lijn 305 Oss Uden Eindhoven. Voor een deel van de inwoners van Sint Oedenrode wordt het interessant om via deze halte snel en hoogfrequent van en naar Eindhoven (en in minder belangrijke mate Veghel, Uden en Oss) te reizen. Hierdoor wordt het bestaande evenwicht in St. Oedenrode verstoord en komen er alternatieve reismogelijkheden vanaf andere haltes, die niet zoals vele decennia lang aan de hoofdstructuur door St. Oedenrode zijn gesitueerd. 3