HOOFDREDACTIE REDACTIERAAD MET BIJZONDERE DANK AAN

Transcriptie

1 Deze publicatie is actueel t.e.m. afl. 9, september 27

2 COLOFON INLEIDING HOOFDREDACTIE Kwinten Fort, Amke Bailleul, Christoph Elaut REDACTIERAAD Bert Breugelmans, Joeri Daenen, Gerd Demeulemeester, Bart Straetman, Inge Vanberghen MET BIJZONDERE DANK AAN Marjan Beullens, Hanne Cools, Marjolein Mollet, Noor Talpe, Jo Van den Bossche, Wim Van Leeuwen, Mariek Vanden Abeele, Kris Van Nieuwenhove, Thomas Van Roy en de andere collega s van de Vlaamse Dienst Speelpleinwerk Vlaamse Dienst Speelpleinwerk (VDS) vzw, Mechelen, 22 Brussel, 25 D/22/8132/10 Isbn Issn Nur 805 Uitgeverij Politeia Nv Keizerslaan Brussel Tel.: 02/ Fax: 02/ info@politeia.be Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch of welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De auteur en de uitgever streven naar betrouwbaarheid van de gepubliceerde informatie waarvoor ze echter niet aansprakelijk kunnen worden gesteld. vormgeving: maradonna.be Tijdens de afgelopen schoolvakantie was ik met mijn zoontje poppenkast aan het spelen. Om de beurt mochten we een stukje opvoeren. Toen het mijn beurt was, nam ik een kleine Superman-vingerpop. Superman kliefde door de lucht om zich naar huis te reppen. Hij moest immers nog boodschappen doen. Plots vroeg ik me af tot welke winkelketen Superman zich laat verleiden om in zijn dagelijkse behoeften te voorzien. Ik maakte tijd voor een interactief intermezzo: Weet jij eigenlijk in welke winkel Superman boodschappen doet? Waarop mijn zoontje met de wenkbrauwen opgetrokken beseft dat hij dit antwoord wel degelijk kent: In de supermarkt natuurlijk! Er bestaan ontelbare boeken over de uitspraken die kinderen doen. Grappig, absurd, geniaal, de waarheid er komt van alles uit een kindermond. Is het niet verbazend hoe ontwapenend en simpel ze het leven kunnen maken? Kinderen verrassen ons elke dag. Ze leren ons meer over het leven dan eender wie. Het hoeft dus niet te verbazen dat mensen die met kinderen werken, een passie voor spelen delen. Het is de pure combinatie van verwondering en realiteit die spelen een van de mooiste dingen des levens maakt en die ik mooi geïllustreerd vind in de bovenstaande conversatie. In deze handleiding wil de Vlaamse Dienst Speelpleinwerk (VDS) vzw het organiseren van spelen ontrafelen en terug aan elkaar plakken. Het is een manier om de organisatie van speelaanbod beter te begrijpen en beter te maken. Dit boek zet de logica uiteen die schuilt achter de speelvisie van de VDS. Deze visie werd in de afgelopen twintig jaar verfijnd, verscherpt en geconcretiseerd. Naar mijn mening is het belangrijk om elk onderdeel van deze speelvisie uit de doeken te doen. Het is daarbij mogelijk om het volledige verhaal uit te lezen of er onderdelen uit te lichten. Door deze handleiding simpelweg te openen bent u goed op weg om te timmeren aan de kwaliteit van uw speelaanbod. Die opdracht is nooit af en daarbij wil de VDS elke speelpleinwerker op weg helpen. De vrijwilligers en professionals die stilstaan bij de volledige organisatie van hun speelpleinwerking zullen deze handleiding het meest kunnen gebruiken. Maar niet enkel speelpleinwerkingen hebben hier een boodschap aan. Iedereen die speelt met kinderen moet er handige inzichten uit kunnen halen, gaande van opvoeders tot ouders. De VDS wenst elke lezer veel leesgenot, maar bovenal, veel speelplezier. Succes! Kwinten Fort Vlaamse Dienst Speelpleinwerk (VDS) vzw 1

3 INHOUDSTAFEL

4 DEEL 1: HET WAAROM DE INTRINSIEKE WAARDE VAN SPELEN 1.1 Spelen begrijpen Spelen organiseren Het speelpleinwerk 05 EEN CONTEXTGEBONDEN SPEELVISIE OPBOUWEN 2.1 Kwaliteitsvol spelen Visie opbouwen? Visie op vrije tijd Vrije tijd volgens kinderen Het belang van een visie op vrije tijd voor speelinitiatieven Gezond speelverstand : een voorlopig besluit 22 VAKANTIE? OP HET SPEELPLEIN! EEN PLEIDOOI VOOR VRIJHEID EN INTENS SPELEN 3.1 Vakantiegevoel als kwaliteitskenmerk Wat is spelen? Vrijheid Negatieve en positieve vrijheid Een pleidooi voor vrijheid en intens spelen 35 SNELLE GIDS VOOR HET BEGRIJPEN VAN KINDEREN 4.1 Waarnaar gaan kinderen op zoek tijdens een speelinitiatief? Hoe reageert een kind op een speelomgeving en hoe wordt 40 het daardoor beïnvloed? 4.3 Wanneer evolueert gewoon spelen naar intens spelen? Hoe kan men betrokkenheid zien/observeren? Wat is er precies nodig om tot betrokkenheid te komen? Besluit 58 DEEL 2: HET HOE SPEELKANSEN VERSUS SPEELAANBOD 1.1 Speelkansen Speelaanbod Speelkansen optimaliseren Tijd voor actie? Valkuilen met betrekking tot het optimaliseren van speelkansen Besluit SPEELAANBOD IN THEORIE 2.1 Elementen van een speelaanbod Georganiseerd (voorbereid) spelen Spontaan spelen Variatie Hoe kun je Game en Play begrijpen? Hoe kun je Game en Play gebruiken? Keuze Groepsindeling Dagindeling Keuzemogelijkheden Variatie + keuze = speelkansen optimaliseren Samenvatting. Wat weten we tot nu toe? 44 SPEELAANBOD IN DE PRAKTIJK 3.1 Soorten speelaanbod Afstemming tussen speelplannen van begeleiders en kinderen Speelimpulsen Wat is een impuls? Hoe kunnen animatoren speelimpulsen gebruiken? Hoe kunnen animatoren speelimpulsen voorbereiden? Hoe kunnen animatoren speelimpulsen geven? Waarom werken sommige speelimpulsen wel en andere niet? Speelimpulsen in een open speelaanbod Activiteitenaanbod Basiselementen van een activiteit Soorten activiteiten Activiteitenaanbod in een open speelaanbod Speelhoeken De praktische organisatie van speelhoeken Tijdelijke speelhoeken Permanente speelhoeken Speelhoeken in een open speelaanbod Besluit 84 HET SPEELPLEIN BASISSCHEMA 4.1 Speelpleinploeg Organisatorische onderbouw Externe relaties Toegankelijkheid

5 DEEL 3: HET DOEN FA Q 1.1 Is een verplicht speelaanbod per leeftijdsgroep per se slecht? Kan een vierjarige met een twaalfjarige spelen? Hoeveel speelhoeken en activiteiten voor hoeveel kinderen? Biedt een open speelaanbod kinderen de nodige structuur? Hoever kan een werking meegaan in de opmerkingen die ouders hebben over veiligheid en netheid? Welke aanpassingen moet een werking doen die een open speelaanbod op een openbaar terrein organiseert? Vraagt open speelaanbod meer voorbereidingstijd? Hoe kunnen beginnende animatoren snel met speelimpulsen leren werken? Wat moet een animator doen als geen enkel kind voor zijn of haar activiteit kiest? 25 STAPPENPLAN: EVOLUTIE OF REVOLUTIE, OVER HOE TE BEGINNEN MET EEN OPEN SPEELAANBOD Veranderingsvermogen en veranderingsbereidheid Evolutie en revolutie afgewogen Verandering begeleiden voor beginners Het stappenplan 38 DOSSIER: OMGAAN MET WEERSTANDEN Weerstanden Weerstanden vanuit een tekort Weerstanden vanuit een tekort aan speelruimte Weerstanden vanuit een tekort aan materiaal Weerstanden vanuit een tekort aan kinderen Weerstanden vanuit een tekort aan animatoren Weerstanden vanuit een slechte ervaring Weerstanden vanuit een slechte ervaring met spelen Weerstanden vanuit een slechte ervaring met de animatorenploeg Weerstanden vanuit een slechte ervaring met de organisatie Weerstanden vanuit een slechte ervaring met externe relaties Weerstanden vanuit een slechte ervaring met toegankelijkheid Besluit 76 STAPPENPLAN: VAN SPEELPLEK NAAR SPEELHOEK 4.1 Speelplekken Speelhoeken Casestudie: Speelstad Kwik Kwak De aanloop Een reeks speelhoeken Praktische organisatie DOSSIER: SPEELWINKELS 5.1 Een speelwinkel, wat is dat? De locatie De organisatie Een echte ervaring 112 DOSSIER: KLEUTERS 6.1 Kleuters kennen en inschatten Waarom vinden kleuters een open speelaanbod aantrekkelijk? De beste tips uit het werkveld 121 DOSSIER: VOORBEREIDING VAN EEN SPEELPLEINDAG 7.1 Een voorbereiding organiseren Onderdelen van een voorbereiding Casestudie: Themastorm, een brainstorm voor speelpleinthema s van A tot Z Werkvormen voor voorbereidingen Spelpatronen en competitievormen Voorbereidingsvormen Invulfiche Inspiratie op speelidee.be 151 DOSSIER: INCLUSIE, AANDACHTSPUNTEN VOOR LAAGDREMPELIGHEID 8.1 Aandachtspunten voor toegankelijkheid Inclusie in het open speelaanbod De praktijk van inclusief spelen 159 FOTOBOEK DOSSIER: TIENERS Leer de tieners kennen Tieners in het speelaanbod De beste tips uit het werkveld Voorbereidingstips voor je tienerspeelaanbod Meer lezen? 195 DOSSIER: BELEVINGSONDERZOEK: SPEELAANBOD DOOR DE OGEN VAN KINDEREN Belevingsonderzoek: opzet en resultaten Kader Wat de kinderen ons vertelden over spelen op het speelplein Do it yourself Waarom & hoe? De basisvragenlijst Onderzoeksmethodieken Wat achteraf?

6 12 DOSSIER: KINDERPARTICIPATIE OP HET SPEELPLEIN Korte inhoud De basis Definitie Meerwaarde Participatie, op het speelplein Soorten participatie De participatieve begeleiderhouding Stappenplan DOSSIER: WACHTMOMENTEN Achtergrond Wachtmomenten belemmeren een écht vakantiegevoel Overbruggingstijd wachtmomenten Wachtmomenten vanuit een kinderbril Kinderen spelen altijd en overal Sssttt Wachtmomenten in kaart brengen en ervaren Aan de slag met wachtmomenten Algemeen Specifieke wachtmomenten Besluit DOSSIER: SPEELIMPULSEN, EEN PRAKTISCHE WERKVORM DOSSIER: UITDAGING IN HET SPEELAANBOD 16.1 Inleiding Uitdaging en avontuur: waarom? Daarom! Enkele belangrijke begrippen Over risico s en speelkansen Uitdaging en avontuur in de praktijk Inspiratiewolk: hoe kan je uitdagender en avontuurlijker spelen? Categorieën van avontuurlijk spelen Avontuur vanuit verschillende brillen Bronvermelding en achtergrondinformatie INSPIRATIE: SPEELHOEKEN IN DE PRAKTIJK 353 DEEL 4: BIJLAGEN BIJLAGE 1: INFORMATIEFICHES VDS 02 MateriaalMagazijn bvba 03 VVJ 04 BIJLAGE 2: BIBLIOGRA FIE 15 SNOEZELEN BINNEN EEN OPEN SPEELAANBOD Wat is snoezelen? Snoezelen op het speelplein Waarom? Een verhaal van speelkansen Hoe? Niet te verwarren met Snoezelen voor iedereen Is snoezelen inclusief? Overal snoezelen? Inclusief spelen in de snoezelruimte Stappenplan bij het opzetten van een snoezelhoek Praktisch stappenplan Betrokkenheid creëren bij de begeleiders

7