ANALYSE VAN DE PRIJZEN DERDE KWARTAALVERSLAG 2018 VAN HET INSTITUUT VOOR DE NATIONALE REKENINGEN

Transcriptie

1 Instituut voor de nationale rekeningen ANALYSE VAN DE PRIJZEN DERDE KWARTAALVERSLAG 2018 VAN HET INSTITUUT VOOR DE NATIONALE REKENINGEN PRIJZENOBSERVATORIUM

2 FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Algemene Directie Economische Analyses en Internationale Economie Vooruitgangstraat Brussel Tel.: Verantwoordelijke uitgever: Jean-Marc Delporte Vooruitgangstraat Brussel Internetversie Meer informatie: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Peter Van Herreweghe City Atrium Vooruitgangstraat BRUSSEL Tel.: Peter.Vanherreweghe@economie.fgov.be 2

3 Inleiding De wet van 8 maart 2009, tot wijziging van de wet van 21 december 1994 houdende sociale en diverse bepalingen, voorziet dat de FOD Economie de taak van prijsobservatie en prijsanalyse voor rekening van het Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR) uitvoert. Met de wet van 26 april 2013, houdende de invoeging van boek V in het Wetboek van economisch recht (getiteld "De mededinging en de prijsevoluties"), werd het onderzoeksdomein van het Prijzenobservatorium uitgebreid. Het Prijzenobservatorium kan voortaan onderzoek uitvoeren vanuit de invalshoeken prijsverloop, prijsniveau, marges en tenslotte marktwerking. In dit verslag wordt het verloop van de consumptieprijzen in België in het derde kwartaal 2018 onderzocht. Er wordt aandacht besteed aan de totale inflatie en aan het prijsstijgingstempo van de vijf grote productgroepen: energiedragers, bewerkte en niet-bewerkte levensmiddelen, diensten en tenslotte industriële, niet-energetische goederen. Voor elke productgroep wordt eerst de inflatie in België toegelicht, welke vervolgens vergeleken wordt met die in de buurlanden. Het geharmoniseerd indexcijfer der consumptieprijzen (GICP), dat opgesteld wordt door de Algemene Directie Statistiek conform de Europese methodologie, vormt veruit de belangrijkste gegevensbron voor het verslag. De analyse werd uitgebreid met detailgegevens van het GICP en met andere statistieken van officiële instanties (IMF, EC, ). De volgende medewerkers van het Prijzenobservatorium hebben meegewerkt aan dit verslag: Christine Bruynoghe, Myrle Claessens, Mathias Ingelbrecht, Jean-Yves Jaucot, Nadine Mat, Céline Rigby, Jean-Paul Theunissen, Pascale Van Baelen, Sarah Van Cauwenbergh en Etienne Verhaegen. Het Wetenschappelijk Comité voor prijsobservatie en -analyse verleende op 23 oktober 2018 een gunstig advies en de Raad van Bestuur van het INR heeft dit verslag goedgekeurd op 26 oktober

4 Inhoudstafel PRIJZENOBSERVATORIUM... 1 Inleiding... 3 Inhoudstafel... 4 Samenvatting... 5 I Totale inflatie in het derde kwartaal I.1 Totale inflatie in België... 7 I.2 Totale inflatie in de voornaamste buurlanden II Inflatie voor energie in het derde kwartaal II.1 Inflatie voor energie in België II.2 Inflatie voor energie in de voornaamste buurlanden III Inflatie voor bewerkte levensmiddelen in het derde kwartaal III.1 Inflatie voor bewerkte levensmiddelen in België III.2 Inflatie voor bewerkte levensmiddelen in de voornaamste buurlanden Focus: Waarom zijn de consumptieprijzen voor melk zo sterk gestegen? IV Inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen in het derde kwartaal IV.1 Inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen in België IV.2 Inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen in de voornaamste buurlanden V Inflatie voor diensten in het derde kwartaal V.1 Inflatie voor diensten in België V.2 Inflatie voor diensten in de voornaamste buurlanden VI Inflatie voor niet-energetische industriële goederen in het derde kwartaal VI.1 Inflatie voor niet-energetische industriële goederen in België VI.2 Inflatie voor niet-energetische industriële goederen in de voornaamste buurlanden Lijst van afkortingen Bijlagen Bijlage 1: Overzicht van de prijsbewegingen van producten en diensten tussen het derde kwartaal 2017 en Bijlage 2: Inflatie in het derde kwartaal 2018 met en zonder gewijzigde indirecte belastingen in België en in de voornaamste buurlanden

5 Samenvatting 1. De totale inflatie in België, gemeten op basis van het GICP, steeg in het derde kwartaal 2018 tot gemiddeld 2,7 % (tegenover 2,2 % in het tweede kwartaal 2018). Deze stijging van de totale inflatie is hoofdzakelijk te wijten aan de stijging van de inflatie van energieproducten en, in veel mindere mate, van niet-bewerkte levensmiddelen en van niet-energetische industriële goederen. Aangezien de inflatie van de diensten stabiel bleef en de lichte stijging van de inflatie van niet-energetische industriële goederen werd gecompenseerd door de daling van de inflatie van bewerkte levensmiddelen, bleef de onderliggende inflatie in het derde kwartaal 2018 stabiel in vergelijking met het tweede kwartaal (1,6 %). 2. De totale inflatie in de voornaamste buurlanden (Duitsland, Frankrijk en Nederland) is versneld in het derde kwartaal 2018 en bedroeg 2,2 %, maar blijft dus lager dan die van België. Dit inflatieverschil is hoofdzakelijk te wijten aan een hogere inflatie van energie, bewerkte levensmiddelen en niet-energetische industriële goederen. De onderliggende inflatie is gemiddeld licht gedaald in de buurlanden (1,3 %). 3. De inflatie van energieproducten is sterk gestegen in het derde kwartaal 2018 en bedroeg gemiddeld 13,3 % (tegenover 7,6 % in het tweede kwartaal 2018). Voor motorbrandstoffen en huisbrandolie bedroeg de prijsstijging op jaarbasis respectievelijk 16,8 % en 31,1 % gemiddeld (tegenover respectievelijk 11,2 % en 22,8 % in het voorgaande kwartaal) door een sterkere stijging van de gemiddelde olieprijs op jaarbasis (+45,6 % in euro tegenover +35,0 % in het tweede kwartaal 2018). Bij ongewijzigde indirecte belastingen zou de inflatie van motorbrandstoffen in het derde kwartaal ,1 % hebben bedragen. De consumptieprijzen voor elektriciteit zijn met gemiddeld 2,9 % gestegen op jaarbasis in het derde kwartaal 2018 (tegenover -1,1 % in het voorgaande kwartaal). Deze positieve inflatie is voornamelijk te wijten aan de stijging van de kosten van de pure energiecomponent (+24,8 % gemiddeld op jaarbasis voor de prijs/kwh en de heffing, exclusief de kosten van groene energie en warmtekrachtkoppeling). De stijging van de elektriciteitsprijs op de groothandelsmarkten sinds het begin van het jaar is voornamelijk te wijten aan de opwaartse trend van de prijzen van energiegrondstoffen zoals olie, gas en steenkool (onder meer als gevolg van de OPEC-overeenkomst, de toegenomen vraag naar aardgas en steenkool) en de aanzienlijke stijging van de prijs van CO2-certificaten (als gevolg van een hervorming van het emissierechtensysteem). Bij ongewijzigde indirecte belastingen (zonder de afschaffing, op 1 januari 2018, van de bijkomende belasting opgenomen in de bijdrage Energiefonds in het Vlaamse Gewest) zouden de elektriciteitsprijzen met 7,9 % op jaarbasis gestegen zijn. De consumptieprijs voor aardgas is met 12,8 % gestegen op jaarbasis (tegenover +5,0 % in het vorige kwartaal), voornamelijk door de stijging op jaarbasis van de kost van de energiecomponent (+22,6 % tegenover +7,0 % in het vorige kwartaal). 4. In de buurlanden was de prijsstijging op jaarbasis voor energie (+9,5 %) minder sterk dan in België. Het prijsstijgingstempo van elektriciteit is gemiddeld vertraagd in het derde kwartaal 2018 in de buurlanden (naar 1,9 % tegenover 2,4 % in het vorige kwartaal), terwijl de inflatie positief geworden is in ons land (2,9 %) en zelfs hoger geworden is dan gemiddeld in de buurlanden. Zowel voor aardgas, motorbrandstoffen als voor vloeibare brandstoffen was de inflatie in België hoger dan gemiddeld in de buurlanden. 5. In het derde kwartaal 2018 daalden de grondstoffenprijzen voor levensmiddelen (uitgedrukt in euro) gemiddeld met 1,0 % ten opzichte van het voorgaande jaar. Op jaarbasis waren bewerkte levensmiddelen (tabak en alcoholische dranken inbegrepen) 3,3 % duurder in de winkels. Bijna twee derde van de inflatie voor bewerkte levensmiddelen is het gevolg van de hoge inflatie voor tabak (met name door de verhoging van de accijnzen op 1 januari 2018) en voor zuivelproducten. Er werd een focus gewijd aan de opwaartse evolutie van de consumptieprijzen voor zuivelproducten. Met uitzondering van de periode waarin het tweede melkakkoord werd toegepast, is de evolutie van de consumptieprijzen voor zuivelproducten in België vergelijkbaar met die van de buurlanden tussen 2015 en Deze prijsstijging gaat gepaard met een stijging van de Europese noteringen voor melkvet (volle melkpoeder en boter). Zoals uit een analyse van de prijzen op langere termijn blijkt, volgt de aanpassing van de consumptieprijzen de stijging van de Europese noteringen, maar is de relatie veel minder duidelijk wanneer de Europese noteringen in dalende lijn gaan. In onze voornaamste buurlanden vertraagde de inflatie voor bewerkte levensmiddelen en bedroeg gemiddeld 2,9 %. Bij constante indirecte belastingen zou de inflatie voor bewerkte levensmiddelen in België (1,8 %) ook hoger zijn geweest dan gemiddeld in de voornaamste buurlanden (1,6 %), maar het verschil zou kleiner zijn geweest. 5

6 6. De inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen is in het derde kwartaal 2018 toegenomen (2,1 % tegenover 1,7 % in het tweede kwartaal 2018). Deze toename van het prijsstijgingstempo is te wijten aan de toename van de inflatie voor groenten (van een inflatie van -2,3 % in het tweede kwartaal 2018 naar +2,8 % in het derde kwartaal 2018, voornamelijk als gevolg van een middelmatige aardappeloogst, zowel in kwantiteit als kwaliteit, na de droogte van deze zomer). In de voornaamste buurlanden is de inflatie van deze productgroep ook versneld en bedroeg gemiddeld 3,1 % (tegenover 2,5 % in het vorige kwartaal). 7. De diensteninflatie bleef in het derde kwartaal 2018 stabiel (1,5 % gemiddeld). Enerzijds was er een versnelling van het prijsstijgingstempo, onder meer voor communicatiediensten (0,5 % in het derde kwartaal 2018 tegenover -0,3 % in het tweede kwartaal 2018, als gevolg van een minder uitgesproken daling van de prijzen voor mobiele telefoniediensten) en voor reizen (2,9 % in het derde kwartaal 2018 tegenover 1,4 % in het tweede kwartaal 2018, deels als gevolg van hogere prijzen voor accommodatie). Anderzijds was er een vertraging van de inflatie in de categorie vrije tijd en persoonlijke verzorging (1,3 % in het derde kwartaal 2018 tegenover 1,7 % in het tweede kwartaal 2018, voornamelijk als gevolg van een meer uitgesproken negatieve inflatie voor culturele diensten door de goedkopere prijzen voor popconcerten) en voor huisvestingsdiensten (1,1 % in het derde kwartaal 2018 tegenover 1,3 % in het tweede kwartaal 2018, met name door het verdwijnen van het opwaartse effect van de verhoging van de bijdrage voor afvalwaterzuivering in het Waals Gewest in juli 2017). Gezien het grote gewicht van diensten in de consumptiekorf (41,5 %) leverden ze een grote bijdrage aan de totale inflatie (0,65 procentpunt) in België. Merk op dat de gereglementeerde diensten een grote impact hebben op de inflatie voor diensten. Met een gewicht van 27,6 % in het geheel van de diensten, waren ze dit kwartaal verantwoordelijk voor iets minder dan 40 % van de diensteninflatie. In de buurlanden is de diensteninflatie in het derde kwartaal 2018 daarentegen licht gedaald tot gemiddeld 1,3 %, hetzij onder het Belgische niveau. 8. De inflatie voor niet-energetische industriële goederen bedroeg gemiddeld 0,8 % in het derde kwartaal 2018, tegenover 0,7 % in het vorige kwartaal. Deze stijging is te wijten aan een minder uitgesproken daling van de prijzen voor audio- en videoapparatuur (van -3,7 % tot -0,8 %). In onze buurlanden bedroeg de inflatie gemiddeld 0,6 %. 6

7 I Totale inflatie in het derde kwartaal I.1 Totale inflatie in België In september 2018 kwam het gemiddelde niveau van de consumptieprijzen in België, gemeten op basis van het GICP (index 2010=100), uit op 116,3 tegenover 115,8 in juni De index van de onderliggende inflatie, die geen rekening houdt met het prijsverloop van de niet-bewerkte levensmiddelen en van de energiedragers, bleef in september, in vergelijking met juni, constant op 115,3. De consumptieprijzen voor energieproducten, die in juni 2018 uitkwamen op 121,3, bleven stijgen in het derde kwartaal om het niveau van 125,3 te bereiken in september. Grafiek 1. Recent verloop van het GICP, de onderliggende inflatie-index en de consumptieprijzen voor energiedragers (Index 2010=100) Bronnen: EC, FOD Economie, Statbel. GICP (linkerschaal) Onderliggende inflatie (linkerschaal) Energie (rechterschaal) In het derde kwartaal 2018 steeg de totale inflatie in België en bedroeg ze gemiddeld 2,7 % 3 (tegenover 2,2 % in het tweede kwartaal 2018). Deze toename van de totale inflatie tussen het tweede en het derde kwartaal is haast uitsluitend te wijten aan de stijging van de inflatie voor energieproducten. Weliswaar nam de inflatie voor de niet-bewerkte levensmiddelen en de niet-energetische industriële goederen toe, maar in veel mindere mate. 1 De gemiddelde inflatie voor een kwartaal wordt berekend als de procentuele variatie van het rekenkundige gemiddelde van de indexcijfers van het betrokken kwartaal ten opzichte van het rekenkundige gemiddelde van de indexcijfers van het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar. 2 Omwille van de vergelijkbaarheid met de evoluties in andere Europese landen, gebeurt de analyse op basis van het geharmoniseerd indexcijfer van de consumptieprijzen (GICP). 3 Bij ongewijzigde indirecte belastingen zou de inflatie 2,6 % hebben bedragen. 7

8 Grafiek 2. Recent verloop van de totale inflatie, de onderliggende inflatie en de consumptieprijzen voor energiedragers (Veranderingspercentage ten opzichte van de overeenstemmende maand van het voorgaande jaar) Totale inflatie (linkerschaal) Onderliggende inflatie (linkerschaal) Energie (rechterschaal) Bronnen: EC, FOD Economie, Statbel. Binnen de vijf grote productgroepen van het GICP kunnen de voornaamste prijsbewegingen als volgt samengevat worden: De consumptieprijzen voor energiedragers stegen in het derde kwartaal 2018 met gemiddeld 13,3 % op jaarbasis (tegenover 7,6 % in het tweede kwartaal). Daar waar de inflatie voor energie in april reeds opliep tot 3,5 %, steeg deze de volgende maanden verder door om in augustus en september te stabiliseren op 13,3 %. De toename van de inflatie voor energiedragers in het derde kwartaal is voornamelijk het gevolg van de verdere stijging van de prijzen op jaarbasis voor petroleumproducten (motorbrandstoffen en mazout) onder invloed van een aantal spanningen in het aanbod van aardolie op de wereldmarkt: geopolitieke spanningen in het Midden Oosten, de verderzetting van een lagere olieproductie in Venezuela, de herinvoering door de VS, vanaf november, van een embargo ten aanzien van Iran en een zekere vrees met betrekking tot de toekomstige bevoorradingscapaciteit. Ook voor gas is de inflatie verder opgelopen en voor elektriciteit werd de inflatie het afgelopen kwartaal terug positief. De energiedragers leverden de grootste bijdrage aan de totale inflatie (1,24 procentpunt) met een gewicht in de consumptiekorf van 10,0 %. De inflatie voor diensten bleef stabiel in het derde kwartaal 2018 in vergelijking met het voorgaande kwartaal (1,5 % gemiddeld). Deze productgroep leverde een bijdrage aan de totale inflatie van 0,65 procentpunt omwille van het grote gewicht in de consumptiekorf (41,5 %). De inflatie voor bewerkte levensmiddelen nam in het derde kwartaal 2018 af in vergelijking met het tweede kwartaal (3,3 % gemiddeld tegenover 3,6 % in het voorgaande kwartaal). Desondanks blijft de inflatie voor deze productgroep hoog, te wijten aan de sterke prijsstijging op jaarbasis voor onder andere tabak en zuivelproducten (melk, kaas, eieren). In deel III.2 van dit verslag is een aparte focus opgenomen over de inflatie voor zuivelproducten. Deze productgroep leverde, met een gewicht van 13,5 % in de consumptiekorf, een bijdrage van 0,45 procentpunt tot de totale inflatie. De inflatie voor niet-energetische industriële goederen steeg in het derde kwartaal 2018 lichtjes in vergelijking met het vorige kwartaal (0,8 % gemiddeld tegenover 0,7 % in het tweede kwartaal 2018). Deze pro- 8

9 ductgroep droeg 0,22 procentpunt bij tot de totale inflatie met een gewicht van 27,2 % in de consumptiekorf. De inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen nam in het derde kwartaal 2018 toe in vergelijking met het tweede kwartaal (2,1 % gemiddeld tegenover 1,7 % in het voorgaande kwartaal), uitsluitend ten gevolge van de stijging op jaarbasis van de consumptieprijzen voor groenten. De niet-bewerkte levensmiddelen leverden een bijdrage tot de totale inflatie van 0,17 procentpunt ondanks hun beperkt gewicht in de consumptiekorf (7,8 %). De onderliggende inflatie bleef in het derde kwartaal 2018 stabiel in vergelijking met het tweede kwartaal (1,6 %). De lichte stijging van de inflatie voor de niet-energetische industriële goederen werd teniet gedaan door de daling van de inflatie voor de bewerkte levensmiddelen terwijl de inflatie voor diensten ongewijzigd bleef. Het viermaandelijks voortschrijdende gemiddelde van de gezondheidsindex 4 vermenigvuldigd met 0,98, ook wel de afgevlakte gezondheidsindex genoemd, kwam in september 2018 uit op 105,23 (index 2013=100). In augustus 2018 werd de spilindex voor de overheidswedden en de sociale uitkeringen overschreden. Als gevolg daarvan werden de sociale uitkeringen in september 2018 en de wedden van het overheidspersoneel in oktober 2018 met 2 % aangepast aan de gestegen levensduurte. Overeenkomstig de maandvooruitzichten van het Federaal Planbureau, zou de volgende overschrijding van de spilindex (momenteel 107,20) door de afgevlakte gezondheidsindex plaatsvinden in oktober Als gevolg daarvan zouden de sociale uitkeringen in november 2019 en de wedden van het overheidspersoneel in december 2019 met 2 % aangepast worden aan de gestegen levensduurte. Tabel 1. Recent verloop van de inflatie voor het geharmoniseerde indexcijfer der consumptieprijzen (Jaarlijks veranderingspercentage, tenzij anders vermeld) III Gewicht Bijdrage 1 III IV I II III jul aug sep Energie -8,0-0,6 9,9 5,8 6,8 1,7 7,6 13,3 13,4 13,3 13,3 1,24 10,0 Bewerkte levensmiddelen 1,6 3,5 2,1 2,5 2,6 3,6 3,6 3,3 3,7 3,2 3,0 0,45 13,5 Niet-bewerkte levensmiddelen a 2,1 2,6 0,1-0,5 0,1 0,3 1,7 2,1 2,0 1,2 3,2 0,17 7,8 Diensten 2,4 2,2 1,9 2,0 1,9 1,5 1,5 1,5 1,5 1,6 1,5 0,65 41,5 Niet-energetische industriële goederen 0,5 1,0 0,8 0,9 0,8 1,0 0,7 0,8 0,8 0,7 1,0 0,22 27,2 p.m. Onderliggende inflatie b 1,6 2,0 1,6 1,7 1,6 1,7 1,6 1,6 1,6 1,6 1,6 1,32 82,2 p.m. Gezondheidsindex c 1,0 2,1 1,8 1,7 1,9 1,5 1,5 1,8 1,7 1,8 1,9 n.v.t. 93,5 Totale inflatie 0,6 1,8 2,2 1,9 2,0 1,6 2,2 2,7 2,7 2,6 2,8 2,73 100,0 Bronnen: EC, FOD Economie, Statbel. a Fruit, groenten, vlees en vis. b Gemeten aan de hand van het GICP, zonder niet-bewerkte levensmiddelen en energiedragers. c Nationale consumptieprijsindex, zonder tabak, alcoholhoudende dranken, benzine en diesel. 1 Bijdrage tot de totale inflatie in het derde kwartaal 2018 (in procentpunt), 2 p.m. Gewicht in 2018 (in %). 4 De gezondheidsindex wordt berekend op basis van de nationale consumptieprijsindex (NCPI), waarvan de methodologie op verschillende punten verschilt van die van het GICP (in het bijzonder wat betreft het gewichtenschema). 5 Inflatievooruitzichten van het Federaal Planbureau van 2/10/

10 Grafiek 3. Bijdrage tot de totale inflatie 4 (In procentpunt, jaar- en kwartaalgemiddelden) K1-10 K2-10 K3-10 K4-10 K1-11 K2-11 K3-11 K4-11 K1-12 K2-12 K3-12 K4-12 K1-13 K2-13 K3-13 K4-13 K1-14 K2-14 K3-14 K4-14 K1-15 K2-15 K3-15 K4-15 K1-16 K2-16 K3-16 K4-16 K1-17 K2-17 K3-17 K4-17 K1-18 K2-18 K3-18 Bewerkte levensmiddelen Diensten Niet-energetische industriële goederen Energie Niet-bewerkte levensmiddelen GICP (in %) Bronnen: EC, FOD Economie, Statbel. I.2 Totale inflatie in de voornaamste buurlanden De gemiddelde totale inflatie 6 in de drie voornaamste buurlanden steeg in het derde kwartaal 2018 naar 2,2 % (1,9 % in het tweede kwartaal 2018). Ook in België nam de totale inflatie toe: van 2,2 % in het tweede kwartaal 2018 tot 2,7 % in het derde kwartaal Zowel in Frankrijk, Duitsland als Nederland steeg de totale inflatie in het derde kwartaal 2018: in Frankrijk van 2,1 % naar 2,6 %, in Duitsland van 1,9 % naar 2,1 % en in Nederland van 1,5 % naar 1,8 %. Het inflatieverschil tussen België en de buurlanden is nog steeds ten nadele van België 7 en bedroeg 0,51 procentpunt, wat dus hoger is dan in het vorige kwartaal (0,22 procentpunt). Op basis van het GICP tegen constante btw- en accijnstarieven, die door Statbel wordt berekend en door Eurostat wordt gepubliceerd, zou het inflatieverschil met de buurlanden groter zijn geweest (0,66 procentpunt in plaats van 0,51 procentpunt) 8. 6 Het gemiddelde van de buurlanden wordt gewogen met de gewichten van elk land in 2018 die door Eurostat worden gepubliceerd (relatieve aandeel van de private consumptie). 7 In dit rapport duidt een inflatieverschil ten voordele (ten nadele) van België op een inflatie die lager (hoger) is in België dan gemiddeld in de voornaamste buurlanden. 8 De totale inflatie in het derde kwartaal 2018 zou in België bij ongewijzigde indirecte belastingen 2,6 % hebben bedragen (in plaats van 2,7 %), eveneens hoger dan gemiddeld in de buurlanden (1,9 % in plaats van 2,2 %). In Frankrijk zou deze inflatie 1,9 % geweest zijn (in plaats van 2,6 %) en in Nederland 1,3 % (in plaats van 1,8 %). In Duitsland (2,1 %) zou er geen verschil in inflatie geweest zijn. In België zijn de accijnzen op tabak en suikerdranken (de zogenaamde suikertaks) verhoogd. De accijnzen op brandstoffen voor privévoertuigen werden eveneens verhoogd terwijl voor elektriciteit in Vlaanderen de bijkomende taks geïntegreerd in het Energiefonds afgeschaft werd op 1 januari 2018.In Frankrijk zijn de indirecte belastingen voor verschillende energieproducten (gas, vloeibare brandstoffen en brandstoffen voor privévoertuigen) en voor tabak verhoogd. In Nederland zijn het vooral de energieproducten (elektriciteit, gas en brandstoffen voor privévoertuigen), tabak en de aankoop van dieselauto s waarvan de indirecte belastingen verhoogd zijn. 10

11 Grafiek 4. Kwartaalevolutie van de totale inflatie en van de onderliggende inflatie in België en in de voornaamste buurlanden (Jaarlijks veranderingspercentage) 4,0 3,5 3,5 Totale inflatie Onderliggende inflatie 3,0 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1, ,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0, België Duitsland Frankrijk Nederland Gemiddelde buurlanden Bronnen: EC, FOD Economie, Statbel. De gemiddelde onderliggende inflatie van de buurlanden daalde in het derde kwartaal 2018 naar 1,3 % (1,4 % in het vorige kwartaal) ten gevolge van de daling van de onderliggende inflatie in Duitsland. In België bleef de onderliggende inflatie in het derde kwartaal 2018 constant op 1,6 %. Het verschil in onderliggende inflatie met België nam dus in het derde kwartaal 2018 lichtjes toe (van 0,22 procentpunt in het tweede kwartaal 2018 naar 0,28 procentpunt). De onderliggende inflatie bleef constant in Frankrijk (1,4 %) en Nederland (1,0 %) terwijl deze inflatie daalde in Duitsland (van 1,5 % naar 1,3 %) 9. Tabel 2. Totale inflatie en zijn productgroepen in België en in de voornaamste buurlanden in het derde kwartaal 2018 (Jaarlijks veranderingspercentage, tenzij anders vermeld) België Gewicht 2018 (in %) Gemiddelde Duitsland Frankrijk Nederland Gemiddelde buurlanden België buurlanden Energie 13,3 9,5 7,2 12,9 11,3 10,0 9,7 Bewerkte levensmiddelen 3,3 2,9 2,6 3,9 0,8 13,5 11,9 Niet-bewerkte levensmiddelen 2,1 3,1 3,1 3,6 0,8 7,8 6,3 Diensten 1,5 1,3 1,4 1,2 1,5 41,5 45,3 Niet-energetische industriële goederen 0,8 0,6 0,7 0,4 0,2 27,2 26,8 Onderliggende inflatie 1,6 1,3 1,3 1,4 1,0 82,2 84,0 GICP 2,7 2,2 2,1 2,6 1,8 100,0 100,0 GICP (bij ongewijzigde indirecte belastingen) Bronnen: EC, FOD Economie, Statbel. 2,6 1,9 2,1 1,9 1,3 100,0 100,0 9 Bij constante belastingvoet zou de onderliggende inflatie in België 1,4 % hebben bereikt (in plaats van 1,6 % nu). De gemiddelde onderliggende inflatie van de buurlanden zou 1,1 % hebben bedragen (in plaats van 1,3 % nu). 11

12 In het derde kwartaal 2018 was het verschil in totale inflatie tussen België en het gemiddelde van de buurlanden voor het veertiende kwartaal op rij ten nadele van ons land, namelijk 0,51 procentpunt (0,22 procentpunt in het tweede kwartaal 2018). Met uitzondering van de niet-bewerkte levensmiddelen waar het inflatieverschil ten voordele van ons land was (0,03), liet België voor alle andere productgroepen een hogere inflatie optekenen, en ze leverden dus allemaal een bijdrage tot het vergroten van het inflatieverschil ten nadele van België: 0,34 procentpunt voor de energieproducten, 0,10 procentpunt voor de bewerkte levensmiddelen, 0,07 procentpunt voor de niet-energetische industriële goederen en 0,03 procentpunt voor de diensten. Sinds het eerste kwartaal 2018 is de bijdrage van de diensten aan het inflatieverschil beperkt gebleven, een breuk met de periode voordien. Vooral het inflatieverschil voor energie is opgelopen tussen het tweede en derde kwartaal De oorzaken van deze inflatieverschillen worden in de volgende hoofdstukken uitgewerkt. Grafiek 5. Bijdrage van elke productgroep aan het inflatieverschil tussen België en de voornaamste buurlanden 2,0 (In procentpunt) 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1, K1-10 K2-10 K3-10 K4-10 K1-11 K2-11 K3-11 K4-11 K1-12 K2-12 K3-12 K4-12 K1-13 K2-13 K3-13 K4-13 K1-14 K2-14 K3-14 K4-14 K1-15 K2-15 K3-15 K4-15 K1-16 K2-16 K3-16 K4-16 K1-17 K2-17 K3-17 K4-17 K1-18 K2-18 K3-18 Energie Niet-bewerkte levensmiddelen Bewerkte levensmiddelen Niet-energetische industriële goederen Diensten Geheel GICP Bronnen: EC, FOD Economie, Statbel. II Inflatie voor energie in het derde kwartaal 2018 II.1 Inflatie voor energie in België De inflatie voor energieproducten bedroeg gemiddeld 13,3 % in het derde kwartaal 2018 (tegenover 7,6 % in het tweede kwartaal 2018). Deze versnelling wordt vooral verklaard door de toename van het prijsstijgingstempo op jaarbasis voor motorbrandstoffen, vloeibare brandstoffen (huisbrandolie) en voor gas, alsook door een positieve inflatie voor elektriciteit. De bijdrage tot de totale inflatie van deze productgroep bedroeg dit kwartaal 1,2 procentpunt op een totale inflatie van 2,7 % (tegenover een bijdrage van 0,7 procentpunt op een inflatie van 2,2 % in het tweede kwartaal 2018). Deze sterkere bijdrage is hoofdzakelijk het resultaat van de prijsstijging van aardolieproducten (vloeibare brandstoffen en motorbrandstoffen) en in mindere mate van gas en elektriciteit. 12

13 Tabel 3. Recent verloop van de consumptieprijzen voor energiedragers (Jaarlijks veranderingspercentage, tenzij anders vermeld) III III IV I II III jul aug sep Bijdrage 1 Gewicht 2 Brandstoffen voor privévoertuigen -12,8-5,3 10,6 7,1 7,1 2,8 11,2 16,8 17,7 16,9 15,9 5,69 33,6 Vloeibare brandstoffen -25,7-17,5 18,7 9,7 11,2 4,3 22,8 31,1 34,0 28,9 30,6 4,50 16,6 Gas -5,4-11,8 4,1 1,5 5,7 3,8 5,0 12,8 12,0 13,4 13,0 2,14 16,4 Elektriciteit 11,9 28,3 7,9 3,9 4,8-1,6-1,1 2,9 1,9 3,3 3,4 0,98 32,5 Vaste brandstoffen 0,4-1,3-0,5-0,4-0,4 0,6 1,1 1,2 1,3 1,1 1,2 0,01 1,0 Energie -8,0-0,6 9,9 5,8 6,8 1,7 7,6 13,3 13,4 13,3 13,3 13,32 100,0 Bronnen: EC, FOD Economie, Statbel. 1 Bijdrage tot de inflatie van de groep in het derde kwartaal 2018 (in procentpunt), 2 p.m. Gewicht in 2018 (in %). De evolutie van de olieprijzen op de internationale markten bepaalt grotendeels de consumptieprijzen van huisbrandolie en motorbrandstoffen. De prijzen voor elektriciteit en gas werden uitdrukkelijk losgekoppeld van de olieprijs, hoewel de prijzen indirect de gevolgen ervan ondergaan. Aardolieproducten Na een stijging van gemiddeld 11,4 % tussen het eerste kwartaal 2018 en het tweede kwartaal 2018, bleef de olieprijs in USD stijgen in het derde kwartaal 2018 (+1,1 % gemiddeld in vergelijking met het vorige kwartaal, en zelfs +8,8 % tussen augustus en september 2018) en bedroeg gemiddeld 74,5 USD/vat, het hoogste niveau sinds eind De gemiddelde prijs van een vat Brentolie steeg met gemiddeld 44,2 % in het derde kwartaal 2018 vergeleken met een jaar voordien. De waardedaling van de euro ten opzichte van de dollar (-1,0 % in vergelijking met het derde kwartaal 2017) versterkte bovendien de stijging van de in euro uitgedrukte olieprijs op jaarbasis. Deze olieprijs liet een toename optekenen van 45,6 % op jaarbasis (tegenover een inflatie van 35,0 % in het tweede kwartaal 2018) en de koers bedroeg gemiddeld 64,0 euro/vat in het derde kwartaal 2018 (zie grafiek 6) 10. De stijging van de olieprijzen in het derde kwartaal 2018 (en meer in het bijzonder in september) is voornamelijk het gevolg van diverse factoren die invloed hebben op het wereldwijde aanbod van olie: geopolitieke spanningen in het Midden-Oosten en de verdere daling van de olieproductie in Venezuela. Bovendien heeft de beslissing van de Verenigde Staten om zich terug te trekken uit het Iraans nucleair akkoord en de herinvoering, vanaf november, van economische sancties tegen Iran, de derde grootste producent in de organisatie van olie-exporterende landen (OPEC), ook tot gevolg gehad dat de olieprijzen werden ondersteund. De lidstaten van de OPEC en elf producerende landen niet-leden van de organisatie hebben eind 2016 een akkoord gesloten om hun olieproductie van januari 2017 tot eind 2018 te beperken. Tegenover de vastgestelde prijsstijging in het derde kwartaal en het voor november geplande Amerikaanse embargo, hebben de OPEC-leden en hun partners eind september besloten hun productie niet te verhogen. 10 Insee, Olieprijzen en geïmporteerde grondstoffen. 13

14 Grafiek 6. Maandelijkse consumptieprijzen voor energiedragers 170 (Index 2010=100) jan/10 apr/10 jul/10 okt/10 jan/11 apr/11 jul/11 okt/11 jan/12 apr/12 jul/12 okt/12 jan/13 apr/13 jul/13 okt/13 jan/14 apr/14 jul/14 okt/14 jan/15 apr/15 jul/15 okt/15 jan/16 apr/16 jul/16 okt/16 jan/17 apr/17 jul/17 okt/17 jan/18 apr/18 jul/18 Elektriciteit Gas Vloeibare brandstoffen Motorbrandstoffen Totaal energie Brent (euro) Brent (dollar) Bronnen: Insee 11, EC, FOD Economie, Statbel. Als gevolg van de toename van de gemiddelde prijzen voor olie, ondergingen motorbrandstoffen en vloeibare brandstoffen (huisbrandolie), waarvan de prijzen bijna onmiddellijk reageren op de schommelingen van de olieprijs, in het derde kwartaal 2018 een prijsstijging op jaarbasis van respectievelijk 16,8 % en 31,1 % gemiddeld (tegenover een inflatie van 11,2 % en 22,8 % in het tweede kwartaal 2018). De wijzigingen van de accijnzen hebben ook een rol gespeeld in de evolutie van de prijzen van motorbrandstoffen. Bij ongewijzigde indirecte belastingen zou de inflatie van motorbrandstoffen in het derde kwartaal 2018 namelijk 13,1 % bedragen hebben (tegenover 16,8 % in werkelijkheid) De evolutie van de oliekoers is gebaseerd op de gegevens gepubliceerd door Insee, "International prices of imported raw materials - Brent crude oil (London) - Prices in euros per barrel". 12 Ter herinnering: de accijnzen op brandstoffen (benzine en diesel) werden verschillende keren gewijzigd in In het eerste en tweede kwartaal 2018 zijn de accijnzen op benzine en diesel gestegen als gevolg van hun indexering (1 januari 2018) en de accijnzen op diesel zijn gestegen als gevolg van de toepassing van het positief cliquetsysteem, voor een totaalbedrag van 46,9 euro/1.000 liter. In het derde kwartaal 2018 zijn de accijnzen op diesel opnieuw gestegen als gevolg van de toepassing van het positief cliquetsysteem voor een totaalbedrag van 14,8064 euro/1.000 liter. De accijnzen op benzine werden anderzijds verlaagd als gevolg van de toepassing van het negatief cliquetsysteem voor een totaalbedrag van 14,5956 euro/1.000 liter. Zonder de verschillende wijzigingen van de accijnzen zou de prijsstijging van diesel verschillend geweest zijn. Bij ongewijzigde indirecte belastingen zou de inflatie van diesel in het derde kwartaal 2018 immers 14,8 % bedragen hebben (tegenover 20,4 %). Voor benzine zou de inflatie bij ongewijzigde indirecte belastingen in de loop van het kwartaal niet zijn veranderd (9,3 %). De daling van de accijnzen in het derde kwartaal (negatief cliquetsysteem) heeft immers de stijging van de accijnzen in januari gecompenseerd (indexatie). 13 De evolutie van de officiële tarieven (maximumprijs) van aardolieproducten in euro is beschikbaar op de website van de FOD Economie. 14

15 Elektriciteit en gas De consumptieprijzen van elektriciteit en gas worden voornamelijk bepaald door de kost van de energiecomponent 14 en de nettarieven (distributie en transmissie). Verschillende belastingen en taksen oefenen eveneens een niet te verwaarlozen invloed uit op de evolutie van deze prijzen 15. Zoals in de vorige rapporten al werd uitgelegd, wordt de verkoopprijs van de energiecomponent door de leveranciers vrij bepaald sinds de elektriciteits- en gasmarkt werd vrijgemaakt. Bovendien liep het vangnetmechanisme af op 31 december Zo kunnen de energieleveranciers sinds 1 januari 2018 elke maand hun aanbod van elektriciteit en gas met variabele prijzen aanpassen (het is dus niet meer beperkt tot vier keer per jaar), op basis van de indexeringsparameters die ze ook opnieuw vrij kunnen bepalen (er is dus geen beperking meer met een lijst van toegelaten parameters). De belangrijkste contracten voor elektriciteit en gas tegen variabele prijzen die in 2017 van kracht waren, werden echter niet gewijzigd in de loop van Dezelfde indexeringsparameters werden toegepast tijdens het jaar. Bovendien blijven de energieleveranciers hun variabele contracten op kwartaalbasis indexeren. De impact van deze wetswijziging is dus minimaal, temeer daar minder dan 40 % van de gezinnen kiest voor een variabel contract, zowel voor gas als voor elektriciteit. Sinds 2008 worden de transporttarieven van elektriciteit en gas door de CREG goedgekeurd voor een periode van vier jaar 17. Nieuwe tarieven voor de regulatoire periode zijn sinds 1 januari 2016 van kracht. In het eerste kwartaal 2018 werden deze tarieven echter naar boven bijgesteld voor elektriciteit 18 en naar beneden voor gas In het kader van de zesde staatshervorming (bijzondere wet van 6 januari 2014) werd de regulering van de distributietarieven voor elektriciteit en gas op 1 juli 2014 overgeheveld naar de gewestelijke regulerende overheden. In het Vlaams Gewest werden nieuwe distributietarieven goedgekeurd door de VREG voor het jaar Deze tarieven dalen voor elektriciteit bij de meerderheid van de distributiebeheerders, onder andere door een daling van de regulatoire saldi (dit wil zeggen een daling van de begrotingstekorten) en door een daling van het budget voor het be- 14 De energiecomponenten van elektriciteit en gas kunnen worden beïnvloed door hogere prijzen op de groothandelsmarkt voor energie (die gedeeltelijk wordt bepaald door de brandstofprijzen, en dus door de Brentolieprijzen), de wisselkoersen, de beschikbaarheid van productiefaciliteiten (zoals kerncentrales), weersomstandigheden (inclusief seizoensinvloeden) en economische factoren. 15 De gewichten van de verschillende componenten verschillen sterk tussen een elektriciteits- en een gasfactuur. Ze kunnen ook sterk verschillen naargelang het type klant (consumptieprofiel en spanningsniveau van de aansluitingen), het distributiegebied, het gewest en de leverancier. 16 Na de overname van Eni Belgium door Eneco, wordt sinds 1 juni 2018 een nieuw prijsaanbod gedaan door Eneco. 17 Ze mochten niettemin worden geïndexeerd en, in een aantal gevallen, in de loop van de periode worden aangepast (maar steeds na goedkeuring door de CREG). 18 De stijging van de transporttarieven van elektriciteit tussen 2017 en 2018 wordt verklaard door de actualisatie van een aantal tarieven voor de openbare dienstverplichtingen (ODV's), enerzijds, en van een aantal taksen en belastingen anderzijds. Deze wijzigingen, goedgekeurd door de CREG, gaan onder andere over de stijging van het tarief voor de openbare dienstverplichting voor de financiering van de aansluiting van offshore-windturbineparken. De extra kost voor het gebruik van het openbaar domein in het Waals Gewest is ook gestegen, net als de kost inzake de retributie wegenisrecht in Brussel. Zie de beslissing van de CREG van 16/11/2017: 19 Fluxys verlaagde zijn transporttarieven voor 2018 via een tussentijds herzieningsmechanisme van de tarieven zoals voorzien in een CREG-besluit. De daling van deze tarieven is het gevolg van de lage rentevoeten en de aanhoudende inspanningen inzake efficiëntie. De tarieven werden overigens niet geïndexeerd op 1 januari Zie: BE/NewsAndPress/2017/170323_TariffReduction. 20 De transporttarieven van gas en elektriciteit voor 2018, die door de energieleveranciers worden aangerekend, zijn op 1 maart 2018 van kracht geworden. 15

16 schouwde jaar voor de financiering van bepaalde exogene kosten 21 zoals de kosten van steuncertificaten. De nieuwe distributietarieven voor gas zijn gestegen in vergelijking met de gemiddelde tarieven in Dit wordt voornamelijk verklaard door een stijging van het budget voor de endogene kosten 22, door onder andere de inflatie en de stijgende evolutie van de netwerkkosten 23. In het Waals Gewest werden de distributietarieven van elektriciteit en gas, van kracht op 31 december 2017, verlengd tot 31 december In Brussel zijn nieuwe distributietarieven voor gas en elektriciteit op 1 januari 2015 van kracht geworden, en dit voor een periode van vijf jaar (van 2015 tot 2019). Voor het jaar 2018 werden deze tarieven verhoogd door de toezichthouder BRUGEL, zowel voor gas als voor elektriciteit 25. Een aanvullende belasting op elektriciteit is tussen maart 2016 en december 2017 van kracht geweest in Vlaanderen om de schuld in verband met het systeem van groene stroomcertificaten te financieren. Die belasting werd geïntegreerd in de bijdrage Energiefonds 26. Deze belasting is sinds 1 januari 2018 afgeschaft, ten gevolge van een beslissing van het Grondwettelijk Hof van 22 juni Ter compensatie van deze afschaffing van deze belasting, besliste de Vlaamse regering, op 23 september 2017, om enerzijds de bijdrage Energiefonds forfaitair en anderzijds de bijdrage groene energie te verhogen (die deel uitmaakt van de energiecomponent en dus afhankelijk is van het verbruiksniveau) in januari Deze stijging is echter beperkt tot 9 euro per jaar (5 euro forfait en 4 euro met betrekking tot het verbruik) voor een gemiddeld huishouden (voor een verbruik van kwh). De opwaartse impact op de prijzen zal dus minder zijn. Elektriciteit Elektriciteit heeft een positieve inflatie gekend in het derde kwartaal 2018 en bedroeg 2,9 % tegenover -1,1 % in het vorige kwartaal. Deze positieve inflatie is voornamelijk te wijten aan de stijging van de kost van de pure energiecomponent. Bij constante belastingen (zonder de afschaffing op 1 januari 2018 van de bijkomende taks in de bijdrage Energiefonds in Vlaanderen) zou de inflatie voor elektriciteit in het derde kwartaal ,9 % bereikt hebben, ofwel 5,0 procentpunt meer in vergelijking met de reële situatie. Op basis van de indicator "gemiddelde Belgische elektriciteitsfactuur" 27 kan de evolutie van de verschillende componenten van de elektriciteitsprijs worden geëvalueerd, namelijk de energiecomponent, de nettarieven en de taksen en toeslagen. In de totale elektriciteitsfactuur had de energiecomponent in het derde kwartaal 2018 een aandeel van 21 Exogene kosten zijn kosten waarvoor de netwerkbeheerder geen enkele impact heeft en die niet beïnvloed worden door efficiëntie. 22 Endogene kosten zijn kosten inzake de uitbreiding en het beheer van het distributienetwerk, en die kunnen beïnvloed worden door de netwerkbeheerder. 23 Zie website van de VREG : 24 Zie communicatie van de CWaPE van 05/12/2017: 25 De aangebrachte wijzigingen aan de tariefmethodologieën in 2016 hebben de jaarlijkse actualisering van de distributiekosten inzake de posten "openbare dienstverplichtingen" en "extra kost inzake vennootschapsbelasting" mogelijk gemaakt. Deze tarieven zijn gestegen in vergelijking met Zie: 26 Van maart 2016 tot december 2016 bedroeg de bijdrage Energiefonds 100 euro per jaar voor de Vlaamse verbruikers die maximum kwh verbruiken. Op 1 januari 2017 werd deze bijdrage Energiefonds geïndexeerd en bedroeg 103,37 euro. 27 De gebruikte methodologie voor het uitwerken van de indicator van de gemiddelde elektriciteitsfactuur voor de consument wordt uitgelegd in het «Jaarverslag 2011 van het Prijzenobservatorium». 16

17 34,5 %, de nettarieven een aandeel van 46,3 %, de taksen en heffingen 2,0 % en de btw 17,2 %. Ter vergelijking: in de totale gasfactuur bedroeg het aandeel van deze componenten respectievelijk 50,9 %, 28,9 %, 3,1 % en 17,1 %. De kost van de energiecomponent van de elektriciteitsprijs (inclusief de kosten voor groene energie en voor warmtekrachtkoppeling) liet een inflatie van gemiddeld 20,1 % optekenen (tegenover 9,0 % in het vorige kwartaal). De component kostte dus 10,2 cent/kwh (ofwel 34,5 % van de totale elektriciteitsprijs voor een standaard consumptieprofiel van kwh/jaar aan enkelvoudig tarief ) in het derde kwartaal Deze prijsstijging op jaarbasis is hoofdzakelijk te verklaren door de stijging van de kosten van de pure energiecomponent, dit wil zeggen exclusief de kosten van groene energie en warmtekrachtkoppeling (ofwel gemiddeld +24,8 % in vergelijking met een jaar eerder voor de prijs/kwh en de heffing, als gevolg van de stijging van de waarde van de indexeringsparameters voor variabele contracten en de stijging van de vaste tarieven). Meer bepaald is de stijging van de elektriciteitsprijzen op de groothandelsmarkten sinds het begin van het jaar voornamelijk te wijten aan de opwaartse trend van de prijzen van energiegrondstoffen zoals olie, gas en steenkool (onder meer als gevolg van de OPEC-overeenkomst, de toegenomen vraag naar aardgas en steenkool 28 ) en de aanzienlijke stijging van de prijs van CO2-certificaten (als gevolg van een hervorming van de emissierechtenmechanismen 29 ). Bovendien hebben de aankondiging van de onbeschikbaarheid van de meeste Belgische kerncentrales (en ook van sommige gasgestookte elektriciteitscentrales) en de onzekerheid over de elektriciteitsvoorziening in ons land voor de komende winter de spotprijzen (kortetermijnprijzen) in België sinds september onder druk gezet. De groenestroom- en warmtekrachtkoppelingsbijdragen, die goed zijn voor ongeveer 21,4 % van de energiecomponent (of 7,4 % van de totale prijs voor elektriciteit), stegen met gemiddeld 5,7 % ten opzichte van een jaar voordien, als gevolg van onder andere de stijging van deze bijdragen in Vlaanderen (zie hierboven) 30. De nettarieven (inclusief huur van de meter en prosumententarief) zijn gemiddeld relatief stabiel gebleven tussen het derde kwartaal 2017 en het derde kwartaal 2018 (+0,5 %, ofwel hetzelfde inflatieniveau als vorig kwartaal). Zij bedroegen gemiddeld 13,69 cent/kwh en vertegenwoordigden 46,3 % van de totale elektriciteitsprijs in de beschouwde periode. De transmissietarieven voor elektriciteit (met een gewicht van 7,4 % in de totale prijs) zijn dit kwartaal licht gestegen tot gemiddeld 2,5 % op jaarbasis (tegenover 2,2 % in het vorige kwartaal), als gevolg van de toepassing van nieuwe tarieven vanaf 1 maart 2018 (zie hierboven). 28 De steenkoolprijzen vertonen sinds mei 2017 een opwaartse trend als gevolg van de beslissing van China om steenkool in te voeren, wat heeft geleid tot een sterke stijging van de elektriciteitsprijzen in Duitsland. Duitsland produceert namelijk een deel van zijn elektriciteit uit steenkool. Door de koppeling van de elektriciteitsmarkten heeft deze situatie een impact gehad op de prijs van elektriciteit in België. 29 Zie Om de uitstoot van broeikasgassen te bestrijden, heeft de Europese Unie in 2005 een systeem voor handel in emissiequota ingevoerd. Dit systeem voorziet in een jaarlijkse vermindering van de CO2-uitstoot door bedrijven (inclusief de producenten van elektriciteit) door het bepalen van plafonds voor emissiequota die na verloop van tijd worden verlaagd. De quota's worden ofwel verkregen ofwel gekocht op de Europese markt. De Europese Commissie heeft sinds 2012 een hervormingsproces in gang gezet. De maatregelen beogen voornamelijk van het overschot aan emissiequota weg te werken (onder meer als gevolg van de economische crisis) ten einde de prijs te laten stijgen en daarmee investeringen te stimuleren om de CO2-uitstoot te beperken. Een nieuwe hervorming van het systeem voor de handel in emissiequota werd in februari 2018 aangenomen. Dit heeft geleid tot een stijging van de prijs van de Europese CO2-emissiequota: van 6-7 euro per ton in 2017 tot ongeveer 20 euro per ton in het derde kwartaal Dat heeft bijgedragen tot de verhoging van de elektriciteitsfactuur voor de consumenten. 30 De Belgische consument betaalt op zijn elektriciteitsfactuur een bijdrage groene energie (in de drie gewesten) en een bijdrage warmtekrachtkoppeling (alleen in Vlaanderen). Die worden vrij bepaald door de elektriciteitsleveranciers en dienen om de aankoopkosten van verplichte groenestroomcertificaten te recupereren (quota vastgelegd per decreet). Voor meer informatie: FOD Economie, "Eerste kwartaalverslag 2013 van het Prijzenobservatorium". 17

18 De distributietarieven (met een gewicht van 38,1 % in de totale prijs, inclusief prosumententarief) daalden met 1,0 % op jaarbasis (tegenover -0,9 % tijdens het vorige kwartaal), vooral omwille van de invoering van nieuwe distributietarieven in januari 2018 (zie hierboven). Er zijn echter grote verschillen tussen de gewesten. De distributietarieven in het Waals Gewest zijn immers ongewijzigd gebleven (ter herinnering, de tarieven die van kracht waren op 31 december 2017 werden verlengd tot 31 december 2018). In het Vlaams Gewest daarentegen daalden de tarieven met 2,1 % op jaarbasis, terwijl de tarieven in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest tijdens het beschouwde kwartaal met 6,6 % stegen. In het derde kwartaal 2018 kwam de jaarlijkse gemiddelde kost voor deze tarieven in Brussel lager uit dan de kosten die toegepast werden in de twee andere gewesten, namelijk 33 euro minder dan in Wallonië en 189 euro minder dan in Vlaanderen. De component taksen en belastingen (exclusief btw) 31, met een aandeel van 2,0 % in de totale prijs (tegenover 7,9 % in het derde kwartaal 2017) is gemiddeld sterk gedaald in het derde kwartaal 2018 in vergelijking met een jaar eerder, en bedroeg zo gemiddeld 0,60 cent/kwh (tegenover 2,3 cent/kwh in het derde kwartaal 2017). De daling van deze component wordt hoofdzakelijk verklaard door de afschaffing van de bijkomende belasting geïntegreerd in de bijdrage Energiefonds in maart 2016 in het Vlaams Gewest om de schuld van de groenestroomcertificaten te financieren (zie hierboven). Het blijkt dus dat de stijging op jaarbasis van de consumptieprijzen voor elektriciteit in het derde kwartaal 2018 hoofdzakelijk te wijten is aan de stijging van de kost van de pure energiecomponent. In het derde kwartaal 2018 bedroeg de totale jaarfactuur voor elektriciteit van een doorsneehuishouden (jaarlijks verbruik van kwh aan enkelvoudig tarief) gemiddeld euro, een stijging met 10 euro vergeleken met een jaar voordien 32. In het derde kwartaal 2018 bedroeg de totale jaarfactuur voor elektriciteit van een doorsnee huishouden gemiddeld respectievelijk 843 euro en euro in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en in het Waals Gewest. Dit is een stijging van respectievelijk 106 euro en 82 euro op één jaar. In het Vlaams Gewest is de factuur gedaald met 47 euro op jaarbasis en bedroeg ze euro in het derde kwartaal De prijsverschillen tussen de gewesten zijn voornamelijk te verklaren door een verschil in de distributietarieven als gevolg van de sterke stijging ervan in het Vlaams Gewest omwille van de hoge kosten verbonden aan de financiering van steunmaatregelen voor hernieuwbare energie 34 en de invoering van een prosumententarief voor eigenaars van zonnepanelen. Tabel 4. Gemiddelde kost op jaarbasis van de totale elektriciteitsfactuur (jaarlijks verbruik van kwh aan enkelvoudig tarief) (In euro, jaarfactuur) K K Verschil Vlaanderen Wallonië Brussel België Bronnen: Eigen berekeningen, VREG, CWaPE, BRUGEL, FOD Economie 31 Deze component omvat onder meer de energiebijdrage, de federale bijdrage en de bijdrage Energiefonds. 32 De berekeningsmethode is gebaseerd op de verwervingsbenadering volgens de richtlijnen van Eurostat voor het GICP. Die benadering houdt rekening met een geschatte aankoopprijs (op jaarbasis) bij het ondertekenen van het contract. Die geschatte prijs is dus gebaseerd op een enkele waarde (de actuele waarde) van verschillende prijscomponenten die de energieleveranciers toepassen, in tegenstelling tot de betalingsbenadering die rekening houdt met het gemiddelde van de maandprijzen van de laatste 12 maanden gewogen naargelang het maandelijkse consumptieniveau. 33 De resultaten kunnen sterk variëren volgens het beschouwde verbruikersprofiel. 34 De distributienetbeheerders in het Vlaams Gewest zijn verplicht groenestroomcertificaten aan te kopen tegen een gegarandeerde minimumprijs. Dat geldt voor de installaties die aangesloten zijn op het laag- of middenspanningsnet. 18