ANALYSE VAN DE PRIJZEN DERDE KWARTAALVERSLAG 2016 VAN HET INSTITUUT VOOR DE NATIONALE REKENINGEN PRIJZENOBSERVATORIUM

Transcriptie

1 Instituut voor de nationale rekeningen ANALYSE VAN DE PRIJZEN DERDE KWARTAALVERSLAG 2016 VAN HET INSTITUUT VOOR DE NATIONALE REKENINGEN PRIJZENOBSERVATORIUM

2 Meer informatie: FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie Peter Van Herreweghe City Atrium Vooruitgangstraat Brussel Tel.: Peter.Vanherreweghe@economie.fgov.be 2

3 Inleiding De wet van 8 maart 2009, tot wijziging van de wet van 21 december 1994 houdende sociale en diverse bepalingen, voorziet dat de FOD Economie de taak van prijsobservatie en prijsanalyse voor rekening van het Instituut voor de Nationale Rekeningen (INR) uitvoert. Met de wet van 26 april 2013, houdende de invoeging van boek V in het Wetboek van economisch recht (getiteld "De mededinging en de prijsevoluties"), werd het onderzoeksdomein van het Prijzenobservatorium uitgebreid. Het Prijzenobservatorium kan voortaan onderzoek uitvoeren vanuit de invalshoeken prijsverloop, prijsniveau, marges en tenslotte marktwerking. In dit verslag wordt het verloop van de consumptieprijzen in België in het derde kwartaal 2016 onderzocht. Er wordt aandacht besteed aan de totale inflatie en aan het prijsstijgingstempo van de vijf grote productgroepen: energiedragers, bewerkte en niet-bewerkte levensmiddelen, diensten en tenslotte industriële, niet-energetische goederen. Voor elke productgroep wordt eerst de inflatie in België toegelicht, welke vervolgens vergeleken wordt met die in de buurlanden. Het geharmoniseerd indexcijfer der consumptieprijzen (GICP), dat opgesteld wordt door de Algemene Directie Statistiek conform de Europese methodologie, vormt veruit de belangrijkste gegevensbron voor het verslag. De analyse werd uitgebreid met detailgegevens van het GICP en met andere statistieken van officiële instanties (IMF, EC, ). De volgende medewerkers van het Prijzenobservatorium hebben meegewerkt aan dit verslag: Christine Bruynoghe, Myrle Claessens, Julie Durieu, Mathias Ingelbrecht, Jean-Yves Jaucot, Céline Rigby, Els Somers, Jean-Paul Theunissen, Sarah Van Cauwenbergh en Erwin Van Hirtum. Het Wetenschappelijk Comité voor prijsobservatie en -analyse verleende op 21 oktober een gunstig advies en de Raad van Bestuur van het INR heeft dit verslag goedgekeurd op 26 oktober

4 Inhoudstafel Inleiding...3 Inhoudstafel...4 Samenvatting...5 I Totale inflatie in het derde kwartaal I.1 Totale inflatie in België...8 I.2 Totale inflatie in de voornaamste buurlanden II Inflatie voor energie in het derde kwartaal II.1 Inflatie voor energie in België II.2 Inflatie voor energie in de voornaamste buurlanden III Inflatie voor bewerkte levensmiddelen in het derde kwartaal III.1 Inflatie voor bewerkte levensmiddelen in België III.2 Inflatie voor bewerkte levensmiddelen in de voornaamste buurlanden IV Inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen in het derde kwartaal IV.1 Inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen in België IV.2 Inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen in de voornaamste buurlanden V Inflatie voor diensten in het derde kwartaal V.1 Inflatie voor diensten in België V.2 Inflatie voor diensten in de voornaamste buurlanden VI Inflatie voor niet-energetische industriële goederen in het derde kwartaal VI.1 Inflatie voor niet-energetische industriële goederen in België VI.2 Inflatie voor niet-energetische industriële goederen in de voornaamste buurlanden VII Stand van zaken inzake de marktwerking van optische producten VII.1 Belang van de optiekketen VII.2 Structuur en marktwerking VII.3 Financiële analyse en kostenstructuur van de optieksector VII.4 Conclusie Lijst van afkortingen Bijlagen Bijlage 1. Overzicht van de prijsbewegingen van producten en diensten tussen het derde kwartaal 2015 en Bijlage 2. Inflatie in het derde kwartaal 2016 met en zonder gewijzigde indirecte belastingen in België en in de voornaamste buurlanden

5 Samenvatting 1. In het derde kwartaal 2016 is de totale inflatie in België, gemeten op basis van het GICP, licht gestegen en bedroeg gemiddeld 1,9 % (tegenover 1,6 % in het vorige kwartaal). Deze stijging van de inflatie is voornamelijk te wijten aan een positieve inflatie voor energie (wat niet meer het geval was sinds eind 2012), en in mindere mate aan een stijging van de inflatie voor niet-energetische industriële producten. De onderliggende inflatie daalde lichtjes het afgelopen kwartaal en kwam uit op gemiddeld 2,1 %. 2. De totale inflatie in de voornaamste buurlanden (Duitsland, Frankrijk en Nederland) versnelde in het derde kwartaal 2016 en bedroeg gemiddeld 0,4 % (tegenover een nulinflatie in het tweede kwartaal 2016), maar blijft dus veel lager dan die van België. Het inflatieverschil ten nadele van België is dus constant gebleven en is te wijten aan een hogere inflatie vooral voor de diensten, voor de energetische producten en voor de bewerkte levensmiddelen. De onderliggende inflatie van de buurlanden is dit kwartaal gemiddeld ook licht versneld tot 0,8 %, terwijl ze tijdens dezelfde periode in België licht gedaald is, maar op een hoger niveau. 3. De inflatie van energetische producten is het afgelopen kwartaal lichtjes positief geworden, wat niet meer gebeurd was sinds het vierde kwartaal 2012 (ter herinnering, de inflatie bedroeg nog gemiddeld -2,9 % in het tweede kwartaal). Voor motorbrandstoffen en huisbrandolie bedroeg de prijsdaling op jaarbasis respectievelijk gemiddeld 5,0 % en 14,4 % (tegenover respectievelijk -10,2 % en -26,0 % in het vorige kwartaal) door de daling van de gemiddelde olieprijs tussen het derde kwartaal 2015 en 2016 (-8,5 % in euro). De consumptieprijzen voor elektriciteit zijn op jaarbasis met gemiddeld 29,1 % gestegen in het derde kwartaal 2016 (tegenover 40,6 % in het voorgaande kwartaal). Deze vertraging van de inflatie wordt grotendeels verklaard door enerzijds het wegvallen van het basiseffect te wijten aan de verhoging van het btw-tarief in september 2015 (maar waarvan het effect zich nog wel liet voelen in juli en augustus), en anderzijds aan het wegvallen van het basiseffect te wijten aan de toevoeging van een "prosumententarief" aan de distributietarieven in Vlaanderen in juli 2015 en de invoering van een vennootschapsbelastingtarief in de drie gewesten tussen maart en augustus Bovendien blijft de inflatie van elektriciteit zeer hoog wat hoofdzakelijk te wijten is aan de btw-verhoging van 6 % naar 21 % sinds september 2015, aan de stijging van andere taksen (hoofdzakelijk de stijging van de bijdrage Energiefonds in maart in het Vlaams Gewest om de schuld in verband met het systeem van groenestroomcertificaten te financieren), aan de afschaffing van gratis kwh in Vlaanderen, en in mindere mate aan de stijging van de distributietarieven (gemiddeld +4,6 %). De pure energiecomponent (prijs/kwh en retributie, zonder bijdrage voor groene energie en zonder gratis elektriciteit) had overigens een neerwaartse impact op de elektriciteitsfactuur met een jaar-op-jaar prijsdaling van 19,0 %. De consumptieprijs voor aardgas is op jaarbasis minder sterk gedaald (-12,2 % tegenover -14,5 % in het voorgaande kwartaal) vooral omwille van de meer gematigde daling van de kost van de energiecomponent op jaarbasis (-18,5 % tegenover -26,1 % in het vorige kwartaal). De distributietarieven van gas zijn stabiel gebleven op jaarbasis (+0,6 %). 4. In de buurlanden was de prijsdaling voor energie op jaarbasis opnieuw minder uitgesproken en bedroeg gemiddeld 4,3 % (-6,7 % in het vorige kwartaal). Het inflatieverschil voor deze productgroep was dus ten nadele van België, voornamelijk door elektriciteit, en in mindere mate door de motorbrandstoffen. Gas en vloeibare brandstoffen droegen op hun beurt bij tot het verkleinen van het inflatieferschil. Het prijsstijgingstempo voor elektriciteit was gemiddeld redelijk laag in de buurlanden, namelijk 0,2 % (tegenover 0,7 % in het vorige kwartaal) en lag veel lager dit kwartaal dan in België. De prijsdaling voor gas was gemiddeld minder uitgesproken in de buurlanden, nl. -3,4 %. Wat betreft het prijsniveau, blijkt uit cijfers van de CREG dat de Belgische consument 3,4 % meer betaald heeft voor de totale elektriciteitsfactuur, maar 13,2 % minder voor de totale gasfactuur in het derde kwartaal 2016 (totaal voor alle componenten, inclusief nettarieven, btw en verschillende taksen) in vergelijking met het gemiddelde van de buurlanden. De prijsverschillen van land tot land blijven echter aanzienlijk. 5

6 5. In het derde kwartaal 2016 zijn de prijzen voor voedingsgrondstoffen (uitgedrukt in euro) gemiddeld met 6,2 % gedaald op jaarbasis. De bewerkte levensmiddelen (tabak inbegrepen) waren nochtans 3,5 % duurder in de winkels, dat wil zeggen een lager inflatieniveau dan in het vorige kwartaal (+3,8 %). Deze vertraging van de inflatie is te wijten aan een minder uitgesproken inflatie voor alcoholhoudende dranken (-1,5 procentpunt in het derde kwartaal 2016 in vergelijking met het vorige kwartaal, voornamelijk door een vertraging van de inflatie voor wijn) en voor melkproducten (-1,1 procentpunt door de sterke vertraging van de inflatie voor melk na afloop van het melkakkoord). In onze buurlanden is de inflatie voor bewerkte levensmiddelen gemiddeld stabiel gebleven op een zeer zwak niveau (namelijk 0,3 %). Het is hoofdzakelijk wijn (met een inflatie van +9,6 % in België tegenover gemiddeld +0,8 % in de buurlanden) die de grootste bijdrage leverde tot het inflatieverschil ten nadele van België. Als tabak en alcoholhoudende dranken niet worden meegerekend, namen de prijzen van bewerkte levensmiddelen in België met 1,6 % toe, tegenover een daling van gemiddeld 0,4 % in de buurlanden. 6. Het prijsstijgingstempo van niet-bewerkte levensmiddelen is opnieuw vertraagd dit kwartaal (gemiddeld 2,4 %, tegenover 2,6 % in het vorige kwartaal) wat vooral te wijten is aan de minder uitgesproken prijsstijgingen van vis en groenten. Op jaarbasis moest de consument namelijk 2,3 % meer betalen voor groenten (tegenover +4,8 % in het derde kwartaal) en 8,4 % meer voor vis (tegenover +12,2% in het tweede kwartaal 2016). De inflatie van vis, hoewel die lichtjes gedaald was ten opzichte van het vorige kwartaal, is voor een groot deel te wijten aan de sterke prijsstijging van grijze garnalen als gevolg van een beperkt aanbod. Bovendien steeg de inflatie van vlees lichttot 0,9 % (tegenover 0,8 % in het vorige kwartaal) en de prijzen van fruit stegen met 3,5 % op jaarbasis (tegenover -0,9 % door onder andere de prijsverhogingen voor sinaasappelen, aardbeien en citroenen). In de voornaamste buurlanden steeg de inflatie voor deze productgroep daarentegen van gemiddeld 2,0 % naar 2,6 %. 7. De inflatie voor diensten kwam uit op gemiddeld 2,4 % in het derde kwartaal 2016, namelijk hetzelfde niveau als in het vorige kwartaal. Deze stabilisatie is voornamelijk het gevolg van de vertraging van de inflatie voor de categorieën vrijetijdsbesteding en gezondheidszorg (van 3,0 % tot 2,8 %, gedeeltelijk door de vertraging van de inflatie voor digitale televisie) en huisvestingsdiensten (van 1,5 % tot 1,1 % met onder andere de verdwijning van het basiseffect van de afvalophaling) die gecompenseerd werd door de versnelling van de inflatie voor de andere diensten (van 3,0 % tot 3,1 %) en de transportdiensten (van 1,0 % tot 1,3 % door de versnelling van het prijsstijgingstempo voor vliegtuigtickets). Gezien het grote gewicht ervan in de consumptiekorf (42,4 %) leverden de diensten de grootste bijdrage tot de totale inflatie (1,0 procentpunt) in België. Merk op dat de gereglementeerde diensten een grote impact hebben op de inflatie van diensten. Met een gewicht van 28,3 % in het geheel van de diensten, waren ze dit kwartaal verantwoordelijk voor iets meer dan een derde van de diensteninflatie. In de buurlanden steeg de inflatie voor de diensten licht en bedroeg gemiddeld 1,1 % dit kwartaal (tegenover 0,9 % in het vorige kwartaal) en ligt dus lager dan in België. De categorieën telefoondiensten (de packs kostten in België 7,7 % meer in vergelijking met vorig jaar), onderwijs (het inschrijvingsgeld voor de hogescholen en de universiteiten is gestegen in Vlaanderen in oktober 2015) en restaurants en cafés hebben een belangrijk aandeel in het inflatieverschil ten nadele van België voor de diensten. 8. In het derde kwartaal 2016 bedroeg de inflatie voor niet-energetische industriële producten gemiddeld 1,2 % (tegenover 1,0 % in het tweede kwartaal 2016) onder andere door de versnelling van de inflatie van schoenen (van 0,8 % tot 1,3 %) en kledij (van 0,3 % tot 1,3 %) als gevolg van minder uitgesproken kortingen in juli. In de buurlanden vertraagde de inflatie daarentegen licht en bedroeg gemiddeld 0,5 % (tegenover 0,6 % in het vorige kwartaal). Het belangrijke inflatieverschil met België is voornamelijk te wijten aan een hogere inflatie voor auto's in België (wegens onder andere de stijging van de belasting op inverkeerstelling in Vlaanderen in januari 2016). 6

7 9. Een korte analyse van de structuur en de marktwerking van optische producten in België (hoofdzakelijk corrigerende brillen die het belangrijkste product zijn) werd gerealiseerd door het Prijzenobservatorium. Het belang dat gehecht wordt aan deze sector is onder andere te wijten aan de sterke prijsstijgingen van brillen en lenzen in België (+10,2 % tussen januari 2010 en september 2016 volgens het ICP) en de grootte van het huishoudbudget dat gebruikt wordt voor de aankoop van deze producten (120 EUR per jaar en per huishouden volgens de huishoudbudgetenquête 2014). Uit deze analyse blijkt dat de Belgische optieksector gekenmerkt wordt door een toename van het omzetcijfer, welke gepaard gaat met een groeiende vraag naar optische producten door de consumenten. De sector genereerde ook een hoge rendabiliteit in vergelijking met de andere sectoren van de kleinhandel, ondanks een daling van de rendabiliteit tussen 2008 en Bovendien is het marktaandeel van de grootste bedrijven van de sector de laatste jaren gestegen. In tegenstelling tot Frankrijk of Nederland heeft de concurrentie tussen de grote opticienketens op de Belgische markt niet bijgedragen tot een verlaging van de prijs van brillen of lenzen. Integendeel, de stijging van de prijzen van deze producten is iedere jaar hoger in België dan in de buurlanden, met uitzondering van Duitsland. 7

8 I Totale inflatie in het derde kwartaal I.1 Totale inflatie in België In september 2016 kwam het gemiddelde consumptieprijspeil, gemeten aan de hand van het GICP (basisjaar 2010=100), uit op 110,9 in september 2016 of juist iets lager dan in juni. De index van de onderliggende inflatie, die geen rekening houdt met het prijsverloop van niet-bewerkte levensmiddelen en energieproducten, daalde ook lichtjes en bereikte 111,3. Beide curves vertoonden in juli een knik naar beneden als gevolg van de soldenperiode. De consumptieprijzen voor energieproducten zijn iets gestegen tussen het tweede kwartaal 2016 en het derde kwartaal Grafiek 1. Recent verloop van het GICP, de onderliggende inflatie-index en de consumptieprijzen voor energiedragers (Index 2010=100) GICP (linkerschaal) Onderliggende inflatie (linkerschaal) Energiedragers (rechterschaal) Bronnen: EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium In het derde kwartaal 2016 liet de totale inflatie een lichte toename optekenen en bedroeg ze gemiddeld 1,9 % 3 (tegenover 1,6 % in het voorgaande kwartaal). Deze stijging van de inflatie tussen deze twee kwartalen van 2016 is voornamelijk te wijten aan een positieve inflatie voor energie (wat niet meer het geval was sinds eind 2012), en in mindere mate aan een stijging van de inflatie voor de niet-energetische industriële goederen. 1 De gemiddelde inflatie voor een kwartaal wordt berekend als de procentuele variatie van het rekenkundige gemiddelde van de indexcijfers van het betrokken kwartaal ten opzichte van het rekenkundige gemiddelde van de indexcijfers van het overeenstemmende kwartaal van het voorgaande jaar. 2 Omwille van de vergelijkbaarheid met de evoluties in andere Europese landen, gebeurt de analyse op basis dat van het geharmoniseerd indexcijfer van de consumptieprijzen (GICP). 3 Bij ongewijzigde indirecte belastingen zou de inflatie 1,0 % hebben bedragen. 8

9 Grafiek 2. Recent verloop van de totale inflatie, de onderliggende inflatie en de consumptieprijzen voor energiedragers (Veranderingspercentage ten opzichte van de overeenstemmende maand van het voorgaande jaar) Totale inflatie (linkerschaal) Onderliggende inflatie (linkerschaal) Energiedragers (rechterschaal) Bronnen: EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium Binnen de vijf grote productgroepen van het GICP kunnen de voornaamste prijsbewegingen als volgt samengevat worden: In het derde kwartaal 2016 werden de energieproducten op jaarbasis 0,3 % duurder (tegenover -2,9% in het tweede kwartaal 2016). De toename van de inflatie voor energie is voornamelijk te wijten aan de meer gematigde daling van de olieproducten (motorbrandstoffen en vloeibare brandstoffen). Deze productgroep heeft amper bijgedragen aan de totale inflatie. De inflatie voor bewerkte levensmiddelen is gedaald en bedroeg 3,5 % in het derde kwartaal Deze productgroep leverde een positieve bijdrage van 0,5 procentpunt tot de totale inflatie. De inflatie voor niet-bewerkte levensmiddelen vertraagde en daalde van gemiddeld 2,6 % in het tweede kwartaal 2016 tot 2,4 % in het beschouwde kwartaal. De invloed van deze groep producten op de totale inflatie bedroeg 0,2 procentpunt, rekening houdend met een beperkt gewicht in de consumptiekorf (7,7 %). Het prijsstijgingstempo van de diensten is gestabiliseerd tot gemiddeld 2,4 %in het derde kwartaal Deze productengroep leverde de belangrijkste bijdrage tot de totale inflatie (1,0 procentpunt), door het grote gewicht in de consumptiekorf (42,4 %). Het prijsstijgingstempo voor niet-energetische industriële goederen is lichtjes gestegen tot gemiddeld 1,2 % in het derde kwartaal 2016 (tegenover 1,0 % in het tweede kwartaal 2016). Deze productgroep droeg 0,3 procentpunt bij tot de totale inflatie. 9

10 De onderliggende inflatie is het afgelopen kwartaal licht gedaald tot gemiddeld 2,1 %. Het viermaandelijks voortschrijdende gemiddelde van de gezondheidsindex 4 kwam in september uit op 101,75 punten (index 2013=100). In mei 2016 werd de spilindex van 101,02 overschreden met als gevolg een verhoging van 2 % van de sociale uitkeringen in juni en van de lonen in de openbare sector in juli. De spilindex, die nu vastligt op 103,04, werd deze maand niet overschreden 5. Tabel 1. Recent verloop van de inflatie voor het geharmoniseerde indexcijfer der consumptieprijzen (Jaarlijks veranderingspercentage, tenzij anders vermeld) III Bijdrage 1 Gewicht III IV I II III jul aug sep Energie -4,6-6,0-8,0-6,3-5,0-5,0-2,9 0,3 0,6-0,1 0,4-0,01 9,2 Bewerkte levensmiddelen 3,2 2,1 1,6 1,4 2,5 3,8 3,8 3,5 3,8 3,5 3,2 0,46 13,1 Niet-bewerkte levensmiddelen a 4,4-1,3 2,1 2,9 4,2 3,2 2,6 2,4 2,2 3,1 2,0 0,19 7,7 Diensten 1,9 2,2 2,4 2,3 2,6 2,3 2,4 2,4 2,3 2,4 2,3 0,99 42,4 Niet-energetische industriële goederen 1,0 0,3 0,5 0,5 0,6 1,1 1,0 1,2 1,5 1,1 0,9 0,31 27,6 p.m. Onderliggende inflatie b 1,8 1,6 1,6 1,6 1,9 2,2 2,2 2,1 2,3 2,2 1,7 1,67 83,1 p.m. Gezondheidsindex c 1,2 0,4 1,0 1,4 1,9 2,0 2,4 2,2 4,0 3,8 3,3 93,6 Totale inflatie 1,2 0,5 0,6 0,8 1,3 1,5 1,6 1,9 2,0 2,0 1,8 1,94 100,0 Bronnen: EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium a Fruit, groenten, vlees en vis. b Gemeten aan de hand van het GICP, zonder niet-bewerkte levensmiddelen en energiedragers. c Nationale consumptieprijsindex, zonder tabak, alcoholhoudende dranken, benzine en diesel. 1 Bijdrage tot de totale inflatie in het derde kwartaal 2016 (in procentpunt), 2 p.m. Gewicht in 2016 (in %) Grafiek 3. Bijdrage tot de totale inflatie 4 (In procentpunt, jaar- en kwartaalgemiddelden) K1-10 K2-10 K3-10 K4-10 K1-11 K2-11 K3-11 K4-11 K1-12 K2-12 K3-12 K4-12 K1-13 K2-13 K3-13 K4-13 K1-14 K2-14 K3-14 K4-14 K1-15 K2-15 K3-15 K4-15 K1-16 K2-16 K3-16 Bewerkte levensmiddelen Niet-energetische industriële goederen Niet-bewerkte levensmiddelen Bronnen: EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium Diensten Energie GICP 4 De gezondheidsindex wordt berekend op basis van de nationale consumptieprijsindex (NCPI), waarvan de methodologie op verschillende punten verschilt van die van het GICP (in het bijzonder wat betreft het gewichtenschema). 5 In de meest recente inflatievooruitzichten (04/10/2016) gaat het Federaal Planbureau ervan uit dat de spilindex in augustus 2017 zal worden overschreden. 10

11 I.2 Totale inflatie in de voornaamste buurlanden In het derde kwartaal 2016 versnelde de inflatie in de buurlanden 6 tot gemiddeld 0,4 % (tegenover een nulinflatie in het tweede kwartaal 2016), als gevolg van een zwakkere prijsdaling op jaarbasis van de energieproducten en de lichte versnelling van de inflatie voor diensten. Ter herinnering: de totale inflatie versnelde ook in België in dit kwartaal maar op een hoger niveau, met name 1,9 % (tegenover 1,6 % in het vorige kwartaal). Het inflatieverschil tussen België en de buurlanden is dus opnieuw ten nadele van België maar is constant gebleven tegenover het vorige kwartaal (1,64 procentpunt in het tweede kwartaal en 1,59 procentpunt in het derde kwartaal). Het afgelopen kwartaal was de inflatie licht positief in Frankrijk en Duitsland (0,4 % in beide landen, tegenover 0,1 % in het vorige kwartaal in Frankrijk en 0,0 % in Duitsland) en licht negatief in Nederland (-0,2 %, zoals in het vorige kwartaal). In het derde kwartaal 2016 lag de totale inflatie op basis van constante indirecte belastingen eveneens hoger in België (1,0 %) dan gemiddeld in de buurlanden (0,3 %) 7. Grafiek 4. Kwartaalevolutie van de totale inflatie en van de onderliggende inflatie in België en in de voornaamste buurlanden (Jaarlijks veranderingspercentage) 4,0 3,5 3,0 Totale inflatie 3,5 3,0 Onderliggende inflatie 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5-1,0 0, België Duitsland Frankrijk Nederland Gemiddelde buurlanden Bronnen: EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium 6 Het gemiddelde van de buurlanden is gewogen met de gewichten van elk land in 2016 die door Eurostat worden gepubliceerd (relatieve aandeel van de gezinsconsumptie). 7 Had men het (voor België door de Algemene Directie Statistiek berekende en door Eurostat gepubliceerde) GICP bij constant gehouden indirecte belastingen als maatstaf gebruikt, dan zou het inflatieverschil dus minder hoog zijn geweest. Immers zou dan de totale inflatie in het derde kwartaal 2016 in België 1,0 % hebben bedragen (in plaats van 1,9 % momenteel), in Frankrijk 0,2 % (in plaats van 0,4 %) en in Nederland -0,3 % (in plaats van -0,2 %). In Duitsland is er geen verschil in inflatie te zien (0,4 %). In Frankrijk laten vooral de energieproducten een verschil zien tussen de inflatie bij ongewijzigd gehouden indirecte belastingen en de huidige situatie. In België gaat het vnl. om energie en bewerkte levensmiddelen, en in Nederland om energie, bewerkte levensmiddelen en diensten. 11

12 De onderliggende inflatie versnelde gemiddeld licht in dit kwartaal in onze buurlanden. Ze steeg van 0,7 % tot 0,8 % terwijl ze in België licht daalde over dezelfde periode maar op een hoger niveau, nl. van 2,2 % tot 2,1 %. Bijgevolg nam het verschil in onderliggende inflatie met België dit kwartaal af en bedroeg het 1,4 procentpunt ten nadele van ons land (tegenover 1,5 procentpunt in het voorgaande kwartaal). De onderliggende inflatie versnelde in Duitsland van 0,9 % tot 1,1 % en bleef stabiel in Frankrijk (0,5 %) en in Nederland (0,4 %) 8. Tabel 2. Totale inflatie en zijn productgroepen in België en in de voornaamste buurlanden in het derde kwartaal 2016 (Jaarlijks veranderingspercentage, tenzij anders vermeld) België Gewicht 2016 (in %) Gemiddelde Duitsland Frankrijk Nederland Gemiddelde buurlanden België buurlanden Energie 0,3-4,3-5,5-1,9-6,1 9,2 9,7 Bewerkte levensmiddelen 3,5 0,3 0,6-0,1 0,3 13,1 11,8 Niet-bewerkte levensmiddelen 2,4 2,6 2,8 2,7 1,4 7,7 6,2 Diensten 2,4 1,1 1,3 0,9 0,2 42,4 45,4 Niet-energetische industriële goederen 1,2 0,5 0,8 0,0 0,7 27,6 26,9 Onderliggende inflatie 2,1 0,8 1,1 0,5 0,4 83,1 84,1 GICP 1,9 0,4 0,4 0,4-0,2 100,0 100,0 GICP (bij ongewijzigde indirecte belastingen) 1,0 0,3 0,4 0,2-0,3 100,0 100,0 Bronnen: EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium In het derde kwartaal 2016 was het verschil in totale inflatie tussen België en de buurlanden voor het zesde kwartaal op rij dus ten nadele van ons land. Alle productgroepen, met uitzondering van de niet-bewerkte levensmiddelen, vertoonden in ons land een hogere inflatie, en droegen dus bijna allemaal bij aan het vergroten van het inflatieverschil ten nadele van België. Vooral de diensten, de energieproducten en de bewerkte levensmiddelen leverden de grootste bijdrage tot het inflatieverschil: 0,5 procentpunt voor de diensten, 0,4 voor zowel de energieproducten als de bewerkte levensmiddelen. De bijdrage van de niet-energetische industriële goederen bedroeg 0,2 procentpunt. Ten slotte bleek de impact van niet-bewerkte levensmiddelen nihil te zijn. 8 Bij gelijk gehouden indirecte belastingen zou de onderliggende inflatie in België 1,8 % hebben bereikt (in plaats van 2,1 % nu). De onderliggende inflatie in de buurlanden zou niet significant verschillend zijn geweest, zodat het afgelopen kwartaal de onderliggende inflatie in België bij gelijkblijvende indirecte belastingen (1,8 %) hoger uitkwam dan gemiddeld in de buurlanden (0,8 %). 12

13 Grafiek 5. Bijdrage van elke productgroep aan het inflatieverschil tussen België en de voornaamste buurlanden 2,0 (In procentpunt, jaar- en kwartaalgemiddelden) 1,5 1,0 0,5 0,0-0,5-1, K1-10 K2-10 K3-10 K4-10 K1-11 K2-11 K3-11 K4-11 K1-12 K2-12 K3-12 K4-12 K1-13 K2-13 K3-13 K4-13 K1-14 K2-14 K3-14 K4-14 K1-15 K2-15 K3-15 K4-15 K1-16 K2-16 K3-16 Energie Bewerkte levensmiddelen Diensten Bronnen: EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium II Inflatie voor energie in het derde kwartaal 2016 II.1 Inflatie voor energie in België In het derde kwartaal 2016 werd de inflatie voor energiedragers opnieuw licht positief, wat al sinds het vierde kwartaal 2012 niet meer het geval was. De inflatie bedroeg nog gemiddeld -2,9 % in het vorige kwartaal. De versnelling van de inflatie laat zich hoofdzakelijk verklaren door de aanzienlijk lagere prijsdaling op jaarbasis voor de motorbrandstoffen en de vloeibare brandstoffen. De stabilisering van de energieprijzen op jaarbasis is het resultaat van de sterke stijging op één jaar van de prijzen voor elektriciteit omwille van het optrekken van de btw-voet van 6 % naar 21 % sinds september 2015, de stijging van de andere taksen in Vlaanderen en de afschaffing van de gratis hoeveelheid elektriciteit in Vlaanderen, gecompenseerd door de sterke prijsdaling voor gas en aardolieproducten (vloeibare brandstoffen en motorbrandstoffen). Tabel 3. Recent verloop van de consumptieprijzen voor energiedragers Niet-bewerkte levensmiddelen Niet-energetische industriële goederen Geheel GICP (Jaarlijks veranderingspercentage, tenzij anders vermeld) III III IV I II III jul aug sep Bijdrage 1 Gewicht 2 Elektriciteit -0,9-9,6 11,9 19,5 31,3 29,4 40,6 29,1 42,1 31,5 16,4 7,05 26,8 Vaste brandstoffen 3,4 0,9 0,4 0,5-0,3-1,3-1,6-1,5-1,6-1,6-1,3-0,02 1,1 Brandstoffen voor wegvervoer -4,6-3,7-12,8-14,0-13,0-10,3-10,2-5,0-8,1-6,5 0,0-1,85 35,6 Vloeibare brandstoffen -5,9-7,1-25,7-28,4-28,0-30,6-26,0-14,4-18,3-16,2-8,1-2,44 16,1 Gas -8,5-5,6-5,4 1,0-7,1-10,7-14,5-12,2-11,7-12,3-12,6-2,44 20,3 Energie -4,6-6,0-8,0-6,3-5,0-5,0-2,9 0,3 0,6-0,1 0,4 0,30 100,0 Bronnen: EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium 1 Bijdrage tot de inflatie van de groep in het derde kwartaal 2016 (in procentpunt), 2 p.m. Gewicht in 2016(in %) 13

14 De evolutie van de olieprijzen op de internationale markten bepaalt grotendeels de consumptieprijzen van huisbrandolie en motorbrandstoffen. De consumptieprijzen voor elektriciteit en gas werden losgekoppeld van de olieprijs. Aardolieproducten Nadat hij in het tweede kwartaal 2016 opnieuw gestegen was (+33,8 % in vergelijking met het eerste kwartaal 2016) stabiliseerde de olieprijs uitgedrukt in USD in het derde kwartaal 2016 op gemiddeld 45,8 USD/vat. Vergeleken met een jaar voordien gaat de gemiddelde prijs van een vat Brentolie echter nog in dalende lijn in het derde kwartaal 2016 (-8,5 %). Deze vertraging op jaarbasis is evenwel minder sterk dan in het vorige kwartaal (-26,0 %). De lichte waardestijging van de euro ten opzichte van de dollar (+0,4 % in vergelijking met het derde kwartaal 2015) versterkte bovendien in lichte mate de daling van de in euro uitgedrukte olieprijs. Deze laat een daling optekenen van 8,8 % op jaarbasis tot gemiddeld 41,1 euro/vat in het derde kwartaal 2016 (zie grafiek 6) 9. De achteruitgang van de olieprijs wordt verklaard door de wereldmarkt voor olie die nog steeds in onevenwicht is, met een overaanbod en een verzwakte vraag als gevolg van de economische crisis. De olieprijs was dit kwartaal echter onderhevig aan sterke prijsschommelingen als gevolg van grootschalige speculatie betreffende een mogelijk akkoord over de productiequota van de OPEC-lidstaten, dat een stabilisatie van het aanbod in deze landen toelaat. Eind september bereikten de lidstaten van de OPEC inderdaad een akkoord om de productie van aardolie te beperken teneinde de olieprijs opnieuw te laten stijgen. De overeenkomst tussen de lidstaten inzake de verdeling van de productiedaling moet echter nog gefinaliseerd worden. Dit wordt tegen de OPEC-top op 30 november verwacht. Grafiek 6. Maandelijkse consumptieprijzen voor energiedragers (Index 2010=100) Elektriciteit Gas Vloeibare brandstoffen Motorbrandstoffen Totaal energie Brent (euro) Bronnen: Insee 10, EC, FOD Economie, AD Statistiek-Statistics Belgium 9 Insee, Prix du pétrole et des matières premières importées. 10 De evolutie van de oliekoers is gebaseerd op de gegevens gepubliceerd door Insee, "International prices of imported raw materials - Brent crude oil (London) - Prices in euros per barrel". 14

15 Als gevolg van de vertraagde terugval van de gemiddelde olieprijs ondergingen ook motorbrandstoffen en vloeibare brandstoffen (stookolie), waarvan de prijzen bijna onmiddellijk reageren op de schommelingen van de olieprijs, in het derde kwartaal 2016 een prijsdaling op jaarbasis van respectievelijk gemiddeld 5,0 % en 14,4 % (tegenover een inflatie van -10,2 % en -26,0 % in het tweede kwartaal 2016) Diesel bereikte dit kwartaal meer bepaald een maximumprijs van gemiddeld 1,21 EUR/liter (inclusief btw), of hetzelfde niveau als dezelfde periode een jaar voordien. Dit wordt hoofdzakelijk verklaard door de drie accijnsverhogingen in juli jl. als gevolg van de toepassing van het positieve cliquetsysteem voor een totaalbedrag van 21,6 EUR/1000 liter. De gemiddelde maximumprijs van benzine (super 95) bereikte dit kwartaal 1,34 EUR/liter (inclusief btw), 12 eurocent minder dan een jaar eerder. De gemiddelde maximumprijs voor huisbrandolie (minder dan 2000 l) bedroeg in het derde kwartaal ,52 EUR/liter (inclusief btw), 7 cent minder dan een jaar voordien. Elektriciteit en gas De consumptieprijzen van elektriciteit en gas worden voornamelijk bepaald door de kost van de energiecomponent en de nettarieven (distributie en transmissie). Ook de diverse belastingen en taksen hebben een niet te verwaarlozen invloed op deze prijsevoluties. 13 Zoals in de vorige rapporten al werd uitgelegd, wordt de verkoopprijs van de energiecomponent door de leveranciers vrij bepaald sinds de elektriciteits- en gasmarkt werd vrijgemaakt. Sinds het invoeren van het zogenaamde vangnetmechanisme voor de variabele contracten zijn de energieleveranciers verplicht om elke wijziging in de prijsformules en elke tariefaanpassing vooraf bij de CREG, de federale regulator van de elektriciteits- en aardgasmarkt in België, ter controle in te dienen (wet van 8 januari 2012 en KB van 19 december 2014) 14. De indexeringen van de variabele contracten van elektriciteit en gas werden bovendien op 1 juli 2016 toegelaten voor de prijzen die in het derde kwartaal 2016 van toepassing waren. De toekenning van gratis elektriciteit in het Vlaams Gewest is bovendien afgeschaft sinds 1 januari 2016, hoewel een overgangsmaatregel gold tot april Deze afschaffing is dus pas vanaf mei 2016 in het GICP zichtbaar. 11 Ter herinnering: de accijnzen op brandstoffen (benzine en diesel) werden vijf keer gewijzigd in 2015 (indexering van de accijnzen op benzine en diesel op 1 januari, vervroegde indexering van de accijnzen op diesel op 1 november, toepassing van het positief cliquetsysteem voor diesel op 20 november, 4 december en 12 december en toepassing van het negatief cliquetsysteem voor benzine op 12 december). Op 1 januari 2016 werden de accijnzen op benzine opnieuw verhoogd als gevolg van de indexering ervan. In juli 2016 werden de accijnzen op diesel drie keer verhoogd (op 6, 13 en 27 juli) als gevolg van de toepassing van het positieve cliquetsysteem voor een totaalbedrag van 21,6 EUR/1000 liter. Zonder accijnsverhoging zou de prijsdaling van beide producten verschillend zijn geweest. Bij ongewijzigde indirecte belastingen zou de inflatie voor benzine en diesel respectievelijk -8,0 % en -6,1 % bedragen hebben in het derde kwartaal 2016 (tegenover een reële inflatie van -8,2 % en +0,4 %). 12 De accijnzen op stookolie werden eveneens op 1 januari 2016 geïndexeerd (KB 26/10/2015 tot voorlopige wijziging van de programmawet van december 2014). 13 De gewichten van de verschillende componenten verschillen sterk tussen een elektriciteits- en een gasfactuur. Ze kunnen ook sterk verschillen naargelang het type klant (consumptieprofiel en spanningsniveau van de aansluitingen), het distributiegebied, het gewest en de leverancier. 14 Die wet voert onder meer het vangnetmechanisme in, dat op 31 december 2014 ten einde moest lopen. Het KB van 19 december 2014 voorziet echter in de verlenging van het vangnetmechanisme met drie jaar, tot 31 december De gratis elektriciteit wordt uiteraard verrekend via de afrekeningsfactuur. De verbruikers, die hun eindfactuur voor 1 mei ontvangen, krijgen de gratis elektriciteit van het huidige jaar pas verrekend het jaar erop. Bijvoorbeeld, op grond van een contract voor de levering van energie afgesloten op 1 april 2014 moet de leverancier gratis elektriciteit leveren voor het hele jaar Deze gratis elektriciteit zal echter pas in de eindfactuur van het jaar daarop worden toegekend, in april 2015 in ons voorbeeld. De maatregel met betrekking tot de afschaffing van gratis elektriciteit is daarom slechts vanaf 1 mei 2016 werkelijk van kracht geworden aangezien alle verbruikers die hun eindfactuur voor 1 mei 2016 hebben ontvangen nog recht hebben gehad op hun gratis elektriciteit voor het jaar

16 Sinds 2008 worden de transmissietarieven van elektriciteit en gas door de CREG goedgekeurd voor een periode van vier jaar 16. Nieuwe tarieven voor de regulatoire periode zijn sinds 1 januari 2016 van kracht. Deze nieuwe tarieven stijgen lichtjes, zowel voor elektriciteit 17 als voor gas 18. In het kader van de zesde staatshervorming (bijzondere wet van 6 januari 2014) werd de regulering van de distributietarieven voor elektriciteit en gas op 1 juli 2014 overgeheveld naar de gewesten. Deze bevoegdheid wordt voortaan uitgeoefend door de VREG (Vlaams Gewest), de CWaPE (Waals Gewest) en BRUGEL (Brussels Hoofdstedelijk Gewest) als gewestelijke regulerende overheden. In het Vlaams Gewest werden nieuwe distributietarieven goedgekeurd door de VREG voor de periode van 1 januari 2016 tot 31 december Deze tarieven stijgen voor elektriciteit vooral omwille van de doorrekening van in het verleden gedane investeringen in de distributienetten en de ontwikkeling van hernieuwbare energiebronnen (meer bepaald de steun aan houders van zonnepanelen). Ter herinnering: de distributietarieven voor elektriciteit bevatten sinds juli 2015 in Vlaanderen een "prosumententarief" voor de houders van zonnepanelen, teneinde de kosten van hun gebruik van het distributienet bij het injecteren van hun productie op het net door te rekenen. De nieuwe distributietarieven voor gas zijn vrij stabiel in vergelijking met de gemiddelde tarieven in In het Waals Gewest werden de distributietarieven goedgekeurd door de CWaPE voor de regulatoire periode Deze tarieven zijn echter in stijgende lijn sinds 1 januari 2016, voor zowel elektriciteit als gas, onder andere omwille van de indexering ervan 20. In Brussel heeft regulator BRUGEL de nieuwe distributietarieven vastgelegd voor vijf jaar, van 2015 tot 2019, zowel voor elektriciteit als voor gas. Deze tarieven werden echter in januari 2016 naar boven aangepast, ook als gevolg van de indexering ervan. De invloed van de vennootschapsbelasting 21 heeft ook de nieuwe distributietarieven voor elektriciteit en gas in de drie gewesten verhoogd. 16 Ze mochten niettemin worden geïndexeerd en, in een aantal gevallen, in de loop van de periode worden aangepast (maar steeds na goedkeuring door de CREG). 17 Volgens Elia worden de toegenomen transmissietarieven voor elektriciteit onder andere verklaard door voorziene grote investeringen in de loop van de komende jaren, de aanzienlijke verhoging van de kosten voor ondersteunende diensten (diensten voor de netgebruikers - producenten en klanten - om een globaal evenwicht van het transmissienet in termen van frequentie en spanning te behouden) en de daling van de volumes. 18 Fluxys Belgium heeft de transmissietarieven in de totale gasfactuur van de residentiële verbruikers geschat op 1,52 EUR/MWh in 2016 (exclusief btw), tegenover 1,47 EUR/MWh in 2015 (exclusief btw). Deze kosten zijn indicatieve kosten die rekening houden met een aantal factoren zoals de geschatte benuttingsgraad, die ieder jaar schommelt in funtie van de vroeger waargenomen weeromstandigheden. Volgens Fluxys ging deze schatting van de transmissietarieven in 2016 omhoog omwille van de zachte winter in De tarieven van Gaselwest van 2014 werden in 2015 verlengd als voorlopige tarieven. Nieuwe voorlopige tarieven werden op 1 januari 2016 toegepast. De "Régie de Wavre" heeft een nieuw tariefvoorstel voor 2016 ingediend bij de CWaPE. De nieuwe tarieven werden van kracht op 1 februari De distributietarieven voor elektriciteit in Wallonië zijn ook in 2016 gestegen omwille van hogere kosten voor de budgetmeters, investeringen in het Atrias-platform (overlegplatform tussen de netbeheerders, de leveranciers en de gewestelijke regulatoren) en de slimme meters. 21 Ter herinnering: in het kader van de programmawet van 19 december 2014 heeft de federale regering besloten het toepassingsgebied van de vennootschapsbelasting te wijzigen, zodat voortaan ook de intercommunales eraan zijn onderworpen. De meerderheid van de netbeheerders zijn intercommunales. Zo hebben de netbeheerders hun distributietarieven aangepast op 1 maart 2015 in Brussel, op 1 juni 2015 in het Waals Gewest en op 1 augustus 2015 in het Vlaams Gewest. 16

17 Een aanvullende belasting op elektriciteit is sinds maart 2016 van kracht in Vlaanderen om de schuld in verband met het systeem van groenestroomcertificaten te financieren. Deze belasting wordt voor een periode van vijf jaar ingevoerd en maakt deel uit van de bijdrage Energiefonds die al in de elektriciteitsfactuur is opgenomen. Deze bijdrage Energiefonds bedraagt voortaan 100 EUR per jaar voor alle Vlaamse verbruikers die maximum 5000 kwh verbruiken 22. Elektriciteit Het prijsstijgingstempo van elektriciteit op jaarbasis is in het derde kwartaal 2016 vertraagd en bedroeg 29,1 % tegenover 40,6 % in het vorige kwartaal. Deze vertraging van inflatie (vooral beïnvloed door de inflatie van september 2016) wordt grotendeels verklaard door het wegvallen van het basiseffect te wijten aan de verhoging van het btw-tarief in september 2015, evenals het wegvallen van het basiseffect te wijten aan de toevoeging van een "prosumententarief" aan de distributietarieven in juli 2015 in Vlaanderen en de invoering van een vennootschapsbelastingtarief in de drie gewesten tussen maart en augustus Op basis van de indicator "gemiddelde Belgische elektriciteitsfactuur" 23 kan de evolutie van de verschillende componenten van de elektriciteitsprijs worden geëvalueerd, namelijk de energiecomponent, de nettarieven en de taksen en toeslagen. In de totale elektriciteitsfactuur had de energiecomponent in het derde kwartaal 2016 een aandeel van 29,6 %, de nettarieven een aandeel van 46,0 %, de taksen en heffingen 8,0 %, en de btw 16,4 %. In de totale gasfactuur bedroeg het aandeel van deze componenten respectievelijk 50,3 %, 29,3 %, 3,3 % en 17,1 %. De kost van de energiecomponent van de elektriciteitsprijs (inclusief de kosten voor groene energie en voor warmtekrachtkoppeling) liet een inflatie van gemiddeld 5,1 % optekenen (tegenover -3,4 % in het vorige kwartaal). De component kostte dus 8,19 cent/kwh (of 29,6 % van de totale elektriciteitsprijs voor een standaard consumptieprofiel) in het derde kwartaal Deze prijsstijging wordt hoofdzakelijk verklaard door de afschaffing van de gratis hoeveelheid elektriciteit in Vlaanderen (zie hierboven) en de stijging van de kosten voor hernieuwbare energie. De bijdragen voor groene energie en warmtekrachtkoppeling, die goed zijn voor ongeveer 26,3 % van de energiecomponent (7,8 % van de totale prijs van elektriciteit) stegen met 34,9 % gemiddeld ten opzichte van een jaar tevoren 24. De waarde van de indexeringsparameters voor de variabele contracten en de vaste tarieven daalden bovendien in dit kwartaal (gemiddeld -19,0 % in vergelijking met een jaar voordien voor de prijs per kwh en de heffing zonder gratis hoeveelheid elektriciteit). De nettarieven (inclusief huur van de meter en prosumententarief in Vlaanderen) bedroegen gemiddeld 12,70 cent/kwh tijdens het beschouwde kwartaal. Ze maakten 46,0 % uit van de totale prijs voor elektriciteit. Hun prijsstijgingstempo op jaarbasis ligt zo op 3,7 % dit kwartaal (tegenover 8,2 % in het vorige kwartaal). De transmissietarieven voor elektriciteit (met een gewicht van 7,4 % in de totale prijs) zijn op jaarbasis licht gestegen tot gemiddeld 1,0 % dit kwartaal, onder meer als gevolg van de toepassing van nieuwe tarieven sinds 1 januari 2016 (zie hierboven). De distributiekosten (met een gewicht van 37,5 % in de totale prijs, inclusief prosumententarief) stegen met 4,6 % op jaarbasis (tegenover 10,3 % in het vorige kwartaal), vooral omwille van de invoering van nieuwe distributietarieven in het Vlaams Gewest en de indexering van deze tarieven in het Waals Gewest en in Brussel in januari 2016 (zie hierboven). De vertraging van inflatie voor de distributiekosten in dit kwartaal wordt grotendeels verklaard door het wegvallen van het basiseffect met betrekking tot het prosumententarief in Vlaanderen en het vennootschapsbelastingtarief. 22 In juli 2016 heeft de Vlaamse regering beslist de bijdrage Energiefonds aan te passen voor de consumenten die ieder jaar minstens kwh verbruiken. Vanaf 1 januari 2017 zullen de verbruikers die jaarlijks tussen en kwh elektriciteit per jaar verbruiken 290 EUR moeten betalen (tegenover 770 EUR nu). Voor de verbruikers die meer dan kwh verbruiken zal de belasting nog steeds 770 EUR bedragen. 23 De gebruikte methodologie voor het uitwerken van de indicator van de gemiddelde elektriciteitsfactuur voor de consument wordt uitgelegd in het "Jaarverslag 2011 van het Prijzenobservatorium". 24 De Belgische consument betaalt op zijn elektriciteitsfactuur een bijdrage groene energie (in de drie gewesten) en een bijdrage warmtekrachtkoppeling (alleen in Vlaanderen). Die worden vrij bepaald door de elektriciteitsleveranciers en dienen om de aankoopkosten van verplichte groenestroomcertificaten te recupereren (quota vastgelegd per decreet). Voor meer informatie: FOD Economie, "Eerste kwartaalverslag 2013 van het Prijzenobservatorium". 17

18 De component taksen en toeslagen (exclusief btw) 25, met een aandeel van 8,0 % in de totale prijs, is in het derde kwartaal 2016 gemiddeld bijna vier maal zo hoog als een jaar tevoren, vooral als gevolg van de verhoging van de bijdrage Energiefonds in maart in het Vlaams Gewest om de schuld in verband met het systeem van groenestroomcertificaten te financieren. Hieruit blijkt dat de stijging op jaarbasis van de consumptieprijzen voor elektriciteit in het derde kwartaal 2016 hoofdzakelijk te wijten is aan de btw-verhoging van 6 % naar 21 % sinds september 2015, de verhoging van de andere taksen (vooral de bijdrage Energiefonds in Vlaanderen), de afschaffing van de gratis elektriciteit in Vlaanderen en, in mindere mate, de toename van de distributietarieven. De "pure" energiecomponent (de prijs/kwh en de heffing, zonder bijdrage voor groene energie) had bovendien een neerwaartse impact. In het derde kwartaal 2016 bedroeg de totale jaarfactuur voor elektriciteit van een doorsneehuishouden (jaarlijks verbruik van kwh aan enkelvoudig tarief) gemiddeld 967 EUR, een stijging met 165 EUR vergeleken met een jaar voordien 26. Toch bestaan er belangrijke verschillen tussen de gewesten. In het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en het Waals Gewest bedroeg de totale jaarfactuur voor elektriciteit van een doorsneehuishouden gemiddeld 717 EUR en 882 EUR in het derde kwartaal 2016, ofwel een stijging van respectievelijk 20 EUR en 53 EUR op jaarbasis. In het Vlaams Gewest is de factuur verhoogd met 252 EUR op een jaar tijd, om dit kwartaal uit te komen op EUR 27. Tabel 4. Gemiddelde kosten van de totale elektriciteitsfactuur (jaarlijks verbruik van kwh aan enkelvoudig tarief) K K Verschil Vlaanderen Wallonië Brussel België Bronnen: Eigen berekeningen, VREG, CWaPE, BRUGEL, FOD Economie (In euro) 25 Deze component omvat o.m. de energiebijdrage, de federale bijdrage en de bijdrage Energiefonds. 26 De berekeningsmethode is gebaseerd op de verwervingsbenadering volgens de richtlijnen van Eurostat voor het GICP. Die benadering houdt rekening met een geschatte aankoopprijs (op jaarbasis) bij het ondertekenen van het contract. Die geschatte prijs is dus gebaseerd op een enkele waarde (de actuele waarde) van verschillende prijscomponenten die de energieleveranciers toepassen, in tegenstelling tot de betalingsbenadering, die rekening houdt met het gemiddelde van de maandprijzen van de laatste 12 maanden gewogen naargelang het maandelijkse consumptieniveau. 27 De resultaten kunnen sterk variëren naargelang het beschouwde consumptieprofiel. 18

19 Grafiek 7. Indicator voor een gemiddelde elektriciteitsfactuur en zijn componenten 30 (Consumptieprofiel Dc kwh per jaar, In cent/kwh) K1-10 K2-10 K3-10 K4-10 K1-11 K2-11 K3-11 K4-11 K1-12 K2-12 K3-12 K4-12 K1-13 K2-13 K3-13 K4-13 K1-14 K2-14 K3-14 K4-14 K1-15 K2-15 K3-15 K4-15 K1-16 K2-16 K3-16 Bronnen: Eigen berekeningen, VREG, CWaPE, BRUGEL, FOD Economie Opm. 1: Op de elektriciteitsfactuur dekken de nettarieven de kosten voor het gebruik van de distributie- en transmissienetwerken. Opm. 2: De hoeveelheid gratis elektriciteit die in het Vlaams Gewest wordt toegekend, werd opgenomen in de energiecomponent. Sinds mei 2016 is deze hoeveelheid gratis elektriciteit afgeschaft in Vlaanderen (in het GICP). Opm. 3: Tussen april 2014 en augustus 2015 is het btw-tarief gedaald van 21 % naar 6 %. In september 2015 werd het btw-tarief opnieuw verhoogd tot 21 %. Opm. 4: De federale bijdrage en de bijdrage Energiefonds zijn niet aan de btw onderworpen. Gas Energiecomponent Nettarieven Taksen en heffingen Btw (21 %) De consument betaalde voor gas gemiddeld 12,2 % minder dan in dezelfde periode vorig jaar (tegenover een inflatie van -14,5 % in het vorige kwartaal). De indicator "gemiddelde Belgische gasfactuur" toont dat de kost van de energiecomponent van de gasprijs (inclusief transmissiekosten) een terugval op jaarbasis van gemiddeld 18,5 % liet optekenen in het derde kwartaal 2016 (tegenover -26,1 % in het vorige kwartaal). Deze component kostte 2,58 cent/kwh (of 50,3 % van de totaalfactuur voor gas voor een standaard consumptieprofiel). Deze daling van de kost van de energiecomponent op jaarbasis laat zich verklaren door de daling van de waarde van de indexeringsparameters van de variabele contracten en de daling van de vaste tarieven. Deze daling op jaarbasis van de kost van de energiecomponent van de gasprijs in dit kwartaal werd afgezwakt door de verhoging van de transmissietarieven voor aardgas in januari 2016 (ofwel een stijging van 3,7 %, met een gewicht van 7,1 % in deze component in dit kwartaal 28 ) 29. De nettarieven (distributie en metingen en tellingen) bleven gemiddeld stabiel tussen het derde kwartaal 2015 en het derde kwartaal 2016 (+0,6 %). Er zijn echter verschillen tussen de gewesten. Met een stijging van 4,5 % kende het Brussels Hoofdstedelijk Gewest de sterkste toename in de netkosten op jaarbasis. In het Waals Gewest zijn ze gestegen met 28 De inflatie van de transmissietarieven voor aardgas, evenals hun aandeel in de totale factuur, werd geschat door middel van de gegevens gepubliceerd door de gasleveranciers in hun maandelijkse tarieffiches. 29 Indien er geen rekening wordt gehouden met de transmissietarieven zou de daling van de prijs van de "pure" energiecomponent van gas 18,9 % hebben bedragen in het derde kwartaal

20 2,9 % over dezelfde periode terwijl de netkosten met 2,5 % daalden in het Vlaams Gewest. Het aandeel van de distributiekosten in het totaalbedrag van de gasfactuur bedroeg dit kwartaal gemiddeld 29,3 %, of 1,5 cent/kwh. Taksen en toeslagen (exclusief btw) 30 op gas gingen in het derde kwartaal 2016 op jaarbasis gemiddeld met 8,6 % omlaag. Vanwege het relatief beperkte gewicht (3,3 %) van de taksen in de totaalfactuur voor gas is de impact ervan echter gering. In totaal blijkt dat de afname op jaarbasis van de consumptieprijzen voor gas in het derde kwartaal 2016 hoofdzakelijk te verklaren is door de daling van de kost van de energiecomponent. In het derde kwartaal 2016 bedroeg de totale jaarlijkse gasfactuur van een doorsneehuishouden (jaarlijks verbruik van kwh) gemiddeld EUR, een vermindering van 166 EUR vergeleken met een jaar voordien 31. Meer bepaald bedroeg de totale jaarfactuur voor gas van een doorsneehuishouden in het derde kwartaal 2016 gemiddeld EUR in het Vlaams Gewest, tegenover EUR in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en EUR in het Waals Gewest. Dit komt neer op een daling van respectievelijk 180 EUR, 130 EUR en 151 EUR in vergelijking met een jaar voordien 32. Tabel 5. Gemiddelde kosten van de totale gasfactuur (jaarlijks verbruik van kwh) K K Verschil Vlaanderen Wallonië Brussel België Bronnen : Eigen berekeningen, VREG, CWaPE, BRUGEL, FOD Economie (In euro) 30 Deze component omvat de energiebijdrage, de federale bijdrage, de toeslag beschermde klanten, de retributie voor de aansluiting in het Waals Gewest en de toeslag voor de openbare dienstverplichtingen in Brussel. 31 Ter herinnering: de berekeningsmethode is gebaseerd op de verwervingsbenadering volgens de richtlijnen van Eurostat voor het GICP en houdt geen rekening met de maandelijkse consumptieniveaus. 32 De resultaten kunnen ook sterk verschillen naargelang het consumptieprofiel. 20