Wat zijn concepten? Hoe ontwikkelen we concepten? autisme concepten? Gevolgen voor de praktijk. Autisme Centraal

Transcriptie

1 Autisme en Concepten Peter Vermeulen, PhD Autisme Centraal Temple Grandin Elke gedachte die ik heb, is een afbeelding. Als ik aan hond denk, dan zie ik een reeks plaatjes van honden, zoals die van de buren. My mind is a webbrowser Overzicht Wat zijn concepten? Hoe ontwikkelen we concepten? Hoe ontwikkelen mensen met autisme concepten? Gevolgen voor de praktijk 1

2 Wat zijn concepten? Denk eenheden van het brein Begrip idee Eenheid van kennis van de wereld: categorieën Concepten zijn categorieën hond Levend wezen dier huisdier kat wild dier Abstract / algemeen Concreet / specifiek Niveaus van concepten Conferencepeer ondergeschikt peer basisniveau fruit bovengeschikt 2

3 Belang van concepten Snel zaken herkennen Communicatie Reageren op de wereld / problemen oplossen Criteria Prototypes Exemplaren Hoe ontwikkelen we concepten? Een beetje van dit alles samen Conceptvorming en autisme Moeite om categorieën te vormen en te abstraheren (Hermelin & O Connor, 1967) Categorieën op perceptueel niveau (Fay & Schuler, 1980; Ungerer & Sigman, 1987) Mensen met autistme groeperen wel, als ze gecued worden (Gaigg e.a., 2008) 3

4 Conceptvorming en autisme Geen prototypes, wel exemplaren? Kunnen wel categoriseren op criteria, niet op prototypes (Klinger & Dawson, 2001) Maar is kenmerk e van ontwikkelingsleeftijd: gsee tjd normaal begaafden kunnen wel prototypes vormen (Molesworth e.a., 2005, 2008) Conceptvorming en autisme Abstraheren en prototypes vormen moeilijk voor mensen met autisme + verstandelijke beperking Abstraheren is mogelijk voor begaafde mensen met autisme Autistische concepten Concrete en typische concepten geen probleem Vage en atypische exemplaren wel een probleem! (Gastgebea, 2006; Froehlich e.a., 2008; Strauss e.a., 2006; 2008) Het verschil? Context! 4

5 Absoluut denken in een relatieve wereld autismeloos met autisme stimulus stimulus context betekenis 1 betekenis 2 betekenis 3 betekenis 2 Contextblindheid Verminderd vermogen om de context spontaan en snel te gebruiken in het verlenen van betekenis aan (vooral vage, dubbelzinnige, nieuwe en onvolledige) prikkels. Schaduw als context Becchio e.a.,

6 De rol van context in conceptvorming Herkennen (categoriseren) a typische exemplaren Herkennen (categoriseren) van nooit eerder geziene dingen en voorwerpen Wisselen van categorie naargelang de context: concepten zijn contextueel soepel Concepten worden contextueel geconcretiseerd (Barsalou, 2003: situated ad hoc concepts) Relatieve wereld weet u nog? Kenmerkend voor de menselijke intelligentie is niet zozeer het niveau van categoriseren maar wel de mate van flexibiliteit in de keuze van het niveau van categoriseren. De rol van context in conceptgebruik Eigenschappen van concepten veranderen naargelang de context Aerts & Gabora, 2005: contextual theory of concepts Context beïnvloedt typicaliteit van exemplaren en toepasbaarheid van eigenschappen State of concept 6

7 Contextuele eigenschappen Concepten zijn vage, flexibele entiteiten in een soepel netwerk bus straat auto shampoo voertuig auto radio super markt wielen zwart winkel karretje fiets haar Autistische concepten Veel minder gecontextualiseerd: Geringere activatie van netwerk in autisme (Beversdorf e.a., 2000; 2007) Veel minder valse herinneringen bij autisme (Beversdorf e.a., 2000; 2007) Veel meer vaste koppelingen, minder contextueel flexibel: TRANSFERPROBLEEM Autisme en concepten: toepassing Vooral een toepassingsprobleem?? Op testen voor cognitieve flexibiliteit (zoals WCST) doen ze het niet altijd slecht, ondanks problemen in het dagelijks leven (Geurts e.a., 2009) Categoriegebruik in autisme: ze leren wel categorieën, maar hebben moeite om ze te genereren in het verwerken van informatie (Alderson Day e.a., 2010) Minder flexibele scripts (Loth e.a., 2010) 7

8 Geringere flexibiliteit Mensen met autisme kunnen categoriseren, maar hun gebruik/toepassing van categorieën is Beperkter Minder flexibel Minder efficiënt Kwalitatief tekort in conceptgebruik Autistische concepten: samenvatting Autisme en verstandelijke beperking: Moeite met abstraheren Perceptueel > conceptueel categoriseren Autisme en normale begaafdheid Concreteen en duidelijke exemplaren: geen probleem Vage en atypische exemplaren: wel een probleem Losse concepten (geringere activatie netwerk) Concepten vooral o.b.v. a contextuele, intrinsieke kenmerken (minder open concepten, minder contextuele eigenschappen) Moeite met flexibel en efficiënt concretiseren en contextualiseren Gevolgen voor de praktijk Mensen met autisme ontwikkelen a typische concepten Leer hun concepten kennen! Vermijd neurotypische projecties Niet te snel met dat interpreteren! 8

9 Gevolgen voor de praktijk Mensen met autisme + VB hebben moeite om te abstraheren: Conceptondersteunende communicatie (Denteneer & Verpoorten, 2007) Begripsniveaus: (Verpoorten, 1996): Sensatieniveau Presentatieniveau Representatieniveau Meta representatieniveau ComVoor: Voorlopers in Communicatie Verpoorten, Noens & van Berckelaer Onnes (2007) Niveaus van begrijpen Sorteren = gelijkenissen en verschillen zien PRESENTATIENIVEAU Matchen = de betekenis begrijpen van de verwijzer REPRESENTATIENIVEAU Kunnen sorteren is een noodzakelijke maar onvoldoende voorwaarde voor het begrijpen en dus onvoldoende bewijs voor een specifiek communicatiesysteem Communicatieproblemen Moeite om woorden en andere verwijzers te concretiseren in functie van de context Wat betekent een woordof of verwijzer in deze context? Hoe pas ik het concept toe hier in deze context? Tip: concrete communicatie!!! 9

10 Gevolgen voor de praktijk Hun concepten zijn minder gecontextualiseerd Help hen in het contextualiseren van concepten en scripts Verduidelijk contextuele veranderingen in concepten en scripts Gevolgen voor de praktijk Hun concepten zijn minder gecontextualiseerd Mensen met autisme ontwikkelen gesloten, minder flexibele concepten Breng variatie in concepten Help hen gelijkenissen te zien, zodat ze meer en beter kunnen generaliseren Slotvraagje Heeft u nu een beetje een concept van autistische concepten?? Meer 10