Sociale vaardigheden en emoties bij kinderen/jongeren met autisme.

Transcriptie

1 Peter Vermeulen Autisme Centraal Sociale vaardigheden en emoties bij kinderen/jongeren met autisme. Basisidee dat je vaak ziet Autisme is primair een stoornis in het sociaal contact Primair in de behandeling is training van sociale vaardigheden en emoties 1

2 Maar Om kinderen en jongeren met autisme te helpen in hun omgang met anderen, zijn klassieke Sociale Vaardigheidstrainingen niet het beste antwoord! En ToM trainingen al evenmin! En de klassieke emotieherkenningstrainingen zijn idioot Waarom niet? In autisme is de sociale stoornis niet primair, het probleem zit veel dieper en elders Sociaal functioneren is van meer afhankelijk dan alleen sociale vaardigheden en sociale cognities En de huidige behandelingen zijn gebaseerd op achterhaalde ideeën over sociale vaardigheden en emoties 2

3 Autisme In eerste instantie een stoornis in de informatieverwerking en NIET een sociale stoornis Ook de waarneming en betekenisverlening van nietsociale zaken (zoals voorwerpen) is verstoord Bv. geen gebruik maken van schaduw als context voor het herkennen van voorwerpen En dat heeft natuurlijk gevolgen op (onder andere!) de interactie en communicatie met anderen Wat maakt het sociaalemotionele zo moeilijk voor mensen met autisme? 3

4 Traditionele verklaringen sociale moeilijkheden mensen met autisme Sociale vaardigheden Inlevings vermogen Kennis van de regels Om sociaal te zijn moet je vooral naar het juiste kijken Visuele fixatiepatronen tijdens het kijken naar naturalistische sociale situaties voorspellen niveau van sociale competentie Klin et al. (2002) Onderzoek heeft aangetoond dat mensen met autisme, reeds als baby, anders kijken dan mensen zonder autisme Klin A. et al. (2002). Visual fixation patterns during viewing of naturalistic social situations as predictors of social competence in individuals with autism. Archives of General Psychiatry, 59,

5 Kijken door autistische ogen Kunnen we ze dan niet aanleren waar ze moeten naar kijken? 5

6 Onderzoek met schilderij Ze hadden hem niet verwacht (Ilya Repin) Waar mensen zonder autisme naar kijken is contextueel bepaald Bij mensen met autisme lijkt dat niet het geval te zijn Benson, V. (2009). Atypical saccadic scanning in autistic spectrum disorder. Neuropsychologia (47) 4, Wat is belangrijk om op te letten?? Dat is afhankelijk van de context! Externe context (de situatie) Interne context (voorkennis, de taak, het doel ) 6

7 Basis= contextgevoeligheid Soc. V n Sociale waarneming Contextgevoeligheid Soc V n = Sociale Vaardigheden Emotieherkenning: smoeltjes benoemen Heeft geen zin als je niet weet wat die emoties zijn We zien gelaatsexpressies altijd in context Relatie gelaatsuitdrukking waargenomen emotie is niet vast 7

8 Niet WETEN hoe iets voelt Hoe stel je je voor dat het is om verliefd te worden? Misschien is het zoiets als flauwvallen als dat het niet is, weet ik het niet. Leven in een relatieve wereld Niets heeft een absolute betekenis! context emotie 2 verdriet emotie 3 Een triest gezicht betekent dus niet altijd verdriet! 8

9 Gelaatsuitdrukkingen: dubbelzinnig Meeste gelaatsuitdrukkingen zijn niet eenduidig Green e.a. (2008) 9

10 Context is belangrijker dan gezicht Context: bang Context: boos boos bang bang boos Righart & De Gelder (2008) Emoties benoemen volstaat niet! Een emotie benoemen vs weten waar die emotie vandaan komt De verklaring van de emoties zit in de context! 10

11 Context en inlevingsvermogen Mensen met autisme slagen er niet in om de context te gebruiken om zich in te leven in anderen (bv. de waarheid niet zeggen = altijd liegen, of een grapje; Strange Stories experiment) Mensen met autisme kunnen slagen op a contextuele (labo) testen maar falen dan weer op meer dynamische, levensechte, gecontextualiseerde taken (onderzoek Roeyers) Intuition of Mind (Vermeulen, 2005) (Begaafde) autisten zijn de enigen die een THEORY of mind hebben Wat ze missen is een intuition of mind: contextueel aangestuurde spontane mind reading Wat ontbreekt is een contextuele activatie van hun theory of mind 11

12 Daarom hebben ToM trainingen weinig effect op echte leven *: significant effect * ToM test emotioneel bewustzijn empathie CSBQ: sociaal gedrag Pre Post Basis = contextgevoeligheid ToM Kennis van mentale toestanden Contextgevoeligheid 12

13 Kennis van sociale regels Ze kennen vaak heel wat (aangeleerde) scripts en regels En ze kunnen ook veel regels aanleren Maar ze hebben moeite met contextuele variaties en toepassingen (Loth a.o., 2008; 2010) Kennis van sociale regels Liegen is soms wel OK! 13

14 Context en sociale scripts Sociaal aangepast gedrag = contextueel aangepast gedrag! Besluit Sociaal emotionele competentie Sociale vaardigheden Inlevings vermogen Sociale kennis Contextgevoeligheid 14

15 Kan je die contextgevoeligheid dan niet trainen/aanleren? Slechte nieuws... We kunnen een blinde niet leren zien,, Dat is net zo bij een contextblind persoon Contextgevoeligheid werkt In Stealth modus (onbewust) Super snel (binnen milliseconden) 15

16 Het goede nieuws We kunnen een blinde niet leren zien,, Dat is net zo bij een contextblind persoon Maar er is heel veel wat we wél kunnen doen om te COMPENSEREN Helpen sociaal te functioneren Compenseren, niet corrigeren! Werken aan de sociale vaardigheden van de omgeving, niet enkel aan die van de autist Op het contextknopje drukken: vertrek vanuit contexten, niet vanuit vaardigheden Compensatietrucjes aanleren: hoe sociaal zijn zonder sociaal te zijn? 16

17 Autisme: een sociale stoornis? Egocentrische definitie van autisme Wat de niet autist stoort is het belangrijkste criterium Sociaal model van handicap Een gebrek aan empathie is maar een probleem wanneer de omgeving empathie verwacht Vermeulen, P. (2006). Vormt de sociale stoornis wel de kern van autisme? Autisme Centraal, 25 (6), En hoe zit het met de sociale vaardigheden van de niet autist? 17

18 Tweesporenbeleid stoornis omgeving De persoon veranderen De omgeving veranderen aanleren aanpassen Autisme Centraal methode Autistisch denken Basisrust Concrete Communicatie Dubbelspoor Eigenheid Functioneel 18

19 Aanpassen van de omgeving Is eerste spoor omdat: Een autismevriendelijk klimaat maakt het aanleren en ontwikkelen mogelijk (niemand leert veel bij onder stress) Aanpassing van de omgeving aan de autistische informatieverwerkingsstijl Duidelijkheid Voorspelbaarheid Helderheid Sensorische hygiëne Autismevriendelijkheid in alle contexten Aanpassen omgeving 19

20 Aanpassen van de omgeving Verwachtingen aanpassen (bv. Working Apart Together principe; ontsnappingsscenario) Visualiseren en voorspelbaar maken van sociale verwachtingen De sociale situatie zo aanpassen dat ze kunnen overleven en vooral (bijna) niet kunnen falen Standaard idee Je moet eerst sociale vaardigheden aanleren, want dan kunnen ze werk vinden en houden sociale integratie Sociale vaardigheids training vrienden maken bijdrage aan de samenleving 20

21 Standaard idee Werkt niet omdat Sociale vaardigheden / cognities aanleren een onbegonnen werk is Sociale vaardigheden niet een voorwaarde maar het resultaat zijn: je leert sociale vaardigheden in het echte leven, niet in therapiesituaties of behandelingsruimtes Beurtol verduidelijken 21

22 Beurtrol visueel verduidelijken Beurtrol visualiseren Beurtrol visueel verduidelijken in een groepsgesprek 22

23 Klassieke aanpak vertrekt van vaardigheden generalisatie Situatie # 1 Vaardigheid # 1 Situatie # 2 Situatie # 3 generalisatie Situatie # 1 Vaardigheid # 2 Situatie # 2 Situatie # 3 Gecontextualiseerde trainingsprogramma s Start van contexten ( Tiny principe ): met inbegrip van vaardigheid # 1 context # 1 vaardigheid # 2 vaardigheid # 3 met inbegrip van vaardigheid # 1 context # 2 vaardigheid # 2 vaardigheid # 3 23

24 Link emoties aan context Gecontextualiseerd trainen 24

25 Contextualiseren Leer contexten aan: bv. op ziekenbezoek gaan, in de supermarkt, bij de tandarts Wat kan er in die context gebeuren? Wat kan je doen? Wat kan je zeggen? Zie werk van Michelle Winner (Social Thinking) en Carol Gray (Social Stories) Gecontextualiseerde scripts Mama komt me om 15u30 halen. Ik wacht op mama aan de schoolpoort. Als het druk verkeer is, dan kan het zijn dat mama wat later komt. Als mama er niet is om 15u35, dan ga ik terug de school binnen en wacht in de inkomhal. Ik neem mijn stripverhaal en lees tot mama mij komt halen. 25

26 Gecontextualiseerd gedrag Compenseren Stappenplannen Trucjes: Sociaal vaardig zijn zonder sociale vaardigheden (de appel, zie film Autimatisch ) Empathisch zijn zonder inlevingsvermogen (de website met gespreksonderwerpen) Visuele hulpmiddelen Sociale prothesen 26

27 Besluit Zie sociale competentie als het resultaat van een breed gamma van interventies en niet als afzonderlijk en primair einddoel Help hen om hun sociaal tekort te compenseren, niet om het te overwinnen Vertrek van concrete en voor hen nuttige situaties en contexten, niet van generieke programma s en protocollen Een goed evenwicht tussen uitdaging en bescherming Meer info: 27