HET IDEE AVRO KLASSIEK TROS KLASSIEK HEMELSE MUZIEK. donderdag 26 maart 2015, uur, inleiding Thea Derks uur

Transcriptie

1 HET IDEE AVRO KLASSIEK TROS KLASSIEK HEMELSE MUZIEK GROOT OMROEPKOOR TROS VOCAAL MUZIEK & POLITIEK TROS MUZIKALE MEESTERWERKEN donderdag 26 maart 2015, uur, inleiding Thea Derks uur Het onuitblusbare Rotterdams Philharmonisch Orkest Thomas Søndergård viool/leiding Martin Fröst klarinet Willem Jeths *1959 Conductus 2014 (WERELDPREMIÈRE, geschreven ter herdenking van het bombardement op Rotterdam, 14 mei 1940) Wolfgang Amadeus Mozart Klarinetconcert in A KV Allegro Adagio Rondo: Allegro PAUZE Carl Nielsen Symfonie nr. 4 Het onuitblusbare opus Allegro Poco allegretto Poco adagio quasi andante Con anima Allegro

2 2 Live-uitzending AVROTROS zendt dit concert vanuit TivoliVredenburg live uit op NPO Radio 4. Presen tatie voor Radio 4 vanuit de zaal door Maartje Stokkers. Via dezelfde site kunt u onder Luister Concerten kiezen uit de mooiste concert opnamen, waaronder uiteraard ook die van De Vrijdag van Vredenburg. De concerten zijn te sorteren op genres en tijdperken. Drankje na afloop Na het concert is er gelegenheid om een drankje te nuttigen. Biografie Reinbert de Leeuw In de pauze en na afloop van het concert signeert Thea Derks in de foyer haar biografie Reinbert de Leeuw: mens of melodie. Zij is mede betrokken bij de randprogrammering van De Vrijdag van Vredenburg op Radio 4. Reinbert de Leeuw dirigeert regelmatig de omroep ensembles. Vorig jaar dirigeerde hij in de NTR Zaterdag- Matinee Der nächtliche Wanderer, het eerste grote werk dat hij in jaren componeerde. Uit de pers: Goede, evenwichtige biografie (VOLKSKRANT) Een monument voor De Leeuw (PAROOL). Lees ook het interview dat Thea Derks met Willem Jeths had naar aanleiding van zijn nieuwe compositie: TINYURL.COM/PZK25B5 Nieuw seizoen AVROTROS Vrijdagconcert Goed nieuws voor de liefhebbers van klassieke muziek in Utrecht en omgeving: de nieuwe seizoensbrochure van AVROTROS Vrijdagconcert is uit. U kunt die inzien en downloaden via Met ingang van komend concert seizoen heet De Vrijdag van Vredenburg: AVROTROS Vrijdag concert. De dertig concerten zijn vanuit het nieuwe muziekpaleis TivoliVredenburg rechtstreeks te beluisteren op NPO Radio 4. Hart van de programmering vormen het Radio Filharmonisch Orkest met chefdirigent Markus Stenz, en het Groot Omroepkoor. Hoofdthema s zijn Russische muziek, Groot Omroepkoor, Carl Nielsen en Nieuwe en Nederlandse muziek. In die laatste categorie klinken twee wereldpremières, tien Nederlandse premières en acht werken van Nederlandse bodem.

3 3 Het onuitblusbare Willem Jeths Conductus Eind vorig jaar werd Willem Jeths benoemd tot Componist des Vaderlands. In het bijgaande Manifest lezen we: De Componist des Vaderlands zal de komende jaren veelvuldig van zich laten horen, onder andere in composities die aansluiten bij nationale gebeurtenissen, herdenkingen en andere speciale gelegenheden. Als op afspraak presenteert Jeths zich vanavond met een partituur waarin het bombardement op Rotterdam wordt herdacht. Die compositie was bij de benoeming uiteraard al voltooid, maar zo n toeval is wel tekenend voor de positie die Jeths in het hedendaagse muziekleven inneemt. Behalve Componist des Vaderlands zou je Jeths ook de Klankvinder des Vaderlands kunnen noemen. Ingegeven door het feit dat Jeths nieuwe klanken weet samen te stellen componeren met middelen die het huidige symfonieorkest hem ter beschikking stelt. Klanken die niet alleen de oren prikkelen, maar ook visueel intrigeren. Het geluid van een gong die langzaam in water wordt ondergedompeld krijgt zo een dubbele lading. Jeths dwingt zijn publiek niet alleen tot luisteren, maar vindt ook een willig gehoor. Hij bewees dat niet in de laatste plaats met de succesvolle opera Hôtel de Pékin, compleet met koor en orkest een nogal onvaderlands fenomeen. Jeths heeft de innerlijke behoefte tot communicatie met zijn publiek niet van een vreemde. Zijn beide leermeesters Hans Kox en Tristan Keuris excelleerden erin, en hebben er in de loop van hun carrière duur voor moeten betalen. Inmiddels is het muzikale landschap grondig omgeploegd en mag de componist van nu zich verheugen in de zekerheid dat ook in de muziek vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel staat.

4 4 Willem Jeths Rotterdams bombardement herdacht De opdracht tot het schrijven van muziek bij de herdenking van het bombardement van Rotterdam mag voor de hand liggen, het uitvoeren ervan lijkt overweldigend. Willem Jeths heeft zich echter in veel recente werken beziggehouden met de dood, en zegt daarover het volgende: Het gaat mij niet zozeer om een romantische fascinatie voor de duistere kant van de dood, maar meer om het moment van overgaan naar iets anders. Ik ben ervan overtuigd dat ons leven niet stopt als we sterven en heb zelfs een herinnering aan een ander leven. Het is te persoonlijk om uit te leggen wat dat precies inhoudt, maar het staat voor mij vast dat je moet proberen jezelf naar een hoger plan te trekken. Je moet bereid zijn te aanvaarden dat je een boodschap hebt en naar iets toe willen werken dat verder reikt dan het alledaagse. Dat heeft voor mij alles te maken met concentratie, met het zoeken van een doel. Daarover wil ik composities schrijven, niet omdat ik iets autobiografisch of religieus kwijt wil, maar om het idee muzikaal vorm te geven. Conductus sluit nauw aan bij deze uitspraak. In een virtuele droom wordt de luisteraar geconfronteerd met een aantal muzikale herinneringen, zowel van de componist als van ons allemaal. Allereerst is er de titel, die verwijst naar het genre van een middeleeuws meerstemmige lied, zoals de Parijse componist Perotinus die schreef. In zijn allereerste orkestwerk maakte Jeths al gebruik van zo n conductus, Procurans Odium

5 Koester de Haat. Dan is er onze collectieve herinnering aan een oude smartlap, Ketelbinkie. Zelfs wanneer die titel menigeen niets meer zegt herkent iedereen woord en melodie bij het horen van toen wij uit Rotterdam vertrokken. Jeths heeft gekozen voor een simpele muzikale constructie. Proloog Adagio Epiloog. In de proloog horen we korte flarden van de Conductus in de fagotten, waartegen in de celli het refrein uit Ketelbinkie die straatjongen uit Rotterdam klinkt. Een chromatisch dalende passage symboliseert de overgang naar een droomtoestand: het Adagio. Zoekende cantilenes in de houtblazers zweven tegen een onrustige achtergrond. De noten zijn weer gebaseerd op de melodie van Procurans Odium. Een roestig carillon toen wij uit Rotterdam vertrokken markeert de Epiloog. Dertien klokslagen herinneren ons aan het tijdstip van het bombardement. Stijgende chromatiek maakt de luisteraar wakker en er volgt een krachtige implosie Willem Jeths spreekt nadrukkelijk niet van een explosie. Het is plotseling doodstil de ijle klank van een vochtige vinger op een wijnglas is het enige dat peinzend overblijft. Mozart Klarinetconcert Het grootste raadsel dat het Klarinetconcert van Mozart oproept is de vraag hoe de muziekgeschiedenis eruit zou hebben gezien wanneer de componist na de voltooiing van dit grandioze meesterwerk was blijven leven. Maar er zijn meer vragen. Waar bleef het handschrift en voor wat voor klarinet is het bedoeld? Mozart maakte in Wenen kennis met Anton Stadler, een klarinetvirtuoos met een fluwelen toon. In snel tempo produceerde hij een handvol prachtige kamermuziekwerken voor Stadler, waaronder het Klarinetkwintet. Stadler had zijn instrument in de laagte laten uitbouwen, zodat hij met gemak een omvang van drie octaven kon bestrijken, iets dat we in het passagewerk van het concert regelmatig kunnen beluisteren. De standaardklarinet van die tijd bezat die mogelijkheid niet, en dus leek het de uitgever handiger om de lage noten een octaaf hoger te noteren. Ondanks protesten van tijdgenoten is het werk eeuwenlang zo gespeeld. Tegenwoordig speelt iedere zichzelf respecterende klarinettist het concert op een aangepast instrument, dat we de bassetklarinet zijn gaan noemen. Wolfgang Amadeus Mozart 5

6 6 Carl Nielsen Het Onuitblusbare Voor een wonderkind was de straatarme Carl Nielsen niet in de wieg gelegd. Zijn vader speelde viool en trompet op bruiloften en partijen, en de jonge Carl deed al gauw mee. Op zijn veertiende moest hij zijn eigen kostje verdienen, en werd hij aangenomen als trompettist in het legerregiment van de dichtstbijzijnde grote stad, Odense. Carl was een stugge doorzetter en een nieuwsgierig ventje en zag kans om met zijn gespaarde centjes te verkassen naar Kopenhagen. Na vioolstudie en compositielessen bij Niels Gade weet hij een positie te verwerven als tweede violist in het orkest van de Koninklijke Opera. Op een studiereis naar Parijs ontmoet hij de Deense beeldhouwster Anne Marie Brodersen. De twee zijn onmiddellijk onafscheidelijk en trouwen een maand later in Rome zij is zevenentwintig, hij twee jaar jonger. Samen hebben ze het niet breed, maar Anne Marie maakt sneller carrière dan Carl. Terwijl hij tot zijn veertigste door ploetert als orkestviolist krijgt Anne Marie belangrijke officiële opdrachten voor grote beeldhouwwerken....het is alsof de wereld uiteen valt... nationale gevoelens, tot nu toe onderscheiden als iets verhevens en schoons, zijn verworden tot een geestelijke syfilis, die ons uit lege oogkassen weerzinwekkend aangrijnst. Carl Nielsen, 1914 Carl Nielsen Pas met de opera s Saul en David en Maskarade lukt het Carl om door te breken in het Deense muziekleven. Hij mag zijn plaats bij de tweede violen eindelijk verwisselen met die van dirigent van zijn eigen werken en krijgt een vaste aanstelling als kapelmeester. Dankzij intriges in het operahuis is hij in 1914 terug bij af, en gedesillusioneerd neemt hij zijn ontslag. Tot overmaat van ramp komt Anne Marie erachter dat Carl tijdens haar periodes van lange afwezigheid niet stil heeft gezeten, en vader is geworden. Desondanks kan Nielsen te midden van deze chaos de drang om een nieuwe symfonie te scheppen niet weerstaan. Dat ze anders moet worden dan de drie voorafgaande staat van meet af aan vast. Hij wil zijn persoonlijke levenscredo omzetten in klank en heeft daarvoor een naam paraat: Det

7 Uudslukkelige Deens voor Het Onuitblusbare. De onstuitbare wil van de mens om te overleven en de onuitroeibare drang om te scheppen. 7 Oerknal De symfonie opent met een oerknal uit de klankmassa maken zich deeltjes los die het gehele verdere verloop van het werk zullen gaan bepalen. Hier wordt een klinkende komeet de ruimte in geslingerd die onstuitbaar op zijn doel afgaat. In vier delen die zonder onderbreking in elkaar overgaan beschrijft hij zijn baan. In het eerste deel is de oorlog bijna tastbaar niet alleen de Wereldoorlog die buiten woedt, maar ook de innerlijke strijd die Nielsen te verwerken krijgt. Het obstinate eerste thema herbergt het kwaad: het interval van een overmatige kwart, de diabolus in musica. Het tweede thema stelt daar de onschuld van de kinderziel tegenover. Nielsen was niet alleen een groot symfonicus, hij schreef ook bundels volksmelodieën die in Denemarken tot op de dag van vandaag door alle Denen gezongen worden. Zo n melodie, die heel herkenbaar begint met drie dalende stappen, zal het verdere verloop van het werk in zijn strijd van goed tegen kwaad blijven beheersen. Wanneer de botsingen in het eerste deel zijn uitgewoed vervolgen in het tweede deel de houtblazers met een serene cantilene. Alsof de componist zichzelf even rust gunt op een bankje buiten de dorpskerk de kerk betreden zou Nielsen als overtuigd agnost niet doen. Het derde deel begint met een angstschreeuw in de hoge strijkers alsof iemand uit een nachtmerrie ontwaakt. Wat volgt is een bijna Mahleriaans aandoend adagio. De finale wordt aangekondigd door razendsnelle figuren in de hoge strijkers, die herinneringen oproepen aan Beethovens Ouverture Leonore III, dat symbool van echtelijke trouw. Dan volgt een van de meest spectaculaire momenten in het twintigste-eeuwse componeren: een ware titanenslag tussen twee paukenisten. Nielsen geeft in de partituur aan dat de spelers aan weerszijden van het orkest opgesteld moeten zijn. Daartussen probeert de volkshymne uit het eerste deel zich manmoedig staande te houden. Hier wil de componist laten klinken wat hem bezielt, ondanks alle rottigheid. Zingen tot je erbij neervalt. Siebe Riedstra

8 8 Thomas Søndergård, dirigent De Deen Thomas Søndergård was chefdirigent van het Noors Radio Orkest. In 2012 volgde hij Thierry Fischer op als chef-dirigent van het BBC National Orchestra of Wales en werd hij tevens eerste gastdirigent van het Royal Scottish National Orchestra. Søndergård maakte uitvoerenden zijn debuut als dirigent aan de Koninklijke Deense opera in 2005 in een productie van Poul Ruders Kafka s Trial. In 2008 en 2010 dirigeerde hij aan de Staatsoper Stuttgart en in 2011 bracht hij Tosca van Puccini bij de Koninklijke Opera van Zweden. Afgelopen seizoenen stond hij voor het Filharmonisch Orkest van Oslo, het BBC Symphony, het Rotterdams Philharmonisch en het Zweeds Radio Symfonieorkest. Verder maakte hij debuut bij het Seattle Symphony Orchestra. De agenda van Thomas Søndergård van dit seizoen vermeldt optredens met orkesten in Sydney, Londen, Berlijn, Vancouver, Kopenhagen, Rotterdam en Stockholm. Onder de uitgevoerde werken zijn Les dialogues des Carmelites van Poulenc bij de Koninklijke Zweedse Opera en Mahlers Tweede symfonie. Dit seizoen voert hij vanwege het herdenkingsjaar met diverse orkesten werken van Sibelius en Nielsen uit. In 2011 ontving hij de Prijs van de Koningin Ingrid Stichting vanwege zijn verdiensten voor de muziek in Denemarken. Martin Fröst, klarinet Klarinettist Martin Fröst is artistiek leider van het festival Vinterfest in Mora (Zweden) en van het International Chamber Music Festival in Stavanger (Noorwegen). In 2010 maakte hij zijn debuut met de Wiener Symphoniker bij de Bregenzer Festspiele. Samen met Janine Jansen startte Martin Fröst een project Double Points in het Amsterdamse Concertgebouw in oktober 2009, waarbij werken voor klarinet en viool solo, duo s en trio s werden voorzien van choreografie van Emio Greco en Pieter C. Scholten. In de afgelopen seizoenen trad Martin Fröst op tijdens de Mozartwoche in Salzburg (met de Camerata Salzburg en Heinz Holliger), tijdens de BBC Proms met de Göteborgs Symfoniker en Gustavo Dudamel, en met de Academy of St Martin in the Fields tijdens het Barbican s Mostly Mozart Festival. Thomas Søndergård ANDY BUCHANAN Martin Fröst

9 Martin Fröst was artist in residence bij de Hamburger Symphoniker, de Göteborgs Symfoniker, en het Konzerthaus in Dortmund. Bijzondere projecten realiseerde Martin Fröst met Anders Hillborgs Peacock Tales en de wereldpremière van Kalevi Aho s Concerto (2006) met Osmo Vänskä en het BBC Symphony Orchestra. Martin Fröst begon als kind met vioolspelen, maar schakelde over naar de klarinet, waarvoor hij onder andere in Stockholm en Hannover studeerde. Zijn repertoire bestaat voor een groot deel uit het klassieke repertoire, maar ook hedendaagse muziek, en vrijwel elk jaar neemt hij één wereldpremière voor zijn rekening. Hij werkt geregeld samen met musici als Janine Jansen, Leif Ove Andsnes en Roland Pöntinen. Sinds 2011 dirigeert Martin Fröst ook, en stond hij voor onder meer Het Brabants Orkest en het Filharmonisch Orkest van Oslo. In oktober 2010 verzorgde Martin Fröst in De Vrijdag van Vredenburg de Nederlandse première van het Klarinetconcert Golden Dances of the Pharaohs van Victoria Borisova-Ollas met het Radio Filharmonisch Orkest. Rotterdams Philharmonisch Orkest Het Rotterdams Philharmonisch geldt als een van Europa s vooraanstaande symfonieorkesten. Het orkest staat wereldwijd bekend om de intense energie van zijn concerten, zijn succesvolle opnamen en zijn innovatieve publieksbenadering. De internationale agenda voor 2013/2014 omvat concerten in prestigieuze huizen van het Mariinsky Theater te Sint-Petersburg tot het Parijse Théâtre des Champs-Elysées. Het Rotterdams Philharmonisch werd opgericht in Onder Eduard Flipse ontwikkelde het zich vanaf 1930 tot een van de meest prominente Nederlandse orkesten. Met Jean Fournet en Edo de Waart bouwde het orkest in de jaren zeventig verder aan zijn internationale reputatie. De benoeming van Valery Gergiev als chef-dirigent in 1995 luidde een nieuwe bloeiperiode in, die een vervolg kreeg met het aantreden van Yannick Nézet-Séguin in Met hem realiseerde het orkest tal van succesvolle tournees en cd-opnamen. Sinds seizoen 2013/2014 is Jiří Bělohlávek vaste gastdirigent. Thuisbasis van het Rotterdams Philharmonisch is Concertgebouw de Doelen. Maar het orkest is ook regelmatig op andere locaties te horen van de Rotterdamse podia tot de meest gerenommeerde zalen in binnen- en buitenland. Zo ging het orkest in 2010 een residentie aan in het Parijse Théâtre des Champs-Élysées, waar het sindsdien een van de vaste gastorkesten is. Met alle concerten, educatieve voorstellingen en community projects trekt het Rotterdams Philharmonisch ieder seizoen à bezoekers, onder wie een aanzienlijk aantal jongeren. Sinds de baanbrekende Mahlerregistraties met Eduard Flipse in de jaren vijftig heeft het Rotterdams Philharmonisch talloze veelgeprezen opnamen gemaakt. Tegenwoordig heeft 9

10 10 het orkest contracten met Deutsche Grammophon en BIS Records; de afgelopen jaren maakte het ook opnamen voor EMI en Virgin Classics. Voor de heruitgave van historische opnamen initieerde het orkest het eigen label Rotterdam Philharmonic Vintage Recordings. Rotterdams Philharmonisch Orkest CHEF-DIRIGENT Yannick Nézet-Séguin ERE-DIRIGENT Valery Gergiev VASTE GASTDIRIGENT Jiří Bělohlávek EERSTE VIOOL Igor Gruppman Tommy Shimon Arno Bons Mireille van der Wart Cor van der Linden Rachel Browne Maria Dingjan Marie-José Schrijner Noëmi Bodden Loortje van den Brink Marjolein van Dingstee Hanel Annet Verboom Carolien Wagner Luca Bognár TWEEDE VIOOL Charlotte Potgieter Frank de Groot Laurens van Vliet Agnes Tönkö Tomoko Hara Ebred Reijnen Elina Hirvilammi Jun Yi Dou Bob Bruyn Letizia Sciarone Eefje Habraken Maija Reinikainen Sumire Hara Wim Ruitenbeek ALTVIOOL Galahad Samson Kerstin Bonk Lex Prummel Janine Baller Francis Saunders Veronika Lénártová Pierre-Marc Vernaudon Darija Kozlitina Marieke de Jong Rosalinde Kluck Ingerid Waleson Hannah Shaw CELL0 Joris van den Berg Joanna Pachucka Mario Rio Gé van Leeuwen Eelco Beinema Pepijn Meeuws Yi-Ting Fang Anne Meike Burgel Sanne van der Horst Esther Torrenga CONTRABAS Peter Luit Harke Wiersma Peter Leerdam Jonathan Focquaert Joost Maegerman Arjen Leendertz Diederik Meijnckens Dobril Popdimitrov FLUIT Juliette Hurel Désirée Woudenberg Julie Huguet HOBO Karel Schoofs Hans Cartignij Ron Tijhuis KLARINET Julien Hervé Jan Jansen Romke-Jan Wijmenga FAGOTTEN Michael Kaulartz Hans Wisse Kaspar Snikkers HOORN Martin van de Merwe Bob Stoel Jos Buurman Wendy Leliveld Eunmi Lee TROMPET André Heuvelman Arto Hoornweg Jos Verspagen TROMBONE Alexander Verbeek Remko de Jager Ben van Dijk TUBA Hendrik-Jan Renes SLAGWERK Ronald Ent Koen Plaetinck Jasper Mertens PAUKEN Randy Max Danny van de Wal

11 11 vrijdag 27 maart 2015, uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Thea Derks uur SERIES GROOT OMROEPKOOR & HET IDEE Groot Omroepkoor: Brahms, Escher en meer vrijdag 3 april 2015, uur TivoliVredenburg, Utrecht inleiding Philip Ruitenberg uur SERIE MUZIKALE MEESTERWERKEN, TROS VOCAAL & HEMELSE MUZIEK Elgar: The Kingdom volgende concerten Groot Omroepkoor Instrumentaal ensemble Stichting Omroep Muziek Gijs Leenaars dirigent Escher Le vrai visage de la paix (versie 1957) Varèse Octandre Dusapin Dona eis Brahms Fünf Gesänge opus 104 Mozart/Weigelt Divertimento in Bes KV 270 Brahms Drei Gesänge opus 42 Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor leden van het Vlaams Radio Koor Edward Gardner dirigent Edward Caswell koordirigent Edith Haller sopraan Elizabeth DeShong mezzosopraan Stuart Skelton tenor Christopher Maltman bariton Elgar The Kingdom

12 12 zaterdag 28 maart 2015, uur Concertgebouw, Amsterdam Homo Ludens Radio Filharmonisch Orkest Markus Stenz dirigent Doric String Quartet Haydn Symfonie nr. 22 Der Philosoph Adams Absolute Jest (NEDERLANDSE PREMIÈRE) Stravinsky Petroesjka (volledige balletmuziek Homo ludens: de spelende mens. In Absolute Jest rijgt de Amerikaanse componist John Adams tal van Beethovencitaten aaneen tot wat wel eens s werelds langste scherzo zou kunnen zijn. Tijdens dit concert beleeft het energetische, goedgeluimde werk voor strijkkwartet en orkest zijn Nederlandse première onder leiding van Markus Stenz, chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. zaterdag 11 april 2015, uur Concertgebouw, Amsterdam Jaap van Zweden & Matthias Goerne Radio Filharmonisch Orkest Jaap van Zweden dirigent Matthias Goerne bariton Larcher Alle Tage, symfonie voor bariton en orkest (opdrachtwerk NTR ZaterdagMatinee, Gewandhausorchester Leipzig en National Symphony Orchestra Washington - WERELD- PREMIÈRE) Schubert Negende symfonie Grote Jaap van Zweden dirigeert een nieuwe symfonie die de Oostenrijkse componist Thomas Larcher voor Matthias Goerne componeerde. Plus de grote Negende symfonie van Schubert. colofon PROGRAMMERING Astrid in t Veld PRODUCTIE Chris van de Ven PUBLICITEIT & PRODUCTIE JONG TALENT Sabien Stols ADMINISTRATIE & FINANCIËN Anneke de Vries PRESENTATIE AVROTROS NPO RADIO 4 Maartje Stokkers EINDREDACTIE AVROTROS NPO RADIO 4 Tim Moen CASTING DIRECTOR Mauricio Fernández ARTISTIEK LEIDER Kees Vlaardingerbroek PROGRAMMATOELICHTING Siebe Riedstra REDACTIE PROGRAMMABOEK Clemens Romijn EINDREDACTIE Onno Schoonderwoerd