Trainershandleiding. Spreken, luisteren & gesprekken voeren

Transcriptie

1 Trainershandleiding Spreken, luisteren & gesprekken voeren

2 Trainershandleiding Spreken, luisteren en gesprekken voeren Inleiding Tijdens deze bijeenkomst leer je toekomstige taalmaatjes, taalcoaches en begeleiders hoe zij volwassenen die Nederlands als tweede taal spreken, kunnen begeleiden bij het beter leren spreken, luisteren en gesprekken voeren. Als trainer zorg jij dat ze weten wat spreekvaardigheid en luistervaardigheid inhoudt en hoe ze dit met hun deelnemer kunnen oefenen. Ook leer je ze hoe ze een goede spreekvaardigheidsles kunnen voorbereiden en geven. Doelen Hoofdoel Na deze bijeenkomst beschikken vrijwilligers over handvatten hoe ze een spreekvaardigheidsles kunnen voorbereiden en uitvoeren. Subdoelen De taalvrijwilliger weet wat de relatie is tussen spreekvaardigheid en laaggeletterdheid weet dat de aanpak bij eerste en tweede taalleerders verschillend is weet hoe je feedback kan geven kan het VUT-model, het ABCD-model en de TPR-benadering toepassen bij tweede taalleerders weet welke materialen je kan inzetten Opbouw De module kent de volgende opbouw: Inleiding, doelen, programma Eigen kennis, ervaring, theorie Spreken / luisteren met beginners Spreken / luisteren met gevorderden Afronding De Uitvoering Checklist Beamer en laptop met geluid PowerPointpresentaties Spreken, luisteren en gesprekken voeren Filmpjes Tsjechisch (7x) CD/Mp3/USB met luisteropdrachten van de Taalopdrachten Werkblad met bijbehorende luisteropdrachten. Presentielijst 5X SpreekTaal Kopen Andere delen van SpreekTaal Voorbeeldmaterialen ter inzage: SpreekTaal,

3 Werkmaterialen om uit te delen in de les: Kopieën van Doen en niet doen-lijst Hoe het voelt Tsjechisch Taalopdrachten Vaardigheden Gesprek Instructiekaarten Gevonden en Verloren voorwerpen Spreekles gevonden en verloren voorwerpen Tip In deze handleiding verwijzen we naar filmpjes in het Tsjechisch. Leuker is natuurlijk om een anderstalige uit te nodigen om een TPR-les in een vreemde taal te geven.

4 Trainershandleiding spreken, luisteren en gesprekken voeren Zorg voor een warm welkom! Doel van vandaag > 5 minuten 1. Bespreek kort de doelen van vandaag Programma > 5 minuten 1. Loop het programma kort door 2. Licht eventueel kort toe hoe deze module zich verhoudt tot de andere modules (basistraining) die de vrijwilligers hebben gevolgd. Met name voor vrijwilligers die met mensen gaan werken die Nederlands als tweede taal spreken/leren, is de huidige module van belang.

5 Trainershandleiding spreken, luisteren en gesprekken voeren Doen en Niet doen > 1 minuut Deel het blad doen en niet doen uit. Vraag de vrijwilligers deze gaandeweg de bijeenkomst in te vullen. Leeg formulier Doen en niet doen Hoe het voelt (1) > 10 minuten Laat de vrijwilligers ervaren hoe het voelt om een compleet nieuwe taal te leren begrijpen 1. Geef een korte inleiding: Jullie zijn verhuisd naar Tsjechië en krijgen nu jullie eerste les Tsjechisch. 2. Laat de vrijwilligers 2 keer naar het filmpje Ahoj! Jak se jmenujes kijken 3. Stel ze de vraag: Jak se jmenujes? tot ze antwoorden met hun naam 4. Vraag: hoe wisten jullie dat je met je naam moest antwoorden? 5. Terugkoppeling: stel onderstaande vragen:! Wat maakt het moeilijk om een andere taal, Tsjechisch in dit geval, te begrijpen als je hem hoort?! Wat kan je helpen om een nieuwe taal te leren spreken?! Als je een deelnemer zou zijn en je wil werken aan je spreekvaardigheid, wat zou je dan

6 willen oefenen met je vrijwilliger? Bespreek:! Deze opdracht heeft je laten beleven wat iemand ervaart als hij voor het eerst met een vreemde taal in aanraking komt. Het niet begrijpen van wat er wordt gezegd en het niet in staat zijn om adequaat te reageren hierop, kan demotiverend werken.! Sommige mensen vermijden zelfs contacten met anderen om deze reden. Het is duidelijk dat er verschillende aspecten komen kijken bij het begrijpen en toepassen van gesproken taal: spreektempo, woordenschat, luisteren, klanken horen en maken, taalstructuur, etc.! Voor een tweede taalleerder is het moeilijk om te horen waar het ene woord ophoudt en het andere begint. Ook ligt het spreektempo van de gesprekspartner vaak te hoog. Daarnaast kent hij nog niet veel woorden en grammatica en heeft hij minder gevoel voor klemtonen en intonatie. Tweede opdracht bij hetzelfde filmpje Hoe het voelt (1) > 5 minuten 1. Laat het filmpje nog een keer horen, maar nu met tekstuele ondersteuning van het werkblad. 2. Vraag de vrijwilligers of ze het nu makkelijker vinden.. Hoe het voelt Tsjechisch (1) NB Je kunt er ook voor kiezen alle opdrachten die bij de Tsjechische les horen in een keer uit te delen. Dit houdt de vaart erin.

7 Hoe het voelt (2) > 5 minuten 1. Laat het tweede filmpje zien. 2. Vraag de vrijwilligers of ze het juiste antwoord op de vraag kunnen omcirkelen? 3. Antwoord: Kdo jsi ty? (kdo si ti?) Wie ben jij? a. Čau! (tsjau) Hoi! b. Já jsem Jana (jaa sem janna) Ik ben Jana 4. Dobrý den! (dobrie den) Goedendag! a. Ahoj. Hallo! b. Jak se jmenuješ? (jak se menoejèsj) Wat is je naam? 5. Jak se jmenuješ? (jak se menoejèsj) Hoe heet je? a. Jmenuju se Jana. (menoejoe se janna) Ik heet Jana. b. Dobrý den. (dobrie den) Goedendag 6. Hoe het voelt Tsjechisch (2/3) Hoe het voelt (3) > 3 min (optioneel) 1. Laat filmpje nummer 3 zien. 2. Herkennen ze de woorden? Staat onder Hoe voelt. Tsjechisch (2/3)

8 Trainershandleiding spreken, luisteren en gesprekken voeren Hoe het voelt (4) > 5 minuten 1. Laat de vrijwilligers de tekst horen nadat je hebt uitgelegd dat in de eerste kolom de gesproken tekst staat, in de tweede kolom de uitspraak en in de derde de vertaling in het Nederlands. Hoe het voelt Tsjechisch (4) Hoe het voelt (5) > 5 minuten 1. Vraag de vrijwilligers te luisteren naar de tekst. 2. Horen ze de namen die ontbreken? Laat ze die toevoegen op hun werkblad. Hoe het voelt Tsjechisch (5) Hoe het voelt (6) > 5 minuten 1. Laat de vrijwilligers luisteren naar het filmpje. 2. De tekst wordt langzaam uitgesproken en zachtjes meegetikt. Een metronoom kan behulpzaam zijn bij de intonatie en de zinsmelodie Hoe het voelt TPR (7) > 5 minuten Er zijn verschillende mogelijkheden on TPR tijdens de training aan de orde te laten komen. 1. Laat filmpje nummer 7 zien. Sluit je boek. Zavři svoji knížku. (zawrzji svoji knjiezjkoe) Pak je tas. Vezmi svoji tašku.

9 (wezmi svoji tasjkoe) Doe (je) boek in je tas. Dej knížku do tašky. (dej knjiezjkoe dò tasjki) Pak je pen. Vezmi si svoje pero (wezmi si svojè perrò) Doe (je) pen in de tas. Dej pero do tašky. (dej perrò dò tasjki) Goed! Dobře! (dobrzje) 2. Vraag een native speaker om in zijn moedertaal met bovenstaande tekst TPR te doen 3. Doe zelf TPR met bovenstaande tekst. Hoe het voelt Tsjechisch (6) Verwijs naar de achtergrondinformatie in de werkmap: 4. Total Physical Response (TPR) 5. Instructiekaart Spreken, Luisteren 7 Relatie tussen spreekvaardigheid en laaggeletterdheid > 5 minuten 1. Bespreek de tekst op de dia. 2. Benadruk dat de problemen van NT1-ers en NT2-ers verschillend zijn.! Moedertaalsprekers kunnen moeite hebben met het voeren van meer formele gesprekken (bijv. sollicitatiegesprek)! Iemand die vooral dialect spreekt, kan moeite hebben met het spreken van standaard Nederlands! Tweede taalleerders kunnen moeite hebben met het (uit)spreken van Nederlands! Refereer ook nog even aan de (vaak) geringe woordenschat van de tweede taalleerders.

10 Verwijs naar de achtergrondinformatie in de werkmap: Woordenschatverwerving NT2 Opdracht > 15 minuten 1. Stel plenair de volgende vragen om een korte discussie op gang te brengen en om ervoor te zorgen dat er bewustzijn wordt gecreëerd:! Wat moet je kunnen om op een redelijk niveau Nederlands te kunnen spreken?! Welke rol speelt luistervaardigheid bij het spreken van een taal? 2. Maak de vrijwilligers attent op het verschil tussen kennis en vaardigheden. Voorbeeld: iemand kan kennis hebben over voetbal door erover te lezen en door analyses op televisie te volgen/geven. Dat betekent niet dat die persoon ook goed kan voetballen (vaardigheid). 3. Verdeel de groep in drie subgroepen; elke groep buigt zich over 1 vraag:! Wat moet je kunnen om een gesprek te voeren?! Wat moet je kunnen om te spreken (monoloog)?! Wat moet je kunnen om te luisteren? 4. Vraag ook om voorbeelden van situaties waarin bovenstaande vaardigheden aan bod kunnen komen (bv. telefoongesprekken, presentaties, overleggen, film kijken). 5. Benadruk dat spreekvaardigheid en luistervaardigheid erg met elkaar samenhangen! Nabespreking 6. Vraag de drie groepen te vertellen wat zij hebben genoteerd. Het werkblad Vaardigheden.

11 Samenvattend > 5 minuten 1. Benoem eventueel de punten die nog niet aan de orde zijn geweest. 2. Benadruk het verschil tussen receptieve (luisteren en lezen) en productieve vaardigheden (spreken en schrijven). Bepalen van het leerdoel > 5 minuten 1. Bespreek met de vrijwilligers of ze haalbaar, meetbaar en realistische doelen kunnen benoemen. Hieronder staan voorbeelden van doelen per les:! De deelnemer kent een aantal woorden van lichaamsdelen, namelijk:! De deelnemer kan zijn persoonlijke gegevens verstaanbaar door de telefoon opgeven! De deelnemer kan in een gesprek met de dokter duidelijk aangeven waar hij pijn of last heeft. (in een groep bijvoorbeeld, eerst oefenen daarna rollenspel).! De deelnemer kan een gesprek met de leerkracht van de kinderen voeren (welke vakken krijgt haar kind, wat staat er op een rapport)! De deelnemer kan zelf boodschappen doen (iets ruilen bij een winkel)! De deelnemer kan het noodnummer 112 of een andere instantie bellen 2. Bespreek de stappen van het VUT model Vooruitkijken:! Oproepen van aanwezige kennis over het onderwerp! Oproepen van woordenschat d.m.v. woordweb! Het geven van informatie (bv. formele of informele situatie)! Plaatjes ter ondersteuning! Controleren of de opdracht is begrepen Uitvoeren:

12 ! Tijdens het uitvoeren kort opschrijven welke problemen zich voordoen! Niet verbeteren tijdens het uitvoeren Terugkijken! Vraag de deelnemer wat er goed ging of vertel de deelnemer wat er goed ging! Haal uit je aantekeningen een opvallend kenmerk van de taaluitvoering en bespreek dit met de deelnemer Instructiekaart: Luisteren en Spreken 1 en 4 ABCD-model > 20 minuten 1. Bespreek met de vrijwilligers het ABCD-model van Neuner. 2. Om ervoor te zorgen dat vrijwilligers genoeg handvatten hebben om hun spreekvaardigheidslessen te geven, volgen nu twee methodes die daarbij kunnen helpen. 3. Naast het aanbieden van taal en de kennis van woorden en structuren is interactie erg belangrijk bij het leren van een (tweede) taal. Deze stelling past binnen de communicatieve benadering van taalverwerving. In deze benadering wordt taal gezien als een middel om een boodschap over te brengen; kennis van taalregeltjes is daarbij van ondergeschikt belang. Om deze achterliggende gedachte in praktijk te kunnen brengen tijdens taallessen, is het ABCD-model ontwikkeld door Neuner (1981) (zie dia). Het ABCD-model is handig om

13 spreekvaardigheidslessen te organiseren. Als alle elementen erin zitten, weet je dat er op de juiste manier wordt aangeboden/geoefend. Instructiekaart Luisteren en spreken 8 Achtergrondinformatie: Het ABCD-model van Neuner ABCD-opdracht > 10 minuten 1. De methode SpreekTaal bevat goede oefeningen voor spreekvaardigheid. En is momenteel beschikbaar tot A1 niveau. 2. Vraag de vrijwilligers het eerste lesje van het thema Kopen te bekijken. 3. Vraag: Wat valt op? Herkennen jullie elementen van het ABCDmodel? SpreekTaal Kopen > wijs taalvrijwilligers erop dat ze Spreektaal gratis kunnen downloaden via Taal voor het Leven werkt momenteel aan een tweede versie van Spreektaal. (tot niveau A2) ABCD-opdracht > 10 minuten 1. Verdeel de groep in 4 groepen. 2. Laat de vrijwilligers allemaal een A, B, C of D (1 letter per groepje) opdracht bedenken met het thema Eten. 3. Bespreek de opdrachten. Deze werkvorm heeft als doel dat de vrijwilligers bekend raken met de werkwijze van het ABCD-model. Men kan dit model zien als een leerprincipe: het is tenslotte moeilijk om iets te zeggen in een taal als je hem nog nooit hebt gehoord. Een taalleerder heeft een structuur zoals in dit model is beschreven hard nodig.

14 Trainershandleiding spreken, luisteren en gesprekken voeren De Total Physical Response-methode (TPR) > 5 minuten 1. Refereer naar het begin van de les met TPR in het Tsjechisch 2. Laat het filmpje zien 3. Bespreek hoe ze deze methode kunnen toepassen in hun les Total Physical Response (TPR) is een manier om aan de taalverwerving van tweede taalleerders bij te dragen. Ook eerste taalleerders met een laag taalniveau kunnen er baat bij hebben, vooral als ze bijvoorbeeld nieuwe (moeilijke) woorden willen leren. Bij gebruik van TPR kun je deelnemers leren om nieuwe woorden te gebruiken, maar ook zinnen. Kenmerkend aan TPR is dat er veel gebruik wordt gemaakt van fysieke acties om de nieuwe woorden en zinnen uit te beelden. Eigenlijk werkt het volgens de manier waarop kinderen taal leren. De methode kan het beste worden uitgelegd door middel van een voorbeeld opdracht. SpreekTaal > 10 minuten 1. Deel andere boekjes uit van SpreekTaal. Vertel dat SpreekTaal geschreven is voor niveau 0-A1+. Dus echt voor tweede taalleerders en niet geschikt voor moedertaalsprekers. 2. Vraag de deelnemers te kijken of ze het ABCD-model ook in de andere boekjes herkennen. 3. Er zijn zowel spreek- als luisteropdrachten opgenomen. Laat een luisterfragment horen van

15 Trainershandleiding spreken, luisteren en gesprekken voeren 1F en 2F. 4. Vraag de vrijwilligers naar de verschillen. Boekjes SpreekTaal Taalopdrachten: luisteren > 10 minuten 1. Laat de vrijwilligers luisteren naar een 1F en 2F luisterfragment uit de taalopdrachten. 2. Geef ze ook de bijbehorende opdracht. 3. Bespreek de meest opvallende verschillen tussen beide luisterfragmenten en opdrachten. Luisteropdrachten, ontvangen via wetransfer. Niet online beschikbaar. 1F Klantenbericht IND Bank geluidsfragment nr 1F7 2F OVchipkaart Geluidsfragment nr 2F4v Instructiekaart Luisteren en spreken 5 Hand-out met bijbehorende luisteropdrachten

16 Staatsexamen NT2-I > 8 minuten 1. Vertel dat het Staatsexamen luisteren op niveau B1 vergelijkbaar is met het niveau 2F van het MBO. 2. Laat de vrijwilligers vervolgens de opdracht lezen. 3. Laat het luisterfragment horen. 4. Bespreek na: wat valt op? Benadruk de moeilijkheid van dit examen. Vertel dat de vraag vaak synoniemen bevat van woorden die in het luisterfragment te horen zijn. SpreekTaal 2 en Succes! > 10 minuten <nog niet beschikbaar juli 2014) Laat de vrijwilligers de boekjes van SpreekTaal 2 en Succes! bekijken op: 1. Waar de spreekopdrachten staan in Succes! 2. Welke kennis en vaardigheden de deelnemer nodig heeft om de opdracht te kunnen uitvoeren. SpreekTaal 2 en Succes! Instructiekaarten > 5 minuten 1. Laat de instructiekaarten zien of deel ze uit. 2. Wijs de vrijwilligers op instructiekaart Luisteren en spreken 6. Deze kaart wordt bij de volgende dia gebruikt. Instructiekaart Luisteren en spreken 6

17 Feedback > 10 minuten 1. Deel het getranscribeerde gespreksfragment uit. 2. Vraag aan de vrijwilligers wat hen opvalt aan het fragment. 3. Bespreek de opdracht na. Waar ga je de deelnemer het eerst mee helpen? Waarom? 4. Maak duidelijk dat het belangrijk is dat de vrijwilliger de les aanpast aan de deelnemer. Er moet goed worden nagegaan in welke situaties de deelnemer vooruit wil gaan (context) en wat de bredere leerwens is waarin taal dienstbaar is. Daarnaast moet niet alles tegelijkertijd worden aangeboden. Kies 1 leerdoel/focus per les. Werkblad: Gesprek Feedback geven > 10 minuten 1. Vertel vrijwilligers hoe ze feedback kunnen geven op de spreek- (en luister-) vaardigheid van hun deelnemer. 2. Benadruk dat feedback geven bij spreekvaardigheid anders gaat dan bij vaardigheden als lezen en schrijven. 3. Vraag de vrijwilligers wat volgens hen het verschil is. 4. Het verschil zit hem o.a. in het feit dat je bij spreekvaardigheid eigenlijk alleen kunt verbeteren tijdens de opdracht of vlak nadat de deelnemer klaar is met spreken. Bij bijvoorbeeld schrijven kun je feedback makkelijker achteraf geven omdat er immers een schrijfproduct ligt na afloop van de opdracht. Nadat een deelnemer een zin/woord fout heeft uitgesproken, kun je de zin wel verbeterd herhalen of herformuleren, zonder te verzanden in grammaticale uitleg of fouten te benadrukken. 5. Bovendien onderbreek je het verhaal/de zin van je deelnemer op het moment dat je bij het spreken direct feedback verzorgt.

18 De deelnemer kan hierdoor in de war raken. Bij schrijven is deze kans minder groot. 6. Bij het geven van feedback voor spreekvaardigheid is het belangrijk om 1 focuspunt te kiezen per les/per opdracht. 7. Er zijn over het algemeen 3 focuspunten:! functionaliteit (wordt de boodschap goed overgebracht?)! verstaanbaarheid! grammatica (bv. klopt de woordvolgorde?) Laat de vrijwilligers nog een keer het filmpje bekijken maar nu met de drie focuspunten in hun achterhoofd. Doen en Niet doen > 5 minuten Met dit in hun achterhoofd, zijn de volgende punten belangrijk om in de gaten te houden:! Vertel altijd duidelijk aan de deelnemer waar je op gaat letten en houd je hieraan als je feedback gaat geven! Begin bij positieve feedback, daarna pas negatieve feedback! Koppel de feedback aan een oefening! Geef alleen feedback als je de betreffende theorie/kennis zelf goed begrijpt. Als je het zelf niet zeker weet, zoek het dan uit en kom er later op terug! Geef eventueel feedback tijdens het spreken door de zin verbeterd te herhalen of her te formuleren, zonder te verzanden in grammaticale uitleg of fouten te benadrukken.! Stel je feedback af op het opleidingsniveau van de deelnemer en zijn taalniveau van dat moment! Veel herhalen (taalaanbod) zodat het niet wegzakt en geleidelijk beter gaat verankeren.! Altijd binnen een context werken Instructiekaart Luisteren en spreken 1 en 8

19 Oefenen met een lesonderdeel > 10 minuten Vrijwilligers maken kennis met een voorbeeld van een spreekvaardigheidsopdracht en voeren die ook samen uit We gaan een opdracht uitvoeren die de vrijwilligers tijdens hun eigen bijeenkomsten met deelnemer en ook kunnen toepassen. 1. Laat de groep tweetallen vormen en vraag of iedereen werkblad 1 uit de achtergrondinformatie erbij pakt 2. Laat de deelnemers zo gaan zitten dat ze elkaars blad en gezicht niet zien (bijvoorbeeld de rugleuningen van de stoelen tegen elkaar) 3. Binnen elk tweetal is persoon A een medewerker bij een zwembad en persoon B een klant. 4. B is iets kwijtgeraakt in het zwembad (hij kiest een van de voorwerpen op het werkblad). 5. B belt A op. A moet goed luisteren en bepalen of hij het voorwerp wel/niet gevonden heeft (hij kijkt op het werkblad) 6. Beide personen moeten zorgen voor het correct openen en afsluiten van het gesprek. Terugkoppeling:! Vraag aan vrijwilligers wat moeilijk is/kan zijn bij deze opdracht! Laat ze bedenken hoe ze deze opdracht zouden kunnen uitvoeren en waar ze dan op moeten letten Werkblad Gevonden voorwerpen Werkblad Verloren voorwerpen Werkblad Lesonderdeel

20 Trainershandleiding spreken, luisteren en gesprekken voeren Terugkijken > 5 minuten 1. Vraag: Was alles naar wens? 2. Vraag: Wat heb je gemist/heb je nog nodig? Opdrachten > 2 min Sluit de les af en wijs op de opdracht mogelijkheden voor thuis.