provinsje fryslân provincie fryslân b 1 postbus 20120 8900 hm leeuwarden tweebaksmarkt 52 telefoon: (058) 292 59 25 telefax: (058) 292 51 25 t: 1 t Aan Provinciale Staten van Fryslân www.fryslan.nl provincie@fryslan.nl www.twitter.com/provfryslan Leeuwarden, 7 december 2012 Verzonden, 07DEC. 2012 Ons kenmerk Afdeling Behandeld door Uw kenmerk Bij lage(n) 01036068 Kennis en Ekonomy A.Y. Damsma /(058) 292 57 80 of a.y.damsma@fryslan.nl notitie beantwoording vragen Onderwerp : Beantwoording vragen over Nieuw Thialf Geachte Statenleden, In de vergadering van de commissie Boarger en Mienskip van ji. 5 december zijn door u diverse vragen gesteld. Een gedeelte van deze vragen is door gedeputeerde dhr. H. Konst tijdens de commissievergadering beantwoord, en een gedeelte bleef hierdoor nog onbeant woord. Als bijlage bij deze brief vindt u de beantwoording van deze overgebleven vragen. Wij heb ben hierbij de samenhangende vragen gegroepeerd en in samenhang beantwoord. Indien u nog vragen mist of naar aanleiding van deze beantwoording nog verdere technische informatie nodig heeft, dan kunt u daarvoor contact opnemen met dhr. A.Y. Damsma (058-2925780 of a.y.damsma@fryslan.nl). Gedept secretaris -1/1 - Ons kenmerk: 01036068
Notitie beantwoording vragen over Nieuw Thialf uit de Statencommissie B&M van 5 december 2012. d.d. 7 december 2012. Overzicht van de toezeggingen door gedeputeerde Konst. 1. Deputearre Konst seit ta dat de taheakke by it projekflitstel oer de Fernijbou Thialf (fergelyk ynvestearringskosten d.d. 02-1 0-201 2) oanpast wurdt en oan PS tastjoerd. 2. Der wurdt sa gau as mooglik noch in skriftlike ûnderbouwing levere oer de BTW-paragraaf yn foarlizzende stikken. 3. Foar juny 2013 sil der in second opinion frege wurde oer de finansjele ûnderbouwing en de hierpriis dy t yn de stikken beskreaun steane en sil der neier ekstern advys frege wurde oer de beheining fan de eksploitaasje risiko s. 4. De ûnderbouwing fan de post ûnfoarsjoen (ûnderdiel fan de kosten fan 8 ton) sil sa gau as mooglik skriftlik neistjoerd wurde. 5. De antwurden op fragen dy t hjoed net beântwurde binne, wurde dizze wike noch oan PS tastjoerd. Met deze notitie zijn de toezeggingen 1, 2, 4 en 5 uitgevoerd.
a. Inhoud en strategie Er zijn meerdere vragen gesteld over: - haalbaarheid van het totale project; - rol KNSB, waarde toezeggingen; - stel er komt niet meer dan 50 mln; - stelt tweede baan de ambitie echt veilig? Haalbaarheid Met het Nieuw Thialf komt er in Fryslân een topwedstrijdhal en toptrainingscentrum. Dit is een hoge ambitie, die ontwikkeld is in nauwe samenwerking met een groot aantal partijen. Nieuw Thialf kan rekenen op een breed draagvlak bij zowel sporters, sportbonden, Thialf, en de Rijksoverheid. Met betrekking tot de financiële haalbaarheid van de investering wordt er door provinciale staten op 19 december as. een belangrijke besluit genomen om 50 miljoen middelen ter beschikking te stellen. Hiermee worden significante bijdragen van de Rijksoverheid en andere subsidievertrekkers realistisch. Daarnaast zal de marktbenadering voor de aanbesteding van de bouw en exploitatie duidelijk maken welke inverdieneffecten en marktbijdragen mogelijk worden. Dit laatste zal na december 2012 gebeuren. De exploitatiebegroting is conservatief berekend en laat een beperkt maar positief exploitatieresultaat zien. Rol KNSB en waarde toezeggingen De KNSB heeft als lid van de breed samengestelde werkgroep Sport een actieve bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het concept, en steunt het plan. De KNSB stelt als voorwaarde voor een langjarige samenwerking dat topsporters en recreanten beiden de ruimte krijgen en elkaar niet in de weg zitten. Dat komt overeen met de aanleg van een wedstrijdbaan en een toptrainingsbaan. De KNSB gaat geen bijdrage leveren aan de investering van het schaatsstadion, maar treedt richting het Rijk en sportorganisaties op als pleitbezorger voor Nieuw Thialf. Daarnaast zorgt de KNSB, door het toewijzen van schaatsevenementen aan Thialf, voor een belangrijk deel van de omzet. De KNSB is voor Thialf een strategische partner, om wedstrijdsport en topsport in Thialf te versterken. Niet meer dan 50 Miljoen Met de bijdrage van de provincie Fryslân van 50 miljoen wordt het mogelijk om andere partijen, zoals de Rijksoverheid, te vragen hun verantwoordelijk te nemen voor de ontwikkeling van de (top)sport. Het is niet onze verwachting dat de investeringsbijdrage maximaal 50 miljoen zal zijn. Mocht onverhoopt in de komende periode door andere partijen geen bijdrage worden geleverd, dan zal er niet begonnen kunnen worden met de bouw van het toptrainingscentrum. Dit zal ook gevolgen hebben voor de doelstellingen op het gebied van (schaats)innovatie, duurzaamheid en energie en voor de exploitatie. Stelt tweede baan de ambitie veilig? Het topsporttrainingscentrum, en daarmee de voor de topsport exclusief ter beschikking staande tweede baan, geeft ruimte aan de topsport en aan de breedtesport, maar heeft ook voordelen ten aanzien van de economie, werkgelegenheid, duurzaamheid en innovatie. Met de tweede baan worden deze ambities gerealiseerd. Door het realiseren van een tweede baan, is het te verwachten dat de positie van Thialf als (inter)nationaal schaatscentrum niet ter discussie komt te staan. 2
b. Synergie en economisch effect. - de mogelijkheden van synergie met Wetsus, Energie Coöperatie Fryslân, Technocampus en andere Friese/ Noord Nederlandse initiatieven; - wat is het economisch voordeel; - maatschappelijke effecten, gezondheid en healthy aging; - de synergie in Heerenveen en de relatie met Sportstad; - terugloop recreatie+topsport, verwachting voor toekomst? Synergie kennis/innovatieinstituten In de afgelopen periode is er een groot aantal gesprekken gevoerd om de synergie tussen Nieuw Thialf en andere innovatieve en duurzame ontwikkelingen te verkennen. Hieruit is gebleken dat er vanuit de markt, de kennisinstituten, maar ook uit bv. Energy Valley belangstelling is om krachten te bundelen. De concrete uitwerking van deze contacten zal met name in de volgende fase van het project verder vorm krijgen. Het ligt voor de hand om dan ook vooral met de genoemde kennis/innovatie-instituten samen te werken. Economische effecten. De werkgroep Economische betekenis, bestaande uit bedrijven en instituten, is betrokken bij de planontwikkeling van Nieuw Thialf. De werkgroep ziet Heerenveen Stad van Sport als een stuwend economisch cluster, waarin Nieuw Thialf een grote trekker is. Als gunstige economische effecten worden genoemd; verbetering van imago en branding van de regio, impuls voorbedrijvigheid, Nieuw Thialf (en zeker het schaatslaboratorium) heeft de potentie als springplank voor kennis en innovatie in de sfeer van schaatsen en duurzaamheid (zie ook H. 3 van het Statenvoorstel). Eerdere berekeningen (zie Businessplan, december 2011) gaven aan dat er een groei van de werkgelegenheid van 60 75 arbeidsplaatsen te verwachten is. Maatschappelijke effecten. De maatschappelijke effecten van Thialf zijn: het stimuleren van sport deelname (recreatie/vereniging rijders), het stimuleren van topsport (talentontwikkeling) en het organiseren van wedstrijden. Specifieke maatschappelijke effecten zijn bijvoorbeeld de rol die Thialf speelt voor het onderwijs (CbS, basisonderwijs) en als werkplek voor medewerkers van Talant. In de werkgroep Maatschappelijke Betekenis zijn mogelijkheden van maatschappelijke activiteiten verkend. Er liggen veel kansen ook in de relatie tot de gezondheidzorg, er is bereidheid tot samenwerking op nationale of regionale schaal. Als voorbeelden werden genoemd de activiteiten van Sportcentrum Papendal, de Sportboulevard Enschede, de Ajax Foundation of het project Scoren voor gezondheid van SC Heerenveen. (zie ook h. 3 van het Statenvoorstel) Terugloop Er is een terugloop in de beoefening van recreatie- en topsport merkbaar. Het up to date maken van voorzieningen en zeker zo n voorbeeldvoorziening als Nieuw Thialf draagt bij aan het keren en idealiter het omdraaien van deze terugloop. De maatschappij verandert dus de sportbeoefening ook. In de schaatssport ontstaan nieuwe typen wedstrijd, zoals de ploegenachtervolging en de massastart. Het belang van de media en de toepassing van ICT wordt steeds groter. Schaatsen is bijvoorbeeld een hele goede TV sport. Ook zal de recreant in de toekomst anders zijn sport op ander manieren beoefenen. 3
In het PvE is rekening gehouden met de zich wijzigende omstandigheden, zodat Nieuw Thialf hier in de toekomst goed kan inspelen. c. Juridisch - de governance (bestuursstructuur) - de Onroerend Goed BV (OG BV) - de aandeelhouders - exploitatierisico s In de huidige Thialf-structuur bezitten de Gemeente Heerenveen, Essent en Aegon ieder een derde gedeelte van de aandelen van EAH Holding BV (hierna: EAH). In deze BV is het eigendom van het Thialf stadion ondergebracht. De exploitatie van Thialf vindt momenteel plaats vanuit Thialf BV, een 100% dochter van EAH. Om de nieuwe Thialf structuur te kunnen realiseren, is het noodzakelijk dat de aandelen van Aegon en Essent in EAH worden overgenomen door de overheid, waarmee alle aandelen volledig in overheidshanden komen. De overname van deze aandelen is als stelpost opgenomen in de projectkosten voor een Nieuw Thialf (zie ook onderdeel Financieel). Nieuw Thialf is een provinciale en een gemeentelijke aangelegenheid. De gemeente is nauw betrokken bij Thialf en aandeelhouder van het huidige Thialf. Het ligt voor de hand dat de gemeente als betrokken overheid/aandeelhouder ook zeggenschap krijgt in de beoogde OG BV. Of alle betrokken overheden aandelen in de OG BV zullen krijgen, en zo ja, hoe veel en welke soort, is op dit moment nog niet duidelijk en is een onderwerp dat nader zal moeten worden uitgewerkt. Vanuit staatssteunrechtelijk perspectief is in ieder geval een randvoorwaarde, dat de OG BV een 100% overheids-bv moet worden en blijven. De exploitatierisico s komen niet automatisch voor rekening van de provincie. Immers, in de nieuwe Thialf-structuur wordt een onderscheid gemaakt tussen een OG BV en een exploitant. De eventuele exploitatierisico s/-tekorten komen daarin juist voor rekening van de exploitant. Dat neemt echter niet weg, dat in zo n situatie mogelijk toch een (moreel) beroep zal worden gedaan op de betrokken overheden om bij te springen en met name op de Provincie als (groot) aandeelhouder. Deze overheden zullen in dat geval moeten afwegen of, en zo ja, onder welke omstandigheden, zij daartoe bereid zijn. Daarbij geldt ook dat dan de staatssteunregels van belang zijn. Mocht de exploitant onverhoopt failliet gaan, dan kunnen schuldeisers zich niet op het onroerend goed verhalen, omdat dit in de OG BV zit. Het stadion kan op die manier behouden blijven en de exploitatie kan opnieuw worden aanbesteed. Om de exploitatierisico s zo klein mogelijk te maken, is het zaak om de aanbesteding van de verbouwing en exploitatie zo goed mogelijk op elkaar af te stemmen en zorgvuldig voor te bereiden. Dit laatste wordt gedaan door het organiseren van een voorafgaande marktconsultatie. Deze is er onder meer op gericht om van potentiële exploitanten te vernemen aan welke eisen Nieuw Thialf in hun ogen zou moeten voldoen om rendabel te kunnen exploiteren. De resultaten van deze marktconsultatie kunnen worden meegenomen in de juiste aanbestedingsprocedures. 4
d. Fiscaal - BTW mag geen kostenpost zijn - de afschaffing van het compensatiefonds - de belastingdienst - het schoolschaatsen. De OG BV wordt eigenaar van Nieuw Thialf en is te beschouwen als een ondernemer. Eventuele afschaffing van het BTW compensatiefonds heeft daarom geen enkele invloed op Nieuw Thialf. Dit fonds heeft namelijk betrekking op overheidsprestaties en niet op ondernemersprestaties. De wet op het BTW compensatiefonds is dus niet van toepassing. Er wordt een structuur gekozen waarbij de BTW geen kostenpost vormt voor de investeringen. Er wordt daarmee voorkomen dat de investeringskosten 21% hoger uitvallen. Dit wordt als volgt geregeld: De OG BV zal bij de bouw in eerste instantie BTW moeten betalen aan de aannemer en andere bij de bouw betrokken partijen. Echter, de OG BV kan de BTW van de bouw en andere goederen en diensten aftrekken, als de BV opereert als belaste ondernemer en er belast wordt verhuurd. Hierbij moeten het gelegenheid geven tot sportbeoefening, horeca, toegang tot wedstrijden en evenementen ook belaste prestaties (+21%) zijn. Dit betekent o.a. dat ook schoolschaatsen wordt belast (+6%). Het schoolschaatsen kan desgewenst zonder staatssteun via de scholen worden gesubsidieerd, maar niet via de exploitant. In de volgende projectfase zullen de beoogde constructies worden afgestemd met de belastinginspecteur. Dan moeten er ook afspraken worden gemaakt over wat als nieuwbouw en wat als verbouw aangemerkt moet worden. Bij nieuwbouw geldt namelijk een herzieningstermijn van 10 jaar. Dat betekent dat er sprake moet zijn van belast gebruik gedurende de gehele herzieningsperiode. e. Financieel - marktconforme huur en gevolgen exploitatie - kosten vervangen en vernieuwingen in relatie tot de exploitatiebegroting -compensatie Skoatterwâld - aandelen EssentlAegon - achtergestelde leningen Ter voorkoming van ongeoorloofde staatssteun dient de exploitant een marktconforme huur aan de OG BV te betalen. In de bijeenkomst van de Statencommissie werd de verwachting uitgesproken dat de markconforme huur op een bedrag van 6 7 miljoen bedraagt, gegeven de geraamde hoogte van de investeringkosten. Hierdoor zou de exploitatie niet of nauwelijks rendabel te maken zijn. Een marktconforme huur is niet een direct af geleide van de investeringskosten. De door de exploitant te betalen exploitatievergoeding/huur komt tot stand door middel van een (Europese) aanbestedingsprocedure. Er kan vanuit worden gegaan dat de partij die bereid is de hoogste exploitatievergoeding/huur te betalen, een marktconforme vergoeding betaalt. Hiermee is het staatssteunprobleem van tafel. Een ondernemer zal bij een (Europese) aanbesteding altijd minder exploitatievergoeding/huur bieden dan zijn winstprognose. Uit die 5
aanbestedingsprocedure zal waarschijnlijk een huur komen die (veel) lager ligt dan het genoemde bedrag van 6 â 7 miljoen euro, terwijl er nog steeds sprake is van een marktconforme prijs. In de volgende fase vindt een marktverkenning plaats, waarin exploitatiemogelijkheden en - voorwaarden nader worden onderzocht. De exploitatiebegroting is opgezet zonder kapitaallasten. Omdat een positieve exploitatie van het ijsstadion alleen mogelijk is wanneer deze niet met kapitaallasten wordt belast. Er is dus geen sprake van afschrijvingen en vrijvallende middelen voor vervangingen. In de gemaakt prognose van de exploitatiebegroting zijn posten meegenomen voor klein en groot onderhoud, waaruit onderhoud en vervangingen betaald kunnen worden. Deze posten kunnen ook worden gebruikt voor functioneel onderhoud of vernieuwingen. Die kunnen, gelet op de omvang van deze posten, geen grootscheepse ingrepen zijn. In de volgende fase, voor het realisatiebesluit, zal worden onderzocht of de posten in de prognose voldoende omvang hebben, waarbij de prognoseperiode verder zal worden doorgetrokken dan 4 jaar. In de Statencommissie is een aantal posten genoemd die bij de uitwerking in de volgende fase bijzondere aandacht krijgen. Het gaat hier om compensatie Skoatterwâld (projectkosten in het verleden), aandelen Essent en Aegon (uitkopen huidige aandeelhouders) en achtergestelde leningen in de huidige boekhouding van Thialf. f. Duurzaamheid Er zijn vragen gesteld over wat er is gedaan met de motie over het toepassen van zonne energie. In het statenvoorstel staat dat er wordt gekeken naar energiebesparing en naar vormen van energieopwekking, waaronder zonne-energie. De scope is breed gehouden. In het vervolg van het project vindt nadere concretisering plaats. Kosteneffectiviteit van toepassingen speelt daarbij een rol. Dit gebeurt bij de aanbesteding en de verdere ontwikkeling van het gebouw. Bij toepassing van zonne-energie moet worden gekeken naar de draagkracht van het dak. In de uitwerkingsfase zal ook verbinding worden gelegd met UCF en de Energie Coöperatie Friesland. ci. Proiectorcianisatie U stelde vragen over: - de periode voor inhuur kwartiermaker G. Eggink - de kosten voor onvoorzien binnen de kostenraming voor de volgende periode De heer G. Eggink is in december 2012 aangetrokken met als doel, het leggen van verbindingen tussen het Friese plan voor Nieuw Thialf, met het rijk en de landelijk betrokken samenwerkingspartners. Na de besluitvorming in PS (22 februari 2012) en Raad (5 maart 2012) heeft de heer Eggink als kwartiermaker gewerkt. Zijn inzet als kwartiermaker loopt door tot de komende behandeling in provinciale staten op 19 december a.s. In het PS-stuk wordt voorgesteld om in de volgende fase tegelijkertijd te gaan werken aan de voorbereiding van het realisatiebesluit in juni en aan de voorbereiding van de realisatie zelf. Het project wordt steeds meer uitvoeringsgericht. De provincie heeft hierbij grote belangen en wil in verband daarmee een dominante rol gaan vervullen. Daarom wordt er een projectmanager aangesteld die verbonden is met de provinciale Organisatie. 6
Voor de volgende fase van januari tlm juni 2013 is een raming van kosten gemaakt. In een dergelijke voorbereidingsfase is het lastig om de diverse activiteiten vooraf exact te concretiseren. Daarnaast hebben wij hebben te maken met een omvangrijk en risicovol project dat voldoende aandacht moet krijgen. Daarom is er bewust gekozen voor een post van onvoorzien van 25%. h. VervolQproces en risicobeheersinci - expertmeeting / second opinion - het beperken van risico s In de bijeenkomst van de Statencommissie heeft gedeputeerde Konst de volgende toezegging gedaan: Foar juny 2013 sil der in second opinion frege wurde oer de finansjele ûnderbouwing en de hierpriis dy t yn de stikken beskreaun steane en sil der neier ekstern advys frege wurde oer de beheining fan de eksploitaasje risiko s. Dit wordt ingevuld door brede deskundige know bij het vervolg van het project te betrekken. Verder zal er voor het realisatiebesluit een risicobeheersplan worden opgesteld. Beperking en beheersing van risico s staat hierbij centraal. Het risicobeheerplan zal onderdeel zijn van de stukken die in juni 2013 worden voorgelegd ten behoeve van het nemen van een realisatiebesluit. i. overzicht investerincikosten Op de volgende pagina volgt het aangepaste Overzicht investeringskosten. 7
- de - meernmogelijkheden - flexibiliteit Vernieuwbouw Thialf Uitg;rgspunter Vergelijk inweuteringskocten d.d. 02-10-2012 Datum 6-dec-12 versie 0 Betreft Samenvatting Omschrijving Stiditingakosten eed. BTW A) Basis opknappen Tmriaf 44g26.000 BJA onrbrvwkteerr troiningstaoî Toevoenen trainireshal 3S.246AY20 I Verbouw plus nieuwe traning.shal 80i720 arm 5 wordt nia votdoon non fiat prnçrommo vorm eisen Toevoegen basis niveau pro:ramrna van eisen -verbeteren klimaat wedstnijdhal, door :admtgordijn tutsen tribune en ijsbaan, door verlaagd plafond boven de wedstrjdbaan, door geheel n euwe begane grondvoertpv de jabaan mci - beperking energieverbruik, mcl door geheel vernieuwen intallaties, door moderne methoden roals betonkernactivering en warmte koude opslag. -bed 7enen van meer groepen gebrukern. uitbreiding van ondertieunerde faciciteiten, benodigde vatte inrichting aanbrengen -uitstraling. dc.or toepassing audiovisuele middelen en door mneerterrein te verwerven cmi terrein te verneuwen mci mci j Verraieuwbouw met topsport-trairmingscentrunr 1O6.36L0 Toevoegen ambitie naar de toekomst i& OOLXO beste wedstr jdbaan ter wereld: mci duumsaamheid en erergidbenparirg md in indelingen mci - voldoende ruimte voor camera rails NOS md - dak-en hoofddraagconstru-ctie geheel nieuw mci - uitstraling en ontwerp vrijheid mci 0) Nieuwbouw op basis van ambitie niveau 124.377ÂX10 Het beflft vierde t3s2.000,- variant re:nos 2e ring Luit de rapoortape contouren verdiealngtslagl vialr td. St nonetiser 2010 8