Wurkje foar Fryslân Samenvatting mei inoar, mei hert en siel Wurkje foar Fryslân 1
Inhoudsopgave Voorwoord 3 1. Investeren in een sterker Fryslân 5 2. Hoe de agenda tot stand is gekomen 6 Wurkje foar Fryslân, mei inoar, mei hert en siel foar Fryslân College van Gedeputeerde Staten 3. Strategische thema s 9 4. Sterkere economische structuur 12 5. Versterken menselijk kapitaal 22 6. Verbeteren kwaliteit leefomgeving 24 7. Aan het werk 29 Voorwoord Dit is de samenvatting van de investeringsagenda Wurkje foar Fryslân. Deze investeringsagenda gaat de komende jaren een impuls geven aan de Friese economie. Met de inzet van onze Nuon reserve willen we de mensen weer aan het werk krijgen. Dat doen we door rechtstreeks mogelijkheden te bieden aan bedrijven, instellingen en ondernemers, van onderop, iepen mienskip. Onze middelen zetten we duurzaam in met een structureel effect. We gaan de middelen zo inzetten dat we een deel van het geld op termijn terug ontvangen en opnieuw in kunnen zetten. We willen het vestigingsklimaat in onze provincie verbeteren door te zorgen voor een sterke economische basis in de provincie. We investeren hiermee in de kracht van onze provincie: minsken, wurk en omjouwing. In ons coalitieakkoord is een behoorlijke ambitie neergelegd. We investeren al volop in de economie, ruimtelijke ordening en taal en cultuur. Duurzaamheid en innovatie zijn hierbij onze uitgangspunten. Deze investeringsagenda geeft hier een extra impuls aan. We realiseren een kwaliteitsslag en zetten met Wurkje foar Fryslân een plus op ons reguliere beleid. We zetten in op drie 2 Wurkje foar Fryslân 3
hoofdstuk thema s: economische structuurversterking, versterken menselijk kapitaal en verbeteren kwaliteit leefomgeving. Economische structuurversterking Economische structuurversterking realiseren we door te focussen op een aantal kansrijke economische clusters. Door deze clusters te versterken worden nieuwe marktkansen gecreëerd. Daarbij sluiten we aan bij Culturele Hoofdstad 2018. Dit geeft een enorme economische spin off en zet onze provincie internationaal op de kaart. Naast de clusters investeren we in de regionale economie door het realiseren van financieringsmogelijkheden voor bedrijven en het stimuleren van starters op de markt. Versterken menselijk kapitaal We investeren in onderwijs, kennis, innovatie en creativiteit. Investeren in een leven lang leren is structuurversterkend voor de economie en voor de mienskip. We willen Fryslân neerzetten als een sterke innovatieve regio waar bedrijfsleven, overheid en onderzoek/onderwijs elkaar makkelijk vinden. Daarbij willen we zorgen voor een perfecte aansluiting van MBO, HBO, UCF en bedrijfsleven. Verbeteren kwaliteit leefomgeving De hoofdmoot van het thema kwaliteit leefomgeving is verbetering van de woningmarkt. Het aanvalsplan Woningmarkt is in overleg met de betrokken partijen tot stand gekomen. Met dit aanvalsplan beperken we de economische schade als gevolg van onder andere banenverlies. Daarnaast streven we een duurzame herstructurering van de woningmarkt na. Hierdoor kan een nieuw evenwicht ontstaan. Naast het aanvalsplan woningmarkt zetten we in het thema leefomgeving in op het behoud van karakteristieke bebouwing en reserveren we financiële ruimte voor onze Friese iconen; Thialf, de Afsluitdijk en KH18. Dit programma maakt een verschil voor de mienskip. We laten een hoge ambitie zien en gaan uit van eigen kracht. Daarbij houden we ruimte voor volgende Colleges en zorgen we ervoor dat onze Nuon-reserve ook de volgende generaties kan worden ingezet. 1Investeren in een sterker Fryslân Net als de Nederlandse economie als geheel, heeft Fryslân de laatste jaren duidelijk last gehad van de recessie. Het aantal banen daalde sterk, de werkloosheid schoot omhoog. Op de meeste economische cijfers scoort Fryslân zelfs nog slechter dan het landelijk gemiddelde. De provincie neemt inmiddels al op verscheidene gebieden maatregelen om het tij te keren. Hier voegt zij nu een nieuwe investeringsagenda aan toe: Wurkje foar Fryslân. Wurkje foar Fryslân Door de verkoop van haar Nuon-aandelen heeft de provincie extra reserves aan vermogen. Van deze Nuon-gelden is 300 mln. bedoeld om in te zetten in crisistijd, zoals nu. De provincie wil de reserves gebruiken om de Friese economie een extra impuls te geven. Dit heeft geleid tot de investeringsagenda Wurkje foar Fryslân. Het programma biedt nieuwe financiële mogelijkheden voor bedrijven, instellingen en particuliere investeerders in Fryslân. Daarbij speelt het in op de kracht van de provincie: minsken, wurk en omjouwing. 4 Wurkje foar Fryslân 5
hoofdstuk Uitgangspunten Het investeringsprogramma Wurkje foar Fryslân heeft drie belangrijke uitgangspunten: 1. Een sprong in kwaliteit De ambitie van de investeringsagenda is om een duidelijk verschil te maken in de economische positie van Fryslân. Wurkje foar Fryslân geeft een plus op wat de provincie al doet. Niet méér van hetzelfde, maar béter. Daarbij is er aandacht voor het behoud van de eigen Friese cultuur en identiteit. Hoe de agenda tot stand is 2gekomen Bij de presentatie van de nota Wurkje foar Fryslân heeft de provincie de Friese mienskip opgeroepen met ideeën te komen. Hier is massaal op gereageerd. De ideeën zijn een inspiratiebron geweest bij het opstellen van een investeringsagenda. Provincie Fryslân bedankt alle indieners voor hun actieve inbreng. In de investeringsagenda is geen besluit genomen over individuele projecten. Wel zijn er regelingen gemaakt en aangekondigd. Op basis van deze regelingen kunnen inwoners een concrete aanvraag indienen voor de financiering van hun plannen. De aanvragen zullen per regeling tegen elkaar worden afgewogen. Iedereen die een idee heeft ingediend, krijgt van de provincie bericht of zij mogelijk in aanmerking komt voor een bepaalde regeling. Indieners van ideeën zal de provincie zoveel mogelijk helpen met het uitwerken van projectvoorstellen. 2. Duurzaam investeren Wurkje foar Fryslân betekent een overgang van subsidie-denken naar investeringsdenken. Het provinciale geld is een middel om samen resultaten te behalen. Iedere geïnvesteerde euro lokt daardoor een extra investering van meerdere euro s uit: een multiplier-effect. Daarnaast wil de provincie het geld revolverend besteden. Een gedeelte van het geld dat naar projecten gaat, moet weer terugkomen. Zo kan het opnieuw ingezet worden voor de Friese mienskip. 3. Initiatieven van onderop De provincie wil geen eenzijdig investeringsprogramma neerleggen waarbij zij zelf zoveel mogelijk aan het stuur zit. Deze investeringsagenda wordt uitgevoerd samen met bedrijven, instellingen, mede overheden en de Friese mienskip. De provincie maakt het programma mogelijk en probeert partijen met elkaar te verbinden. Provincie Fryslân zet in op een flinke economische impuls op de korte termijn. Daarnaast hoopt zij ook de economie voor de lange termijn te versterken. Omdat de Friese infrastructuur met verschillende projecten aardig op orde is gebracht, financiert het programma Wurkje foar Fryslân in principe geen (vaar)wegen. Bij unieke economische kansen, kan de provincie van dit standpunt afwijken. 6 Wurkje foar Fryslân 7
hoofdstuk Hoofddoelen De ambitie en de uitgangspunten van de investeringsagenda Wurkje foar Fryslân leiden tot een drietal overkoepelende hoofddoelen. Deze doelen zijn op een concrete, meetbare manier geformuleerd: Werkgelegenheidstoename Een groei van 1600 tijdelijke arbeidsjaren t/m 2016; een groei van 2500-5000 vaste arbeidsjaren t/m 2020. Multiplier-effect Het totaal van 300 mln. heeft in 2020 minimaal 300 mln. aan extra financiering opgeleverd. Revolverendheid Van het totaal van 300 mln. ontvangt de provincie in 2030 minimaal 115 mln. terug. 3Strategische thema s Provincie Fryslân zet in op een flinke economische impuls op de korte termijn Centraal in de investeringsagenda van Wurkje foar Fryslân staat het versterken van de economische structuur van Fryslân op de lange termijn. De inzet van middelen is verbonden aan deze doelstelling. Maar met de huidige crisis wordt ook ingezet op snelle acties die de Friese economie een stimulans geven en de werkloosheid terugdringt. Een deel van de agenda is daarom gericht op deze quick wins. De verwachting is dat de korte termijn acties ook een positief effect hebben op de hoofddoelstellingen van de lange termijn. Economische structuur versterking Met Wurkje foar Fryslân zet de provincie in op een aantal al sterke sectoren. 8 Wurkje foar Fryslân 9
Sectoren die de prioriteit krijgen zijn: 1. Agrofood 2. Watertechnologie 3. Toerisme en recreatie Eén van de belangrijkste knelpunten waar het bedrijfsleven nu mee te maken heeft, is het vinden van voldoende financiering. Het gevolg is weinig uitgaven aan innovatie. Een ander probleem in het Friese MKB is de beperkte export. De provincie Fryslân probeert de innovatie te stimuleren door te investeren in haar speerpunten en door bedrijfsfinanciering te verlenen. Ook ziet zij een rol voor zichzelf bij het verlagen van de drempel voor exporteren. Menselijk kapitaal Niet alleen bedrijven en instellingen bepalen de economie van een regio, ook de mensen die er werken. De kwaliteit van het menselijk kapitaal is een belangrijke economische factor. Ontwikkelde landen als Nederland concurreren niet zozeer op kosten, maar op kennis en creativiteit van werknemers. In dit opzicht staat Fryslân voor een aantal obstakels: Kwaliteit leefomgeving Fryslân is een prachtig gebied met veel water, natuur en cultuurhistorie. Op allerlei manieren werkt de provincie aan behoud en verbetering van de leefomgeving. Daar wordt al fors in geïnvesteerd. Ook hier gaat het niet om meer van hetzelfde, maar om meer kwaliteit. Provincie Fryslân zet daarom selectief in op plannen die op de korte termijn de crisis bestrijden en op de lange termijn economisch perspectief bieden. Dit zijn bijvoorbeeld initiatieven die een impuls geven aan de woningmarkt en de gebouwde omgeving aantrekkelijker maken. Hoewel het opleidingsniveau van de Friese beroepsbevolking toeneemt, heeft Fryslân in landelijk opzicht meer middelbaar en minder hoger opgeleiden. Van de Friese leerlingen kiezen relatief veel voor het HBO en weinig voor het WO. Ongeveer een derde van de werkzoekenden in Fryslân behoort tot de beroepsgroep technische en industrieberoepen. Hiervoor zou er juist een tekort in aanbod bestaan. Er is dus sprake van een kwalitatieve mismatch. Fryslân is een van de meest vergrijsde provincies van Nederland. Op de langere termijn leidt dit tot tekorten op de arbeidsmarkt. Fryslân is een van de meest vergrijsde provincies van Nederland. Op de langere termijn leidt dit tot tekorten op de arbeidsmarkt. 10 Wurkje foar Fryslân 11
hoofdstuk 4Sterkere economische structuur Belangrijk kwaliteitseisen hierbij zijn: Productiviteit bepaalt het verdienvermogen, dit hangt nauw samen met het opleidingsniveau. Het marktaandeel bepaalt de concurrentiekracht, ofwel het aandeel dat Friese bedrijven hebben in de totale afzet van een specifieke markt. De inbedding van een bedrijf, in een cluster van kennis, ontwikkeling, toeleveranciers, producenten en dienstverleners in de regio, bepaalt de samenhang. kennis is een steeds belangrijkere factor voor de economische dynamiek en het innovatievermogen van een regio. Voldoende financiering is een van de belangrijkste knelpunten waar het bedrijfsleven mee kampt. Vooral jonge, innovatieve en sterk groeiende bedrijven hebben moeite om voldoende middelen te genereren. Focus op een beperkt aantal sterke en/ of kansrijke economische clusters. Een regio kan niet overal goed in zijn. De voorkeur gaat uit naar clusters die ingebed zijn in de historie van de Friese economie. Op basis van haar visie op de economische structuur heeft provincie Fryslân drie doelen geformuleerd, die zij binnen dit thema met Wurkje foar Fryslân wil bereiken: Innovatievermogen Een stijging op de innovatie-index van 72 in 2012 naar 100 (nationaal gemiddelde) in 2020. Bedrijfskapitaal In 2020 is aan 500 bedrijven voor in totaal 100 mln. aan financiering verstrekt. Export Een toename van het aandeel exporterende bedrijven van 7% in 2012 naar 10% in 2020. Versterken van de economische structuur De provincie wil een sprong maken in de kwaliteit van de economische structuur. Dat betekent een duurzame vergroting van het verdienvermogen, de concurrentiekracht en de samenhang van het regionale bedrijfsleven. In de investeringsagenda is er voor gekozen om meer focus aan te brengen in de sectoren met prioriteit. Hierbij ligt de nadruk op de speerpuntsectoren waarin we het meeste effect denken te kunnen bereiken. Dit kan door op lange termijn via een clusteraanpak het innovatievermogen en de marktpositie van bedrijven te versterken. Agrofood Fryslân heeft een eeuwenlange traditie in de landbouw. Het vele melkvee en de karakteristieke boerderijen zijn beeldbepalend voor het Friese landschap. Van de nationale melkproductie vindt 40% in Noord-Nederland plaats. Voor de werkgelegenheid is deze sector van groot belang. De komende jaren wordt er flink in de zuivelindustrie geïnvesteerd. Dit is het gevolg van een toenemende marktvraag en de afschaffing van het melkquotum per 1 april 2015. Door deze afschaffing komt er meer melk beschikbaar. Naast de zuivelsector is er de kleinere, maar sterke akkerbouwsector. Hieraan gekoppeld is een keten van toelevering en afzet. Ook de glastuinbouw is het 12 Wurkje foar Fryslân 13
vermelden waard. Vanwege de werkgelegenheid in Noordwest Fryslân en de uitbreidingsplannen van een aantal ondernemers in deze sector. Agrofood is een belangrijke motor van de Friese export. Een kwart van de uitvoer komt voort uit de landbouw, de voedingsmiddelenindustrie en de verbonden groothandel en transport. Doelstellingen Vergroten van de internationale zichtbaarheid/export. Uitbreiden van het innovatieve vermogen van ondernemingen, onderzoek en onderwijs door een toename van kennisprojecten. Vergroten van de economische waarde van kennis in bestaande regionale netwerken. Plus van Wurkje foar Fryslân Onder het motto modern en groen is het huidige landbouwbeleid van provincie Fryslân gericht op duurzaamheid en een breder aanbod. Binnen Agrofood is in de afgelopen jaren al veel geïnvesteerd in kennis en innovatie. Ook is goed gekwalificeerd personeel een belangrijk punt op de agenda. Wurkje foar Fryslân bouwt hier op voort en richt zich daarnaast op uitbouw van de export. De onderzoek en marktintroductie krijgen extra aandacht, net als het organiserend vermogen van clusters en netwerken. Watertechnologie De noordelijke watersector kende in de afgelopen jaren een grote groei. Dit gold zowel voor de handel als voor het aantal nieuwe ondernemingen. Met een omzet van 450 mln. neemt Fryslân 6,5% van de nationale watertechnologiemarkt voor haar rekening. Dit is 1,5% van de voor Nederland bereikbare wereldmarkt. De internationale markt voor de watersector in de land- en tuinbouw en industrie is commercieel en redelijk open. Dit geldt niet voor de markt van drinkwater, die beperkt toegankelijk is voor buitenlandse spelers. Noord-Nederland en vooral Fryslân beschikt over een uitgebreid kennisnetwerk op het gebied van watertechnologie. In het onderzoeksinstituut Wetsus werken bedrijven en instellingen uit binnen- en buitenland aan hoogwaardig onderzoek. Ook vindt er onderzoek plaats in laboratoria van drinkwaterbedrijven. Binnen de hogescholen Van Hall Larenstein en NHL bestaan opleidingen op het gebied van watertechnologie. Doelstellingen Vergroten van de internationale zichtbaarheid/export. Uitbreiden van het innovatieve vermogen van ondernemingen, onderzoek en onderwijs. Uitbouwen van het watertechnologie cluster. Wij zetten in op de volgende maatregelen: Het stimuleren, ondersteunen en financieren van gerichte marketing- en exportactiviteiten van het Midden en Klein Bedrijf (MKB). En het beschikbaar stellen van faciliteiten en geld om met een internationaal programma een aantal jaren actief en zichtbaar te zijn in strategisch gekozen landen en sectoren. Het uitbreiden van onderzoeksfaciliteiten en bijbehorende technische diensten voor het ontwikkelen van prototypes, proefopstellingen en opschalingsfacilities. Dit alles afgestemd op de vraag van het bedrijfsleven. Aanjagen en (mede)financieren van bestaande en passende netwerkinitiatieven zoals Innexus, Food Circle en Food Future en blijvende participatie in regionale en nationale netwerken. Plus van Wurkje foar Fryslân Om een groter marktaandeel te krijgen is meer internationale promotie en export nodig. Dit is ook belangrijk om de opgebouwde kennis om te zetten in handel. Klanten willen goedlopende praktijkvoorbeelden van nieuwe technieken zien. Voor (grootschalige) demo s zijn goede voorzieningen nodig. De provincie wil kennisuitwisseling tussen bedrijven, onderwijs en onderzoeksinstellingen ondersteunen. Ook actief marktonderzoek is belangrijk. 14 Wurkje foar Fryslân 15
Wij zetten in op de volgende maatregelen: Ondersteunen van de internationale zichtbaarheid en export om toegang te krijgen tot de watermarkt in geselecteerde landen. Dit kan via missies, propositie-ontwikkeling, proof of concepts, maar vooral door het MKB te voorzien van concrete business cases. Ondersteunen van grootschalige demo s voor nieuwe technieken/concepten, demosites voor decentrale concepten op bijvoorbeeld de watercampus. Maar ook cross overs met bijvoorbeeld de Agrofood op Dairy Campus. Ondersteunen en borgen van kennisuitwisseling tussen bedrijven, onderwijs-, onderzoeks- en kennisinstellingen door bijvoorbeeld de Water Alliance c.q. watercampusorganisatie. Recreatie en Toerisme Fryslân staat vijfde op de nationale lijst van toeristische trekpleisters. De economische betekenis van de sector Recreatie en Toerisme is voor deze provincie bijna twee keer zo groot als gemiddeld in Nederland. Het gaat om meer dan 1600 bedrijven en bijna 7% van de werkgelegenheid. De toerist die Fryslân bezoekt kiest het vaakst voor de Waddeneilanden. Daarnaast is Fryslân een belangrijke watersportprovincie. Het aanbod van Friese toeristische attracties en voorzieningen is relatief klein en sluit bovendien onvoldoende aan op de behoefte van de consument. Doordat de meeste bedrijven niet zo groot zijn, innoveren ze weinig. De markt voor verblijfsaccommodaties is grotendeels vol. Wel is er ruimte voor nieuwe luxe hotels en campings. Doelstellingen Impuls geven aan het verbeteren van kwaliteit en duurzaamheden van toeristische verblijfsaccommodaties. Versterken van de samenwerking binnen de toeristische sector. Maximale economische spin off behalen uit culturele hoofdstad 2018. Het mogelijk maken van unieke structuurversterkende projecten in de toerisme en recreatiesector. Plus van Wurkje foar Fryslân Op korte termijn valt winst te boeken door het ondersteunen van vastlopende projecten. Met extra financiering kunnen deze plannen direct worden uitgevoerd. De subsidieregeling voor het innoveren en duurzamer maken van toeristische bedrijven is volledig benut. Met Wurkje foar Fryslân is een vervolg mogelijk. Voor extra innovatie binnen de sector wil de provincie meer samenwerking tussen bedrijven, onderwijs en onderzoeksinstellingen. Grote (inter)nationale kansen liggen bij Culturele Hoofdstad 2018 en de haven van Harlingen, voor cruiseschepen. Wij zetten in op de volgende maatregelen: Uitvoeren van toeristische projecten gericht op korte termijn werkgelegenheidsimpuls. Verder verbeteren van de kwaliteit en duurzaamheid van toeristische bedrijven. Ondersteunen van samenwerkingsinitiatieven tussen ondernemers, onderzoek en onderwijs. Ondersteunen van (sleutel) projecten die bijdragen aan Culturele Hoofdstad Leeuwarden. Ondersteunen unieke projecten die de structuur van Fryslân versterken. Voldoende bedrijfskapitaal Startende en innovatieve bedrijven hebben in de huidige economische tijd te maken met veel risico s en onzekerheden. Banken zijn terughoudend met het verstrekken van leningen. Bovendien zoeken ze meer garanties, stellen ze hogere eisen en stappen ze pas later in. Ook voor het gewone werkkapitaal hebben veel bedrijven een tekort aan financiën. Ze kunnen niet meer voldoen aan verplichtingen op korte termijn en investeren minder voor de lange termijn. Voor bestaande ondernemers is het steeds lastiger om een bedrijf over te nemen. Jonge en snelgroeiende bedrijven wegen Fryslân regelmatig af tegen andere locaties. Belangrijk daarbij is de beschikbaarheid van lokale faciliteiten en financiering. In bepaalde gevallen kan een extra financiële impuls dan een toonaangevend bedrijf in Fryslân behouden of zelfs binnenhalen. 16 Wurkje foar Fryslân 17
speerpuntsectoren), waar de financiering aanvullend is op een eigen investering en/of vreemd vermogen. Een aanvullende provinciale bijdrage in de vorm van een subsidie, lening of borgstelling, maakt de totale financiering rond. Investeren ( 5 mln. 80% revolverend) in vestiging en verankering van toonaangevende bedrijven van buitenaf of van snel groeiende lokale bedrijven, die zich in Fryslân willen vestigen, in met name watertechnologie en agro-food. Reserveren van 30 mln. (100% revolverend) voor inbreng in enkele fondsinitiatieven van derden voor Friese bedrijfsfinanciering. Doelstellingen Behouden en uitbreiden van bedrijven en werkgelegenheid door verstrekking van bedrijfskredieten. Fryslân heeft een aanzuigende werking op bedrijven in de watertechnologie en agro/food. Inzet middelen voornamelijk revolverend. Op fondsniveau: het aantrekken van tenminste 50 mln. aan fondsvolume van derden (verdubbeling) voor bedrijfsfinanciering. Plus van Wurkje foar Fryslân De provincie wil zorgen voor meer bedrijfsfinanciering. Dit gaat naar levensvatbare bedrijven die geen krediet bij banken kunnen krijgen. Daarnaast gaat het naar toonaangevende bedrijven die zich in Fryslân willen vestigen. Of naar snel groeiende lokale bedrijven. De provincie wil innovatieve bedrijfsinvesteringen aanvullend financieren. Hetzelfde geldt voor duurzame (door)groei-investeringen. Verder ondersteunt zij enkele andere fondsen voor Friese bedrijfsfinanciering. Wij zetten in op de volgende maatregelen: Investeren ( 5 mln. 80% revolverend) in levensvatbare bedrijven die geen kredietfaciliteit kunnen krijgen bij banken en/of institutionele belegger omdat er sprake is van marktfalen. Investeren ( 10 mln. 65% revolverend) in meer grootschalige innovatieve bedrijfsinvesteringen en/of duurzame (door)groei-investeringen (in bijvoorkeur de Gericht stimuleren van het Midden en Klein Bedrijf Het MKB in Fryslân is relatief klein en blijft achter op het gebied van innovatie, export en starters. Voor het stimuleren van innovatie en export binnen het MKB zijn in Fryslân veel organisaties actief. De Kamer van Koophandel (KvK), World Trade Centre (WTC) en Samenwerkend Platform Internationalisering Noord-Nederland (SPINN) bevorderen samen met nationale organisaties de export, maar dat kan worden geïntensiveerd. Datzelfde geldt voor innovatiestimulering waar Syntens (wordt KvK), Noordelijke Ontwikkelings Maatschappij (NOM) en clusterorganisaties een rol spelen. Voor de dynamiek en werkgelegenheid van de Friese economie is het van belang om het vestigen van bedrijven makkelijker te maken. Hierbij spelen vooral gemeenten en (voor bedrijven van elders) de NOM een rol. De rol van de provincie is ondersteunend. De huidige aanpak op dit gebied is versnipperd en kan worden geoptimaliseerd. Fryslân is ambitieus in energiebesparing en ondersteunt initiatieven in de zelfvoorziening van Friese burgers met onder andere het programma duurzame energie. Onze provincie is één van de meest vergrijsde provincies en staat voor de uitdaging om de kwaliteit, toegankelijkheid en betaalbaarheid van de zorg te borgen. Doelstellingen MKB Breed Het mogelijk maken van de ontwikkeling van projecten voor hergebruik van grondstoffen, sluiten van kringlopen en cross overprojecten gericht op de ontwikkeling van concrete business cases. 18 Wurkje foar Fryslân 19
Toename van het aantal exporterende bedrijven. Versterken van de aantrekkelijkheid van Fryslân als vestigingsplaats voor bestaande en nieuwe bedrijven. Duurzame Energie Verbetering energieprestatie van 10.000 woningen. Groei van de werkgelegenheid. Stimuleren energietransitie (over stappen van fossiele brandstoffen op duurzame energie) en innovatievermogen in de hele bouwkolom. Stimuleren initiatieven voor energiebesparing in het hergebruiken van producten en grondstoffen. Zorgeconomie/Healty Ageing Meer innovatie en verbeteren van de kenniswaarde in de zorg. Dit kan door middel van uitbreiding en verankering van de netwerken en de kennisuitwisseling tussen bedrijven en kennisinstellingen op het terrein van zorgeconomie en healthy ageing Plus van Wurkje foar Fryslân Voor projecten op het gebied van vernieuwing wil de provincie interessante partners bijeen brengen. Activiteiten gericht op internationaal ondernemen worden intensiever opgepakt. Dit gebeurt in samenwerking met diverse regionale en nationale organisaties. Voor bedrijven moet het aantrekkelijker worden zich in Fryslân te vestigen. Goede communicatie, een prettige ontvangst en een beter aanbod van (financiële) middelen moeten hier voor zorgen. Extra aandacht is er voor vernieuwing, verduurzaming en het vormen van clusters in de branches Duurzame Energie en Zorgeconomie. Wij zetten in op de volgende maatregelen: MKB Breed Mogelijk maken van de ontwikkeling van concrete business cases voor hergebruik van grondstoffen, sluiten van kringlopen of nieuwe cross over projecten. Versterking speerpunten input 45 miljoen revolverend 33% herinzetbaar 14,8 miljoen Ontwikkelen van een samenhangende aanpak voor internationaal ondernemen (export en handelsemissies). Dit in samenwerking met ondernemersorganisaties, WTC Leeuwarden, Kamer van Koophandel ren regionale en nationale organisaties. Ontwikkelen van een samenhangende aanpak voor het verbeteren van het Friese vestigingsklimaat, incl. communicatiemiddelen (pro-actieve acquisitie), ontvangststructuur ( rode loper ) propositie-ontwikkeling (aanbod van faciliteiten, toegang tot financiering, etc.) samen met relevante partners. Duurzame Energie Stimuleren van woningbezitters om energiebesparende maatregelen te nemen. Stimuleren van energiebesparende business cases d.m.v. kringloopsluiting en hergebruik. Zorgeconomie/Healty Ageing Uitbouwen van kenniscentra in specifieke markten (o.a. cross overs) voor waarde vermeerdering. Budget financiering incidentele projecten Economische structuurversterking input 120 miljoen - revolverend 49% Meer financieringsfaciliteiten input 50 miljoen revolverend 89% herinzetbaar 44,5 miljoen Kredietbank Agrofood Toerisme Watertechnologie Financieringsinstrumenten Duurzame energie Meer stimulering MKB input 25 miljoen revolverend 0% herinzetbaar 0 miljoen Zorgeconomie Projecten MKB breed 12 11,7 12 9,0 5 45 13 2 10 N.B. De bovengenoemde bedragen zijn minus 3% plankosten. 20 Wurkje foar Fryslân 21
hoofdstuk Doelstellingen Minder werkloosheid. Betere afstemming van vraag en aanbod tussen arbeidsmarkt en onderwijs. De kwaliteit van het onderwijs en onderzoek in de provincie verder versterken. Plus van Wurkje foar Fryslân De investeringsagenda zorgt voor werkervaringsplaatsen voor pas afgestudeerde jongeren met perspectief op een dienstverband. Ook andere projecten kunnen bijdragen aan minder werkloosheid. De provincie wil trajecten die het onderwijs en arbeidskrachten beter laten aansluiten op behoeftes in de markt. Er moet meer samenwerking komen tussen de Friese opleidingsorganisaties. 5Versterken menselijk kapitaal Op basis van haar visie op het menselijk kapitaal heeft provincie Fryslân drie doelen geformuleerd, die zij binnen dit thema met Wurkje foar Fryslân wil bereiken: Werkloosheid De werkloosheid neemt af van 10% in 2013 tot 5% in 2020. Afstemming arbeidsmarkt-onderwijs 15 tot 20 trajecten van bedrijfsleven en onderwijsinstellingen. Kwaliteit onderwijs Betere posities van NHL, Stenden en Van Hall op de hogescholenbarometer. Kwaliteit beroepsbevolking Als gevolg van de economische crisis is de werkloosheid de afgelopen jaren sterk toegenomen. Op dit moment zijn er circa 30.000 niet-werkende werkzoekenden. De meesten van hen zijn laag of middelbaar opgeleid. Een belangrijke opgave voor de toekomst is het op peil houden van het arbeidsaanbod. De speerpuntsectoren en andere bedrijven kunnen alleen goed draaien als er voldoende gekwalificeerd personeel is. Wij zetten in op de volgende maatregelen: Realiseren van werkervaringsplaatsen voor pas afgestudeerde jongeren met perspectief op een dienstverband. Realiseren van projecten die er toe bijdragen dat werklozen aan het werk komen. Realiseren van trajecten waarmee op korte en lange termijn gezorgd wordt voor voldoende gekwalificeerd personeel. Realiseren van trajecten waardoor het onderwijs structureel aansluit op ontwikkelingen en de (innovatie)behoeftes van het bedrijfsleven. Bevorderen van samenwerking tussen de opleidingsorganisaties (MBO/HBO/WO) in Fryslân. Menselijk kapitaal input 45 miljoen / revolverend 5% Kwaliteit beroepsbevolking input 45 miljoen / revolverend 5% herinzetbaar 2,5 miljoen Trainees / Digitaliseren cultureel Arbeidsmarkt bedrijfsleven Budget financiering Werkervaringsplaatsen erfgoed en hoogwaardige incidentele projecten kennisinfrastructuur 5 5 30 5 N.B. De bovengenoemde bedragen zijn minus 3% plankosten. 22 Wurkje foar Fryslân 23
hoofdstuk Verbetering van tenminste 1250 woningen. Betere doorstroming; 500 extra verhuizingen ten opzichte van 2012. Restauratie, herbestemming en onderhoud van 85 karakteristieke panden. 6Verbeteren kwaliteit leefomgeving De crisis heeft de Friese woningmarkt hard geraakt. Inwoners wachten op betere tijden voor bouw en verhuizen. De bouwbranche krimpt door reorganisatie en faillissementen. Vanaf 2014 moeten woningcorporaties een verhuurdersheffing aan het rijk afdragen. De verwachting is dat zij deze heffing niet volledig kunnen compenseren met hogere huren. Vernieuwing en nieuwbouw van sociale huurwoningen lopen zo achterstand op. Er is onvoldoende aanbod van huurwoningen in de vrije sector. Beleggers investeren nu nog weinig in deze markt. Bovengenoemde negatieve ontwikkelingen zijn flinke uitdagingen. Daarnaast vormen de stijgende energiekosten een steeds groter deel van de woonlasten. Door de vergrijzing komt er een grotere vraag naar woningen die geschikt zijn voor ouderen. Het thema verbeteren kwaliteit leefomgeving bestaat uit twee onderdelen. Verbeteren van de woningmarkt en de besluiten die Provinciale Staten eerder hebben genomen over Thialf (Fries icoon) en de investeringsagenda s Heerenveen en Smallingerland, binnenhaven Drachten en extra middelen voor de monumentenregeling. De Friese iconen Thialf, Afsluitdijk en Culturele Hoofdstad 2018 dragen bij aan de economie van Fryslân. Voor de bouw van een nieuw Thialf is al besloten dat de investeringsagenda een forse bijdrage levert. Ook voor de andere twee iconen wordt bekeken of dit mogelijk is. Verbeteren woningmarkt Op basis van haar visie op de woningmarkt heeft provincie Fryslân drie doelen geformuleerd, die zij binnen dit thema met Wurkje foar Fryslân wil bereiken: Het culturele erfgoed is van groot belang voor de Friese sfeer en identiteit. Het bevordert de leefbaarheid en de economie. Naast de rijksmonumenten zijn er in Fryslân ongeveer 2400 gemeentelijke monumenten en karakteristieke panden. In het landschap staan nog eens 300 kleinschalige bouwwerken. De inschatting is dat 25% in matige of slechte staat is. Er is minder geld voor het behouden van gemeentelijke monumenten en karakteristieke panden. Als gevolg daarvan raken de panden in verval. Hierdoor wordt de omgeving minder aantrekkelijk. De werkgelegenheid in de bouw- en restauratiesector staat door de recessie onder druk en is er is te weinig instroom van jonge vakmensen in het restauratieambacht. Doelstellingen Aantrekkelijke gebouwde omgeving Uitvoeren besluiten Provinciale Staten 2012/2013 en nog te nemen besluit inzake breedband. Verbetering woningmarkt Verbeteren kwaliteit bestaande woningvoorraad. 24 Wurkje foar Fryslân 25
Zorgen voor continuïteit in de bouw- en installatiesector. Bevorderen doorstroming. Stimuleren financierbaarheid woningen. Stimuleren voldoende aanbod geliberaliseerd huuraanbod. Inspelen op veranderende behoefte (doelgroepen). Een bijdrage leveren aan het feit dat Fryslân nog steeds de mooiste provincie van Nederland is. Een kwaliteitsimpuls voor de karakteristieke bebouwde omgeving. Stimuleren van de economie; werkgelegenheid, toerisme/recreatie en vestigingsfactoren. Behouden van kennis in het restauratievak. Plus van Wurkje foar Fryslân Om de problemen op de woningmarkt aan te pakken, is er bij de investeringsagenda een aanvalsplan woningmarkt opgesteld. Doel hiervan is onder andere het realiseren van betere goedkope koopwoningen. Dit bevordert de doorstroming vanuit de huursector. Ongebruikte (bedrijfs)panden krijgen een woonfunctie voor de huur in de vrije sector en voor bijzondere doelgroepen. Er komt geld beschikbaar voor bouwprojecten die op de plank liggen en al snel kunnen worden uitgevoerd. Toekomstige kopers krijgen informatie over wonen, energie, beschikbare subsidieregelingen en financiën tijdens regionale infodagen. Een infocampagne voor de zakelijke markt moet zorgen voor meer interesse bij particuliere beleggers in de Friese huurmarkt. Ook investeert de provincie in restauratie, herbestemming en onderhoud van karakteristieke bouwwerken. Bovendien erkent zij het belang van het behoud van kennis in het restauratie vak. Dit kan zij voor een deel zeker stellen door de verplichte inzet van jongeren als leerling. Gemeentes krijgen ondersteuning bij het maken van actief beleid voor monumenten. Wij zetten in op de volgende maatregelen: Aantrekkelijke gebouwde omgeving Monumentenregeling (Quick Win). Binnenvaarthaven Drachten (Quick Win). Investeringsagenda Heerenveen. Investeringsagenda Smallingerland. Thialf. Breedband startup projecten. Budgetfinanciering incidentele projecten. Verbetering woningmarkt Stimuleren van kwaliteitsverbetering van goedkope koopwoningen. Lostrekken van rendabele bouwprojecten in de vrije huur sector en voor bijzondere doelgroepen (w.o. zorg). Inzetten op kwaliteitsverbetering en verduurzaming van corporatiebezit, door middel van het vrijmaken van vastgelegd kapitaal van corporaties in grond en vastgoed (herfinancieren). Stimuleren herbestemming en functiewijziging van bestaande panden naar een woonfunctie in de vrije huur sector en voor bijzondere doelgroepen (waaronder zorg). Inzetten op verzamelen en uitwisselen van kennis en informatie over wonen, energie en financiering voor potentiële kopers. 26 Wurkje foar Fryslân 27
hoofdstuk Inzetten op snel te realiseren projecten die passen in de voorgaande maatregelen maar die versneld kunnen worden opgepakt met uitvoering begin 2014. Stimuleren van restauratie, herbestemming en onderhoud van 85 karakteristieke gebouwen en kleinschalige bouwwerken in de periode 2014 t/m 2017. Inzetten op behoud van restauratie-ambacht door de verplichte inzet van jongeren als leerling (in totaal 75 jongeren). Stimuleren van gemeentelijk monumentenbeleid. 7Aan het werk Kwaliteit leefomgeving input 135 miljoen revolverend 40% Opwaardering gebouwde omgeving input 70 miljoen revolverend 0% herinzetbaar 0 miljoen Verbetering woningmarkt input 65 miljoen revolverend 83% herinzetbaar 54 miljoen Om de ambities in het programma Wurkje foar Fryslân te realiseren ontwikkelt de provincie een aantal regelingen waarmee passende projecten kunnen worden gefinancierd. In een aantal gevallen gaat de provincie zelf op zoek naar de juiste projecten. Maar het initiatief wordt zo veel mogelijk neergelegd bij bedrijven en / of publieke partijen in de sector. De provincie zal indieners van projectideeën zoveel mogelijk helpen bij het uitwerken van een projectvoorstel. De regelingen zijn niet allemaal tegelijk klaar. Een aantal starten nog dit jaar, andere moeten nog ontwikkeld worden. De volgende regelingen staan startklaar: Binnenhaven Drachten Budget financiering incidentele projecten Thialf Extra middelen monumentenregeling Investeringsagenda Heerenveen Investeringsagenda Smallingerland Breedband start-up projecten Motie verduurzaming en herstructurering van de bestaande woningvoorraad (inclusief behoud van karakteristieke bebouwing) Stimuleringsregeling voor het Toeristisch- recreatief bedrijfsleven Een subsidieregeling waarmee een impuls aan de werkgelegenheid, de kwaliteitsverbetering en de verduurzaming van de toerisme- en recreatiesector wordt gegeven. De 0,66 4,2 7,8 30 15 10,7 1,85 65 regeling gaat op 1 november 2013 open. De komende jaren wordt hiervoor in totaal 5 mln. beschikbaar gesteld. 28 Wurkje foar Fryslân 29
Stimuleringsregeling voor verduurzaming van particuliere woningen Een subsidieregeling waarmee energiebesparende maatregelen zoals woningisolatie en het plaatsen van zonneboilers wordt gestimuleerd. De regeling gaat op 1 november 2013 open. In totaal wordt bijna 12 mln. voor deze subsidieregeling beschikbaar gesteld. Stimuleringsregeling voor het opknappen van monumenten Een subsidieregeling waarmee restauratie, onderhoud en bouwhistorisch onderzoek aan monumenten wordt gestimuleerd. Vanaf de tweede helft 2013 wordt hiervoor 1,65 mln. beschikbaar gesteld, bovenop het huidige budget en in 2014 nog eens 2 mln. Daarnaast zal de provincie in 2013 en in 2014 in totaal 2,55 mln. toevoegen aan het Cultuurfonds Monumenten voor het verstrekken van leningen aan particulieren via het Nationaal Restauratiefonds. Stimuleren van trainee-plaatsen In 2013 worden 50 traineeplaatsen gerealiseerd bij overheden en non-profit organisaties. In 2014 worden nog eens 130 plaatsen verwezenlijkt bij het bedrijfsleven. Doel is om pas afgestudeerde jongeren (MBO,HBO en WO) één jaar werkervaring op te laten doen bij overheden, non-profit en profit organisaties. Stimuleringsregeling voor het MKB Met de Kredietbank Nederland wordt overlegd om te komen tot een regeling voor het verstrekken van leningen als extra faciliteit in de kredietverstrekking voor het MKB. Vanaf 2013 heeft de provincie hiervoor een 1e tranche van 5 mln. beschikbaar gesteld. Het maximale krediet per aanvraag is 100.000. 30 Wurkje foar Fryslân 31
Colofon Provincie Fryslân, oktober 2013 Tekst, eindredactie, vormgeving: Camerik Voortman, communicatie- en pr-adviseurs Foto: Hoge Noorden, Provincie Fryslân 32