AANSPRAKELIJKHEID VAN SCHOLEN mr.dr. b.m. paijmans Aansprakelijkheid van scholen De zorgplicht van scholen voor leerlingen: de praktijk 134
Aansprakelijkheid van scholen De zorgplicht van scholen voor leerlingen: de praktijk Brechtje Paijmans III
AANSPRAKELIJKHEID VAN SCHOLEN Aansprakelijkheid van scholen De zorgplicht van scholen voor leerlingen: de praktijk Brechtje Paijmans Dit boek is een uitgave van Celsus juridische uitgeverij Tilburg www.celsusboeken.nl info@celsusboeken.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Hoewel aan deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaardt de auteur noch Celsus juridische uitgeverij aansprakelijkheid voor de aanwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolkomenheden. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means without written permission of the publisher. ISBN 978-90-8863-136-8 NUR 822 2014 Tekst: Brechtje Paijmans 2014 Vormgeving: Celsus juridische uitgeverij Foto omslag: Sarah Gilbert Lay out: Adrian van den Eerenbeemt IV
Inhoudsopgave 1 Uitgangspunten 1 1.1 Inleiding 1 1.2 Onderwijsovereenkomst? Wanprestatie of onrechtmatige daad? 2 1.3 Aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad 3 1.3.1 Inleiding 3 1.3.2 Vereisten voor onrechtmatige daad 4 1.3.3 Eigen schuld 5 1.4 Wie kan wanneer worden aangesproken voor schade van een leerling? 6 1.4.1 Wie kan (niet) worden gedagvaard? 6 1.4.2 Wie kan (tegelijkertijd) aansprakelijk zijn? 8 1.4.3 De school 8 1.4.4 Het schoolbestuur 10 1.4.5 Een docent/vrijwilliger 11 1.4.6 Een medeleerling of zijn ouders 11 1.4.7 Een derde 12 1.5 De zorgplicht van een school, ter inleiding 13 1.6 Vier uitgangspunten van de zorgplicht van een school 14 1.7 Wanneer geldt de zorgplicht? 17 1.7.1 Inleiding 17 1.7.2 Zorgplicht tijdens en rondom schooltijd 18 1.7.3 Zorgplicht buiten schooltijd 20 2 Het gebouw en de inrichting 23 2.1 Inleiding 23 2.2 Risicoaansprakelijkheid vs. schuldaansprakelijkheid 23 2.3 Risicoaansprakelijkheid voor opstallen 24 2.3.1 Inleiding 24 2.3.2 De wet en de vereisten 24 2.3.3 Rechtspraak gebrekkige opstallen 27 2.4 Risicoaansprakelijkheid voor roerende zaken 28 2.4.1 Inleiding 28 V
AANSPRAKELIJKHEID VAN SCHOLEN 2.4.2 De wet en de vereisten 28 2.4.3 Rechtspraak gebrekkige roerende zaken 30 2.5 Aansprakelijkheid van scholen voor asbest in het gebouw 32 2.5.1 Inleiding 32 2.5.2 Risico s van leerlingen, scholen en verzekeringsmaatschappijen 33 2.5.3 Rechtspraak asbest op school 35 3 Ongevallen 37 3.1 Inleiding 37 3.2 De zorgplicht van een school ten aanzien van ongevallen 38 3.2.1 Inleiding en vijfde uitgangspunt 38 3.2.2 Indeling in fasen 38 3.2.3 De fase van voorzorg 39 3.2.3.1 Inleiding 39 3.2.3.2 Criterium 1: het gedrag en de persoon van de school 40 3.2.3.3 Criterium 2: het risico 42 3.2.3.4 Criterium 3: de afwendbaarheid van het risico 44 3.2.3.5 Criterium 4: het gedrag en de persoon van de leerling 48 3.2.4 Fase van uitvoering 49 3.2.5 Fase van nazorg 51 3.3 Rechtspraak ongevallen 52 3.3.1 Inleiding 52 3.3.2 Gebouw en inrichting 52 3.3.3 Op het schoolplein 53 3.3.4 In de klas 56 3.3.5 Buiten de klas 58 3.3.6 Verzekeringsplicht voor scholen? 59 4 Gymongevallen 61 4.1 Inleiding 61 4.2 De zorgplicht van een school bij bewegingsonderwijs 62 4.2.1 Inleiding en vijfde uitgangspunt 62 4.2.2 De redelijk bekwaam en redelijk handelend docent LO 63 4.2.3 De zorgplicht in drie fasen 64 VI
4.2.4 De fase van voorzorg 65 4.2.4.1 Inleiding 65 4.2.4.2 Eerste fase van voorzorg: voorkomen van ongevallen 65 4.2.4.3 Tweede fase van voorzorg: beperken van schade 69 4.2.5 De fase van uitvoering 70 4.2.6 De fase van nazorg 74 4.3 Rechtspraak gymongevallen 76 4.3.1 Inleiding 76 4.3.2 (On)geschikte oefening, locatie of omgeving 76 4.3.3 Instructie 80 4.3.4 Manuele hulp 82 4.3.5 Toezicht 83 4.3.6 Bescherming van het lichaam 85 4.3.7 Landingsvlak 86 4.3.8 Ingrijpen tijdens de les 87 4.3.9 Aanmoedigen door docent LO 88 4.3.10 Nazorg 88 5 Pesten, misbruik, geweld 91 5.1 Inleiding 91 5.2 De zorgplicht van een school: pesten, misbruik, geweld 92 5.2.1 Inleiding en vijfde uitgangspunt 92 5.2.2 Indeling in fasen 92 5.2.3 Fase van voorzorg 93 5.2.3.1 Inleiding 93 5.2.3.2 Inhoud van het veiligheidsbeleid 94 5.2.3.3 Effectiviteit van het veiligheidsbeleid 95 5.2.3.4 Denkbare maatregelen in het veiligheidsbeleid 96 5.2.4 Fase van uitvoering 97 5.2.4.1 Inleiding 97 5.2.4.2 Toezicht en nalaten 98 5.2.4.3 Ingrijpen: maatregelen tegen leerling-slachtoffer en leerling-dader 99 5.2.4.4 Ingrijpen: maatregelen tegen cyberbullying 101 5.2.4.5 Ingrijpen: maatregelen ten opzichte van derden 103 VII
AANSPRAKELIJKHEID VAN SCHOLEN 5.2.5 Fase van nazorg 104 5.3 Rechtspraak pesten, misbruik, geweld 105 5.3.1 Inleiding 105 5.3.2 Rechtspraak pesten 105 5.3.3 Rechtspraak misbruik 108 5.3.4 Rechtspraak geweld en incidenten 108 6 Kwaliteit onderwijs 111 6.1 Inleiding 111 6.2 De zorgplicht van een school ten aanzien van de kwaliteit van het onderwijs 111 6.2.1 Inleiding 111 6.2.2 Indeling in fasen 112 6.2.3 De eerste fase en terughoudende rechtelijke toetsing 112 6.2.4 De tweede fase en concrete rechtelijke toetsing 115 6.2.4.1 Inleiding 115 6.2.4.2 Maatstaf redelijk bekwaam en redelijk handelend school 116 6.2.4.3 Concrete maatregelen en concrete toetsing 117 6.3 Rechtspraak kwaliteit onderwijs 119 6.3.1 Inleiding 119 6.3.2 Toegewezen vorderingen tot schadevergoeding 119 6.3.3 Afgewezen vorderingen tot schadevergoeding 122 6.3.4 (Toe- en afgewezen) vorderingen over beoordelingen 125 7 Conclusie 129 VIII
Aansprakelijkheid van scholen Een schoolfeest dat uit de hand loopt, een leerling die stiekem gevaarlijke chemische stoffen uit het scheikundelokaal meeneemt, een hoogbegaafde leerling die onderpresteert, een leerling die tijdens een gymnastiekles uit de ringen valt. Het zijn voorbeelden waarin de zorgplicht van scholen centraal staat. Nederlandse scholen hebben immers een niet geringe zorgplicht ten opzichte van hun leerlingen. En scholen kunnen aansprakelijk zijn voor de schade van deze leerlingen als de zorgplicht is geschonden. De zorgplicht van een school is een open norm, die voor elke situatie en elke leerling afzonderlijk vaak achteraf moet worden ingevuld. Als handvat voor een concretisering vooraf wordt de zorgplicht in dit boek besproken voor verschillende categorieën: gebouw en inrichting, ongevallen, bewegingsonderwijs, pesten, misbruik en geweld, en de kwaliteit van het onderwijs. De zorgplicht van scholen, en daarmee het risico van scholen op aansprakelijkheid, is in elk van deze categorieën anders. B.M. Paijmans Aansprakelijkheid van scholen Brechtje Paijmans is sinds 2002 advocaat en staat veelvuldig verzekeraars en scholen bij in geschillen over aansprakelijkheids- en onderwijsrecht. Zij is tevens verbonden aan het Molengraaff Instituut voor Privaatrecht van de Universiteit Utrecht en promoveerde in mei 2013 op het proefschrift De zorgplicht van scholen. De grondslag en reikwijdte van de civielrechtelijke zorgvuldigheidsnorm van scholen jegens leerlingen (Deventer: Kluwer 2013). Op basis hiervan schreef zij dit praktische boek voor scholen, ouders en verzekeraars. ISBN 978-90-8863-136-8 133