Het begrip hoofdzaak bij conservatoir beslag

Transcriptie

1 Het begrip hoofdzaak bij conservatoir beslag De eis in de hoofdzaak bij bindend advies en mediation Mr. K. van Driel III VanDriel.indd :01:30

2 Het begrip hoofdzaak bij conservatoir beslag Het begrip hoofdzaak bij conservatoir beslag De eis in de hoofdzaak bij bindend advies en mediation Mr. K. van Driel Dit boek is gebaseerd op de masterscriptie Nederlands recht waarop de auteur in februari 2015 afstudeerde aan de Rijksuniversiteit Groningen. Haar begeleider was mr. dr. R.J.C. Flach, universitair hoofddocent privaatrecht, i.h.b. burgerlijk procesrecht. Dit boek is een uitgave van Celsus juridische uitgeverij Amersfoort Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar worden gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de auteur. Hoewel aan deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaardt de auteur noch Celsus juridische uitgeverij aansprakelijkheid voor de aanwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolkomenheden. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means without written permission of the publisher. ISBN NUR Tekst: mr. K. van Driel 2015 Vormgeving: Celsus juridische uitgeverij lay out: Bureau Lopend Vuur IV VanDriel.indd :01:30

3 Inhoudsopgave Inleiding 1 1 De werking en totstandkoming van het systeem van conservatoir beslag Inleiding De huidige regeling in het kort geschetst Het systeem van conservatoir beslag De Beslagsyllabus Conservatoir beslag als voorlopige voorziening: de verhouding tot de hoofdzaak De regeling in historisch perspectief Het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering uit De periode 1838 tot en met De Lex Hartogh uit De periode 1897 tot De herziening van De herziening van De aanpassing van De trend tot deformalisering Inleiding De rechterlijke toetsing bij bewarende maatregelen teruggedrongen door de lex Hartogh Vermindering van de rechterlijke tussenkomst door de herziening van Controle formaliteiten door gerechtsdeurwaarder Toekomst 24 V VanDriel.indd :01:30

4 Het begrip hoofdzaak bij conservatoir beslag 2 De functie en invulling van het begrip hoofdzaak bij conservatoir beslag Inleiding De functie van de hoofdzaak voor de legitimatie van het conservatoir beslag De invulling van het begrip hoofdzaak door de wetgever De invulling van het begrip hoofdzaak door de Hoge Raad Inleiding Ajax/Reule: kort geding als hoofdzaak Ontvanger/Heemhorst: vaststelling belastingaanslag als hoofdzaak Restaurice A/Erven Jongen: voeging in een strafzaak als hoofdzaak Hoofdzaak en executoriale titel Een grensgeval: de vordering tot vergoeding van schade nader op te maken bij staat Gezichtspunten voor het invullen van het begrip hoofdzaak 47 3 De bindend advies-procedure als hoofdzaak bij conservatoir beslag Inleiding Het bindend advies in het kort geschetst Bindend advies en conservatoir beslag: wat is het probleem? De verdeeldheid van feitenrechters over het instellen van een bindend advies-procedure als hoofdzaak Inleiding Neeskens & Siegers/De Jong BV: geen hoofdzaak Beerschoten Makelaars/Hoeksema c.s.: wel hoofdzaak Aventi B.V./X: onvoldoende waarborgen Uiteenlopende meningen in de literatuur Inleiding Heersende opinie Standpunt A.I.M. van Mierlo Standpunt G.J. Meijer Standpunt P.E. Ernste 64 VI VanDriel.indd :01:30

5 3.5.6 Standpunt M.R. van Zanten Conclusie Alternatieve oplossingen Toekomst: Richtlijn ADR consumenten en het wetsvoorstel Implementatiewet buitengerechtelijke geschillenbeslechting consumenten Richtlijn ADR consumenten Het wetsvoorstel Implementatiewet buitengerechtelijke geschillenbeslechting consumenten Toekomst 74 4 De mediationprocedure als eis in de hoofdzaak bij conservatoir beslag Inleiding Mediation in het kort geschetst Mediation naar huidig recht als hoofdzaak Lagere rechtspraak Heersende opinie literatuur Conclusie Mediation in de toekomst als hoofdzaak De initiatiefvoorstellen van oud-kamerlid Van der Steur Initiatiefvoorstel Wet bevordering van mediation in het burgerlijk recht Conclusie Probleem conservatoir beslag en het initiatiefvoorstel Wet bevordering mediation in het burgerlijk recht 92 Conclusie 95 Geraadpleegde literatuur 99 Geraadpleegde jurisprudentie 105 Overige bronnen 107 VII VanDriel.indd :01:30

6 Inleiding Op 19 december 2014 publiceerde NRC Handelsblad een artikel met als titel: Hernieuwde strijd om Van Scorels Madonna. Restitutiecommissie krijgt tik op de vingers. De Restitutiecommissie adviseert over claims op nazi-roofkunst. Zij doet uitspraak bij bindend advies. In het geschil gaat het om de teruggave van een zestiende-eeuws schilderij van Jan van Scorel, genaamd Madonna met wilde rozen. Het topstuk hangt in het Centraal Museum in Utrecht. In 1933 heeft de toenmalige Joodse eigenaar het schilderij onvrijwillig moeten verkopen. De erven van de vriendin van de eigenaar eisen teruggave van het schilderij. De commissie wijst het verzoek om teruggave af. De erven voelen zich onvoldoende gehoord en beginnen een procedure bij de rechtbank. Die stelt hen in het gelijk en vernietigt het bindend advies wegens, zoals NRC Handelsblad het formuleert, een ernstige schending van het fundamentele beginsel van hoor en wederhoor. Wat deze zaak pikant maakt is dat de voorzitter van de commissie mr. W.J.M. Davids was, de voormalige president van de Hoge Raad. Deze zaak illustreert dat de bindend advies-procedure in eerste instantie niet altijd door de nodige waarborgen wordt omgeven. Dat is van belang voor het onderwerp van dit boek: kan het starten van een bindend advies-procedure of een mediationprocedure worden aangemerkt als het instellen van een eis in de hoofdzaak als bedoeld in artikel 700 lid 3 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering? In artikel 700 lid 3 Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (hierna: Rv) staat dat de voorzieningenrechter bij het geven van verlof voor het leggen van conservatoir beslag, een termijn moet stellen waarbinnen een eis in de hoofdzaak moet worden ingesteld. Als dat niet tijdig gebeurt dan vervalt het beslag. Het probleem dat al jaren speelt is dat het niet precies duidelijk is welke procedures moeten worden aangemerkt als hoofdzaak. Dit is met name onduidelijk bij bindend advies en mediation. Voor bindend advies en mediation zijn geen wettelijke regels omtrent het voeren van een dergelijke procedure. Er zijn enkel globale wettelijke waarborgen voor partijen. Op dit punt verschillen bindend advies en mediation van arbitrage, waarvoor wel een flink aantal specifieke wettelijke 1 VanDriel.indd :01:30

7 Het begrip hoofdzaak bij conservatoir beslag regels geldt. Voor de mediationprocedure zal hierin wellicht verandering komen met de inwerkingtreding van de initiatiefvoorstellen van het voormalige Tweede Kamerlid Van der Steur. 1 Deze initiatiefvoorstellen liggen op het moment van schrijven ter behandeling bij de Tweede Kamer. Met name de bindend advies-procedure en de mediationprocedure kennen in beginsel dus minder wettelijke waarborgen dan een gerechtelijke procedure. Kunnen deze procedures toch ingrijpende bewarende maatregelen als beslaglegging rechtvaardigen? Dit is een belangrijke vraag, met name als het gaat om conservatoir beslag. Het leggen van conservatoir beslag in ons land is immers vrij eenvoudig. Belangrijke elementaire beginselen worden losgelaten bij het verlenen van het beslagverlof. Daarom is het erg belangrijk dat er in de hoofdprocedure wel voldoende processuele waarborgen zijn voor beide partijen. De hoofdzaak dient partijen de nodige rechtsbescherming te geven. De discussie over de vraag of een bindend advies-procedure of een mediationprocedure kan gelden als hoofdzaak bij het leggen van conservatoir beslag zoals bedoeld in artikel 700 lid 3 Rv lijkt al te zijn gevoerd. De algemene opinie in Nederland is dat bindend advies wél en mediation niet kan gelden als een hoofdzaak. Hier worden weinig vraagtekens bij gezet. Juist daarom is het interessant om er een onderzoek aan te wijden. Want is dit eigenlijk wel zo duidelijk? De zojuist genoemde zaak voor de Restitutiecommissie illustreert dat het flink mis kan gaan, zelfs als er sprake is van eminente juristen als bindend adviseur. Kunnen we deze aanname dus wel maken? Is het gerechtvaardigd om deze procedures te laten gelden als hoofdzaak? Deze vragen zullen centraal staan in deze studie. De probleemstelling van dit onderzoek kan worden samengevat in de vraag: Kan het starten van een bindend advies-procedure of van een mediationprocedure gelden als het instellen van een eis in de hoofdzaak zoals bedoeld in artikel 700 lid 3 Rv? Deze probleemstelling zal worden uitgewerkt in vier hoofdstukken. In hoofdstuk 1 zal de aandacht liggen op de totstandkoming van artikel 700 Rv. In dit hoofdstuk zal de huidige wettelijke regeling in het kort worden geschetst en zullen enkele historische aspecten worden behandeld die van belang zijn om de achtergrond van het vraagstuk te begrijpen. In hoofdstuk 2 zal worden onderzocht wat de functie van de hoofdzaak is en hoe dit begrip dient te worden ingevuld. 1 Op 20 maart 2015 is Van der Steur benoemd tot Minister van Veiligheid en Justitie. 2 VanDriel.indd :01:30

8 INLEIDING In hoofdstuk 3 zal worden onderzocht of het instellen van een bindend advies-procedure kan worden gelijkgesteld aan het instellen van een eis in de hoofdzaak in de zin van artikel 700 lid 3 Rv. In hoofdstuk 4 zal dezelfde vraag voor de mediationprocedure worden beantwoord. Daarbij zal ook worden ingegaan op de vraag of het initiatiefvoorstel van het voormalige Tweede Kamerlid Van der Steur, de Wet bevordering van mediation in het burgerlijk recht, verandering kan brengen in het antwoord op de vraag of de mediationprocedure kan gelden als hoofdzaak. Afsluitend zal worden geprobeerd een genuanceerd oordeel te geven over de kwestie of de bindend advies-procedure en de mediationprocedure te kwalificeren zijn als hoofdzaak in de zin van artikel 700 lid 3 Rv. 3 VanDriel.indd :01:30

9 Het begrip hoofdzaak bij conservatoir beslag 4 VanDriel.indd :01:30

10 HOOFDSTUK 1 De werking en totstandkoming van het systeem van conservatoir beslag 1.1 Inleiding In dit hoofdstuk zal de totstandkoming van artikel 700 van het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering (hierna Rv) centraal staan. Er zal worden begonnen met een korte schets van de huidige wettelijke regeling van het conservatoir beslag en er zal worden gekeken naar de best practices zoals die in de Beslagsyllabus hun neerslag hebben gevonden. Vervolgens wordt in de derde paragraaf van dit hoofdstuk het verband tussen het conservatoir beslag als voorlopige voorziening en de functie van de hoofdzaak onderzocht. In de vierde paragraaf zullen enkele historische aspecten worden behandeld. Er wordt gekeken naar hoe het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering tot stand is gekomen en er wordt bekeken hoe het conservatoir beslag zich in de loop der tijd heeft veranderd. In de laatste paragraaf zal worden geprobeerd een historische rode lijn te trekken, te weten de trend om de waarborgen waarmee het leggen van conservatoir beslag is omringd te verlichten en het terugdringen van de rechterlijke tussenkomst. Ook zal er een blik op de toekomst worden geworpen in verband met deze trend. 1.2 De huidige regeling in het kort geschetst Het systeem van conservatoir beslag Het conservatoir beslag wordt ook wel bewarend beslag genoemd. Het bewarende karakter is terug te zien aan de plaats van het conservatoir beslagrecht in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Het staat in het Derde Boek onder de vierde titel genaamd Van middelen tot bewaring van zijn recht. Er zijn meerdere rechtsmiddelen die een bewarend karakter hebben. Al deze rechtsmiddelen samen worden ook wel de middelen tot bewaring genoemd en vormen tezamen, wat door H.J. Snijders is genoemd, het conservatierecht. 2 Het conservatierecht bestaat uit, behalve 2 Snijders, Klaassen & Meijer 2011, p VanDriel.indd :01:30