AFDING KLINISCHE CHEMIE VU Medisch Centrum JAARVERSLAG 2011
---------------------------------------------------------Inhoudsopgave----------------------------------------------------------- VOORWOORD 3 PROCESSEN 4 AFDING KLINISCHE CHEMIE 4 Missie 4 Financiën 4 Kerngetallen 5 Wachttijden 6 Eindresultaten 7 Kwaliteitsysteem 7 Publicaties 9 ENDOCRINOLOGISCH LABORATORIUM 10 Patiëntenzorg 10 Onderzoek 10 Onderwijs 10 Promoties 11 Prijzen 11 KLINISCH CHEMISCH LABORATORIUM 12 Patiëntenzorg 12 Onderwijs 12 METABOOL LABORATORIUM 13 Missie 13 Patiëntenzorg 13 Onderzoek 13 Highlights 14 Onderwijs 14 Promoties 15 MOLECULAIR BIOLOGISCH LABORATORIUM 16 Patiëntenzorg 16 Onderzoek 16 Onderwijs 16 Lopend onderzoek 16 NEUROLOGISCH LABORATORIUM 17 Patiëntenzorg 17 Onderzoek 17 Onderwijs 17 Lopend onderzoek 18 Biobank 18 Patenten 18 Promoties 18 APPENDICES 19 Appendix 1: INK-model 19 Appendix 2: Lijst met afkortingen 20 Appendix 3: Publicaties 22 Appendix 4: Voordrachten op uitnodiging 25 Appendix 5: Prestatie-indicatoren 27 Appendix 6: Facilitaire P-projecten 31 2
VOORWOORD Ook dit jaar doet de afdeling Klinische Chemie verslag van haar activiteiten. Op alle kerntaken, patiëntenzorg, onderzoek en onderwijs en opleiding heeft de afdeling weer met volle inzet gewerkt. Toch heeft dat er niet toe geleid dat 2011 met een positief financieel resultaat kon worden afgesloten. De verandering in het economisch tij zijn ook op onze afdeling merkbaar. Alle zeilen zullen worden bijgezet om het tij te keren. De productie voor de diagnostiek heeft dit jaar een forse daling doorgemaakt. Aanvragers zijn zich meer bewust van de kosten, worden ook met bezuinigingen geconfronteerd en vragen dus voor hen zuiniger aan. Niet altijd leidt dat op de laboratoria tot een kostenverlaging. In tegenstelling tot het aanvraagvolume is het aantal orders nauwelijks veranderd. De realisatie van de afnamefaciliteit op dakopbouw D, de poli Oncologie, heeft receptie P ontlast. Helaas zijn de pogingen om van de avondopenstelling van de bloedafname een succes te maken niet gelukt en moest besloten worden deze faciliteit te beëindigen. Jarenlang is met grote toewijding gewerkt naar de implementatie van GLIMS, het nieuwe laboratoriuminformatiesysteem en dat wapenfeit kon eind november in de annalen worden bijgeschreven. De wetenschappelijke productie is met 88 publicaties en 3 promoties op hoog niveau gebleven. Het Metabool Laboratorium legde beslag op de Wetenschapsprijs van de NVKC. De verwachte doorbraak op het gebied van de prenatale screening naar het syndroom van Down is door het Moleculair Biologisch Laboratorium gerealiseerd. De kansberekening kan worden vervangen door een diagnose. Het wachten is op de ziektekostenverzekeraars en de politiek. De afdeling nam afscheid van prof. dr. C. Jakobs als hoofd van het Metabool Laboratorium. Ter gelegenheid van zijn afscheid en als dank voor zijn inspanningen is hij door zowel de Vereniging tot bevordering onderzoek Erfelijke Stofwisselingsziekten in het Nederlandse taalgebied als door de Society for the Study of Inborn Errors of Metabolism tot erelid benoemd. Prof. dr. C.B.M. Oudejans heeft zijn benoeming tot hoogleraar experimentele klinische chemie aanvaard met een gloedvolle oratie. Onze faciliteiten zijn dringend aan renovatie toe. Gelukkig nemen de renovatieplannen steeds vastere vormen aan. Er wordt hard gewerkt aan het schuifplan om ook tijdens de verbouwing de dienstverlening op hoog peil te kunnen realiseren. Ook ons kwaliteitssysteem is up-to-date gebracht ter voorbereiding op de voor begin 2012 aangekondigde externe beoordeling. In de uitkomst daarvan heeft de afdeling alle vertrouwen. Het motto van de afdeling blijft onveranderd: P 3 J 6. De betekenis van deze formule leest u op de volgende pagina. Prof. dr. M.A. Blankenstein 3
PROCESSEN AFDING KLINISCHE CHEMIE Missie De missie van de afdeling Klinische Chemie van het VUmc is in de volgende formule vervat: P 3 J 6 In woorden luidt de missie: voor Patiëntenzorg, wetenschappelijk Onderzoek, Onderwijs en Opleiding, verzorgt de afdeling Klinische Chemie het Juiste resultaat, op de Juiste tijd op de Juiste plaats, met de Juiste interpretatie, tegen de Juiste kosten en met de Juiste Mensen. Een onlosmakelijk onderdeel van de missie is daarbij dat de medewerkers van de afdeling de hieraan verbonden activiteiten met plezier uitvoeren. Financiën Begin 2011 wordt duidelijk dat de tijden van relatieve rijkdom van de afdeling definitief voorbij zijn. De prognose voor de eindafrekening van het jaar is slecht en wordt elke maand negatiever. Een van de oorzaken van de slechtere cijfers is de daling in aantal aangevraagde bepalingen. Aangezien alle afdelingen moeten bezuinigen wordt er door (poli)klinische afdelingen steeds kritischer gekeken naar hun aanvraagpatronen bij faciliterende afdelingen als Klinische Chemie. Vaak wordt dit echter zonder overleg (of op zijn minst mededeling) met ons gedaan, waardoor de afdeling vaker wel dan niet achter de feiten aan loopt. Er wordt divisiebreed inspanning geleverd om meer inzicht te krijgen in de achtergrond van deze trend en mogelijke verdere gevolgen voor de toekomst. Ondanks dat het aantal aangevraagde bepalingen daalt, stijgt het aantal orders niet. Dit betekent dat er per order minder bepalingen aangevraagd worden, maar dat de menselijke handelingen (en dus druk op de prikpoli en het lab) hetzelfde blijven of zelfs stijgen. Daarnaast zien we een stijging in het aantal zogenoemde nabepalingen; het nabellen van de arts dat er meer bepalingen gedaan moeten worden uit een eerder afgenomen buis. Dit betekent dat de menselijke handelingen verder toenemen, omdat de buis opnieuw opgezocht, voorbewerkt, afgedraaid enzovoorts moet worden. Daarnaast spelen de cumulatieve bezuinigingen op ons budget ons parten. Waar deze in eerdere jaren nog opgevangen werden door meerproductie of andere financiële meevallers, gebeurt dat dit jaar niet. In 2010 is al begonnen met nadenken over mogelijke structurele oplossingen om deze trend te keren en hier wordt in 2011 mee doorgegaan. Een pakket aan maatregelen wordt geformuleerd om de afdeling weer in de zwarte cijfers te krijgen, helaas zonder voldoende resultaat. Aangezien het hele ziekenhuis kampt met negatieve prognoses, wordt er met ingang van augustus ziekenhuisbreed een algehele vacaturemaatregel afgekondigd; elke vacaturestelling wordt getoetst tot aan de Raad van Bestuur. Eén van de meest ingrijpende maatregelen op de afdeling is dat daarnaast besloten wordt om nagenoeg alle tijdelijke contracten niet te verlengen. In totaal treden er in 2011 toch meer mensen in dienst dan er uit dienst gaan, maar die trend keert zich vanaf augustus en de verhouding ligt in 2012 dan ook heel anders. Andere maatregelen die er op de afdeling genomen worden, zijn: - zeer kritische kijk op materiële uitgaven en deze waar mogelijk terugdringen - daling kosten reagentia, door onderhandelingen met grootste leveranciers - terugdringen kosten voor opleiding en congressen, door optimale inzet PB - opheffen inefficiënte avondpoli - persoon minder in de avonddienst (te realiseren bij de afronding van GLIMS) - aantrekken ODV (productie voor andere ziekenhuizen) - aantrekken P-projecten (productie voor patiëntgebonden onderzoeksprojecten) - aantrekken externe subsidies voor zittend personeel. Ondanks alle inspanningen blijven vooral de laatste drie maatregelen achter. Dit ligt enerzijds aan de beperkte invloed die hierop uitgeoefend kan worden (immers kijken onderzoekers en andere ziekenhuizen ook kritisch naar hun aanvraagpatronen) en anderzijds wellicht ook aan beperkte inzet (i.g.v. externe subsidies). Deze aanvragen zijn in sommige onderzoekslijnen pas laat op gang gekomen. Daarnaast zijn uiteraard ook externe subsidiegevers minder scheutig in het toekennen van subsidies. 4
In 2011 wordt, vooruitlopend op de ziekenhuisbrede prestatiebekostiging, een model ontwikkeld om het afdelingsbudget op een eerlijke en inzichtelijke manier te verdelen tussen de verschillende labs en ondersteuning. Daarmee wordt onderscheid gemaakt tussen diagnostiek en research en wordt nogmaals duidelijk dat die laatste groep een grotere verantwoordelijkheid krijgt om zijn eigen broek op te houden. Uiteindelijk wordt het jaar afgesloten met een resultaat van - 469.472. Kerngetallen Personeel In dienst: 22,85 fte, waaronder 5,17 fte op de 3 e geldstroom, 2,00 fte analisten in opleiding en 1,95 fte budgetneutraal overgekomen van de afdeling Endocrinologie. Uit dienst: 12,22 fte, waaronder 2,73 fte op de 3 e geldstroom. Ziekteverzuim Het korte ziekteverzuim (tot 1 jaar) is in 2011 helaas opgelopen van 4,01% in 2010 naar 5,06% in 2011. Het lange verzuim (meer dan 1 jaar) daarentegen is gedaald van 1,66% naar 0,45%. De reden dat het korte verzuim is opgelopen zit hem onder andere in een aantal medewerkers die langdurig (doch minder dan 1 jaar) ziek zijn geworden. Er wordt desondanks nog steeds duidelijk gestuurd op het voorkomen en beperken van verzuim. Opleiding In 2011 is het eerste jaar van de eerste lichting in-service studenten tot analist afgerond. In september zijn twee nieuwe in-service studenten aangenomen en is de eerste lichting van vier studenten overgegaan op het tweede jaar van de opleiding. In 2011 is daarnaast een nieuwe klinisch chemicus in opleiding gekomen. Haar eerste jaar brengt zij door in het Sint Lucas Andreas Ziekenhuis, daarna zal zij terugkomen naar de afdeling. Verder hebben veel medewerkers cursussen gedaan en congressen en symposia bijgewoond. Hiervoor is zowel het afdeling als persoonlijk budget aangeboord. Materieel Het materiële budget is in 2011 iets omhoog gegaan ten opzichte van 2010. Dit heeft hoofdzakelijk te maken met de storting van de afdelingsreserves van 200.000 in dit budget. De materiële kosten zijn in 2011 ten opzichte van 2010 flink gedaald. Dit heeft enerzijds te maken met het dalende aantal bepalingen en anderzijds met de eerder genoemende maatregelen. Alle cijfers gaan over de 1 e geldstroom en zijn exclusief investeringen groter dan 4.500. MATERIËLE KOSTEN 2011 VERSCHIL t.o.v. 2010 Totaal budget 2.632.748 56.988 Gerealiseerde materiële kosten 3.013.034-234.472 Afwijking - 380.286 291.460 Personeel De verlaging van het personele budget ten opzichte van 2010 wordt veroorzaakt door de bezuinigingstaakstelling die voor een groot deel op deze post geboekt is. De personele kosten zijn aanzienlijk hoger dan in 2010. Dit komt enerzijds door de stijgende loonkosten en verbeterde secundaire arbeidsvoorwaarden en anderzijds door de stijging in het aantal fte op de afdeling. Alle cijfers gaan over de 1 e geldstroom. PERSONE KOSTEN 2011 VERSCHIL t.o.v. 2010 Totaal budget 7.348.302-135.639 Gerealiseerde personele kosten 8.293.400 304.206 Afwijking - 945.098-439.845 5
% % Tijd (min) Tijd (min) Tijd (min) Aantal (%) Wachttijden Wachttijden balie % wachtenden balie > 5min 8 100 90 7 80 6 70 5 60 4 3 2009 2010 2010 Nieuw 50 40 2009 2010 2010 nieuw 30 2 20 1 10 0 Maart April Mei Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Avondpoli 0 Maart April Mei Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Gemiddelde wachttijd prikken Maximale wachttijd prikken 14 100 (Woensdag 15/12, rest < 30 min) 90 12 80 10 70 60 8 6 2009 2010 2010 nieuw 50 40 2009 2010 2010 nieuw 4 30 20 2 10 0 Maart April Mei Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Avondpoli 0 Maart Mei Dinsdag Donderdag Avondpoli % wachtenden routine > 25 min. % supercito > 15 min 30 25 25 20 20 15 2009 2010 2010 nieuw 15 10 2009 2010 2010 nieuw 10 5 5 0 Maart April Mei Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag 0 Maart April Mei Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Eind 2010 is de verbouwde prikpoli op receptie P opengegaan. De resultaten van deze poli zijn dat de wachttijden over de hele linie flink gedaald zijn. De gemiddelde wachttijd voor de balie (de tijd totdat dat patiënten opgeroepen worden om hun aanvraagformulieren te laten verwerken) is in 2011 iets gestegen t.o.v. 2010, maar het aantal patiënten dat langer dan 5 minuten moet wachten is sterk gedaald. De streefwaarde dat >70% van de patiënten binnen 5 minuten opgeroepen wordt bij de balie wordt in 2011 nog net niet gehaald. Zoals in bovenstaande grafieken te zien is, is de gemiddelde wachttijd voor het prikken in 2011 sterk gedaald t.o.v. 2009 en 2010. Ook de maximale wachttijd voor het prikken is behoorlijk gedaald. De nieuwe prikfaciliteit op receptie P en het managementscherm op de prikpoli hebben ervoor gezorgd dat de doorloop van patiënten groter is. Daarnaast is de personeelsbezetting op de poli op peil gebracht. Ook de percentages van patiënten die langer dan de normtijd (25 minuten voor routinepatiënten en 15 min. voor (super)cito patiënten) zitten te wachten zijn sterk gedaald. In 2011 is gemiddeld ruim 95% van de routine patiënten binnen de normtijd geholpen (het streven was 85%, dus dit is ruim gehaald). In 2011 wordt ruim 90% van de supercito patiënten binnen de normtijd geholpen, hetgeen het streven was. 6
Eindresultaten Productie De interne productie (aantallen bepalingen door het huis aangevraagd) en de aanvragen voor productie zijn in 2011 gedaald ten opzichte van 2010. Dit heeft te maken met de eerder genoemde ontwikkeling, dat aanvragende afdelingen en onderzoekers kritisch naar hun aanvraagpatronen kijken. Tabel A Productie (in aantal bepalingen) PRODUCTIE 2011 VERSCHIL t.o.v. 2010 Patiëntenzorg 2.053.144-54.682 Projecten/onderzoek 53.781-16.780 ODV 26.099 +2.640 Eerstelijnsproductie 9.631 + 520 Totaal 2.142.655-3,1% Tabel B Faciliteitenbudget (productie in geld) KC BUDGET 2011 IN REALISATIE 2011 IN VERSCHIL t.o.v. BUDGET Faciliteitenbudget 7.491.840 8.718.978 16,4% Afnamepoli volwassenen Tabel C Aantal poli-patiënten voor bloedafname Volwassenen Gemiddeld aantal patiënten per dag 2011 2010 VERSCHIL t.o.v. 2010 318 299 6,4% Afnamepoli kinderen Tabel D Aantal poli-patiënten voor bloedafname Kinderen Gemiddeld aantal patiënten per dag 2011 2010 VERSCHIL t.o.v. 2010 29,6 30,2-2,0% Kwaliteitsysteem Meldingen (afwijkingen en klachten) In 2011 werden er op de afdeling 772 meldingsformulieren ingevuld en behandeld (gemiddeld 64 meldingen per maand). Ten opzichte van 2010 is dat een daling van 11%. In de maand december is het minste aantal meldingen gedaan, wat waarschijnlijk veroorzaakt is door de implementatie van GLIMS. Alle meldingen die met GLIMS te maken hadden, zijn rechtstreeks aan het GLIMS-team gemeld en door hen opgepakt. 20% van de meldingen betrof een klacht of afwijking, die door derden is geuit of gesignaleerd (= externe melding). De overige meldingen waren afwijkingen op het proces die door de medewerkers zelf zijn ontdekt (= interne melding). De meeste externe meldingen hadden te maken met fouten die zijn gemaakt bij het invoeren van de aanvragen en monsterverwisselingen die door de afdelingen zijn gedaan en door henzelf zijn ontdekt. Interne meldingen gingen voornamelijk over materiaal dat onvoldoende of onjuist is geïdentificeerd, wat werd ontdekt bij binnenkomst van het materiaal. Veelal is dit materiaal weggegooid en is nieuw materiaal ingestuurd voor analyse. 7
Een enkele keer stond de aanvrager garant en bevestigde de identificatie van het materiaal door het invullen van een formulier. Daarnaast werden door de medewerkers van KC ook veel invoerfouten van de eigen collega s gesignaleerd. De problemen rond invoerfouten kunnen opgelost worden met een ordermanagementsysteem, waarbij de aanvragers zelf de bepalingen kunnen invoeren die ze door het laboratorium uitgevoerd willen hebben. Implementatie hiervan laat nog even op zich wachten. 2011 is het laatste jaar dat de meldingen op papier geregistreerd zijn. Er is een formulier ontwikkeld voor de Klinische Chemie en Hematologie Laboratoria om de meldingen in itask te kunnen invoeren, vergelijkbaar met de DIM-meldingen. In december konden de eerste meldingen op deze wijze worden geregistreerd. Vanaf 2012 zal alleen nog itask gebruikt gaan worden. Interne audits Om de kwaliteit binnen de afdeling te beoordelen worden interne audits uitgevoerd. In 2011 stonden 17 werkplekken van de KC op de planning. Twee van deze audits zijn verlaat uitgevoerd en wel in januari 2012. Tijdens deze interne audits zijn in totaal 166 afwijkingen geconstateerd, gemiddeld 10 afwijkingen per audit. De meeste afwijkingen zijn gescoord met een 2 (afwijking die op lange termijn een negatief effect heeft op het functioneren van het kwaliteitssysteem). Per audit hebben 1 à 2 afwijkingen een score 3 gekregen (afwijking die een negatief effect heeft op de vakbekwaamheid en/of op het kwaliteitssysteem). Ten opzichte van 2010 is het totaal aantal geconstateerde afwijkingen toegenomen met 9%, maar het aantal score 3 afwijkingen is afgenomen met 9%. Er zijn dus meer kleine te verbeteren punten gesignaleerd en minder grote verbeterpunten. Voor de afwijkingen zijn verbeterpunten afgesproken, die door de analisten, leiding en/of kwaliteitsfunctionaris zijn uitgevoerd. Om de 12 intern auditoren van Klinische Chemie bij te scholen zijn in maart auditorendagen georganiseerd waarbij de volgende onderwerpen aan bod zijn geweest: 3-jaarlijkse cyclus analyses - verdeling analysesop s, normonderdeel op de werkplek, toetsen acties vorig rapport, rapportindeling, score 3: 4-Osystematiek. Externe audit/visitaties Behalve interne audits werd de afdeling ook onderworpen aan externe audits in 2011. Voor de CCKL accreditatie zijn de benodigde documenten verzameld en opgestuurd. Er is een auditdatum afgesproken, en wel 1 en 2 februari 2012. Er heeft een externe audit plaatsgevonden in het kader van het Parelsnoer Initiatief. De Biobank is hiervoor bezocht. En voor projectonderzoek heeft de CHDR onze afdeling bezocht. Naar aanleiding van de visitatie door de firma Lloyds in 2010 omtrent informatieveiligheid zijn enkele verbetermaatregelen genomen. Zo is de toegangsregeling m.b.v. het pasjessysteem in werking getreden voor toegangen naar de laboratoria op de 1 e en 2 e etage van de brug en is het archief van de Klinische Chemie afgesloten met behulp van een cijfercodeslot. Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RIE) Om de veiligheidsrisico s te inventariseren, te verminderen en/of weg te nemen is in 2011 op de afdeling een Risico-Inventarisatie en -evaluatie (RIE) gehouden. Deze is uitgevoerd door de AMD. De resultaten zijn in een rapport vastgelegd, dat eind december is ontvangen. Grootste problemen die naar voren kwamen, zijn klimaatbeheersing, schoonmaak en blokkering van vluchtroutes en blusmiddelen door o.a. dozen en pellets. Naar aanleiding van het rapport dient een plan van aanpak te komen, deze zal in 2012 worden opgesteld en aan de Ondernemingsraad worden voorgelegd. 8
Publicaties In 2011 zijn 88 publicaties (peer reviewed) verschenen, waar medewerkers van de afdeling Klinische Chemie een bijdrage aan hebben geleverd. Voor een volledige lijst publicaties, zie appendix 3. Kwantiteit en kwaliteit van de publicaties (peer reviewed) over de periode 2007-2011 Score van internationale tijdschriften op basis van ranking volgens de Science Citation Index (SCI) binnen het vakgebied waarin het tijdschrift het hoogste scoort. JAAR TOP 10% 11-25% 25-50% 50-75% 75-100% TOTAAL 2011 n 21 33 24 5 5 88 % 24 37 27 6 6 100 2010 n 20 30 30 7 5 92 % 22 23 33 8 5 100 2009 n 24 19 32 3 6 84 % 29 23 38 4 7 100 2008 n 14 20 27 13 6 80 % 18 25 34 16 7 100 2007 n 22 18 25 14 1 80 % 28 23 31 17 1 100 De aantallen publicaties waarbij eerste, tweede en/of laatste auteursplaats werden bezet door een medewerker van Klinische Chemie waren als volgt: - 2011 40 (45%) - 2010 40 (44%) - 2009 40 (48%) - 2008 39 (49%) - 2007 39 (49%) 9
ENDOCRINOLOGISCH LABORATORIUM Patiëntenzorg Het Endocrinologisch Laboratorium () heeft ook in 2011 weer hormonen, tumormerkers, botmerkers geanalyseerd en botbiopten verwerkt en beoordeeld. In het apparatuurpark van het zijn enkele wijzigingen opgestreden. Er is een 2 e Architect (Abbott Diagnostics) ten behoeve van diagnostische bepalingen gekomen en het besluit is genomen om niet verder te gaan met de Immulite (Siemens Diagnostics). De bepalingen die daar op uitgevoerd worden, zullen in 2012 overgezet worden naar andere bepalingsmethoden. In 2011 is de bepaling van SHBG al overgezet van de Immulite naar de Architect. LH en FSH bepalingsmethoden zijn ook gewijzigd in 2011. Deze zijn van een handbepaling overgezet naar een geautomatiseerde methode (Architect). Dan is in 2011 25 hydroxy vitamine D, als de eerste routinebepaling op de LC-MS/MS van start gegaan. Tot die tijd werd 25 hydroxy vitamine D met een RIA bepaald. De referentiewaarden van PTH zijn gecheckt en enigszins aangepast naar aanleiding van analyses van de LASA- en NESDA-studies. In 2011 is de eerste stap gemaakt tot nauwere samenwerking tussen de endocrinologische laboratoria van de beide academische centra in Amsterdam. Op basis van deze samenwerking worden vanaf 2011 de monsters met glucagon en gastrine aanvragen voortaan naar het AMC gestuurd ter analyse. Onderzoek Botstofwisseling (MOVE) Binnen het onderzoeksinstituut MOVE, werkt het Endocrinologisch Laboratorium aan calcium- en botstofwisseling. Er werkten in 2011, 2 promovendi (drs. A. Oostlander en drs. K. van der Meijden) in het, in samenwerking met de afdeling Endocrinologie, aan respectievelijk ontstekingsfactoren en botstofwisseling bij patiënten met de ziekte van Crohn en aan de locale omzetting van 25-hydroxy vitamine D naar 1.25-dihydroxy vitamine D. Drs. A. Oostlander promoveerde op 8 september 2011 op dit onderzoek. Als vervolg op dit onderzoek is per 1 september 2011, J. Al Pathak gestart op het project: etiologie van osteoporose bij reumatoïde artritis. Dit project is onderdeel van Move Age, Erasmus Mundus. Daarnaast werd er gewerkt aan de effecten van inspanning op bot en spier door een promovendus in samenwerking met de faculteit bewegingswetenschappen (drs. R. Furrer). De samenwerking met de afdeling Kaakchirurgie is uitgebreid met het onderzoek naar periimplantitus en osteoradionecrose als gevolg van bestraling van het hoofdhalsgebied (drs. H. Dekker). Verder werd er onderzoek verricht aan de FGF23- Klotho-Vitamine D as, waaronder een studie naar de effecten van belasting op de fosfaat huishouding (FGF-23) en een methodevergelijk met betrekking tot 25 hydroxy vitamine D werd uitgevoerd. Steroïden (NCA) Binnen het onderzoeksinstituut NCA, werkgroep hormones&brain, werkte het aan steroidhormonen. Er werkten in 2011, 2 promovendi (ir. H.N. Bui en drs. R.M. Büttler) in het aan respectievelijk testosteron, en bijnierhormonen (DHEAS). Dit onderzoek richt zich op het ontwikkelen van accurate, sensitieve en specifieke bepalingen methoden met behulp van LC-MS/MS en de toepassing daarvan. Daarnaast werd er gewerkt aan testosteron en DHT in prostaatweefsel en in relatie tot prostaatkankerbehandeling door een promovendus (drs. T.M. van der Sluis) in samenwerking met de afdeling Urologie. Dit laatste onderzoek valt binnen het onderzoeksinstituut CCA. Onderwijs In 2011 is 14 maal een voordracht door diverse sprekers gehouden voor de medewerkers van het. Dr. A.C. Heijboer - Endocrinologie onderwijs, Roosevelt Academy, Middelburg - Onderwijs fellows Endocrinologie, VUmc en landelijk - ENB-onderwijs, Geneeskunde, VUmc Dr. N. Bravenboer - ENB-onderwijs, Geneeskunde, VUmc - Focus coördinatie ENB-onderwijs - Lid DB van het honoursprogramm Geneeskunde - Stagebegeleiding R. Visser, student Geneeskunde 10
Promoties - I.H. Linskens, 6 januari 2011, Vrije Universiteit, Amsterdam, Prenatal screening in twin pregnancies Promotoren: prof. dr. J.M.G. van Vugt, prof. dr. M.A. Blankenstein - A. Oostlander, 8 september 2011, Vrije Universiteit, Amsterdam. Crohn and Bone; A quest for the mechanism of inflammation-induced osteoporosis Promotoren: prof. dr. P. Lips, prof. dr. J. Klein Nulend Copromotoren: dr. N. Bravenboer, dr. R.T. Jaspers Prijzen A. Oostlander, beste proefschriftprijs NVCB 11
KLINISCH CHEMISCH LABORATORIUM Patiëntenzorg GLIMS Het Klinisch Chemisch Laboratorium () verzorgt 24-uurs diagnostiek op het gebied van de klinische chemie en hematologie ten behoeve van de patiëntenzorg. In 2011 is het Laboratorium Informatie Systeem (LIS) Labzis vervangen door een nieuw LIS, GLIMS. Het jaar heeft dan ook voornamelijk in het teken gestaan van het inrichten en implementeren van dit systeem (inclusief conversie, stresstesten, koppelingen, herschrijven SOP s en procedures etc.). In november 2011 is GLIMS succesvol de lucht in gegaan. Bloedafname (receptie W en avondpoli) Het verricht bloedafnames bij patiënten op de prikpoli, receptie P. In 2011 is een nieuwe prikpoli locatie geopend in de nieuwe dakopbouw, receptie W. Deze polikliniek is een dependance van receptie P. Op receptie W zijn medewerkers van zowel de afdeling Klinische Chemie als de afdeling Hematologie Laboratoria (HL) werkzaam. De dagelijkse aansturing vindt plaats vanuit de afdeling Klinische Chemie. Deze prikpoli is speciaal voor bloedafnames bij hemato-oncologiepatiënten (poli Hematologie, poli Oncologie en poli Longziekten). Patiënten van poli Inwendige Geneeskunde, poli Reumatologie en alle overige poliklinieken worden nog steeds geprikt op receptie P. In 2010 is als service naar de patiënt gestart met een avondopenstelling van receptie P. Vanwege tegenvallende patiënten aantallen in 2011 is besloten om ook weer te stoppen met dit initiatief. Nieuwe bepalingen / analysers In 2011 zijn enkele nieuwe bepalingen in gebruik genomen op het. Voor de diagnostiek en follow-up van inflammatoir darmlijden is de calprotectine bepaling in feces gevalideerd en geïmplementeerd (ISA methode). Op de Modular E170 is de gevoelige cardiac marker high sensitive Troponine T in heparineplasma in gebruik genomen voor de diagnostiek van hartschade. Tenslotte is op de Immage 800 de Cystatine C bepaling, een uitstekende merker voor glomerulusfiltratiesnelheid (GFR), geïmplementeerd. Wat apparatuur betreft is in 2011 een ABL90 FLEX bloedgasanalyser (Radiometer) decentraal geplaatst bij de SEH, deze analyser valt onder verantwoordelijkheid van het. Onderwijs In 2011 is wederom een nascholingscyclus gestart voor medewerkers van de afdeling Klinische Chemie. De cyclus zal in 2012 afgerond worden. Medewerkers die 6 nascholingsbijeenkomsten bijwonen in de cyclus ontvangen een certificaat. Er zijn 2 nieuwe studenten gestart met het eerste jaar van de in-service opleiding tot klinisch chemisch analist (KCA, in samenwerking met de Amstel Academie). Verder zijn er 4 studenten doorgegaan met het 2 de jaar van de KCA-opleiding. Daarnaast is door het en HL wederom actief meegewerkt aan het verder opzetten van de in-service opleiding. Ook zijn op het 5 HLO-studenten begeleid. 12
METABOOL LABORATORIUM Missie De missie van het Metabool Laboratorium is als volgt: - het ontwikkelen en uitvoeren van innovatieve laboratoriumdiagnostiek van de Inborn Errors of Metabolism (IEMs) op drie niveaus, metabolieten, enzymen en DNA, inclusief het bewijzen van pathogeniciteit van nieuwe varianten. Dit alles op een klantgerichte en efficiënte wijze - het verrichten van translationeel onderzoek op hoog internationaal niveau - educatie en profilering van het vakgebied aangeboren stofwisselingsziekten. Patiëntenzorg Het Metabool Laboratorium voert gespecialiseerde hoogwaardige laboratoriumdiagnostiek op metaboliet, eiwit en DNA-niveau in lichaamsvloeistoffen (bloed, liquor, urine, vruchtwater) en in lichaamscellen (diverse biopten en gekweekte cellen) op het gebied van erfelijke metabole ziekten uit. Aanvragen worden ingezonden vanuit zowel VUmc als uit de (academische) centra in Nederland. Tevens worden ook veel aanvragen uit het buitenland ontvangen. Sommige bepalingen zijn uniek in de wereld en voor veel van de bepalingen en aandoeningen fungeren wij als wereldwijd referentielaboratorium. Er is een sterke interactie met metabole kinderartsen, kinderneurologen, internisten, neurologen en klinisch genetici in binnen- en buitenland. De diagnostiek van het ML kenmerkt zich door: Metaboliet diagnostiek Dit is een speerpunt van het ML, waarbij een zeer breed scala aan technieken (HPLC, UPLC, spectrofotometrie, GC, GC-MS, LC-MS/MS) en bepalingen aanwezig is voor: - basisdiagnostiek bij kinderen en volwassen met een verdenking van een erfelijke stofwisselingsziekte - dieetcontrole van patiënten met een erfelijke stofwisselingsziekte - prenatale diagnostiek - ontwikkeling accurate bepalingen met behulp van stabiele isotopen die in house worden gesynthetiseerd. Enzymdiagnostiek Deze diagnostiek spitst zich toe op creatine synthese en transportdefect, D- en L-2-hydroxyglutaaracidurie, homocystinurie, defecten in het GABA-metabolisme, defecten in folaat en vitamine B12 metabolisme, methyleringsdefecten en polyol stoornissen. DNA-diagnostiek van erfelijke metabole ziekten Dit omvat naast de speerpunten van het ML (op creatine synthese and transportdefect, D- en L-2- hydroxyglutaaracidurie, homocystinurie, defecten in folaat en vitamine B12 metabolisme, methyleringsdefecten en polyol stoornissen) ook diverse andere, veelal (neuro)metabole defecten. In totaal wordt er diagnostiek voor 40 genen aangeboden. Op aanvraag wordt ook met spoed (ca. 2 weken) de diagnostiek voor nieuwe genen geïmplementeerd. Het doel is een turnaround time van 4 weken. Onderzoek Het onderzoek van het ML is geïncorporeerd in twee onderzoeksinstituten: het vasculair metabool onderzoek in ICaR-VU en het neurometabool onderzoek in de Neuroscience Campus Amsterdam (NCA). Het ICaR-VU onderzoek wordt uitgevoerd in het Vasculaire Metabole Laboratorium van het ML en is een herkenbaar onderdeel van het zwaartepunt Vitale Functies. In deze onderzoekslijn worden verbindingen onderzocht die een rol spelen bij methylering van DNA en eiwitten en de vorming van stikstofoxide (nitric oxide; NO) en mogelijk betrokken zijn bij vasculaire ziekten, meestal in relatie tot endotheel disfunctie, zoals: homocysteine, ADMA, homoarginine, myeloperoxidase en oxidatieve stress markers. Tevens worden de onderliggende processen onderzocht die leiden tot hart- en vaatziekten. Gebruik wordt gemaakt van gekweekte cellen (o.m. HUVECs), proefdieren en diverse cohorten zoals de Hoornstudie. Het neurometabole onderzoek is ingebed in het BRAIN DISEASE MECHANISMS programma White Matter Diseases. Hierin treedt professor Marjo van der Knaap op als themaleider en dr Gajja Salomons als viceprogrammaleider van de Childhood White Matter Disorders (CHWMD). 13
Het neurometabole onderzoek heeft een translationeel karakter en richt zich op het ontrafelen van de (patho)fysiologie, het metabolisme, en het verbeteren van zowel de diagnostische route als de behandeling van patiënten aangedaan met aangeboren aandoeningen die behoren tot de volgende categorieën: - defecten in het polyol metabolisme - L- en D-2-hydroxyglutaar acidurie - defecten in GABA metabolisme - pyridoxine-gerelateerde hersenaandoeningen - cerebrale creatine defecten. Binnen beide onderzoekslijnen zijn verschillende onderzoekers en analisten werkzaam, waaronder 11 promovendi (clinici en basale onderzoekers). Tevens zijn er meerdere HLO- en masterstudenten betrokken bij het onderzoek. Het onderzoek van het ML heeft een sterk internationaal karakter en er wordt dan ook veel samengewerkt met onderzoekers, laboratorium specialisten en clinici in het buitenland. Highlights - Prof. Jakobs ontving the Cornelia de Lange penning van de Nederlandse Vereniging voor Kinderneurologie op het 38 ste symposium ter ere van zijn bijdrage in de diagnostiek en onderzoek naar neurometabole aandoeningen - De wetenschapsprijs van de Nederlandse Vereniging Klinische Chemie 2011 werd uitgereikt aan het Metabool Laboratorium voor het beste artikel dat werd gepubliceerd door de leden van de NVKC in 2010 (Kranendijk et al, IDH2 mutations in patients with D-2-hydroxyglutaric aciduria. Science 2010; 330: 336 (IF 29.7) - De implementatie van de next generation sequence technologie door dr. B. Nota, die in oktober dit jaar werd aangenomen, heeft al geresulteerd in een nieuwe doorbraak in 2-hydroxyglutaar aciduria, complementair aan bevindingen, is in het hierboven genoemde Science artikel in 2010 gerapporteerd - Het ML (Betsalel, van de Kamp, Mancini, Struys, Jakobs, Salomons) ontving een Metakids beurs in december 2010 ( 23,500,--). Dit geld werd ingezet voor de ontwikkeling van een openbare LOVD database, waarin alle varianten gedetecteerd in het creatine transporter gen zijn opgenomen (www.lovd.nl/slc6a8) - Het ML (Struys, Jakobs, Salomons) verwierf een subsidie van Agios voor Inhibitors of the gain of function IDH2R140Q mutation - Homocystinuria in Qatar. Diagnosis and treatment. Internal Research Grants Program at Hamad Medical Coorporation. $70,000 - Het ML (ten Brink, Blankenstein,Tekkelenburg, Salomons) organiseerde een internationaal afscheidssymposium voor prof. Jakobs waarbij vele excellente (gast)sprekers optraden. Dit congres was een groot succes met ongeveer 300 participanten. Het congres werd vooraf gegaan door de SSIEM Academy, een 2-daags postdoctorale metabole trainingscursus voor biochemici en clinici, hetgeen werd georganiseerd in samenwerking met de education and training advisory committee of Society for the Study of Inborn Errors of Metabolism (SSIEM). Deze cursus werd bezocht door ca. 100 deelnemers vanuit de hele wereld - Prof. Blom was mede verantwoordelijk voor organisatie van de 8 ste internationale conferentie homocysteine metabolisme, Lissabon, Portugal, en hij was workshopleider van het onderwerp Treatment targets in Homocystinuria (using Betain) tijdens de 43 e EMG Meeting in Salzburg, Oostenrijk. - Prof.Jakobs participeerde in de wetenschappelijke organisatiecommissie van het jaarlijkse SSIEM-congres in Genève, Zwitserland. Onderwijs Prof. dr. H.J. Blom - Coördinator Master opleiding Cardiovasculaire Research, blok Vascular function and metabolic diseases - Docent Master opleiding Cardiovasculaire Research, blok Vascular function and metabolic diseases, Homocysteine Dr. G.S. Salomons - Stagecoördinator, lid van de Commissie Wetenschappelijke Stages Geneeskunde, VUmc - Begeleiding van diverse studenten in hun wetenschappelijke stages van zowel HLO als universiteit - SSIEM Academy, een 2-daags postdoctorale metabole trainingscursus voor biochemici en clinici, hetgeen werd georganiseerd in samenwerking met de ETAC (education and training advisory committee) van de Society for the Study of Inborn Errors of Metabolism (SSIEM) 14
Dr. P.G. Scheffer - Functie als tutor en mentor bij VU Geneeskunde semester 1, bachelor 1 - Lid van examencommissie VU Master opleiding Cardiovasculaire Research - Docent Master opleiding Cardiovasculaire Research, blok Vascular function and metabolic diseases, Oxidative Stress Dr. T. Teerlink - Docent Master opleiding Cardiovasculaire Research, blok Vascular function and metabolic diseases, Methylation and regulation of NOS activity Promoties - M. Hogeveen, 5 juli 2011, Pediatrics, UMC, Nijmegen, One carbon metabolism in infancy Promotoren: prof. dr. H.J. Blom, prof. dr. M. den Heijer - I. van Beijnum, 11 oktober 2011, Pediatrics, UMC, Nijmegen, Folate and congenital heart defects Promotoren: prof. dr. H.J. Blom, prof. dr. M. den Heijer 15
MOLECULAIR BIOLOGISCH LABORATORIUM Patiëntenzorg Het Moleculair Biologisch Laboratorium (MBL) verzorgt DNA-diagnostiek van genetische variaties (polymorfismen) met effect op ziekteverloop, prognose of therapie. Dit betreft genetische variaties met effect op therapie (MX1 bij multiple sclerose, FSH-R bij fertiliteit, CYP450 bij depressiviteit) en prognose (APOE4 bij Alzheimer). Onderzoek In 2011 werd de lang verwachte doorbraak bewerkstelligd van niet-invasieve prenatale diagnostiek (NIPD) van genetische afwijkingen bij het kind middels een bloedprik. In twee 'landmark' papers gepubliceerd door de groep van prof. dr. Y.M.D. Lo in Hong Kong met directe betrokkenheid van het Moleculair Biologisch Laboratorium werd de nagenoeg perfecte accuratesse van de nieuwe DNA-test beschreven voor trisomie 21 (Down), en trisomie 18 en 13. De bevinding leidde tot veel media-aandacht. In april werd de benoeming van dr. C.B.M. Oudejans als hoogleraar experimentele klinische chemie bekrachtigd. Op 4 oktober werd dit officieel door het uitspreken van zijn rede getiteld 'DNA, en wat erna komt'. Prof. dr. Y.M.D. Lo (CUHK, Hong Kong) was als eregast aanwezig. Onderwijs Prof. dr. C.B.M. Oudejans - Leeronderzoek 2 fundamenteel (LO2FUN) - Focusonderwijs HV (Hart/Vaten) 3 e jaars - ICAR-VU Honoursprogramma - Stagiaires Biomedische Wetenschappen - Tutor semester 2.2 Geneeskunde - Begeleiding promovendi - ICAR-VU Masterprogramma Vascular function and metabolic diseases Dr. M. van Dijk - Stagiaires Biomedische Wetenschappen - Begeleiding promovendi - Moderator Research besprekingen Klinische Chemie - Supervisie literatuur studie Focusonderwijs hart en vaten 3 e jaars Lopend onderzoek ZonMw Veni subsidie, project HLP-babies: mutations in a novel non-coding RNA, M. van Dijk, 250.000,-- 16
NEUROLOGISCH LABORATORIUM Patiëntenzorg Het Neurologisch Laboratorium Klinische Chemie (NL) is een expertisecentrum voor de analyse van de Alzheimer biomarkers amyloid beta 1-42 (abeta42), totaal tau (tau) en hypergefosforyleerd tau 181 (Ptau). In 2011 zijn ongeveer 400 liquores vanuit het Alzheimer centrum VUmc geanalyseerd en 400 liquores van externe Nederlandse ziekenhuizen. Dr. C.E. Teunissen, hoofd Neurologisch Laboratorium, is lid van de Internationale werkgroep voor standardisatie van Alzheimer biomarkers. Het NL fungeert als referentielaboratorium voor het Internationale Kwaliteitsprogramma voor de drie Alzheimer biomarkers (International Alzheimer Quality Control study). Tevens is dr. Teunissen, lid van de internationale onafhankelijke adviesgroep voor afname en analyse van deze drie Alzheimer biomarkers, die een consensus richtlijn heeft opgesteld. Onderzoek Het Neurologisch Laboratorium heeft 2 onderzoekslijnen, elk geleid door een primaire onderzoeker (PI). De onderzoekslijn van dr. C.E. Teunissen is gericht op het identificeren en ontwikkelen van nieuwe potentiële biomarkers voor neurologische aandoeningen. Hierbij wordt nauw samengewerkt met het Alzheimer Centrum en het MS Centrum Amsterdam. Het NL richt zich op het ontwikkelen van multiparameterbepalingen om meerdere markers tegelijkertijd te bepalen in een patiëntenmonster. In de studies van de afgelopen jaren zijn meerdere nieuwe biomarkers voor de vroegdiagnostiek van de ziekte van Alzheimer, maar ook voor ziekteprogressie van Multiple Sclerose geïdentificeerd, die in vervolgprojecten uitgewerkt worden. Eén zo n project is het oio-project van M. Del Campo Milan: Bri2 as an early biomarker voor Alzheimer s disease. Hierin wordt het nut van Bri2 als biomarker voor de ziekte van Alzheimer en de rol van dit eiwit in het ontstaan van amyloid plaques onderzocht. Verder richt het onderzoek in deze lijn zich op de ontwikkeling en toepassing van Multiparameter assays en ultragevoelige bepalingen. Het laboratorium had 2 buitenlandse gastmedewerkers in 2011: A. Trentini, Italië, 6 maanden en M. Khalil, Graz, Oostenrijk, 1 jaar die onderzoek gedaan hebben naar Biomarkers voor axonale schade bij Multiple Sclerose. De onderzoekslijn van dr. R. Veerhuis is gericht op de pathogenese van de ziekte van Alzheimer en in het bijzonder op de effecten van amyloid geassocieerde eiwitten op de aggregatie toestand van amyloid ß (Aß), de opname en afbraak van Aß oligomeren en fibrillen door humane gliale (microglia en astrocyten) cellen en op de activatie (bijv. cytokine response) van gliale cellen (promotieproject dr. S.D. Mulder). Daarnaast wordt onderzocht of bepaalde amyloid geassocieerde eiwitten als transporteiwit voor Aß fungeren en of spiegels in hersenvloeistof of bloed van deze eiwitten of van complexen tussen deze eiwitten en Aß, specifiek zijn voor AD of iets zeggen over het stadium van de ziekte (biomarkeronderzoek; promotieproject drs. W. Jongbloed). In 2011 was er gastmedewerkster dr. I. Carbone van de afdeling experimentele Pathologie, Bologna voor onderzoek naar de rol van virale infecties bij het ontstaan van de ziekte van Alzheimer. Samenwerking was er o.a. met dr. E. Porcellini en dr. F. Licastro, afd. Exp. Pathologie, University Bologna, dr. Hakobyan en prof. B.P. Morgan, University Cardiff, UK, dr. J.J.M. Hoozemans en prof. dr. A.J.M. Rozemuller van de afdeling Pathologie en dr. E. van Exel en prof. dr. P. Eikelenboom, afdeling Psychiatrie, VUmc. Onderwijs Er is onderwijs verzorgd voor het curriculum Geneeskunde, in de vorm van tutorschap. Diverse studenten biomedische wetenschappen en van InHolland werden door medewerkers van het Neurologisch Laboratorium begeleid tijdens hun stage. Dr. C.E. Teunissen - College master Clinical Neurosciences, Biomarkers in MS - Begeleiding HLO-studenten - Begeleiding studenten medische biologie - Begeleiding masterstudenten biomolecular sciences / neurosciences - Begeleiding korte snuffelstages Dr. R. Veerhuis - Semester 2.1 tutorschap 17
Lopend onderzoek Het NL speelt een cruciale rol in NUBIN (voorzitter dr. C.E. Teunissen, lid R. Veerhuis), dat een belangrijk platform is voor kennisuitwisseling en coördinatie van gebruik van samples en bijbehorende data van neurologische patiënten voor onderzoeksprojecten. Elke derde dinsdag van de maand worden wetenschappelijke bijeenkomsten georganiseerd door dr. Teunissen met sprekers van binnen en buiten VUmc. Dr. C.E. Teunissen is voorzitter van BioMS-eu, het internationale netwerk voor Biomarker research in Multiple Sclerose. In dit netwerk participeren >20 centra. Het doel van dit netwerk is om optimale kwaliteit van biomarker studies te faciliteren en te waarborgen, door middel van gestandaardiseerde protocollen en richtlijnen, waardoor internationale samenwerking en degelijke studies plaats kunnen vinden. - CTMM LeARN. Project Development and validation of analytical techniques for novel Biochemical markers (PI: van Buchem (LUMC); WP3 PI Verbeek (Radboud Nijmegen); co-pi R.Veerhuis) CTMM 2009 2013. Promovendus: W. Jongbloed; 274.686,- - ENC Mundus program. Project Transmembrane protein x in relation to early stages of Alzheimer s disease, PI Teunissen, co-pis: Jimenez, Veerhuis & Oliveira (Coimbra); promovendus M. DelCampo Milan; 122.400,- - Erasmus MC en KWF Kankerbestrijding. Project: Evaluation of brain immune reactions, tumor response, and neurodegenerative effects after loco-regional oncolytic adenoviral therapy for GBM disorder. Teunissen CE. 58.603 - Hersenstichting Nederland. Project # 2010(1)-65. Vroeg diagnostische marker voor de ziekte van Alzheimer met en zonder vasculaire component: spiegels van complement activatie producten en complement regulator eiwitten in cerebro-spinaal vloeistof en bloed. PI: R. Veerhuis, 35.000,-- - Meetfonds EM NCA onderzoeksprogramma Witte Stof ziekten: Project CSF proteomics for biomarker identification for axonal damage in MS Teunissen CE en Jimenez CR. - Meetfonds NCA onderzoeksprogramma Neurodegeneratie: Project Amyloid uptake by astrocytes; an early event in Alzheimer s disease Rozemuller (Pathologie; aanvrager), co-pi s R.Veerhuis, SD Mulder (Klinische Chemie, JM Hoozemans (Pathologie) en H de Wit (Functionele Genetica CNCR). - ZonMW, The best treatment strategy for fatiique. Groot V de, Teunissen CE en anderen 2010-2014. 1.000.000,-- - Stichting Dioraphte. Project: Plaque Geassocieerde factoren: "bad guys" in de amyloide beta opruiming?, PI RV; post doc project 2011-2014, SD Mulder. Biobank De Biobank Klinische Chemie heeft als taak om humaan materiaal te verzamelen vanuit de verschillende disciplines waar binnen het VUmc onderzoek aan gedaan wordt. Dit gebeurt voor onderzoeksprotocollen waarvoor toestemming van de METc is verkregen. In de regel wordt door de klinische afdelingen zelf bijbehorende uitgebreide klinische en/of radiologische gegevens verzameld. Voor elk project bestaat een specifiek verwerkingsprotocol dat zo veel mogelijk gestandaardiseerd is en afgestemd wordt met de onderzoeker. De Biobank KC speelt een centrale rol in de ontwikkeling van een centrale biobank voor het VUmc. We hebben een belangrijke bijdrage geleverd in de bouw van centrale faciliteiten, centraal biobankbeheer en ontwikkeling van protocollen voor deze faciliteiten. In 2011 zijn 105 nieuwe protocollen gestart. Patenten Inventor patent WO 2011/039366. BIOMARKERS FOR ALZHEIMER'S DISEASE, in collaboration with Protagen (Duitsland). Promoties - S.D. Mulder, 7 oktober 2011, Vrije Universiteit, Amsterdam, Amyloid associated proteins in Alzheimer s disease Promotoren: prof. dr. M.A. Blankenstein, prof. dr. Ph. Scheltens Copromotor: dr. R. Veerhuis - M.I. Kester, 3 december 2011, Vrije Universiteit, Amsterdam, Biomarkers for Alzheimer s pathology; monitoring, predicting and understanding the disease Promotoren: prof. dr. Ph. Scheltens, prof. dr. M.A. Blankenstein Copromotor: dr. W.M. van der Flier 18
APPENDICES Appendix 1: INK-model Leiderschap Management van Medewerkers Management van Processen Waardering Medewerkers Bestuur & Financiers Strategie& beleid Waardering klant & leveranciers Management van Middelen Waardering door de Maatschappij Leren & verbeteren 19
Appendix 2: Lijst met afkortingen AD Alzheimers Disease ALCO Algemeen Coassistent AMC Academisch Medisch Centrum AMD ARBO en Milieu Dienst BCO Bureau Centrale Ondersteuning CCA Cancer Center Amsterdam CCKL Stichting voor de bevordering van de kwaliteit van het laboratoriumonderzoek en voor de accreditatie van laboratoria in de gezondheidszorg CHDR Centre for Human Drug Research CLIA Clinical Laboratory Improvement Amendments CSF Cerebrospinal fluid CTMM Center for Translational Molecular Medicine CUHK Chinese University of Hong Kong DEQAS Vitamin D External Quality Assessment Scheme, Engelse externe kwaliteitscontrole (alleen vitamine D s) DGKL Deutsche Gesellschaft für Klinische Chemie und Laboratoriumdiagnostiek, Duitse externe kwaliteitscontrole (Deutsche Ringversuch) DIM Decentraal Incidenten Melden ECTRIMS European Committee for Treatment and Research in Multiple Sclerosis ETAC Education and Training Advisory Committee Endocrinologisch Laboratorium EMBO European Molecular Biology Organization EMG European Metabolic Group EMGO Institute for research in Extramural Medicine EMZ Commissie Erfelijke Metabole Ziekten van de NVKC ERNDIM European Research Network for evaluation and improvement of screening, Diagnosis and treatment of Inherited disorders of Metabolism ESN Vereniging Erfelijke Stofwisselingsziekten Nederland FMWV Federatie van Medisch Wetenschappelijke Verenigingen FTE Fulltime Equivalent GC-MS Gaschromatografie Massaspectrometrie HPP Hemolysis elevated liver enzymes and low platelets HL Hematologie Laboratoria HLO Hoger Laboratorium Onderwijs HPLC High Performance Liquid Chromatography ICaR-VU Institute for Cardiovascular Research ICEN Institute for Clinical Experimental Neurosciences ICT Informatie en Communicatie Technologie IEM Inborn Errors Metabolism IFCC International Federation of Clinical Chemistry and laboratory medicine IOP Instituut Ondersteuning Patiëntenzorg KC Klinische Chemie KCA Klinisch Chemisch Analist KCio Klinisch Chemicus in opleiding Klinisch Chemisch Laboratorium KNAW Koninklijke Nederlands Akademie van Wetenschappen LC-MS/MS Liquid chromatography-tandem mass spectrometry LIS Laboratorium Informatie Systeem LO2FUN Leeronderzoek 2 Fundamenteel LOVD Leiden Open (source) Variation Database LWBA Landelijke Werkgroep Bindings Analyse, een sectie van de SKML MBL Moleculair Biologisch Laboratorium METc Medisch Ethische Toetsingscommissie MIP Melding Incident Patiëntenzorg ML Metabool Laboratorium MS Multiple Sclerose NCA Neuroscience Campus Amsterdam NIAZ Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg NIPD Niet-Invasieve Prenatale Diagnostiek NL Neurologisch Laboratorium NUBIN NeuroUnit Biomarkers for Inflammation and Neurodegeneration NVCB Nederlandse Vereniging voor Calcium en Botstofwisseling 20
NVE Nederlandse Vereniging voor Endocrinologie NVKC Nederlandse Vereniging voor Klinische Chemie en Laboratoriumgeneeskunde NVML Nederlandse Vereniging van biomedisch Laboratoriummedewerkers NWP Niet-wetenschappelijk Personeel ODV Onderlinge Dienstverlening Ziekenhuizen (voorheen WDS) PB Persoonlijk Budget PI Primaire Onderzoeker P-projecten Productie voor patiëntgebonden onderzoeksprojecten POCT Point Of Care Testing QC Quality Control / kwaliteitscontrole RIE Risico-Inventarisatie en -Evaluatie SCI Science Citation Index SEH Spoed Eisende Hulp SKML Stichting Kwaliteitsbewaking Medische Laboratoriumdiagnostiek SKZL Stichting Kwaliteitsbewaking Ziekenhuis Laboratoria SOP Standard Operating Procedure SSIEM Society for the Study of Inborn Errors of Metabolism UHD Universitair Hoofd Docent UKNEQAS United Kingdom National External Quality Assesment Schemes for Immunology and Immunochemistry, Engelse externe kwaliteitscontrole UMC Universitair Medisch Centrum UPLC Ultra performance liquid chromatography VKGL Vereniging Klinisch Genetisch Laboratoriumdiagnostiek WDS Wet Declaratie Structuur WP Wetenschappelijk Personeel ZIS Ziekenhuis Informatie Systeem 21
Appendix 3: Publicaties Peer reviewed 1. Alfadhel M, Lillquist YP, Waters PJ, Sinclair G, Struys E, McFadden D, Hendson G, Hyams L, Shoffner J, Vallance HD. Infantile cardioencephalopathy due to a COX15 gene defect: report and review. Am J Med Genet A 2011;155A:840-844. 2. Ali Pervaiz M, Patterson MC, Struys EA, Salomons GS, Jakobs C, Oglesbee D, Kirmani S. Co-morbidity of Sanfilippo syndrome type C and D-2-hydroxyglutaric aciduria. J Neurol 2011;258:1564-1565. 3. Balasubramaniam S, Wamelink MM, Ngu LH, Talib A, Salomons GS, Jakobs C, Keng WT. Novel heterozygous mutations in TALDO1 gene causing transaldolase deficiency and early infantile liver failure. J Pediatr Gastroenterol Nutr 2011;52:113-116. 4. Banka S, Blom HJ, Walter J, Aziz M, Urquhart J, Clouthier CM, Rice GI, de Brouwer AP, Hilton E, Vassallo G, Will A, Smith DE, Smulders YM, Wevers RA, Steinfeld R, Heales S, Crow YJ, Pelletier JN, Jones S, Newman WG. Identification and characterization of an inborn error of metabolism caused by dihydrofolate reductase deficiency. Am J Hum Genet 2011;88:216-225. 5. Betsalel OT, Rosenberg EH, Almeida LS, Kleefstra T, Schwartz CE, Valayannopoulos V, Abdul-Rahman O, Poplawski N, Vilarinho L, Wolf P, den Dunnen JT, Jakobs C, Salomons GS. Characterization of novel SLC6A8 variants with the use of splicesite analysis tools and implementation of a newly developed LOVD database. Eur J Hum Genet 2011;19:56-63. 6. Bjursell MK, Blom HJ, Cayuela JA, Engvall ML, Lesko N, Balasubramaniam S, Brandberg G, Halldin M, Falkenberg M, Jakobs C, Smith D, Struys E, von Döbeln U, Gustafsson CM, Lundeberg J, Wedell A. Adenosine kinase deficiency disrupts the methionine cycle and causes hypermethioninemia, encephalopathy, and abnormal liver function. Am J Hum Genet 2011;89:507-515. 7. Blom HJ, Smulders Y. Overview of homocysteine and folate metabolism. With special references to cardiovascular disease and neural tube defects. J Inherit Metab Dis 2011;34:75-81. 8. Blufpand HN, Tromp J, Abbink FC, Stoffel-Wagner B, Bouman AA, Schouten-van Meeteren AY, van Wijk JA, Kaspers GJ, Bökenkamp A. Cystatin C more accurately detects mildly impaired renal function than creatinine in children receiving treatment for malignancy. Pediatr Blood Cancer 2011;57:262-267. 9. Bralten LB, Kloosterhof NK, Balvers R, Sacchetti A, Lapre L, Lamfers M, Leenstra S, de Jonge H, Kros JM, Jansen EE, Struys EA, Jakobs C, Salomons GS, Diks SH, Peppelenbosch M, Kremer A, Hoogenraad CC, Smitt PA, French PJ. IDH1 R132H decreases proliferation of glioma cell lines in vitro and in vivo. Ann Neurol 2011;69:455-463. 10. Brouwers O, Niessen PM, Ferreira I, Miyata T, Scheffer PG, Teerlink T, Schrauwen P, Brownlee M, Stehouwer CD, Schalkwijk CG. Overexpression of glyoxalase-i reduces hyperglycemia-induced levels of advanced glycation end products and oxidative stress in diabetic rats. J Biol Chem 2011;286:1374-1380. 11. Bruinsma IB, de Jager M, Carrano A, Versleijen AA, Veerhuis R, Boelens W, Rozemuller AJ, de Waal RM, Verbeek MM. Small heat shock proteins induce a cerebral inflammatory reaction. J Neurosci 2011;31:11992-12000. 12. Cario H, Smith DE, Blom H, Blau N, Bode H, Holzmann K, Pannicke U, Hopfner KP, Rump EM, Ayric Z, Kohne E, Debatin KM, Smulders Y, Schwarz K. Dihydrofolate reductase deficiency due to a homozygous DHFR mutation causes megaloblastic anemia and cerebral folate deficiency leading to severe neurologic disease. Am J Hum Genet 2011;88:226-231. 13. Carlström M, Persson AE, Larsson E, Hezel M, Scheffer PG, Teerlink T, Weitzberg E, Lundberg JO. Dietary nitrate attenuates oxidative stress, prevents cardiac and renal injuries, and reduces blood pressure in salt-induced hypertension. Cardiovasc Res 2011;89:574-585. 14. Chen EZ, Chiu RW, Sun H, Akolekar R, Chan KC, Leung TY, Jiang P, Zheng YW, Lun FM, Chan LY, Jin Y, Go AT, Lau ET, To WW, Leung WC, Tang RY, Au-Yeung SK, Lam H, Kung YY, Zhang X, van Vugt JM, Minekawa R, Tang MH, Wang J, Oudejans CB, Lau TK, Nicolaides KH, Lo YM. Noninvasive prenatal diagnosis of fetal trisomy 18 and trisomy 13 by maternal plasma DNA sequencing. PLoS One 2011;6:e21791. 15. Chiu RW, Akolekar R, Zheng YW, Leung TY, Sun H, Chan KC, Lun FM, Go AT, Lau ET, To WW, Leung WC, Tang RY, Au-Yeung SK, Lam H, Kung YY, Zhang X, van Vugt JM, Minekawa R, Tang MH, Wang J, Oudejans CB, Lau TK, Nicolaides KH, Lo YM. Non-invasive prenatal assessment of trisomy 21 by multiplexed maternal plasma DNA sequencing: large scale validity study. BMJ 2011;342:c7401. 16. de Ronde W, Vogel S, Bui HN, Heijboer AC. Reduction in 24-hour plasma testosterone levels in subjects who showered 15 or 30 minutes after application of testosterone gel. Pharmacotherapy 2011;31:248-252. 17. de Waal H, Stam CJ, Blankenstein MA, Pijnenburg YA, Scheltens P, van der Flier WM. EEG abnormalities in early and late onset Alzheimer's disease: understanding heterogeneity. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2011;82:67-71. 18. de Wit H, Nabbe KC, Kooren JA, Adriaansen HJ, Roelandse-Koop EA, Schuitemaker JH, Hoffmann JJ. Reference values of fetal erythrocytes in maternal blood during pregnancy established using flow cytometry. Am J Clin Pathol 2011;136:631-636. 19. Dill P, Schneider J, Weber P, Trachsel D, Tekin M, Jakobs C, Thöny B, Blau N. Pyridoxal phosphate-responsive seizures in a patient with cerebral folate deficiency (CFD) and congenital deafness with labyrinthine aplasia, microtia and microdontia (LAMM). Mol Genet Metab 2011;104:362-368. 20. Eekman DA, Bultink IE, Heijboer AC, Dijkmans BA, Lems WF. Bone turnover is adequately suppressed in osteoporotic patients treated with bisphosphonates in daily practice. BMC Musculoskelet Disord 2011;12:167. 21. Eikelenboom P, Veerhuis R, van Exel E, Hoozemans JJ, Rozemuller AJ, van Gool WA. The early involvement of the innate immunity in the pathogenesis of late-onset Alzheimer's disease: neuropathological, epidemiological and genetic evidence. Curr Alzheimer Res 2011;8:142-150. 22. Engelen L, Persson F, Ferreira I, Rossing P, Hovind P, Teerlink T, Stehouwer CD, Parving HH, Schalkwijk CG. Irbesartan treatment does not influence plasma levels of the advanced glycation end products N(epsilon)(1-carboxymethyl)lysine and N(epsilon)(1-carboxyethyl)lysine in patients with type 2 diabetes and microalbuminuria. A randomized controlled trial. Nephrol Dial Transplant 2011;26:3573-3577. 23. Engelen L, Lund SS, Ferreira I, Tarnow L, Parving HH, Gram J, Winther K, Pedersen O, Teerlink T, Barto R, Stehouwer CD, Vaag AA, Schalkwijk CG. Improved glycemic control induced by both metformin and repaglinide is associated with a reduction in blood levels of 3-deoxyglucosone in nonobese patients with type 2 diabetes. Eur J Endocrinol 2011;164:371-379. 24. Engels MA, Heijboer AC, Blankenstein MA, van Vugt JM. Performance of first-trimester combined test for Down syndrome in different maternal age groups: reason for adjustments in screening policy? Prenat Diagn 2011;31:1241-1245. 25. Engqvist MK, Kuhn A, Wienstroer J, Weber K, Jansen EE, Jakobs C, Weber AP, Maurino VG. Plant D-2-hydroxyglutarate dehydrogenase participates in the catabolism of lysine especially during senescence. J Biol Chem 2011;286:11382-11390. 26. Fowler B, Blom HJ, Kožich V. Foreword to special issue on homocysteine disorders. J Inherit Metab Dis 2011;34:1-2. 27. Gao X, Patzak A, Sendeski M, Scheffer PG, Teerlink T, Sällström J, Fredholm, Persson AE, Carlström M. Adenosine A1- receptor deficiency diminishes afferent arteriolar and blood pressure responses during nitric oxide inhibition and angiotensin II treatment. Am J Physiol Regul Integr Comp Physiol 2011;301:R1669-R1681. 28. Go AT, van Vugt JM, Oudejans CB. Non-invasive aneuploidy detection using free fetal DNA and RNA in maternal plasma: recent progress and future possibilities. Hum Reprod Update 2011;17:372-382. 22