Over Beleggen, Banken en Bezit (gepubliceerd in Hua Yi Blad, December 2008, p. 43-50) Wim Ma Hua Yi Xie Shang Hui organiseerde op 25 october 2008 een interessante symposium in het deftige kasteel De Wittenburg te Wassenaar. Ruim honderd man waren naar Wassenaar toegestroomd om diverse beursgoeroes te horen spreken over het symposiumthema Beleggen & Financiële Planning. De grote belangstelling werd ongetwijfeld gevoed door de heersende kredietcrisis, waardoor veel mensen met prangende vragen zitten, zoals: Waar gaan we met onze economie naar toe? Hoe zoeken we een veilig heenkomen voor ons geld en bezit in tijden van recessie?. Hieronder enkele notities naar aanleiding van dit symposium. Financiële crisis Voor zover mij bekend is de financiële crisis is ontstaan doordat bestuurders bij grote financiële instellingen veel te weinig op de hoogte waren of en hoeveel er bij hen aan hoog-risicovolle leningen uitstonden. De private equity-huizen, de hedgefondsen en de vermogende particulieren en pensioenfondsen waren in het bezit gekomen van allerlei ingewikkelde financiële producten met ondoorzichtige risico s. De financiële producten van banken waren dermate complex en speculatief geworden dat ze in Amerika waren verboden, maar in Nederland gewoon werden verhandeld onder het oog van de toezichthouder, de Nederlandsche Bank. De drijfveer van handelen van de zakenbankiers was zelfverrijking, hun vooruitzicht op de miljoenen euros en dollars aan bonussen. Het toezicht van de centrale bank faalde volledig door slechte informatie en doordat de regulatie geen tred kon houden met de snelle toename van het aantal slimme bankconstructies. In feite liet de toezichthouder de markt maar haar gangetje gaan. Men vertrouwde erop dat de markten zichzelf wel zouden reguleren. De gevolgen zijn bekend. Door afwezigheid van stevige regulering hadden de zakenbankiers vrij spel. Hun activiteiten gingen steeds meer lijken op een gang naar het casino. Er ontstond 1
een enorm pyramidespel. De renteverlagingen, ongebreidelde consumptie, slechte hypotheekleningen, slechte beoordeling van kredietwaardigheid en onverantwoorde overnames hebben uiteindelijk geleid tot de huidige wereldwijde crisis. De overheid is daardoor gedwongen geweest om drastisch in te grijpen door omvallende systeembanken te nationaliseren. Deze overheidsinterventie betekent in feite het einde van het westerse superkapitalistische model. Hopelijk is dat het begin van de vorming van een nieuw financieel systeem dat niet alleen beter zal moeten worden gereguleerd, maar dat ook veel minder asociaal zal dienen te zijn. Mensen moeten hun verloren vertrouwen in de economie weer terugkrijgen. Laat de winsten van de banken weer in overeenstemming zijn met de reële economie. Laat de bankier weer het symbool worden van soliditeit, in plaats van het symbool van onverantwoorde zelfzucht en het grote graaien. Failliet van de VOC Ik maak hier even een uitstapje naar het verleden. Het is namelijk wel grappig om te vertellen dat de roemruchte VOC aan het eind van de 18 e eeuw failliet is gegaan door soortgelijke oorzaken als hierboven is geschetst. De onlangs in Leiden gepromoveerde historicus Chris Nierstrasz heeft van het bankroet van de VOC een studie gemaakt (NRC 6 nov 2008). De VOC opgericht in 1602 was een van de eerste grote multinationals met aandeelhouders en met duizenden werknemers in dienst en dertig vestigingen in Azië. Door haar monopoliepositie op de handel in specerijen en andere Aziatische goederen kon zij bijna tweehonderd jaar lang heel succesvol opereren. Tegen het eind van de 18 e eeuw echter kreeg de VOC te kampen met steeds hogere bestuurskosten en met de concurrentie van andere Europese machten. Maar een van de belangrijkste oorzaken van de ondergang van de VOC was het feit dat de VOC-dienaren in het verre Azië zich steeds meer gingen inlaten met de privéhandel, iets wat streng verboden was. Door illegaal te handelen voor eigen rekening konden deze mensen op een snelle manier zichzelf verrijken. De belangen van het bedrijf werden daarbij volledig uit het oog verloren. Deze ongebreidelde hebzucht van het lokale management is de VOC uiteindelijk fataal geworden. In 1799 is deze geweldige handelsorganisatie omgevallen. 2
Emerging markets Terug naar het heden. Zoals op het symposium werd uitgelegd door Maarten Polfliet (Robeco) is sinds medio jaren negentig de beleggingsmarkt vooral bepaald geweest door de welvaart in de westerse wereld. Maar tegenwoordig nemen de investeringen in effecten vooral toe door de groeiende middenklassen in Azië en Zuid-Amerika. Daarbij komen nog de staatsfondsen uit Azië en de olielanden in het Midden-Oosten die jaarlijks miljarden te beleggen hebben. Het is voor de hele wereld van groot belang dat de emerging markets op de been blijven door het stimuleren van de binnenlandse vraag. Dat betekent bijvoorbeeld meer investeringen door de overheid onder meer in de zorg, het onderwijs en de infrastructuur, maar ook door armoedebestrijding en het aanpakken van de grote milieuproblemen. In China vallen de gevolgen van de wereldwijde malaise tot nog toe erg mee. Een economische groei van 10 of 11% zit er niet meer in, maar hoewel de vastgoed- en aandelenmarkt wel wat zijn ingezakt is er geen sprake van een recessie. De consumentenuitgaven gaan voorlopig onverminderd door. Daar komt bij dat Chinezen in tegenstelling tot Amerikanen steeds rijker worden en relatief veel geld op de bank hebben staan, onder meer doordat ze moeten sparen voor hun pensioen. China prijst zich nu gelukkig dat zij heeft vastgehouden aan een door de staat gecontroleerde economische politiek en de westerse ideologie van een volledig vrij financieel systeem zonder enige sociale richtlijnen niet heeft overgenomen. Tegelijkertijd is China er sterk op gebrand om de westerse financiële wereld niet in elkaar te laten storten. Omdat zij diezelfde wereld hard nodig heeft voor haar exportgedreven economische groei. Die groei moet minimaal 8% blijven bedragen wil de werkloosheid (en daarmee de binnenlandse onrust) niet gaan toenemen. China is echter in het benijdenswaardig bezit van een gigantische spaarpot met buitenlandse valuta ter waarde van bijna 2000 miljard dollar. Vanwege de recente slechte ervaringen (denk bijvoorbeeld aan het debacle voor Ping An) wil China dat geld nu liever aanwenden voor binnenlandse doeleinden dan voor dure en risicovolle investeringen in buitenlandse banken en bedrijven. 3
Leverage Jeroen Vetter (SNS Fundcoach) legde uit dat de huidige crisis mede een gevolg is van de sterke toename van de zogeheten 'leverage', een hefboom die marktpartijen gebruiken door naast hun eigen vermogen ook geleend geld in te zetten bij hun beleggingen. Een speler die euro 1 mrd aan eigen geld heeft kan afhankelijk van zijn risicoprofiel voor bijvoorbeeld euro 5 mrd aan posities innemen. Zolang het rendement over de geleende euro 4 mrd hoger is dan de leenkosten zorgt de constructie voor een verveelvoudiging van de winst. Private equity-huizen, bedrijven en hedgefondsen kregen het benodigde krediet van de zakenbanken die ook hun eigen activiteiten voorzagen van zo n hefboom. Maar in een dalende markt heeft leverage een tegenovergesteld effect. In plaats van een winstvermenigvuldiger ontstaat een veelvoud aan verlies en dus een versnelling van de daling. Herstel voorspellen Edward Loef (Gilissen Bankiers) gaf ons weer de nodige hoop voor de toekomst. De huidige beurskrach is volgens hem de vijfde crisis sinds 1987. Hij was er daarom van overtuigd dat er vroeg of laat weer herstel zal optreden. Alleen is er helaas niemand die weet wanneer de bodem wordt bereikt en hoe lang dat herstel zal gaan duren. Hij adviseerde om bij aankoop van aandelen vooral te kijken naar de koerswinstverhouding die door de huidige crisis sterk is gezakt. Maar aan de andere kant is ook het dividend rendement sterk gezakt. De heer Loef liet patronen in het historische verloop van de beurskoers zien en gaf aan hoe men als belegger daarvan gebruik kan maken door een aankoop- en verkoop-tactiek te ontwikkelen gericht op de timing op korte termijn. Op aandringen vanuit het symposium publiek waagde hij zich aan de voorspelling dat op basis van technische analyse de bodem van de ingezakte markt zal worden bereikt bij 200-220 punten en dat daarna een korte opleving zal optreden. Tegen de tijd dat u dit blad leest, kunt u zelf checken of zijn voorspelling op basis van technische analyse wel of niet juist is geweest. De jaren dertig Erg interessant was de discussie tijdens het symposium in Wassenaar over de vergelijking die men kan trekken tussen de huidige (te verwachten) recessie en de 4
Grote Depressie van de jaren dertig. In October 1929 vond namelijk ook een enorme crash plaats van de aandelenmarkt. Dat leidde tot een verarming van de huishoudens en tot een sterke verlaging van de consumentenbestedingen. Evenals nu was er ook toen sprake van zeer weinig vertrouwen van mensen in de economie. Dat kwam bijvoorbeeld tot uiting in een sterke daling van de autoverkopen, het omvallen van banken door geringere solvabiliteit en het ontstaan van grote problemen met de kredietverlening in een krimpende economie. De deflatie in die tijd leidde tot een verdere vergroting van de schuldenlast van huishoudens, net zoals nu de deflatie van de huizenmarkt de hypotheeklasten groter maakt. De werkloosheid steeg in 1933 tot een ongekende hoogte van 25 procent. De oplossing van het probleem werd gevonden in een vergroting van de geldvoorraad en devaluatie van de dollar, waardoor de deflatie werd gestopt en de productie weer sterk toenam. Dergelijke maatregelen zijn enigszins vergelijkbaar met wat de overheid nu doet met het in de markt pompen van geld. Geen van de sprekers op het symposium kon of wilde voorspellen of we daadwerkelijk te maken zullen krijgen met een diepe recessie, maar als we de krantenkoppen moeten geloven komt die er volgend jaar beslist aan. Gelukkig konden de deelnemers na afloop van het symposium enige troost vinden in het overheerlijke Chinese diner dat in Den Haag werd opgediend. 5