Ta a l en Tekst De rol van Taalbeschouwing in het klassieketalenonderwijs Studiedag op woensdag 6 november 2013
Opzet Leerlingen Latijn en Grieks investeren, zeker in de aanvangsjaren, heel veel tijd en energie in het verwerven van grammaticale kennis. Gesteund door enkele nieuwe leerplannen en handboeken gaan hun leraren gaan daarbij steeds inductiever te werk. Taalinhouden worden nu meer dan vroeger aangeboden in een zinvolle, tekstuele context. Toch is het nog altijd niet evident om de grammaticale inhouden zó te ordenen en aan te brengen dat de leerlingen deze kennis efficiënt inzetten om teksten te begrijpen. Hoe kunnen we bereiken dat taalbeschouwing echt leesbevorderend werkt? Wat zijn goede methodes en lesmodellen om vanuit de lectuur taalkundig inzicht op te bouwen? Wat houdt taalbeschouwing in andere taalvakken vandaag nog in? In deze studiedag willen we de wisselwerking tussen taal en tekst in het klassieketalenonderwijs, en de dialoog met de moderne talen zowel theoretisch als praktisch benaderen. Na een inleidende voordracht door prof. dr. Wim Verbaal bieden we diverse workshops aan met ruimte voor expertisedeling en discussie. Verschillende doelgroepen kunnen hier hun gading vinden: zowel leraren Latijn en/of Grieks in verschillende jaren van het secundair onderwijs als leraren(opleiders) talen die eens over het klassieke muurtje willen kijken. De inhouden van de studiedag zullen worden gebundeld in een themanummer van het jaarboek Didactica Classica Gandensia. Dit wordt in de loop van 2014 aan alle deelnemers bezorgd. Dit initiatief kwam tot stand met financiële steun van het Expertisenetwerk Lerarenopleidingen van de Associatie Universiteit Gent. prof. dr. Katja De Herdt, docent Vakdidactiek Latijn en Grieks, Universiteit Gent; docent Latijn, Arteveldehogeschool Gent Véronique Sanctobin, Lector Taaldidactiek en stagebegeleider, PCVO Het Perspectief Gent 2
Woensdag 6 november 2013 10.00u Onthaal met koffie of thee 11u Aanvang 11u15-12u30 Plenumvoordracht: Latijn lezend leren. De wisselwerking tussen taal- en leesvaardigheid. Wim Verbaal. 12u45-13u30 Broodjeslunch 13u30-14u30 Eerste reeks workshops A. Stap voor stap Latijn leren en lezen in het eerste jaar. Marjan Hillewaere B. De zin van de zin. Valentie, inductie en leesvaardigheid in het tweede en derde jaar Latijn. Kobe Kennes C. Participia in Tacitus. Lidewij van Gils D. Vertelwijzen en tekststructuur bij Ovidius. Hanneke de Gier E. Syntaxis, valentie, didactiek. Dirk Panhuis F. Sprookjes en feiten aangaande het leesonderwijs Grieks. Annemieke Van der Plaat G. Taalbeschouwing Nederlands, ondersteuning voor vreemde talen? Elena Lievens H. E pluribus unum. Op zoek naar een eenduidige taaldidactiek voor klassieke en moderne talen. Tim Van Nieuwenhove 14u45-15u45 Tweede reeks workshops: A B C D E F G H 15u45 Afsluitend drankje Plenumvoordracht Latijn lezend leren. De wisselwerking tussen taal- en leesvaardigheid prof. dr. Wim Verbaal docent Latijnse Letterkunde, Universiteit Gent Lineair Latijn (leren) lezen op een grammaticaal stevig onderbouwde manier: voor Wim Verbaal is het een passie, een noodzaak en een evidentie, die hij als docent dagelijks toepast in zijn colleges Latijnse letterkunde. In deze plenumvoordracht licht hij het belang toe van de grammaticale onderbouwing en illustreert hij de leesmethodiek die hij gaandeweg heeft ontwikkeld. Een verhaal over de krachten in de Latijnse zin, over spanningsvelden en over de voortdurende wisselwerking tussen taal- en leesvaardigheid. 3
Workshops A Stap voor stap Latijn leren en lezen in het eerste jaar Marjan Hillewaere - reeksleider van Pegasus, voorheen lerares en lerarenopleider Latijn Het gaat er anders aan toe in het basisonderwijs vandaag de dag. De traditionele zinsontleding is op de achtergrond geraakt. Het drillen van Franse woordjes en vervoegingen heeft plaatsgemaakt voor mondelinge vaardigheid. De twaalfjarige die nu in de Latijnse start heeft een ander profiel. Hij/zij drukt zich vlot uit en gaat handig om met de nieuwe media. Maar een lijdend voorwerp kent hij/zij niet en woordjes uit het hoofd leren gaat moeizamer. Hoe spelen wij hier als leraren Latijn op in? In deze workshop gaan we heel concreet op zoek naar nieuwe wegen om grammatica en woordenschat aan te leren in functie van het lezen van Latijnse teksten. B De zin van de zin. Valentie, inductie en leesvaardigheid in het tweede en derde jaar Latijn Kobe Kennes - leraar Latijn, Sint-Jan-Berchmanscollege Brussel, auteur van Forum 3 Het derde jaar Latijn (leerplan VVKSO) valt traditioneel tussen twee cesuren. Tussen het tweede en het derde jaar wordt een grammaticale sprong gemaakt, tussen het derde en het vierde jaar met de overgang naar authentieke auteurs een inhoudelijke. De nieuwe leerplannen maken die cesuren vager en creëren mogelijkheden om grammatica en lectuur nauwer op elkaar af te stemmen. In de workshop worden enkele concrete voorbeelden uit de lespraktijk besproken en bediscussieerd. Hoe kunnen we grammaticale fenomenen als de infinitiefzin en de indirecte vraag op een zinvolle manier induceren vanuit de lectuur? Hoe kunnen we leerlingen helpen de vaardigheden uit de eerste graad toe te passen op complexere teksten? Welke rol kunnen valentie en verwachting daarbij spelen? In de workshop wordt veel ruimte voorzien om zelf aan de slag te gaan met het aangeboden materiaal en om ideeën en ervaringen uit te wisselen. C Participia in Tacitus dr. L.W. van Gils - docent Latijnse Taal- en Letterkunde, Vrije Universiteit Amsterdam Participia vormen voor veel leerlingen Latijn een bron van frustratie: ze kunnen verschillende functies hebben en als zinsdeel(stuk) kunnen ze op hun beurt worden uitgebreid met verplichte en niet-verplichte elementen. Daarnaast zijn vaak meerdere vertalingen mogelijk, omdat we in het Nederlands meestal een voorkeur hebben voor andere syntactische constructies. In deze workshop presenteren we lesmateriaal met een overzicht van alle gebruikswijzen van het participium, en manieren om bij de lectuur van Tacitus een dergelijk overzicht in te zetten bij het zoeken naar de juiste vertaling. 4
D Vertelwijzen en tekststructuur bij Ovidius Hanneke de Gier - docent Klassieke Talen, Christelijk Lyceum Zeist Leerlingen leren vaak op basis van tijdgebruik onderscheid te maken tussen voorgrondpassages (perfectum) en achtergrondpassages (imperfectum). Maar een narratieve tekst bevat behalve beschrijvingen vaak ook (in)directe rede, vertellerscommentaar en relevante achtergrondinformatie over de personages. De onderdelen waaruit een tekst bestaat, zijn te herkennen aan tijdgebruik in combinatie met andere taalkundige elementen. Deze indeling in verschillende discourse modes is aan de hand van een narratieve tekst goed aan bovenbouwleerlingen uit te leggen en stelt hen in staat het systematisch analyseren van een tekst te leren. In deze workshop wilen we aan de hand van een passage uit Ovidius (Met.313-385, Latona en de Lycische boeren) laten zien hoe dit in de praktijk kan worden vormgegeven. De deelnemers gaan ook zelf aan de slag met een aantal opdrachten bij die passage. E Syntaxis, valentie, didactiek dr. Dirk Panhuis taalkundige, auteur van een Latijnse grammatica Na een inleiding over de centrale plaats van de syntaxis als subsysteem in de taal en de taalkunde, met daarbij de rol van het gezegde en zijn valentie, illustreren we aan de hand van voorbeelden hoe valentie in het eerste jaar Latijn op een eenvoudige manier gepresenteerd kan worden. Hierbij wordt de nodige aandacht besteed aan het gebruik van correcte terminologie. F Sprookjes en feiten aangaande het leesonderwijs Grieks Annemieke van der Plaat - vakdidacticus klassieken en hoogbegaafdheid, MetisMatters Schoolboekenauteurs steken veel tijd in het maken van nieuwe methodes, en docenten en leerlingen zijn de kritische consumenten. Veel reacties op bestaande lesmethodes gaan terug op (eigen) ervaringen en intuïtie, eerder dan op onderzoek. Er is helaas nog weinig wetenschappelijke onderbouwing voor de methode van het oude-talenonderwijs, laat staan voor haar effectiviteit. Vragen die we ons bij het aanvangsonderricht Grieks kunnen stellen zijn bij voorbeeld: hoe bereidt de docent de leerling voor op dat wat in de hogere jaren van hem wordt gevraagd? Welke kennis en denkstrategieën zijn ook bij de lectuur van authentiek Grieks productief? In deze workshop worden de nieuwe handboeken Mythoi en Logoi bekeken door de bril van de wetenschappelijke theorie over tekstbegrip van W. Kintsch (1988). Daarnaast worden praktische tips gegeven om met deze handboeken het leesonderwijs te optimaliseren. 5
G Taalbeschouwing Nederlands, ondersteuning voor vreemde talen? Elena Lievens - lerarenopleider Nederlands, Arteveldehogeschool Gent De voorbije jaren werden nieuwe eindtermen voor het schoolvak Nederlands goedgekeurd door de Vlaamse regering en bijgevolg kwamen er ook nieuwe leerplannen. Vooral de wijzigingen op vlak van taalbeschouwing springen in het oog. Bepaalde taalbeschouwelijke items komen niet meer aan bod in de eerste en/of tweede graad van het secundair onderwijs en de focus ligt steeds minder op de traditionele zinsontleding. Het spreekt voor zich dat de impact van deze wijzigingen groot is voor de leerkrachten vreemde talen: een leerkracht Latijn kan er bijvoorbeeld niet meer van uitgaan dat een leerling in de eerste graad termen zoals voegwoord, nevengeschikte zin, bijzin en gezegde al kan duiden. In deze workshop bekijken we waarom de eindtermen en leerplannen Nederlands (VVKSO) werden gewijzigd, focussen we op de knelpunten die hierdoor ontstaan, reiken we mogelijke oplossingen aan en gooien we een aantal toekomstvragen in de groep. H E pluribus unum: op zoek naar een eenduidige taaldidactiek voor klassieke en moderne talen Tim Van Nieuwenhove - leraar Engels, Heilige Harten Secundair Ninove, lerarenopleider klassieke talen, PCVO Het Perspectief Onder leraren klassieke talen is enige onrust m.b.t. taalbeschouwing nooit veraf. Welke (voor) kennis mogen we nog verwachten bij onze leerlingen? Wat mogen we nog evalueren? Zitten onze vakken op dezelfde lijn als de moderne talen, of heerst nog steeds een kakafonie aan begrippen en technieken die in elk taalvak anders zijn? Gelukkig zijn de nieuwe leerplannen er net op uit om duidelijkheid en structuur te scheppen, zowel binnen elk taalgebied als over de talen heen. Maar hoe werkt dit in de praktijk? In de workshop willen we met voorbeelden uit de eigen praktijk als leraar Nederlands, Engels en Latijn illustreren hoe je een geïntegreerde taaldidactiek kan nastreven zonder aan kwaliteit in te boeten. We zullen manieren bespreken om grammatica en woordenschat in de genoemde taalvakken op een min of meer parallelle wijze aan te brengen. We geven daarbij ook tips en tricks om in dit leerproces doelgericht en kwaliteitsvol gebruik te maken van nieuwe media en spelvormen. 6
Praktische info Doelgroep Lerarenopleiders en leraren klassieke talen Locatie De studiedag gaat door in het Provinciehuis, Gouvernementstraat 1 in Gent. Voor de broodjeslunch wordt gebruik gemaakt van de Banketzaal in Gouvernementstraat 22. Alle informatie over bereikbaarheid met openbaar vervoer of auto, en over parkeergelegenheid in de buurt is te vinden op de website http://www.slimweg.be/toplocaties/provincie_oostvlaanderen.htm Kostprijs Contante betaling bij het onthaal: volledige studiedag (incl. maaltijd): 40 enkel namiddag: 30 Deelname is gratis voor medewerkers van de partnerinstellingen van het ENW Lerarenopleidingen AUGent. Inschrijven Online inschrijven via enwaugent.be/studiedagen/061113 voor 15 oktober 2013 Contactpersoon: katja.deherdt@ugent.be 7