hersenziekte van diagnose naar zorg workshop wetenschapsdag ForumC zaterdag 20 april 2013
overzicht gezond: structuur en functie, netwerken ziekte diagnostiek casus behandeling religie en brein zorg dilemma s
structuur Grijze stof Witte stof Synapsen
normale hersenfunctie Bewustzijn, cognitie, werking motoriek/ gevoel/ zintuigen, regulering lichamelijke processen Ontvangen en verwerken van prikkels uit de omgeving en hierop reageren Primaire en secundaire/associatieve cortex Hogere cognitieve functies Geheugen Taal Visuo-spatiële functies Executieve functies Persoonlijkheid/gedrag
voorstelling over werking Frenologie: door vorm en eigenschappen van het hoofd van een persoon, diens karakter, intelligentie, etc vaststellen Welk deel betrokken, welk deel verantwoordelijk voor aansturing etc mapping Netwerken Structuur Functie
begrip functie en disfunctie Vervolg in tijd van ziekte Lesie studies, beeldvorming, sectie (ziekte, iatrogeen) Functioneel onderzoek (f-mri, nucleair, neurofysiologisch)
netwerken (1) Hersenen zijn groot netwerk Cellichaam axon dendrieten Synapsen, continu nieuwe verbindingen Hecht netwerk
netwerken (2) Hersenfunctie en disfunctie begrijpen door moderne netwerktheorie Hersenfunctie: Lokaliserende opvatting (taal) Globaal/geïntegreerd (geheugen) Synchronisatie (anatomie, functie; plasticiteit) Complex: willekeur en orde
Small world Punten en verbindingen, hubs Efficiënt: korte lijnen, intensief contact Small world: korte padlengte, hoge clustering
structurele connectiviteit Pievani 2011
functionele connectiviteit Pievani 2011
hersenziekte Bewust van (dis)functioneren of niet Duidelijk Acuut Uitval (kracht, gevoel, spraak, ) Niet zo duidelijk Sluipend ontstaan Zelf geen klachten, door omgeving opgemerkt Verandering cognitie, stemming, karakter; verward etc.
voorbeelden (1) Rechter hemisfeer pathologie Frontaal meningeoom - langzaam ontstaan (depressie, behandelbare goedaardige tumor) Pariëtaal infarct - acuut ontstaan (uitval links, neglect, verward)
voorbeelden (2) Alcohol Directe effecten Toxisch effect (bv gedrag) Onttrekking (delier, insulten) Indirecte effecten Vitamine B1 deficiëntie (Wernicke, Korsakov, polyneuropathie) Traumatisch hersenletsel
dementie Verzamelnaam, verschillende vormen Definitie: stoornissen in 2 of meer cognitieve domeinen met interferentie in het dagelijks leven Eiwitstapeling (a-beta, tau, alfa-synucleïne, ) Niet meer dementie., maar: dementie, 250.000 in NL, 30.000/jr nieuwe patiënten 1 vd duurste ziekten (4,5 miljard/jr)
ziekte van Alzheimer Meest voorkomende vorm van dementie Symptomatische behandeling (beperkt) Veel nieuwe therapeutische strategieën in onderzoek
hersenziekte netwerkziekte? Hersenen: small world netwerk Lokalisatorisch denken is betrekkelijk Rol van knooppunten bij neurodegeneratieve aandoeningen
diagnostiek dementie (hetero)anamnese cognitief neurologisch onderzoek neuropsychologisch onderzoek beeldvorming hersenvocht sectie Diagnose?
onderzoek naar diagnostiek Criteria worden aangepast om ziekte eerder vast te stellen Gebruik biomarkers (eiwitstapeling, schade) Atrofie (MRI) Metabolisme en eiwitstapeling (SPECT, PET) Hersenspecifieke eiwitten (hersenvocht) Misschien behandelingsmogelijkheden bij vroegere diagnose?
pathofysiologie Alzheimer? Pievani 2011
neuropsychologisch onderzoek taal geheugen geheugen, ruimtelijk inzicht uitvoerende functie
Alzheimer netwerkziekte Complexe structuur raakt verstoord Van orde naar random Hubs worden uitgeschakeld, meer amyloidophoping bij hubs
en dan? diagnose (geheugenpoli) voorlichting beloop en prognose behandeling niet-medicamenteus medicamenteus case-management laatste fase
Alzheimer netwerkziekte In brein zelf Omgeving verlies sociale contacten Gezin communicatie, herkenning
dilemma s Diagnostiek Bij wie, wanneer, hoeveel, hoever ga je? Ziekte eerder vaststellen vs geen behandeling? Behandeling Gedrags/karakterverandering Rol en lot mantelzorger Laatste fase
dilemma s (1) Diagnostiek Bij wie, wanneer, hoeveel, hoever ga je? Ziekte eerder vaststellen vs geen behandeling? Ook een 90-jarige heeft recht op een diagnose Ik wil weten dat ik over 5 jaar dement word Hier geen geld insteken, toch uitzichtloos
dilemma s (2) Behandeling Welke symptomen? Geheugen, gedrag, hallucinaties etc. wie wordt er behandeld? Kosten, QALY behandeling Alzheimer maakt de zorg nog duurder, het zou niet vergoed moeten worden
dilemma s (3) Gedrags/karakterverandering Frontale/executieve functies Met name bij frontotemporale dementie Ongeremd (financieel, voedsel, seksueel, ) Apathie Verlies empathie hyperreligiositeit
religie /-ositeit en brein (1) Pubmed Religiosity + brain: 19 hits Brain: 1.3 miljoen hits 2 artikelen Neuranatomical variability of religiosity (PLOS one 2009) The spiritual brain: selective cortical lesions modulate human self-transendence (Neuron 2010)
religie /-ositeit en brein (2) Bij structureel en functioneel onderzoek: fronto-temporale cx betrokken bij religieuze acties, Theory of Mind Lesie studies (glioom patiënten): Pariëtotemporale cx betrokken bij selftranscendence Temporaal kwab epilepsie, uittredingen, BDE Dementie minder religieus bij AD? meer religieus bij FTD?
Alzheimer en religiositeit? CONCLUSION: Higher levels of spirituality and private religious practices, but not quality of life, are associated with slower progression of Alzheimer disease.
Alzheimer en religiositeit? INTERPRETATION: higher levels of religiosity in Alzheimer's dementia seem to correlate with a slower cognitive and behavioral decline, with a corresponding significant reduction of the caregiver's burden.
dementie en religiositeit? Object van onderzoek Religieuzen vaker dementie? Wat doet dementie met religiositeit? Religiositeit vertraagt proces dementie? Uiteraard hersengebieden betrokken en aangedaan Zorg gericht op context patiënt wat is rol sociale (inclusief kerkelijke) gemeenschap?
dilemma s (4) Rol en lot mantelzorger Positief en negatief, vaak onbegrip Relatie onder druk Afscheid nemen bij leven rouwproces Partner niet meer thuis (opluchting vs verlies) Rol casemanager Religiositeit hoort thuis in spreekkamer, zeker nu thuiszorg nog meer gekort wordt Welke rol kan gemeente spelen?
gevorderde en laatste fase Autonomie Wilsbeschikking Beslissingen rond levenseinde Euthanasie bij dementie
vragen rond latere fase en levenseinde Welke behandelingen wel of niet Kan het lijden van een dementerende patiënt euthanasie rechtvaardigen? Wie lijdt? Zin en betekenis (voor wie ) in deze levensfase? Hulp hierbij? Heeft ondraaglijk lijden te maken met hoe zorg is georganiseerd? Slechte naam vph Omgaan met machteloosheid (terminologie!), autonomie versus afhankelijkheid
?
literatuur K. Stam, L. Douw en W. de Haan, Hersenweb, Amsterdam 2010 T. Boer en D. Mul, Goede zorg, Amsterdam 2012 Pievani et al. Functional netword disruption in the degenerative dementias. Lancet Neurol 2011 Neuranatomical variability of religiosity (PLOS one 2009) The spiritual brain: selective cortical lesions modulate human self-transendence (Neuron 2010)