Regionaal draaiboek Influenzapandemie Deel 3 Bestrijding influenzapandemie Versie augustus 2010 GHOR Regio Groningen Als basisdocument vastgesteld in de Bestuurscommissie Brandweer en GHOR d.d. 22 april 2005 GHOR Groningen Postbus 584 9700 AN Groningen 050-367 4300 www.ghorgroningen.nl 1
Legenda In de kantlijn wordt aan de hand van iconen de aandacht gevestigd op de specifieke inzet van de verschillende betrokken partijen in de hulpverlening. Ambulancedienst Gemeente Laboratoria Politie Ziekenhuizen Voorlichting Huisartsen Arbodiensten Verpleeg- en verzorginstellingen GHOR Apotheken Achtergrondinformatie GGD Actie 2
Inhoud Legenda...2 Inhoud...3 Introductie, leeswijzer, rollen en taken (keten)partners. 5 Inleiding...17 1. Uitgangspunten...22 1.2 Opzet draaiboek... 23 2. Algemene regionale voorbereiding...25 2.1 Algemene voorbereiding...25 2.2 Actiepunten...25 3. WHO fase 3 en 4: Het ontstaan van een pandemie...30 4. Proces 1: Vaccinstrategie...33 4.1 Inzet en distributie van vaccin...33 4.2 Prioritering...34 4.3 Bijwerkingen...34 4.4 Pneumokokkenvaccinaties...35 4.5 Actiepunten proces 1...35 5. Proces 2: Inzet en distributie van antivirale middelen...36 6. Proces 3: Criteria en uitgangspunten voor opname in een ziekenhuis tijdens een influenzapandemie...38 6.1 Landelijke criteria...38 7. Proces 4: Preventie en hygiëne...40 7.1 Basisadviezen...40 7.2 Overige maatregelen...40 8. Proces 5: Coördinatie eerstelijnszorg...42 8.1 Eerstelijnszorg onder druk...42 8.2 Uitstelbaarheid huisartsenzorg...42 8.3 Voortzetting huisartsenzorg tijdens schaarste...43 8.4 Zorg voor opnamebehoeftige patiënten...44 8.5 Relatie eerstelijns en tweedelijns zorg...44 8.6 Bescherming medewerkers eerstelijn...45 8.7 Surveillance tijdens een pandemie...45 8.8 Actiepunten proces 5: Coördinatie eerstelijns zorg...46 9. Proces 6: Coördinatie tweedelijnszorg...47 9.1 Tweedelijnszorg onder druk...47 9.2 Uitgangspunten tweedelijnszorg...47 9.3 Aandachtspunten...48 9.4 Verantwoordelijkheden ziekenhuizen...48 9.5 Schaarste aan medisch en verzorgend personeel...49 9.6 Opnamecriteria en triage...50 9.7 Aantal benodigde (ziekenhuis)bedden...50 9.8 Beddenoverzicht Noord Nederland...50 9.9 Actiepunten proces 6: Coördinatie tweedelijns zorg...52 10. Proces 7: Communicatie...54 10.1 Inleiding...54 10.2 Communicatiedoelgroepen...54 10.3 Communicatiedoelstellingen tijdens pandemische fase...55 3
Bijlagen: Versiebeheer....56 Bijlage I - Overzicht actiepunten DD3.. 58 Bijlage II - Gevolgen voor openbare orde en veiligheid (OOV-aspecten)...62 Bijlage III- Werkwijze en deelplannen Crisismanagement Groningen...64 Bijlage IV- Kengetallen...66 Bijlage V- Zorgcapaciteit..... 68 Bijlage VI - Scenarioberekening...70 Bijlage VII - Checklist influenza - Triageformulier voor de huisartsenpraktijk...77 Bijlage VIII - ad Proces 1...78 Bijlage IX - ad Proces 2...... 81 Bijlage X - ad Proces 3....83 Bijlage XI - ad Proces 4... 85 Bijlage XII - ad Proces 5....89 Bijlage XIII - ad Proces 6...90 Bijlage XIV - ad Proces 7...92 Bijlage XV - Regionale communicatie...96 Bijlage XVI -Literatuur..99 Bijlage XVII - Lijst met afkortingen..100 4
Introductie Regionaal draaiboek Influenzapandemie Draaiboek In de regio Groningen is, evenals in andere regio s in Nederland, door de GHOR (Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen) een Regionaal draaiboek Influenzapandemie ontwikkeld, in nauwe samenwerking met de betrokken ketenpartners (zoals ziekenhuizen en huisartsen). Het Regionaal draaiboek Influenzapandemie is een regionale vertaling van het landelijk modeldraaiboek influenzapandemie, zoals opgesteld door de Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding (LCI) en de Raad van RGF en. Het Regionaal draaiboek Influenzapandemie is opgedeeld in drie delen, afhankelijk van de situatie waarin de dreiging zich voordoet. In het draaiboek is opgenomen welke maatregelen genomen moeten worden in geval van: 1. De bestrijding van Aviaire Influenza (vogelgriep); 2. De incidentele introductie van een nieuw humaan influenzavirus; 3. Een (wereldwijde) influenzapandemie. Het Regionaal draaiboek Influenzapandemie is op te vragen bij GHOR Groningen en digitaal beschikbaar via www.ghorgroningen.nl. Versiebeheer Het Regionale draaiboek Influenzapandemie van GHOR Groningen is in zijn geheel vastgesteld in de Bestuurscommissie Brandweer en GHOR, d.d. 22 april 2005. Sinds 2005 zijn er diverse wijzigingen in de deeldraaiboeken aangebracht. In het hoofdstuk Versiebeheer van elk deeldraaiboek zijn de wijzigingen in het kort weergegeven. Er zijn verschillende aanleidingen denkbaar waardoor het nodig is om het Regionale draaiboek Influenzapandemie aan te passen: - Veranderingen op basis van landelijke informatie op het gebied van bestrijding van een influenzapandemie. - Wijzigingen in bovenliggende plannen of procedures met gevolgen voor het regionale draaiboek influenzapandemie. - Wijzigingen in gegevens die opgenomen zijn in het draaiboek (functies, adressen, telefoonnummers, contactpersonen, etc.) - Evaluatie naar aanleiding van oefeningen of daadwerkelijk gebruik van het draaiboek. GHOR Groningen is verantwoordelijk voor het beheer van het Regionaal draaiboek Influenzapandemie. Een nieuwe versie van het draaiboek wordt onder alle ketenpartners en samenwerkende organisaties verspreid.
Actiepunten Periodiek: Deeldraaiboek 1, 2 en 3 Wat Hoe Door wie Wanneer Veranderingen op basis van landelijke informatie over influenzapandemie Op de hoogte blijven van wijzigingen via website infectieziekten.info onder Nieuws en/of Draaiboeken. GHOR secretariaat Maandelijk s Wijzigingen in gegevens uit het draaiboek (functies, adressen, telefoonnummers, etc.) Wijzigingen n.a.v. gebruik draaiboek Op de hoogte blijven van wijzigingen via mailinglist van LCI (via hoofd Bureau GHOR) Op de hoogte blijven van (inhoudelijke) wijzigingen: via LCI of andere bronnen. Betrokken (keten)partners benaderen met het verzoek om veranderingen door te geven (zoveel mogelijk specificeren). GHOR secretariaat GGD GHOR secretariaat Wijzigingen in bovenliggende plannen of procedures (deelplan POG, gemeentelijk rampenplan, ziekenhuisrampenopvangplan) Wijzigingen in deelplan GHORbureau POG aanbrengen Wijzigingen in gemeentelijk Gemeenten rampenplan doorgeven aan bureau GHOR. Wijzigingen in Ziekenhuize ziekenhuisrampenopvangpl n an doorgeven aan bureau GHOR. Betrokken (keten)partners GHOR benaderen met het verzoek secretariaat om gegevens te controleren (zoveel mogelijk specificeren welke gegevens). Wijzigingen in gegevens Betrokken en/of procedures z.s.m. (keten)partn doorgeven aan bureau ers GHOR. Wijzigingen in gegevens GGD en/of procedures z.s.m. doorgeven aan bureau GHOR. N.a.v. evaluatie oefening of GHOR gebruik in overleg met secretariaat betrokken (keten)partners draaiboek wijzigen. Wijzigingen in gegevens Betrokken en/of procedures z.s.m. (keten)partn doorgeven aan bureau ers Z.s.m. na ontvangen mail Z.s.m. na ontvangen wijziginge n Jaarlijks Z.s.m. Z.s.m. Z.s.m. Jaarlijks Z.s.m. Z.s.m. Na oefening of gebruik Z.s.m. na oefening of gebruik 6
Wijzigingen verwerken GHOR. Wijzigingen doorvoeren in een nieuwe versie, nieuwe versie verspreiden. GHOR Bij belangrijk e wijziginge n Periodiek: Specifiek draaiboek 2 Houdbaarheid Beoordelen materialen houdbaarheidsdatum van materialen in influenzakit en voorraad Influenzakit Actualiseren van papieren versie deeldraaiboek 2 in influenzakit GGD GGD Jaarlijks z.s.m. 7
Leeswijzer Inleiding In de regio Groningen is, evenals in andere regio s in Nederland, door de GHOR (Geneeskundige Hulpverlening bij Ongevallen en Rampen) een Regionaal draaiboek Influenzapandemie ontwikkeld, in nauwe samenwerking met de betrokken ketenpartners (zoals ziekenhuizen en huisartsen). Het Regionaal draaiboek Influenzapandemie is opgedeeld in drie delen, afhankelijk van de situatie waarin de dreiging zich voordoet. In het draaiboek is opgenomen welke maatregelen genomen moeten worden in geval van: 1. de bestrijding van Aviaire Influenza (vogelgriep); 2. de incidentele introductie van een nieuw humaan influenzavirus; 3. een (wereldwijde) influenzapandemie. Deze leeswijzer voor de ketenpartners van GHOR Groningen gaat in op de taken in het kader van het Regionale draaiboek Influenzapandemie, deel 3. In de leeswijzer is summier algemene informatie over de deeldraaiboeken opgenomen. Tevens wordt er specifiek ingegaan op de taken en verantwoordelijkheden van de ketenpartner in deeldraaiboek 3. In de tekst wordt er verwezen naar de hoofdstukken, paragrafen en bijlagennummers van het Regionaal draaiboek Influenzapandemie GHOR Groningen N.B. Deze leeswijzer vervangt het Regionaal draaiboek Influenzapandemie niet. (Geneeskundige) partners dienen op de hoogte te zijn van de inhoud van dit draaiboek en de hierin beschreven maatregelen uit te kunnen voeren. 8
Regionaal draaiboek Influenzapandemie deel 3 - Bestrijding influenzapandemie Algemeen Deeldraaiboek 2 gaat uit van maatregelen rondom patiënten op beperkte schaal. Wanneer er te veel gevallen van het nieuwe influenzavirus zijn, zijn deze maatregelen niet meer adequaat en treedt deeldraaiboek 3 in werking. In zo n geval is er sprake van een influenzapandemie waarbij ongeveer een kwart van de bevolking (en hulpverleners) besmet is met een nieuw humaan influenzavirus. Deeldraaiboek 3 kan gezien worden als een blauwdruk voor crises op infectieziektegebied. Dit draaiboek is gebaseerd op bepaalde uitgangspunten (zie h. 2) en de regionale voorbereidingen die zijn getroffen (link naar h 2). Er wordt gebruik gemaakt van de WHO 1 -fasering voor het ontstaan van een pandemie, bij elke fase horen (voorbereidende) maatregelen. Bij het ontstaan van een nieuwe virusvariant die van mens op mens overdraagbaar is, zal de WHO ernaar streven om zo snel mogelijk een effectief en veilig vaccin te laten produceren. Wanneer er een pandemisch vaccin geproduceerd kan worden, zal het aanvankelijk nog niet voor iedereen beschikbaar zijn. Er is een vaccinstrategie (zie h 4) opgezet en richtlijnen (zie h 5) voor de inzet en distributie van antivirale middelen. Ten tijde van een grieppandemie kunnen beschreven doelgroepen wijzigen. Dit wordt dan gecommuniceerd door het Ministerie van VWS. Omdat er een tekort aan ziekenhuisbedden zal zijn, zijn er criteria en uitgangspunten (zie h 6) opgesteld voor opname in een ziekenhuis. Net als in de eerste twee draaiboeken spelen preventie- en hygiëne maatregelen (zie h 7) een belangrijke rol bij de beperking van de overdracht van het influenzavirus. De mogelijkheid bestaat dat ten tijde van een influenzapandemie de reguliere zorg (mede door uitval) de vraag niet meer aankan, terwijl de behoefte aan zorg veel groter is dan normaal. Ondanks de omstandigheden zal de zorg aan influenzapatiënten en aan niet-influenzapatiënten gecontinueerd moeten worden. Voor dit noodscenario zijn er maatregelen voorbereid om de eerstelijns zorg (zie h 8) en tweedelijns zorg (zie h 9) te continueren. Deze maatregelen stellen de hulpverleners in staat om in één structuur te functioneren die op optimale wijze het hoofd biedt aan de influenzapandemie en al haar gevolgen. Alle zorginstellingen zullen worden betrokken bij deze tijdelijke aanpassing van de reguliere zorgstructuren. Bij elk van bovenstaande maatregelen speelt communicatie (zie h 10) een belangrijke rol. Met adequate communicatie en voorlichting kunnen de overdracht van het influenzavirus, overlast in de zorgsector en paniek of onrust worden beperkt. 1 World Health Organization 9
Rollen en taken van ketenpartners Rol ambulancedienst De GHOR zal in de voorbereidende fase een actiecentrum starten, dat een onderdeel vormt van de structuur van rampenbestrijding. In het actiecentrum GHOR (zie h 3) kunnen vertegenwoordigers werken van de verschillende geneeskundige beroepsgroepen, waaronder de ambulancedienst. Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Tijdens een influenzapandemie komt de eerste- en tweedelijnszorg onder grote druk te staan. Op een gegeven moment kan er een situatie ontstaan dat de zorg op een andere manier georganiseerd en gecoördineerd moet worden. De maatregelen voor het continueren van de eerstelijns zorg (zie h 8) en tweedelijnszorg (zie h 9) treden dan in werking. De vervoerstaak van ambulancediensten kan hierdoor ook veranderen. Rol apotheken Apotheken blijven betrokken bij de vaccinatie (zie h 4) van risicogroepen en de uitgifte van antivirale middelen (zie h 5). Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Rol arbodienst Arbodiensten kunnen door instellingen betrokken worden bij de vaccinatie (zie h 4) van risicogroepen. Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Rol gemeenten De gemeenten hebben de taak de gevolgen van de pandemie binnen hun grenzen te bestrijden. Een omschrijving van de bestuurlijke en de operationele verantwoordelijkheid is opgenomen in het beleidsdraaiboek VWS. De WHO stelt vast wanneer de fase van pandemische verspreiding een feit is. Er wordt dan, overeenkomstig het model Crisismanagement Groningen (zie bijlage III) een Regionaal Beleidsteam (RBT) en een Operationeel Team (OT) ingesteld waarbij de Commissaris der Koningin als coördinerend bestuurder de leiding heeft. De diverse deelplannen (zie bijlage III) van de brandweer, GHOR, politie en gemeente worden in werking gesteld. 10
De gemeentelijke deelplannen die specifiek een rol spelen in dit deel van het draaiboek zijn: - voorlichten en communiceren (zie h 10) - opvangen en verzorgen (bijvoorbeeld bij massavaccinatie (zie bijlage VIII) - registreren van slachtoffers - primaire levensbehoeften en transport - uitvaart en herdenken - nazorg Rol GGD De WHO stelt vast wanneer de fase van pandemische verspreiding een feit is. Er wordt dan, overeenkomstig het model Crisismanagement Groningen (zie bijlage III) een Regionaal Beleidsteam (RBT) en een Operationeel Team (OT) ingesteld waarbij de Commissaris der Koningin als coördinerend bestuurder de leiding heeft. De diverse deelplannen (zie bijlage III) van de brandweer, GHOR, politie en gemeente worden in werking gesteld. Een omschrijving van de bestuurlijke en de operationele verantwoordelijkheid is opgenomen in het beleidsdraaiboek VWS. De rol van de GGD richt zich in deze fase met name op het informeren en inschakelen van hulpverleners bij vaccinaties en antivirale middelen. Daarnaast is de GGD ook nauw betrokken bij de organisatie van zorg tijdens de pandemie, dat gecoördineerd wordt door de GHOR. De GHOR zal in de voorbereidende fase een actiecentrum starten, dat een onderdeel vormt van de structuur van rampenbestrijding. In het actiecentrum GHOR (zie h 3) kunnen vertegenwoordigers werken van de verschillende geneeskundige beroepsgroepen, waaronder de GGD. De GGD is verantwoordelijk voor het uitwerken van een vaccinstrategie (zie h 4), wat neer kan komen op stapsgewijze vaccinatie of massavaccinatie (zie bijlage VIII). Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Tijdens een influenzapandemie komt de eerste- en tweedelijnszorg onder grote druk te staan. Op een gegeven moment kan er een situatie ontstaan dat de zorg op een andere manier georganiseerd en gecoördineerd moet worden. De maatregelen voor het continueren van de eerstelijns zorg (zie h 8) en tweedelijnszorg (zie h 9) treden dan in werking. Onderdelen van deze maatregelen zijn: - Het actiecentrum GHOR (zie h 3) verzorgt de kaders en richtlijnen ten tijde van een influenzapandemie. - Huisartsenzorg (zie h 8) wordt door de Doktersdienst Groningen gecoördineerd. De Doktersdienst Groningen beschikken over een opschalingsstructuur in fase, uitgewerkt in een draaiboek. - Noodopvang (zie h 8) voor influenzapatiënten wordt indien nodig opgezet. 11
- Er worden criteria (zie bijlage paragraaf 9.6) vastgesteld voor opname, ontslag en triage bij ziekenhuizen. - Het beddenoverzicht Noord Nederland (zie paragraaf 9.8) monitort de beddencapaciteit, doet aanbevelingen voor het beïnvloeden van de beddencapaciteit en coördineert (optioneel) de triage en plaatsing van patiënten ten tijde van een influenzapandemie. Rol GHOR De WHO stelt vast wanneer de fase van pandemische verspreiding een feit is. Er wordt dan, overeenkomstig het model Crisismanagement Groningen (zie bijlage III) een Regionaal Beleidsteam (RBT) en een Operationeel Team (OT) ingesteld waarbij de Commissaris der Koningin als coördinerend bestuurder de leiding heeft. De diverse deelplannen (zie bijlage III) van de brandweer, GHOR, politie en gemeente worden in werking gesteld. Een omschrijving van de bestuurlijke en de operationele verantwoordelijkheid is opgenomen in het beleidsdraaiboek VWS. In algemene zin is de GHOR verantwoordelijk voor het coördineren van de zorg (eerstelijn en tweedelijn) tijdens een influenzapandemie en betrekt hier alle hulpverleners bij. De GHOR is leidend geweest in de voorbereidingen (zie h 2) voor het opstellen van het regionale draaiboek grieppandemie. De GHOR zal in de voorbereidende fase een actiecentrum starten, dat een onderdeel vormt van de structuur van rampenbestrijding. In het actiecentrum GHOR (zie h 3) kunnen vertegenwoordigers werken van de verschillende geneeskundige beroepsgroepen. De GGD is verantwoordelijk voor het uitwerken van een vaccinstrategie (zie h 4), wat neer kan komen op stapsgewijze vaccinatie of massavaccinatie (zie bijlage VIII). De GHOR is op onderdelen betrokken bij deze vaccinatie. Tijdens een influenzapandemie komt de eerste- en tweedelijnszorg onder grote druk te staan. Op een gegeven moment kan er een situatie ontstaan dat de zorg op een andere manier georganiseerd en gecoördineerd moet worden. De maatregelen voor het continueren van de eerstelijns zorg (zie h 8) en tweedelijnszorg (zie h 9) treden dan in werking. Onderdelen van deze maatregelen zijn: - Het actiecentrum GHOR (zie h 3) verzorgt de kaders en richtlijnen ten tijde van een influenzapandemie. - Huisartsenzorg (zie h 8) wordt door de Doktersdienst Groningen gecoördineerd. De Doktersdienst Groningen beschikken over een opschalingsstructuur in fase, uitgewerkt in een draaiboek. - Noodopvang (zie h 8) voor influenzapatiënten wordt indien nodig opgezet. - Er worden criteria (zie bijlage paragraaf 9.6) vastgesteld voor opname, ontslag en triage bij ziekenhuizen. - Het beddenoverzicht Noord Nederland (zie paragraaf 9.8) monitort de beddencapaciteit, doet aanbevelingen voor het beïnvloeden van de beddencapaciteit en coördineert (optioneel) de triage en plaatsing van patiënten ten tijde van een influenzapandemie. Rol huisartsen De GHOR zal in de voorbereidende fase een actiecentrum starten, dat een onderdeel vormt van de structuur van rampenbestrijding. In het actiecentrum 12
GHOR (zie h 3) kunnen vertegenwoordigers werken van de verschillende geneeskundige beroepsgroepen, waaronder de huisartsen. Onder leiding van de GGD zullen huisartsen worden betrokken bij de vaccinatie (zie h 4) van risicogroepen en de uitgifte van antivirale middelen (zie h 5). Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Tijdens een influenzapandemie komt de eerste- en tweedelijnszorg onder grote druk te staan. Op een gegeven moment kan er een situatie ontstaan dat de zorg op een andere manier georganiseerd en gecoördineerd moet worden. De maatregelen voor het continueren van de eerstelijns zorg (zie h 8) en tweedelijnszorg (zie h 9) treden dan in werking. Onderdelen van deze maatregelen zijn: - Het actiecentrum GHOR (zie h 3) verzorgt de kaders en richtlijnen ten tijde van een influenzapandemie. - Huisartsenzorg (zie h 8) wordt door de Doktersdienst Groningen gecoördineerd. De Doktersdienst Groningen beschikken over een opschalingsstructuur in fase, uitgewerkt in een draaiboek. - Noodopvang (zie h 8) van influenzapatiënten wordt indien nodig opgezet. - Er worden criteria (zie bijlage paragraaf 9.6) vastgesteld voor opname, ontslag en triage bij ziekenhuizen. - Het beddenoverzicht Noord Nederland (zie paragraaf 9.8) monitort de beddencapaciteit, doet aanbevelingen voor het beïnvloeden van de beddencapaciteit en coördineert (optioneel) de triage en plaatsing van patiënten ten tijde van een influenzapandemie. Rol laboratorium In dit gedeelte van het draaiboek zijn geen specifieke taken voor de laboratoria opgenomen. Laboratoria blijven betrokken bij de diagnostiek. Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Rol politie De WHO stelt vast wanneer de fase van pandemische verspreiding een feit is. Er wordt dan, overeenkomstig het model Crisismanagement Groningen (zie bijlage III) een Regionaal Beleidsteam (RBT) en een Operationeel Team (OT) ingesteld waarbij de Commissaris der Koningin als coördinerend bestuurder de leiding heeft. De diverse deelplannen (zie bijlage III) van de brandweer, GHOR, politie en gemeente worden in werking gesteld. 13
Een omschrijving van de bestuurlijke en de operationele verantwoordelijkheid is opgenomen in het beleidsdraaiboek VWS. Een influenzapandemie kan de samenleving gedurende een aantal weken ernstig ontwrichten. In combinatie met een schaarste aan vaccins en antivirale middelen kan dit leiden tot grote sociale onrust. De politie houdt zich bezig met de gevolgen voor de openbare orde en veiligheid (zie bijlage II). Rol thuiszorg De GHOR zal in de voorbereidende fase een actiecentrum starten, dat een onderdeel vormt van de structuur van rampenbestrijding. In het actiecentrum GHOR (zie h 3) kunnen vertegenwoordigers werken van de verschillende geneeskundige beroepsgroepen, waaronder de thuiszorgorganisaties. Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Tijdens een influenzapandemie komt de eerste- en tweedelijnszorg onder grote druk te staan. Op een gegeven moment kan er een situatie ontstaan dat de zorg op een andere manier georganiseerd en gecoördineerd moet worden. De maatregelen voor het continueren van de eerstelijns zorg (zie h 8) en tweedelijnszorg (zie h 9) treden dan in werking. Onderdelen van deze maatregelen zijn: - Het actiecentrum GHOR (zie h 3) verzorgt de kaders en richtlijnen ten tijde van een influenzapandemie. - Huisartsenzorg (zie h 8) wordt door de Doktersdienst Groningen gecoördineerd. De Doktersdienst Groningen beschikken over een opschalingsstructuur in fase, uitgewerkt in een draaiboek. - Noodopvang (zie h 8) van influenzapatiënten wordt indien nodig opgezet. - Er worden criteria (zie bijlage paragraaf 9.6) vastgesteld voor opname, ontslag en triage bij ziekenhuizen. - Het beddenoverzicht Noord Nederland (zie paragraaf 9.8) monitort de beddencapaciteit, doet aanbevelingen voor het beïnvloeden van de beddencapaciteit en coördineert (optioneel) de triage en plaatsing van patiënten ten tijde van een influenzapandemie. 14
Rol verpleeg- en verzorgingstehuizen De GHOR zal in de voorbereidende fase een actiecentrum starten, dat een onderdeel vormt van de structuur van rampenbestrijding. In het actiecentrum GHOR (zie h 3) kunnen vertegenwoordigers werken van de verschillende geneeskundige beroepsgroepen, waaronder de verpleeg- en verzorghuizen. Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Tijdens een influenzapandemie komt de eerste- en tweedelijnszorg onder grote druk te staan. Op een gegeven moment kan er een situatie ontstaan dat de zorg op een andere manier georganiseerd en gecoördineerd moet worden. De maatregelen voor het continueren van de eerstelijns zorg (zie h 8) en tweedelijnszorg (zie h 9) treden dan in werking. Onderdelen van deze maatregelen zijn: - Het actiecentrum GHOR (zie h 3) verzorgt de kaders en richtlijnen ten tijde van een influenzapandemie. - Huisartsenzorg (zie h 8) wordt door de Doktersdienst Groningen gecoördineerd. De Doktersdienst Groningen beschikken over een opschalingsstructuur in fase, uitgewerkt in een draaiboek. - Noodopvang (zie h 8) van influenzapatiënten wordt indien nodig opgezet. - Er worden criteria (zie bijlage paragraaf 9.6) vastgesteld voor opname, ontslag en triage bij ziekenhuizen. - Het beddenoverzicht Noord Nederland (zie paragraaf 9.8) monitort de beddencapaciteit, doet aanbevelingen voor het beïnvloeden van de beddencapaciteit en coördineert (optioneel) de triage en plaatsing van patiënten ten tijde van een influenzapandemie. Rol voorlichters De WHO stelt vast wanneer de fase van pandemische verspreiding een feit is. Er wordt dan, overeenkomstig het model Crisismanagement Groningen (zie bijlage III) een Regionaal Beleidsteam (RBT) en een Operationeel Team (OT) ingesteld waarbij de Commissaris der Koningin als coördinerend bestuurder de leiding heeft. De diverse deelplannen (zie bijlage III) van de brandweer, GHOR, politie en gemeente worden in werking gesteld. Een omschrijving van de bestuurlijke en de operationele verantwoordelijkheid is opgenomen in het beleidsdraaiboek VWS. Voorlichters zijn verantwoordelijk voor de communicatie (zie h 10) tijdens een influenzapandemie. Het is van belang dat de communicatie in het land zo veel mogelijk op elkaar wordt afgestemd. 15
Rol ziekenhuizen De GHOR zal in de voorbereidende fase een actiecentrum starten, dat een onderdeel vormt van de structuur van rampenbestrijding. In het actiecentrum GHOR (zie h 3) kunnen vertegenwoordigers werken van de verschillende geneeskundige beroepsgroepen, waaronder de ziekenhuizen. Hulpverleners die direct in aanraking komen met potentiële influenzapatiënten behoren tot de tweede doelgroep bij prioritering van vaccinatie (zie paragraaf 4.2). Deze groep bestaat uit personen die werkzaam zijn in ziekenhuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen, huisartsenpraktijken, ambulancediensten en paramedische diensten, thuiszorgorganisaties en GGD en, laboratoria en apotheken. Deze groep wordt gevaccineerd via de (arbodiensten van) instellingen zelf. Tijdens een influenzapandemie komt de eerste- en tweedelijnszorg onder grote druk te staan. Op een gegeven moment kan er een situatie ontstaan dat de zorg op een andere manier georganiseerd en gecoördineerd moet worden. De maatregelen voor het continueren van de eerstelijns zorg (zie h 8) en tweedelijnszorg (zie h 9) treden dan in werking. Onderdelen van deze maatregelen zijn: - Het actiecentrum GHOR (zie h 3) verzorgt de kaders en richtlijnen ten tijde van een influenzapandemie. - Huisartsenzorg (zie h 8) wordt door de Doktersdienst Groningen gecoördineerd. De Doktersdienst Groningen beschikken over een opschalingsstructuur in fase, uitgewerkt in een draaiboek. - Noodopvang (zie h 8) van influenzapatiënten wordt indien nodig opgezet. - Er worden criteria (zie bijlage paragraaf 9.6) vastgesteld voor opname, ontslag en triage bij ziekenhuizen. - Het beddenoverzicht Noord Nederland (zie paragraaf 9.8) monitort de beddencapaciteit, doet aanbevelingen voor het beïnvloeden van de beddencapaciteit en coördineert (optioneel) de triage en plaatsing van patiënten ten tijde van een influenzapandemie. 16
Inleiding Dit draaiboek is het derde deel van het draaiboek Influenzapandemie geschreven in opdracht van het Ministerie van VWS. Het ontwikkelen van dit regionale draaiboek heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan het nadenken over de voorbereiding op een influenzapandemie. Dit draaiboek kan gezien worden als een blauwdruk voor crises op infectieziektegebied waarbij het noodzakelijk is om met een brede aanpak en met intensieve samenwerking de problemen aan te pakken. Doelgroep Deel 3 van het Regionale draaiboek Influenzapandemie is geschreven voor alle zorginstellingen en instanties in de regio Groningen die een rol spelen bij de bestrijding van een influenzapandemie, waaronder ziekenhuizen, huisartsen, GGD, apotheken, laboratoria, thuiszorg, ambulancediensten, arbodiensten, gemeenten, politie, voorlichting en GHOR. Dit draaiboek moet worden gelezen als de praktische aanvulling op en uitwerking van het landelijk Beleidsdraaiboek influenzapandemie. Voor het onderscheid tussen landelijk beleid en regionale invulling is voor de duidelijkheid gebruik gemaakt van een cursief lettertype als het gaat om informatie die specifiek voor de regio Groningen is. De hoofdprocessen van dit draaiboek zoals de inzet van antivirale middelen en de vaccinstrategie, zullen in werking treden nadat de WHO fase 5 van de pandemische fasering heeft vastgesteld. Er is dan sprake van grotere lokale clusters van besmettingen met een nieuw influenzavirus dat van mens op mens overdraagbaar is. Afhankelijk van de dreiging voor de Nederlandse situatie zullen de hoofdprocessen van dit draaiboek uitgevoerd worden. Het Centrum voor Infectieziektebestrijding van het RIVM speelt een centrale rol in de coördinatie van de bestrijding van een pandemie. In dit operationele draaiboek wordt uitgegaan van een beschikbaarheid van vijf miljoen kuren antivirale middelen die tijdens een pandemie op therapeutische basis ingezet kunnen worden. Voor iedereen die tijdens een pandemie door influenza geveld wordt is dan een antiviraal middel beschikbaar. Hierbij wordt uitgegaan van de verwachting dat 1/3 van de Nederlandse populatie tijdens een pandemie ziek zal kunnen worden. Tevens wordt ervan uitgegaan dat door nieuwe vaccintechnologie (celkweek) een pandemisch influenzavaccin eerder beschikbaar zal komen dan bij een traditioneel (op eieren) geproduceerd vaccin. Of dat ook werkelijk mogelijk is valt nog niet met zekerheid te zeggen. De overheid heeft door middel van een contract productiecapaciteit gereserveerd bij een vaccinfabrikant. Bij de voorbereiding op een influenzapandemie ligt de nadruk op het ontwikkelen van netwerken tussen individuele zorginstellingen en organisaties, het ontwikkelen van de vergroting van de zorgcapaciteit en het in kaart brengen van logistieke stromen van middelen en patiënten. Hoewel de impact van een influenzapandemie onvoorspelbaar is, is te verwachten dat de gezondheidszorg en de maatschappij in onrustig vaarwater zullen belanden. Bij de planvorming in de regio dient men dan ook van een worst case scenario uit te gaan. Men dient helder in beeld te hebben wat de mogelijkheden van de organisatie zijn en welke knelpunten men op dient te lossen. In de piek van de pandemie van 57-58 was 20% van de werkende bevolking en 30% van het 17
ziekenhuispersoneel ziek (cijfers uit het Verenigd Koninkrijk). Met name in de top van de epidemiologische curve kunnen er zorgtekorten ontstaan die vragen om adequate maatregelen. Processen De uitwerking van processen is gebaseerd op de fasering conform de WHO (zie verderop in dit hoofdstuk). Dit deeldraaiboek bevat de uitwerking van de preparatie op een pandemisch verspreidingspatroon van een influenzapandemie, waarbij er sprake is van verspreiding van een nieuw influenzavirus op grote schaal (WHO fase 5 en verder). Aangegeven wordt wat de regio in de preparatiefase op een pandemische periode aan voorbereiding kunnen doen. Hierbij gaan we uit van verschillende processen: inzet van antivirale middelen, al dan niet gecombineerd met een beperkte of voldoende hoeveelheid influenzavaccin en een passende communicatiestrategie. Bij het ontstaan van een nieuwe virusvariant die van mens op mens overdraagbaar is, zal de WHO streven om zo snel mogelijk een effectief en veilig vaccin te laten produceren. Wanneer er een pandemisch vaccin geproduceerd kan worden zal het aanvankelijk nog niet voor iedereen beschikbaar zijn. Dit draaiboek beschrijft hoe de distributie van antivirale middelen en vaccin plaatsvindt, op basis van het advies van de Gezondheidsraad (processen 1 en 2). De overheid heeft nu 5 miljoen kuren neuraminidaseremmer aangekocht. Conform het advies van de Gezondheidsraad zal dit middel verstrekt worden aan iedere patiënt die door het nieuwe pandemische influenzavirus geveld wordt. Daarmee vervallen dus de eerder genoemde risicogroepen die met voorrang de antivirale middelen zouden ontvangen. Dit draaiboek beschrijft in grote lijnen hoe de distributie van deze antivirale middelen en het vaccin plaatsvindt. Een massale uitgifte van antivirale middelen via bestaande distributienetwerken en de reguliere apotheek is in ontwikkeling bij het ministerie van VWS. We praten hier over de grote distributie om een onderscheid te hebben met het kleine distributieplan van de vorige beperkte voorraad antivirale middelen. Door maatschappelijke onrust kunnen tijdens een pandemie klemmende situaties ontstaan die op het vlak van openbare orde en veiligheid liggen. Er vindt dan overleg en afstemming plaats met de politie, waarna de uitwerking geschiedt conform het regionale model Crisismanagement Groningen (zie bijlage III). Mogelijk moeten de ziekenhuizen worden afgeschermd van een toestroom van patiënten om de schaarse en beperkte gespecialiseerde zorg zo eerlijk mogelijk te verdelen. Indien nodig zal een systeem van triage (criteria en systematiek) de reguliere ziekenhuis- en beademingsbedden toedelen aan de geselecteerde patiënten (proces 3). Omdat de beschikbaarheid van een vaccin bij een influenzapandemie niet gegarandeerd zal zijn, spelen preventie en hygiëneaspecten een belangrijke rol bij de beperking van de transmissiekans van influenza (proces 4). In een pandemische situatie speelt de inzet van antivirale middelen geen preventieve rol meer, maar is die gericht op het voorkomen van sterfte bij risicogroepen en gezondheidswerkers. Maatregelen op het gebied van hygiëne kunnen bijdragen om de transmissiekans van influenza te verkleinen en daarbij ook aan de beperking van een pandemie. 18
De mogelijkheid bestaat dat ten tijde van een pandemie de reguliere zorg (mede door uitval) de vraag niet meer aankan, terwijl de behoefte aan zorg veel groter is dan normaal. Doordat de vaccinproductie altijd enige maanden duurt en vaccin in eerste instantie niet beschikbaar zal zijn, is het streven de continuïteit van zorg in de regio te waarborgen. Onder leiding van de Geneeskundige Hulpverlening Ongevallen en Rampen (GHOR) kan de organisatie van zorg worden aangepast (processen 5 en 6). Bij elk van de beschreven processen speelt communicatie (proces 7) een belangrijke rol. Met adequate communicatie en voorlichting kunnen de transmissie van het influenzavirus, overlast in de behandelende sectoren en paniek of onrust worden beperkt. Draagvlak De gemeenten hebben de taak de gevolgen van de pandemie binnen hun grenzen te bestrijden. Commitment op gemeentelijk niveau en bij de betrokken organisaties over de noodzaak voor voorbereiding op een influenzapandemie is dan ook cruciaal bij de uitwerking van het draaiboek. De betrokken ketenpartners zijn overtuigd van de noodzaak om te investeren in de uitwerking van draaiboeken en hebben de intentie hun werkwijze af te stemmen en samen te werken. Een omschrijving van de bestuurlijke en de operationele verantwoordelijkheid vindt u in het beleidsdraaiboek Influenzapandemie van het ministerie van VWS. WHO pandemische fasering In de epidemiologie van influenza worden zes fasen onderscheiden, zie figuur 1. Deze indeling is gebaseerd op de pandemische fasering van het WHO global influenza preparedness plan, uitgave april 2009. Sinds 1959 zijn er menselijke besmettingen gerapporteerd in ongeveer tien uitbraken van aviaire influenza. Van de ruim honderd verschillende aviaire influenzasoorten hebben vier soorten tot menselijke besmettingen geleid, H5N1, H7N3, H7N7 en H9N2. In het algemeen gaan humane besmettingen met het aviair virus gepaard met milde symptomen en lichte ziekteverschijnselen. De enige uitzondering hierop is het hoog pathogene AI H5N1-virus. Van alle influenzasoorten die onder watervogels en pluimvee circuleert, is H5N1 om twee redenen een bedreiging voor de mens. Allereerst is dit virus in staat gebleken om vanuit pluimvee mensen te infecteren. Effectieve mens-opmenstransmissie heeft nog niet plaatsgevonden. Dit virus heeft nu drie keer laten zien dat het in staat is om vanuit de dierenwereld over te springen naar de mens. Dit fenomeen vond voor het eerst plaats in Hong Kong in 1997 (achttien besmette patiënten met zes doden) en nogmaals in Hong Kong in 2003 (twee besmettingen met een dode als gevolg). De huidige serie uitbraken begon in december 2003 in Vietnam, China en Thailand maar is sindsdien uitgewaaierd over een groter deel van Azië, Europa en recent ook Afrika. Een tweede reden voor de bedreiging van de mens is het risico dat dit H5N1- virus zich ontwikkelt tot een virus dat in staat is een nieuwe pandemie te veroorzaken. Zolang het virus nog niet van mens op mens overdraagbaar is, zal een pandemische verspreiding uitblijven. Hoewel het H5N1 wordt gezien als de belangrijkste kandidaat voor een pandemie bestaat er altijd de mogelijkheid dat een andere influenzasoort 19